CC BY
8IMPACT FACTOR(ISI): 0.539
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
VOLUME 1, ISSUE 5, 2023
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
XITOY TILINI O'RGANUVCHI TALABALAR TOMONIDAN NATIJA TO'LIQLOVCHILARINI O'RGANISH JARAYONIDAGI DUCH KELINAYOTGAN MUOMMOLARI VA ULARNING YECHIMI
Annotatsiya: To'liqlovchi ($hW) hozirgi xitoy tilining xususiyatlarini engyaxshi aks
ettira oladigan grammatik komponentlardan biridir. Hozirgi xitoy tilidagi to'liqlovchining grammatik tizimi murakkablik, moslashuvchanlik va tejamkorlik xususiyatlariga ega. Lu Venxua (2001) xitoy tilini chet tili sifatida o'rgatish haqidagapirar ekan, shunday degan edi: "xitoy tilini o'rgatish, ayniqsa xitoy tilini chet tili sifatida o'rgatish, xitoy tilidagi to'liqlovchining tuzilishi o'zining murakkabligi tufayli har doim grammatika sohasida dolzarb mavzu bo'lib kelgan".
Kalit so'zlar: Natija to'liqlovchi, potensial to'liqlovchi, "fe 'l-to'liqlovchi" struktura.
Аннотация: Дополнение — один из грамматических компонентов,
который лучше всего отражает особенности современного китайского языка. Грамматическая система дополнения в современном китайском языке отличается сложностью, гибкостью и экономичностью. Лу Вэньхуа (2001), говоря о преподавании китайского языка как иностранного, сказал: «При обучении китайскому языку, особенно преподаванию китайского языка как иностранного, структура дополнения в китайском языке всегда сложна из-за ее сложности. актуальная тема в области грамматики».
Ключевые слова: Дополнения результата, Дополнения возможности, структура дополнения глагола.
Abstract . The complement ($hW) is one of the grammatical components that can best
reflect the characteristics of the modern Chinese language. The grammatical system of the complementize in modern Chinese has the characteristics of complexity, flexibility, and economy. Lu Wenhua (2001), speaking about the teaching of Chinese as a foreign language, said: "in teaching Chinese, especially teaching Chinese as a foreign language, the structure of the complement in Chinese is always difficult because of its complexity. has always been a hot topic in the field of grammar".
Key words: Result complement, possible complement, verb complement structure.
Tilovov Ozod Zairjonovich
SamDCHTI, "Yaqin sharq tillari" kafedrasi o'qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.7636656
KIRISH
JOl 1RNA L-RESEA RCHS. COM
I
205
FEBRUARY, 2022
I
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
IMPACT FACTOR(ISI): 0.539
VOLUME 1, ISSUE 5, 2023
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
Yillar davomida xitoy tilini chet tili sifatida o'rgatishda to'liqlovchi tizimi o'zining boy ma'nosi, o'zgaruvchan shakli va murakkab qoidalari tufayli o'qitishga ta'sir qiluvchi noqulay omilga aylandi. Boshqa tomondan, grammatik sferada to'liqlovchiga berilgan tasniflarda hamisha tafovutlar bo'lib kelgan, bu esa xitoy tilining chet tili sifatida o'rgatishdagi o'quv materiallarini bir-biriga mos kelmasligiga olib keladi, bu ham to'liqlovchilarni o'rgatishda qiyinchilikka sabab bo'ladi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Xitoy tilini chet tili sifatida o'qitishning grammatika tizimida strukturaviy xususiyatlariga ko'ra tasniflash va ma'nosiga ko'ra nomlash usuli muvaffaqiyatli qo'llanildi va o'qitishda yaxshi natijalarga erishildi. To'liqlovchilarni tasniflashda hali ham ba'zi muammolar mavjud, masalan: V+ini yo'nalish to'liqlovchisi sifatidami yoki natija to'liqlovchisi sifatida tasniflash kerakmi; "Î#" li to'liqlovchilarni daraja to'liqlovchisi sifatidami yoki holat to'liqlovchisi sifatida tasniflash kerakmi? shu kabi bir nechta muommolar hanuzgacha o'z yechimini topmagan.
Qolaversa, xitoy tilida mavjud bo'lgan to'liqlovchi o'zbek tilida yoki rus tilida mavjud emas, bu ham o'zbek talabalari uchun xitoy tilini o'rganishda bir qancha to'siqlarni keltirib chiqaradi.
1. Natija to'liqlovchilarini tushurib qoldirilgan holatda gapda xatoga yo'l qo'yishadi. Eng ko'p tushurib qoldiriladigan natija to'liqlovchilari "il], i,
kabilar bo'lib, odatda talabalar ularning o'rnini "T" bilan to'ldirishadi.
Biz buni quyidagi gaplar misolida ko'rishimiz mumkin:
Xitoy tilidagi "fê^, ii, Ç^, ¥±" kabi fe'l-to'liqlovchi birikmalar bilan
natija to'liqlovchisi bo'lmagan sodda fe'llarning asosiy farqi ish-harakatning davomiylik ma'nosiga ega yoki ega emasligidadir. Har qanday "fe'l-to'liqlovchi" birikmalar davomiylikni ifodalamaydi, sodda fe'llar esa davomiylikni ifodalaydi. Yuqorida keltirilgan jumlalarda qo'llanilgan "fé, {Σ, i, Ç, larning barchasi davomiy harakatni ifodalaydi, qachonki bu fe'llarga natija to'liqlovchisi qo'shilgandagina davomiy bo'lmagan harakatga aylanadi. Ushbu grammatik ma'noni talabalar yaxshi tushunmaganliklari uchun, ko'plab xatolar yuzaga keladi.
2. Asosiy fe'llarni tushurib qoldirilgan holatda gapda xatoga yo'l qo'yishadi.
"Fe'l-to'liqlovchi" birikmalarda xitoy tilini o'rganuvchilar tomonidan asosiy fe'lning
tushurib qoldirilish bilan bog'liq hatolar ko'p uchraydi. Fe'l kesim o'rnini esa bevosita to'liqlovchi bilan to'ldirishadi.
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
IMPACT FACTOR(ISI): 0.539
VOLUME 1, ISSUE 5, 2023
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
* -m- ^mj- — -m-
nm^MM 7o — nn*^MM 7o
3. Natija to'liqlovchilarini qo'llash kerak bo'lmagan joyda qo'llab xatoga yo'l qo'yishadi.
Aksariyat chet ellik talabalar natija to'liqlovchilarini qo'llash shart bo'lmagan joyda qo'llab, gap tarkibida xatoliklarni yuzaga keltirishadi.
»Ü^ff^fiftftlo — Ü^T^ätt^lo
Natija to'liqlovchilari odatdatugallanmagan yoki hali sodir bo'lmagan voqea-hodisani emas, balki tugallangan ish harakatini ifodalab keladi. Masalan: yuqoridagi gaplarda qo'llanilgan kabilar hali sodir bo'lmagan voqea-hodisa hisoblanadi,
shuning uchun asosiy fe'ldan keyin tugallangan ish harakatini ifodalovchi natija to'liqlovchilari qo'llanilmasligi kerak. Yuqorida berilgan keying uchta misoldagi " V+ïnW.
+ bilan "V+^in" semantik jihatdan katta farqga ega bo'lib, bu o'rinda natija to'liqlovchilarini qo'llab xatoga yo'l qo'yilgan.
4. Natija to'liqlovchilarining ehtimollik shakli (W^^)ni noto'g'ri ifodalash.
Natija to'liqlovchilarining ehtimollik shakli ning formulasi "V+^+?h"
ko'rinishida bo'lib, xitoy tilini o'rganuvchi chet ellik talabalar tomonidan ko'p hollarda " V + ^7" shaklida qo'llaniladi. Natija to'liqlovchilarining ehtimollik shakli ishtirok etgan
gaplarda, "^#&V?h" ni ifodallaydi; bundan tashqari "^n" dan oldin kabi modal
fe'llar yo'qligi bo'lib, bu esa ni natija ma'nosiga aylantirib, semantik jihatdan farqni
keltirib chiqaradi; uchinchi holat "^#&V" shaklini ko'pincha "V^?h" bilan almashtirishadi va gapda xatolik yuzaga keladi.
IMPACT FACTOR(ISI): 0.539
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
VOLUME 1, ISSUE 5, 2023
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
— PÜl^IA
Ehtimollik shaklining inkor shakli mazmuni haqida, Chjan Vangsi (1999) (xohish bor lekin amalga oshirolmaydi) deb izohlagan. Bu strukturaning asosiy mazmuni ikki nuqtaga ishora qilinadi: birinchisi "istak, xohish" ya'ni butun tuzilma odamlarning ma'lum bir harakatni amalga oshirish yoki ma'um bir natijaga erishish uchun "istak, xohish" ma'nosini ifodalaydi; ikkinchisi (qila olmayman, amalga oshira olmayman) ya'ni butun tuzilma
ma'lum bir sabablarga ko'ra natijani amalga oshirib bo'lmaydigan ma'no -(imkoniyat)ni ifodalaydi. Shuning uchun Ehtimollik shaklining inkor shakli odatda umid qilish ma'nosini yoki sabab ma'nosini ifodalovchi gaplarda uchraydi.
5. Natija to'liqlovchisining inkor shakli bilan ehtimollik shaklining inkor shaklini chakashtirib qo'llash.
Natija to'liqlovchisining inkor shakli odatda "S+^n" ko'rinishida, faqatgina farazni
ifodalagan holatda ko'rinishida kelishi mumkin. Bundan tashqari inkor ravishlari
odatda fe'ldan oldin qo'llaniladi. Lekin chet ellik talabalar ko'pincha inkor ravishlarining joylashuvi hamda "S va ^"ni chalkashtirib qo'llaganliklari sababli, natija to'liqlovchisining inkor shakli bilan ehtimollik shaklining inkor shaklini chakashtirib qo'llash ortidan ko'plab xatolarga yo'l qo'yishadi.
hsk — HSK
Guo Rui (1997) "S" va o'rtasidagi qarama-qarshilik protsessual va protsessual bo'lmagan qarama-qarshilikdir deb hisoblaydi. Lu Fubo (2004) ning so'zlariga ko'ra, "jarayon" - "bu vaqt o'qi bo'yicha yo'naltirlgan dinamik jarayon, ya'ni biri vaqt o'qi bo'yicha
JOl R\A L-RESEA RCHS. COM
I
208
FEBRUARY, 2022
I
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
IMPACT FACTOR(ISI): 0.539
VOLUME 1, ISSUE 5, 2023
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
ishlash; Ikkinchisi tugunli yoki tugunsiz chiziqli tasvirdir". Fe'l strukturali shakl (^Én^)
ifodalaydigan xatti-harakat harakatdan boshlanib, natija bilan tugaydi, chiziqli jarayonda vaqt oqimidan o'tadi va ob'ektiv ravishda jarayonning yakuniy nuqtasi mavjud bo'ladi. Shuning uchun "S" inkor so'zi qabul qilinadi. Yuqoridagi birinchi keltirilgan uchta misol natijaga erishilmaganlikni ta'kidlab kelmoqda, bu misollarning inkor shakli •> "S®i'l"
* "&# S" * "SiS" bo'lishi kerak.
6. Natija to'liqlovchilarining to'ldiriuvchilar bilan kelganda yo'l qo'yiladigan xatolar.
Odatda talabalar tomonidan natija to'liqlovchilari to'ldiruvchi bilan qo'llanilgandagi xatolar quyidagi uch holatda eng ko'p uchraydi: birinchi holat "V +O+ ?hin(to'liqlovchi)";
ikkinchi holat "S^i^ (ajralib birikuvchi so'zlar)+?hin"; uchinchi holat (o'timsiz fe'l birikmalar)+O". Masalan:
Natija to'liqlovchilari to'ldiruvchi bilan qo'llanilganda, to'ldiruvchi faqatgina to'liqlovchidan keyin qo'llaniladi, yoki kesim dastlab to'ldiruvchini oladi va kesim yana qaytadan takror holatda qo'llanilib, to'liqlovchini oladi. Yuqorida keltirilgan dastlabki ikki
misolda "ÎTi%®", "^SJg" yoki "ÎT%®ÎTI", "^g^S"; Sn ^ (ajralib birikuvchi
so'zlar) larning qo'llanilish qoidasi ham yuqoridagi bilan bir xil, yuqoridagi uchinchi va
to'rtinchi misollarda deb ham, yoki deb ham
aytilishi mumkin.
Chet ellik talabalar to'ldiruvchini kesim ichida qo'llab, yoki kesimni takror holatda
qo'llamasdan to'gridan to'g'ri S^i^dan so'ng to'liqlovchini qo'llashadi va xatoga yo'l
qo'yishadi. Oxirgi ikki keltirilgan misolda xatolik shundaki, to'ldiruvchi o'timsiz "fe'l birikma" dan keyin qo'shilgan. "Fe'l birikma"ning o'timliligi haqida Chju Dexi (1981) "natija to'liqlovchisini olgan kesim-to'liqlovchili struktura fe'l bilan bir xil, o'timli va o'timsiz o'rtasida ham farq mavjud" deb hisoblaydi. XULOSA
Boshqa tillarda xitoy tilida mavjud bo'lgan?hin to'liqluvchiga o'xshagan til hodisasi juda kam uchraydi. Xitoy tilida?hin to'liqlovchi qatnashgan gaplar, boshqa tillarda boshqacha
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
IMPACT FACTOR(ISI): 0.539
VOLUME 1, ISSUE 5, 2023
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
bir usullar bilan ifodalanadi, masalan ikkita gap bilan ifodalanishi mumkin. Shuning uchun chet ellliklar xitoy tilidagi?bin to'liqluvchini qiyinchilik bilan o'zlashtiradigan grammatika
hisoblanadi. Til o'rganish nuqtai nazaridan, xitoy tilida ?Kn (to'liqlovchi) ni o'rganish eng muhim masala hisoblanadi. Chunki xitoy tilini o'rganiyotgan ko'pchilik chet ellik talabalar uchun ?Kn (to'liqlovchi) bu - notanish gap bo'lagidir. Talabalar odatda "ega", "kesim", "aniqlovchi", "hol" kabi gap bo'laklarini osinlik bilan tushunib olishadi, chunki bunday gap bo'laklari deyarli har bir tilda mavjud. Lekin xitoy tilida mavjud bo'lgan gap bo'lagi ?Kn (to'liqlovchi) deyarli boshqa tilda uchramaganligi sababli, talabalar tomonidan juda qiyinchilik bilan o'zlashtiriladi. ?Ки To'liqlovchi — sifat yoki fe'ldan keyin qo'llanilib, kesimga qo'shimcha ma'no beradi. To'ldiruvchi ham fe'ldan keyin qo'llanilsada, lekin to'ldiruvchi va ?Ки to'liqluvchining farqi aniq: to'ldiruvchi odatda harakatda ishtirok etayotgan yoki harakatga aloqador obyektni ifodalab keladi, shuning uchun ularning aksariyati otlashgan hisoblanadi; yuqorida aytib o'tganimizdek, odatda ?Kn to'liqluvchi fe'l kesimlashgan bo'lib, asosiysi harakatga aloqador kishi yoki narsa-hodisani to'liqlab, qo'shimcha ma'no berib keladi.
1. rn^m. -^Ш^ШШ^ЖЙ". ^ж-2006 501м.
2. шт. -ШШЖ^ШЖЙ^". ^ж-2012^. 246 ж.
3. МИФ. "^ШШШЖЖЙ". ^М-2004^. 915Ж.
4. шшм. -штшш". ^Ш985^. 196Ж.
5. ^шш. ^м-2008^. 668Ж
6. -ЖШШШШШ". ^м-2002^. 298 Ж.
7. тшп. "ЖШШ&Ш^Ш" (*ЛФШ). ^м-2011^. 100Ж.
8. m^Q. "ШШЖЖЙ^Й", Ш ^М-2011^. 276Ж.
9. ш^. ш^ш,2015:20-26.
10. МФй. Ш: 2010^
11. Saydaliev, T. K., Erkaev, E. T., & Djuraev, D. M. (2021). Review of abdulla kadiri's poetics in the novel" Days Gone By" in Russian translations. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(4), 754-763.
12. Джураев, Д.М., & Дукен, Масимхон Угли (2022). ХИТОЙ ТИЛИНИ У^ИТИШДА ТАЛАБАЛАРНИНГ МАДАНИЯТЛАРАРО МУЛО^ОТ ЖАРАЁНИДАГИ МУАММОЛАРИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 ( Special Issue 24), 22-32.
13. Djuraev, D. M. (2022). Interferences in the process of intercultural communication in the Chinese language teaching. Asian Journal of Research in Social Sciences and Humanities, 12(7), 50-54.
