MAKTAB O'QUVCHILARIGA XITOY TILINI O'RGATISHDA “的”, “得”, “地” YORDAMCHI SO'ZLARINING O'QITISH METODIKASI Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

MAKTAB O'QUVCHILARIGA XITOY TILINI O'RGATISHDA "#", "M" YORDAMCHI SO'ZLARINING O'QITISH METODIKASI

Mamatova Dilshoda

SamDCHTI, Sharq tillari fakulteti, Yaqin sharq tillari kafedrasi o'qituvchisi, Ilmiy

rahbari Isoqulova Gulxon

SamDCHTI, Sharq tillari fakulteti, filologiya va tillarni o'qitish: Xitoy tili 1-bosqich

Maqolada hozirgi kunda xitoy tilini o'rganuvchilar soni ko'payib borayotganini ahamiyatga olgan holda og'zaki va yozma nutqda qo'llaniladigan "de" yordamchi so'zlarining grammatik qoidasi hamda o'rtasidagi farq yoritilib berilgan bo'lib, maktab yoshidagi o'quvchilar hamda endigina xitoy tilini o'rganuvchilar uchun nisbatan murakkab hisoblangan lar haqida qisqacha boshlang'ich darajadagi ma 'lumotlar berib o 'tilgan bo 'lib, "o 'zbek tilida qaratqich aniqlovchi vazifasida kelishi; "M" fe'l so'z turkumidan keyin qo'llanilib, o'ziga ravish hamda sifat so'z turkumiga oid so'zlarni qabul qilib, ish-harakatning qay holatda amalga oshirilganligi ifodalashi; "M" ravishdan keyin qo'llanilib fe'l bilan bog'lanishi, gapda ravishdosh vazifasini bajara olishi bilan farqlanishi misollar bilan ochib berilishga harakat qilindi.

Kalit so'zlar: "fâ", MA " fë", ±iÈ "M», tasvirlovchi, ravish,

qaratqich aniqlovchi.

The article highlights the grammatical rule of the auxiliary words "de" used in oral and written speech and the difference between them, given the increasing number of Chinese language learners today and a brief introduction to the "de" which are relatively difficult for beginners to learn Chinese, and the fact that "de "; " ffi'which comes in sentences as a genetive particle in Uzbek grammar,The second " W" is used after the verb and takes the words of the adjective and the adverb and the third "M" is used after the participle and helps to connect with verb, and it comes in

d https://doi.org/10.5281/zenodo.6653752

112-guruh talabasi Tel:+998992541030

ANNOTATSIYA

ABSTRACT

the sentences as an adverb. In this article is attempted to illustrate the differences all of "de".

Key words: fÈJ^ ffi, MK M, JitiÈ M, description, adverb, genetive particle.

В статье освещается грамматическое правило вспомогательных слов «дэ», используемых в устной и письменной речи, и разница между ними, учитывая растущее число людей, изучающих китайский язык сегодня, а также краткое введение в относительно сложные «дэ». для начинающих изучать китайский язык, и то, что «дэ» в узбекском языке служит определенным артиклем; Глагол «de» употребляется после причастия, а прилагательное — после причастия, а глагол «de» — после причастия; предпринимались попытки проиллюстрировать связь между и его способностью выполнять функцию согласного звука в предложении.

Ключевые слова: Ш ^ МЛ Ш, ^ Ш М, описание, наречие, родительная частица.

Xitoy tilida mavjud bo'lgan uchta "de" haqida ushbu ishda qisqa to'xtalib o'tadi. " Eft" o'zbek tilida qaratqich aniqlovchi vazifasida kelishi; " #" fe'l so'z turkumidan keyin qo'llanilib, o'ziga ravish hamda sifat so'z turkumiga oid so'zlarni qabul qilib, ish-harakatning qay holatda amalga oshirilganligi ifodalashi; " Ä" ravishdan keyin qo'llanilib fe'l bilan bog'lanishi, gapda ravishdosh vazifasini bajaradi.

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODLAR

Ishda " X in' i^ fM » darsligidagi ko'pgina misollar va qoidalardan foydalanildi. Mazkur darslik maktab yoshida xitoy tilini endi o'rganishni boshlagan o'quvchilar va talabalar uchun oson grammatik qoidalar hamda mashqlar tizimiga asoslangan bo'lib, "de" qo'shimchasiga juda ko'p elementar misollar keltirilgan. "Elementary Chinese Grammar SfiftXüi" o'quv qo'llanmasida ham har bir "de" lar haqida atroflicha ma'lumot berib o'tilgan bo'lib, mazkur ishda ko'pgina jadval va misollar, asosiy grammatik qoidalar aynan shu kitobdan olinib, snoskalar keltirildi.

"ff^^fM" - Standard course HSK ^^ maktab yoshidagi o'quvchilar uchun eng sodda va oson qo'llanma bo'lib, unda "^"haqida eng ko'p qo'llaniladigan qoida

АННОТАЦИЯ

KIRISH

"Sharq tillarini o'qitishning dolzarb VOLUME 2 | SPECIAL ISSUE 24

masalalari" mavzusidagi ilmiy-amaliy ^ ISSN 2181-1784

konferensiya SJIF 2022: 5.947 | ASI Factor = 1.7

va misollar o'quvchilarga tushunarli tarzda keltirilgan. O'quvchilar eslab qolishlari uchun qulay.

MUHOKAMA VA NATIJALAR

Xitoy tilida eng ko'p qo'llaniladigan strukturalar ''de'' yordamchi so'zlar hisoblanadi. Xitoy tilini o'rganish jarayonida ''de'' so'zining qo'llanilishidagi farqni yaxshilab tushunib olish zarur.

Xitoy grammatikasida ''de'' yordamchi so'zi tarkibiy qismiga ko'ra 3 turga ajratiladi. Bular:

(ft - bai shao de ; MA % - shuangren de; tt - tüye de

Egalik ko'rsatkichi bo'lib keladi:

Ikkita otni bir biriga bog'lashda xizmat qilib ( dan keyin keladigan ot ( dan oldin kelayotgan otga tegishli bo'ladi.

Ot/olmosh+(+ot

M^iN^, [3;24]

Shunga qaramasdan, ( quyidagi holatlarda tushib qoladi:

1. Qachonki, olmoshdan keyin yaqin qarindoshlar yoki shaxslar, ^^ ^MMM^JM^MfcM^ kabi otlarni ifodalab kelsa, ( ishlatilmaydi.

B: i»№^№.[1,87 ]

2. Qachonki, olmoshdan keyin chambarchas bog'liq bo'lgan, M, SM , ^^ yoki M kabi joy nomlari kelsa ( ishlatilmaydi.

in^fflo iMiB^^^o [1,64]

MW^-^S^tto [1,95]

Agar otlar uyushib kelsa, har bir otning oldidan qoyishning o'rniga ( har doim asosiy ma'noni ifodalagan otdan oldin ishlatiladi.

i mm ^ m ( ^ i ^ n ^ ( sa o [ 2,9]

Tasvirlovchi bo'lib keladi; Otlar oldidan ishlatilib, ularning xususiyatini, rangini ifodalab ( dan oldin sifat ishlatiladi.

Shunga qaramasdan, bir bo'g'inli M yoki fü sifatlari bilan otdan oldin 1 ishlatilmaydi, natijada esa sifat ot frazalari paydo bo'ladi: M^W, ftAo

Tasvilanayotgan so'z fraza yoki gap ham bo'lishi mumkin. Bu ingliz tilidagi teskari nisbatli gap bo'ladi.

^i^mM [ 2,10]

Asosiy gap ^mM ''juda yaxshi kitob'' va kitobni tasvirlovchisi esa | dan oldingi qism, ya'ni ^^^ "Xiao Wang sotib olgan kitob". Shunga qaramasdan, quyidagi holatlarda | ishlatilmaydi:

Qo'shma ot hosil qiluvchi boshqa otni ifodalash uchun ot sifatlovchisi ishlatilsa | ishlatilmaydi. Ta'riflanuvchi ot tasvirlovchidan keyin qo'yiladi. Masalan: - tt® ning tasvirlovchisi bo'lib kelyapti. X ii bunda esa ^ ning tasvirlovchisi Xi bo'ladi.

Ba'zan otdan keyin | ko'p takrorlanmasligi uchun tashlab ketiladi, lekin tinglovchiga tushunarli bo'lishi uchun esa to'ldiruvchi vazifasidagi ot yashirin holatda keladi.

^ xi, n^o [2,11]

Bu yerda ko'rinib turibdiki, ^ kitob ko'p takrorlanmasligi uchun tushib qoldirilgan.

# daraja to'ldiruvchisi ko'p hollarda quyidagi holatlarda ishlatiladi:

1. Odatiy ish harakatni ifodalash uchun. Boshqa so'z bilan aytganda biror kishi biror ish harakatni qay tarzda bajarishini ifodlaydi.

2. Bajarib bo'lingan ish harakatning natijasini tasvirlab beradi.

3. Turg'un fe'llarni tasvirlab beradi.

# har doim fe'ldan oldin keladi. Shuni yodda tutish kerakki, qachonki fe'l-obyekt shaklida ishlatilsa, fe'l # dan oldin ishlatiladi. Shuning uchun ham fe'l daraja

yasovchi to'ldiruvchisining birinchi qismida ko'pincha takrorlanadi. Misol uchun:

Ega fe'l-obyekt kesim 4H ravish

Ä m^o

Wo you yong you de hen kuai

Jadval 1 [2,63]

Bilamizki, fe'l obyekti o'rnida kelgan, ^ ot va # dan oldin ishlatilmaydi. Lekin, nutq jarayonida fe'l obyekti shaklidagi fe'l tushib qoladi.

"Sharq tillarini o'qitishning dolzarb VOLUME 2 | SPECIAL ISSUE 24

masalalari" mavzusidagi ilmiy-amaliy ^ ISSN 2181-1784

konferensiya SJIF 2022: 5.947 | ASI Factor = 1.7

Ega fe'l- obyekti kesim w ravish

— B W rn&o

Wo you d hen kuai

Jadval 2

Yuqoridagi daraja to'ldiruvchili gapning inkor shakli ravishdan oldin inkor

ma'nosini beruvchi ^ qo'yish orqali yasaladi.

Ega fe'l-obyekti kesim w ^ ravish

B w ^O

Wo you yong you de bu kuai

Jadval 3 [2,64]

±^tt- tt ning ishlatilishi

tt qo'shimchasi ish harakatning qanday sodir bo'lishini yoki qandayligini ifodalash uchun ishlatiladi. Tasvirlar ergash gap yoki ergash gap vazifasini bajarayotgan so'z bo'lishi mumkin. Harakatni ifodalayotgan ravishdan oldin tt ishlatiladi

Ega Ravish tt Kesim To'ldiruvchi

№ iAÄ tt H^X^

Ta renzhen de zai zhi shang xie le san gehanzi

Jadval-1 [2,66]

Ega Ravish tt Kesim To'ldiruvchi

№ tt H^X^

Ta Bi yi bi de zai zhi shang xie le san ge hanzi

Jadval-2 Ko'rib turganingizdek 7 yuqoridagi jadvalda foydalanilgan. Ravish bu yerda qo'sha fe'l ^^ dan oldin —^—^tt kabi ifodalanib kelgan. tt ravishining inkor shakli ^ orqali yasaladi va u ravishdan oldin qo'llaniladi.

Ega ^ ravish tt Kesim To'ldiruvchi

№ ^iAÄ tt X^

Ta bu renzhen de zai zhi shang xie hanzi

Jadval 3

Inkor ma'noni ifodalaydigan ^ taklif qilingan ish harakatni inkor qilinganligini ifodalaydi.

Ega ^ ravish tt Kesim To'ldiruvchi

№ & A* № £ ^ ± n

Ta mei renzhen de zai zhi shang xie le hanzi

Jadval 4 [2,67]

Yuqoridagi gapning ma'nosi ieroglifning ehtiyotkotlik bilan yozilmaganligini ifodalaydi. Agar № dan oldin bir bo'g'inli ravish ikkilanganida,ikkilangan ravish ba'zan 1-tonda talaffuz qilinadi.

Ega Ravish № Kesim To'ldiruvchi

№ ft ft № £ ^ ± n 7

Ta man man de zai zhi shang xie le san ge hanzi

Jadval 5

Yuqoridagi to'ldiruvchi " ^^ " oldidan hisob so'zlar va son qatnashganligi sababli № ishlatilgan, agar to'ldiruvchi oldidan hech qanday son va hisob so'z qatnasmasa № tushib qoladi.

^^^^^^^^ t^o Yuqoridagi gapda harakat tasvirlangan. Bunda siz darajali to'ldiruvchidan ham foydalansa bo'ladi va u quyidagicha bo'ladi:

Yodda tutish kerakki, yuqoridagi ergash gapli (№) strukturlar harakatning qanday usulda bajarilganligini, darajali to'ldiruvchi (#) esa harakatning natijasini yoritib bergan. Ko'rganingizdek yuqoridagi gapda ^ ^ harakatning qanday bajarilganligini M esa bajarilgan ish harakatni tasvirlab kelgan.

XULOSA

Xitoy tilini o'qitish metodikasida maktab o'quvchilariga 3ta ''de'' ning o'qitish jarayonida yetarlicha muammolar paydo bo'ladi. Natijada esa so'zlarni qo'llash bilan xatoliklarga yo'l qo'yiladi, mashqlarni bajarish jarayonida ham, nutqda foydalanishda hamda turli xil matn yoki insho yozishlarda ham ularni qo'llashda nutqiy ga'lizliklarni keltirib chiqaradi. Shuning uchun ham, ''de'' yordamchi so'zlarini o'qitish jarayonida har biriga alohida to'xtalib o'tish lozim. Har bir ''de'' qaysi holatlarda kelishini misollar orqali ketirilib o'tish maqsadga muvofiqdir. O'quv jarayonida mavzuga oid dialoglar o'qitish va ularda qo'llanilgan har bir struktura tahlilini olib borish va shunga o'xshatilgan holda o'quvchilarning har biriga og'zaki nutqda qo'llash uchun gaplar tuzdirilsa yordamc hi so'zlarning qo'llanilishini eslab qolish yuqoriroq bo'ladi. Xitoy tillarini o'qitishda ushbu usullardan foydalanish o'z samarasini beradi.

REFERENCE

1. Xi^fÄWM, ^Ä^f^^^itt, 220 ^o

2. Elementary Chinese Grammar SfiftXi^i^i 2011, CTCFL University of Oxford, p: 125

3. ft^fM Standard course, HSK —11, jb^infA^ftitt, 129 ^o

4. Saydaliev, T. K., Erkaev, E. T., & Djuraev, D. M. (2021). Review of abdulla kadiri's poetics in the novel" Days Gone By" in Russian translations. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(4), 754-763.

5. Dilshod, D. (2012). ■^ЙлУЯШШ^ФВШМ'рВЁ/ШЬ(Master's thesis, ШШ

6. Джураев, Д. (2020). Талабаларни таълим жараёнида хитой тилига укитиш самарадорлигини ошириш методлари. Иностранная филология: язык, литература, образование, (1 (74)), 124-127.

7. Джураев, Д. (2021). ХИТОЙ ТИЛИНИ У^ИТИШ0ДА ТАЛАБА ХАРАКТЕРИНИНГ АДАМИЯТИ. АКТУАЛЬНОЕ В ФИЛОЛОГИИ, 1(1).

8. Джураев, Д. М. (2017, January). ИСТОРИЧЕСКИЕ ПРЕДПОСЫЛКИ ОБУЧЕНИЯ И МЕТОДЫ ПРЕПОДОВАНИЯ КИТАЙСКОГО ЯЗЫКА В УЗБЕКИСТАНЕ. In Актуальные вопросы преподавания китайского и других восточных языков в XXI в. (pp. 84-88).

9. Odil ogli, T. I. (2021, October). Qadimgi Xitoy Madaniyatining Shakllanishi. In " ONLINE-CONFERENCES" PLATFORM (pp. 137-139).

10. Tojiboev, I. O. U. (2021). CHINESE ARCHITECTURE. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(8), 40-42.

11. Odil o'g'li, T. I. The history of the origin of the Chinese language and the work done to date.

12. Тухтасинов, И. М. (2011). Лингвокультурологические и гендерные особенности сложных слов в художественном тексте (на материале английского и узбекского языков). Автореф. дисс.... канд. филол. наук. Ташкент: УзГУМЯ.

13. Тухтасинов, И., & Хакимов, М. (2021). Modern views on the problem of distance and traditional methods of teaching italian language in higher education institutions. Society and Innovation, 2(2), 111-117.

14. Tukhtasinov, I. M., Muminov, O. M., & Khamidov, A. A. (2017). The days gone by. Novel by Abdulla Qodiriy. Toshkent.

15. Tukhtasinov, I. M. (2018). The structure of the phenomenon of equivalence and its importance for translation strategies. In Modern Romano-German linguistics and new pedagogical technologies in language teaching, Materials of the Republican scientific-practical conference, Samarkand.

16. Тухтасинов, И. М. (2018). Развитие профессиональной компетенции на основе эквивалентности при подготовке переводчиков.

17. Tukhtasinov, I. M. (2017). Discursive approach in the training of translators. In Mat. International scientific and creative forum" Youth in science and culture of the XXI century". Chelyabinsk: Chelyabinsk State Institute of Culture (pp. 229-231).

18. Тухтасинов, И. М. (2012). Национально-культурная специфика сложных слов, выражающих внешность и характер человека, в английском и узбекском языках. Вестник Челябинского государственного университета, (2 (256)), 122-

19. Тухтасинов, И., & Хакимов, М. (2021). Современные взгляды на проблему дистанционного и традиционного методов обучения итальянскому языку в высших учебных заведениях. Общество и инновации, 2(2), 111-117.

20. Тухтасинов, И. М. (2017). Дискурсивный подход в обучении переводчиков. 1п Научные школы. Молодежь в науке и культуре XXI в. (рр. 229-231).

21. Тухтасинов, И. (2021). Таржимоннинг касбий компетенцияси ва фаолият функциялари. Иностранная филология: язык, литература, образование, (3 (80)),

22. Тухтасинов, И. (2021). Особенности формирования учебного процесса в системе высшего образования Узбекистана в условиях Covid-19. Иностранная филология: язык, литература, образование, (1 (78)), 11-18.

23. Тухтасинов, И. М. (2020). Лингвокультурологический аспект обучения переводческой компетенции. In Язык и культура (pp. 226-231).

24. Тухтасинов, И. М. (2020). Лингвокультурологический аспект обучения переводческой компетенции. In Язык и культура (pp. 226-231).

25. Tuhtasinov, Ilhom and Lutfilloeva, Fahriniso, The Japanese Language Teaching Technologies Based on Computer Simulation Models (September 10, 2019). Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=3458780

26. Тухтасинов, И. М. (2019). ВНЕДРЕНИЕ ИННОВАЦИЙ В ПРОЦЕСС ОБУЧЕНИЯ ТЕОРИИ И ПРАКТИКИ ПЕРЕВОДА. In Россия-Узбекистан. Международные образовательные и социально-культурные технологии: векторы развития (pp. 111-113).

125.

5-10.

27. Сукиасян, Г. А., Тухтасинов, И. М., Гушул, Ю. В., & Баштанар, И. М. (2019). Научные школы. Молодежь в науке и культуре XXI века: материалы междунар. науч.-творч. форума (научной конференции), 7-8 нояб. 2019 г./сост.: СБ Синецкий (отв. сост.).

28. Тухтасинов, И. М. (2018). Методика выявления эквивалентности слов разносистемных языков в процессе перевода. Бюллетень науки и практики, 4(7),

29. Тухтасинов, И. (2017). Таржимада маданий мослашиш хрлатлари. Иностранная филология: язык, литература, образование, 2(2 (63)), 5-9.

30. Тухтасинов, И. (2017). Жамият тарихининг хрзирги боскичида таржимонлар тайёрлашнинг асосий муаммолари. Иностранная филология: язык, литература, образование, 2(4 (65)), 20-24.

31. Тухтасинов, И. (2016). Таржима назариясида тиллараро эквивалентлик тушунчаси ва унинг таджики. Иностранная филология: язык, литература, образование, 1(4), 26-30.

32. Тухтасинов, И. М. СОЦИОЛИНГВИСТИЧЕСКАЯ СПЕЦИФИКА В ОБУЧЕНИИ ИНОСТРАННЫМ ЯЗЫКАМ. ББК 74.48 Р 76, 314.

539-544.