CC BY
15INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
VOLUME 1, ISSUE 1, 2022
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
XITOY TILIDA ffi KO'MAKCHISINING QO'LLANILISHI (ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ВСПОМОГАТЕЛЬНОГО^ В КИТАЙСКОМ ЯЗЫКЕ)
Djurayev Dilshod Mamadiyarovich,
Samarqand davlat chet tillari instituti, Sharq tillari fakulteti dekani, Pedagogika fanlari bo 'yicha falsafa doktori (PhD). Radjabova Madinabonu Raimovna, Samarqand davlat chet tillari instituti, Sharq tillari fakulteti 2-kurs talabasi.
E-mail: raimovna03@mail.ru
THE USE OF AUXILIARY^ IN CHINESE
Djurayev Dilshod Mamadiyarovich,
Dean of the Faculty of Oriental Languages in Samarkand State Institute of Foreign Languages, Doctor of Philosophy in Pedagogical Sciences (PhD).
Radjabova Madinabonu Raimovna, 2nd year student of the Faculty of Oriental Languages in Samarkand State Institute of foreign
languages. Email: raimovna03@mail.ru
https://doi.ors/10.5281/zenodo.7145939
Annotatsiya: Ushbu maqolada xitoy tilida ko'p qo'llaniladigan hamda keng tarqalgan EE(ba) ko'makchisini o'rganishningahamiyati kengyoritilgan. Xitoy tilini o'rganuvchilar uchun ushbu ko'makchining xitoy tili grammatikasida va xitoy tilida so'zlashish uchun to'liq va mukammal o'rganish tavsiya etilgan.
Kalit so'zlar: Grammatik struktura, mandarin tili, EE ba konstruksiyasi, sub'ekt, fe'l, ob'ekt, struktura qoidalari,yo'nlish to'ldiruvchisi, umumiy fe 'llar, miqdoriy so'zlar.
Absract: This article covers the importance of learning the auxiliary fE (bä), which is widely used and common in Chinese. For Chinese language learners, this helper is recommended for complete and perfect learning in Chinese grammar and Chinese speaking. Keywords: Grammatical structure, Mandarin language, fEbä construction, subject, verb, object, structure rules, directional complement, common verbs, quantitative words.
KIRISH (ВЕДЕНИЕ / INSTRODUCTION)
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
VOLUME 1, ISSUE 1, 2022
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
ÍE— (ba) xitoy tilida "-ni" tushum kelishigi sifatida tushiniladi ammo tarjima qilinishda hamda ishlatilishida farqlar bor. Shuningdek: ÍE^^ ("bä"zijü), ÍE konstruksiyasi, ÍE old qo'shimchasi deb ham mashhur.
ÍE jumlasi harakatning natijasi yoki ta'siriga qaratilgan uzunroq jumlalarni yasash uchun foydali tuzilmadir. Uning asosiy birikmalaridan biri shuki, u fe'lning predmetini gap boshiga yaqinlashtirib, o'zi birikib kelgan so'zdan oldin keladi. Bu mandarin tilida juda keng tarqalgan, lekin dastlab ingliz tilida so'zlashuvchilar uchun biroz noqulay tuyulishi mumkin.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METOD ( ЛИТЕРАТУРА И МЕТОД / LITERATURE REVIEW)
Ílik gaplar nima va u qanday tuziladi?
Xitoy tilida asosiy so'z tartibi ingliz tilidagidek SUB'EKT-FE'L-OB'EKT (SVO) sifatida quriladi: Subject + [ verb ] + Obj
ÍE bilan qurilgan gaplar bu strukturani ozroq o'zgartiradi va mana shunday tuzilishga keladi: Subject +Í + Obj + [ verb ]
E'tibor qaratgan bo'lsangiz Obj joyi o'zgardi vaÍE unga qo'shildi. Endi so'z tartibi SOV sifatida bo'ldi. [1;470]
Bularning hammasi yaxshi, ammo xitoy tilini o'rganuvchilarning ko'pchiligiÍElik strukturani birinchi marta ishlatishyotganda deyarli bir xil savol berishadi: " Bu strukturani ishlatishdan ma'no nima? SOV so'z tartibi har doim ham shunday qoladimi?" , " Javob: yoq, har doim ham emas. To'g'ri, Í bilan jumlalar ko'pincha urg'udagi biroz nozik farqlarga erishish uchun ishlatiladi, ammo oddiy gaplarni ba'zidaÍ siz ishlatib bo'lmaydi. Bunga ba'zi bir sabablar bor, masalan shu gapda ko'rib chiqsak:
ÍE
Bä shü fáng zái zhuözi sháng .
Kitobni stolning ustiga qo'y.
Siz bu gapni Й strukturasidan foydalanmasdan qanday aytgan bo'lar edingiz? Siz mana bu tarzda aytishingiz mumkin:
Fang shü zái zhuözi sháng .
Muammo shundaki siz bunday deyolmaysiz, chunki keltirilgan bu gap xitoy tilida grammatik jihatdan noto'g'ri. Siz ob'ektni fe'ldan keyin to'g'ridan to'g'ri qo'yolmaysiz. ÍE va Ж ni bir gapda qanday qilib ishlatish mumkinligini quyidagi gaplarda ko'rishingiz mumkin:
«E п й Й^ЖТ Q
Ta bä wo de shöuji fáng zái ta de bao lí le.
Quyida keltirilgan har bir gapda siz ÍE ni ishlatmaganingizda Grammatik jihatdan noto'g'ri gap tuzgan bo'lar edingiz. Grammatik jihatdan ÍE qatnashgan strukturalarning o'z qoidalari .bor.
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
VOLUME 1, ISSUE 1, 2022
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
1. Xitoy tilida ba - jumla aniq shaxs yoki narsaga nisbatan qilingan ma'lum bir harakatni ko'rsatish uchun ishlatilishi mumkin, tuzilishi:"AiEB + V +...".Ushbu turdagi ba -jumla ko'pincha boshqa odamlardan biror narsa qilishni so'rash yoki buyurish uchun ishlatiladi. Shuni e'tiborga olish kerarkki, A va B ham spesifik yoki ma'ruzachi va tinglovchiga ma'lum bo'lishi kerak hamda bir ish-harakat yoki narsaning holati ikkinchisiga o'zgarishi kerak. Agar inkor qo'shimcha yoki modal fe'l va shunga o'xshash inkor so'zlar kelsa, u holda Й inkor so'zdan keyin qo'yiladi. [2;93]
Masalan: ^ШЙ^^о {ШШЕ^М^Т^?
2. Xitoy tilida ba - jumla ko'pincha ma'lum bir harakat aniq shaxs yoki narsaga nisbatan amalga oshirilganligini va shaxs yoki narsaning o'rnini o'zgartirganligini bildirish uchun ishlatiladi, tuzilishi "АЙВ + V +#/giJ+ joylashuv". Masalan :
То
ttffiiftatfio Agar biror harakat aniq ob'ektning egasini yoki foydalanuvchisini o'zgartirgan bo'lsa, "АЙВ + V shaxs." strukturasi ishlatiladi. [2;101] Masalan :
ШМЙЪШШ То
3. Xitoy tilida "АЙВ + V + Natija / Yo'nalish to'ldiruvchisi" tuzilmasi aniq shaxs yoki narsa ustida qilingan va shaxs yoki narsaning o'rnini o'zgartirgan yoki natijaga olib kelgan harakatni ko'rsatish uchun ishlatilishi mumkin. [2; 119] Masalan : ^Й^Ш-^^^То
ШШШЕШйМо
MUHOKAMA ( ОБСУЖДЕНИЯ / DISCUSSION) ^ning ikkta ob'ekt bilan qo'llanilishi
Й qo'llanilgan gaplardagi eng oddiy struktura, tepada aytib o'tilganidek ob'ektni Й dan keyin qo'yilishidir. Lekin Й ishtrok etgan ba'zi bir gaplarda fe'lga ergashgan to'ldiruvchi ikkita bo'lishi mumkin.. Й lik gaplarda ularning ishtirok etishida shuningdek predloglar ha ishlatiladi. Ular mana bu struktura asosida hosil qilinadi: Subject+fc+ Obji+verb+^+obj2 Ikkita ob'ektni qabul qiluvchi umumiy fe'llar: Ш (song), ^ (na), Щ (di), M (mai), ff (jie), Ж (huan), ^Щ (jieshao).[3;54] Misollar:
Predmet Й Ob'ekt1 Fe'l Predlog Ob'ekt2
ШП Й Ш Ш ¿A ^A Т о
Й nrf. Ш ¿A Ш о
Ш Й ¿A Ш Т ?
Й qatnashgan to'ldiruvchili gaplar
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
VOLUME 1, ISSUE 1, 2022
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
Hamma jumlalar ob'ekt bilan "biror narsa qilish" uchun mo'ljallanganligi sababli va xitoy tilidagi qo'shimchalar ko'pincha bu muammoni hal qiladi, bu ikki grammatik funktsiyaning o'zaro ta'sirini bilish foydalidir.
Natijaviy to'ldiruvchilar, ayniqsa, te ishtrok etgan gaplarda yaxshi qo'llaniladi. Ikkala tuzilma ham harakatning natijasi yoki natijasi bilan shug'ullanishini hisobga olsak, bu mantiqan to'g'ri keladi. Ko'pchilik natijaviy to'ldiruvchilar (idrok etuvchi fe'llardan tashqari) te konstruksiyasiga juda mos tushadi. [4;164] Masalan:
ate^M^T o
Wô bà zuôyè zuô wân le .
m i^To
Làoshi bà wô de mingzi du cuô le.
Yo'nalish to'ldiruvchilari ham te konstruksiyasi bilan huddi shunday yaxshi ishlaydi: iite^À Qing bà kèrén dài jinqù .
E'tibor bering, potentsial to'ldiruvchilar te jumlalarida ko'rinmaydi. Buning sababi shundaki, ular gipotetikdir, shu bilan birga te jumlasi aslida nima sodir bo'layotganini tasvirlashi kerak..
te foydalanilgan gaplarning so'roq shakli
Xitoy tilida savollarni shakllantirishning uchta usulidan foydalanib, te lik gaplarni savollarga aylantirishingiz mumkin.
• So'roq yuklamalari
• So'roq so'zlar
• Ijobiy- inkor fe'llar orqali.[5; 181]
M3ÎE IP^ T ^ ? Nïmen bà nàge wènti jiejué le ma?
№ a MML T ? Nï bà wô shôujî fàng zài nàr le?
^t? Nï néng bu néng bà nï fângjiân dàsào gânjing?
ÎE ishtrok etgan gaplarning so'roq shaklini yasayotganda ehtiyot bo'ling. Esingizda bo'lsin, sizda aniq bir ob'ekt bo'lishi va siz ana shu ob'ekt bilan nima qilinganligini ifodalashingiz kerak.
te ishtrok etgan gaplarda ravishning qo'llanilishi
Ravish odatdaÎE dan oldin yoki fe'ldan oldin keladi (inkor ravishlar bundan mustasno). Bu shakllarda keltirilgan ravish ma'noni har xil tuslashi mumkin.
Subject Adv te Object Adv Verb phrase
M n te o
№ te n ^T o
Birinchi gapda n Äfl] ni ta'kidlab kelyapti " Biz hammiz uyga vazifani qilib tugatdi" deyish uchun. Ikkinchi gapdagi n HjP#ni ta'kidlab kelmoqda " U kofeni oxirgacha ichdi" deya ko'rsatish uchun.[6; 142]
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
VOLUME 1, ISSUE 1, 2022
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
ffilik gaplar va miqdoriy so'zlar
Yuqorida aytib o'tilganiday^E lik gaplar aniq bo'lishi kerak. B u o'ziga ot so'z turkumi o'lchov birliklarini ham kiritadi. UlaríE dan keyin va ob'ektdan oldin qo'llaniladi: Ш Й!№ « ^ Ш To
ШЕЙ^Н % To Fe'l so'z turkumi o'lchov birliklari ham ko'p
ishlatiladi va Й lik gaplarning oxirida qo'llaniladi: [7; 492] Й^ш- !о ШЕЖ^ ^ T+ !о ШЕ^Ш^М H Жо
Mazkur gaplarning barchasida to'ldiruvchi aniq bir ob'ekt shaklida kelayotganiga e'tibor beringizlar.
telik gaplarda ishlatilishi mumkin bo'lmagan fe'llar
Ba'zi bir fe'llar ob'ektni to'liq tasvirlay olmaydi, ular faqatgina sub'ektning harakati tasvirlay olishadi. Shunday fe'llar Й konstruksiyali gaplar bilan birga kelolmaydi. Ular:
Holat fe'llari: M (ài) "sevmoq", (xïhuan) "yoqmoq", Ш (xiàng) "sog'inmoq", TÄ? (liàojie) "yaxshi bilish", W'fâ(hàipà) "qo'rqmoq", fg.(hèn) "nafratlanish". Sezgi fe'llari: Ш (kàn) «qarash», B^(tîng) «tinglash», l^(wén) «hid», f^(xiàng) «o'shash bo'lish».[8; 355]
Й ning quyida keltirilganlardan tubdan farq qiladiga qo'llanish uslubi ham bor. Ko'pinchate miqdor so'z sifatida ham qo'llaniladi, bundaffi dastakli narsalar uchun miqdor so'z bo'lib keladi. —ЙФ («soyabon»), —Й^ («to'pponcha»). Gapda konstruksiya va miqdor so'z sifatida ishlatilishining farqini quyidagi misoldan tushinib olishingiz mumkin: Ü ^ЙШЕФ^ Ш Ш о Qïng nï bà nà bà sàn ná gei wö.
XULOSA
Xulosa qilib aytganda, Й ko'makchisi xitoy tilida ko'p qo'llaniladi va shundan kelib chiqqan holda Й ko'makchisining grammatik qoidalari hamda tushunchalarini bilish xitoy tilinin o'rganishni xohlovchilar uchun muhim sanaladi. Й ko'makchisi ishtrok etgan gaplar tuzish biroz mushkul shuning uchun ham boshqa tilda so'zlaydiganlar uchun biroz chalkash tuyilishi mumkin. Gap to'g'ri va to'liq chiqish uchun Й ning gapda qayerda kelishi, gap bo'laklari bilan qanday qo'llanilishi, qanday hollarda qo'llash mumkin emas va ba'zi bir istisno jihatlarini bilish kerak. Bu maqolada mana shu jihatlar yoritilib berilgan.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Практическая китайская грамматика для иностранцев (^ША^Д^ЖЖЙ) (стр. 668)
2. HSK Standard Course 3 (стр.190)
3. Базовые образцы китайской грамматики (стр.128)
4. Китайский: основная грамматика, второе издание (стр.240)
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
VOLUME 1, ISSUE 1, 2022
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
5. Грамматика китайского языка без слез (МВДЙЛи^иЙ^^^Ж) (стр.160)
6. Интегрированный китайский: уровень 1, часть 2 (3-е изд.) (стр.403)
7. Китайский язык: функциональная справочная грамматика (стр.720)
8. Грамматика современного китайского языка: практическое руководство (стр.424)
