CC BY
197INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACTICAL RESEARCH
DOI https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.5752255 International journal of theoretical and practical research
Scientific Journal
Year: 2021 Issue: 2 Volume: 1 Published: 01.12.2021
http://alferganus.uz
Ci tation:
Qudbiyev, N. T. (2021). Xalqaro moliyaviy hisob standartlariga o'tish dolzarbligi. SJ International journal of theoretical and practical research, 1 (2), 5664.
Doi: https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.5752084
QR-Article
Qudbiyev Nodir Tohirovich
Magistrant, Farg'ona politexnika instituti
DOI 10.5281/zenodo. 57 520B4
XALQARO MOLIYAVIY HISOB STANDARTLARIGA O'TISH
DOLZARBLIGI
Annotatsiya: Ushbu maqolada O'zbekiston Respublikasining buxgalteriya hisobi milliy standartiningxalqaro standartlariga o'tishi, muvofiqligi, asosiy kapitalga o'zlashtirilgan investitsiyalar, jumladan, xorijiy investitsiyalarni jalb etish ustuvor masalalar sifatida ko'rib chiqiladi. Shuningdek, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining «Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga o'tish bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida»gi 2020 yil 24 fevraldagi PQ-4611 qarori talablari va yurtimizda hisob siyosatida yangi sahifa ochilishi haqida.
Kalit so'zlar: Moliyaviy hisobot xalqaro standartlari (MHXS), iqtisodiyotining uyg'unlashuvi, buxgalteriya hisobining modellari, xorij investitsiyalar.
Кудбиев Нодир Тохирович
Магистрант, Ферганский политехнический институт
АКТУАЛЬНОСТЬ ПЕРЕХОДА НА МЕЖДУНАРОДНЫЕ СТАНДАРТЫ
ФИНАНСОВОГО УЧЕТА
Аннотация: В данной статье в качестве приоритетных рассматриваются вопросы перехода, соответствия национального стандарта бухгалтерского учета Республики Узбекистан международным стандартам, освоенные инвестиции в основной капитал, в том числе привлечение иностранных инвестиций. А также о требованиях постановления Президента Республики Узбекистан от 24 февраля 2020 года № ПП-4611 «о дополнительных мерах по переходу на международные стандарты финансовой отчетности» и открытии новой страницы в учетной политике страны.
© ®
56
INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACTICAL RESEARCH
DOI https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.5752255
Ключевые слова: международные стандарты финансовой отчетности (МСФО), гармонизация экономики, модели бухгалтерского учета, иностранные инвестиции.
Kudbiev Nodir Tohirovich
Master's student, Fergana Polytechnic Institute
RELEVANCE OF THE TRANSITION TO INTERNATIONAL FINANCIAL ACCOUNTING STANDARDS
Abstract: In this article, the issues of transition, compliance of the national accounting standard of the Republic of Uzbekistan with international standards, mastered investments in fixed assets, including attracting foreign investment, are considered as priorities. And also, about the requirements of the Decree of the President of the Republic of Uzbekistan dated February 24, 2020 No. PP-4611 "on additional measures for the transition to international financial reporting standards" and the opening of a new page in the accounting policy of the country.
Keywords: international financial reporting standards (IFRS), harmonization of the economy, accounting models, foreign investments.
Kirish
Mamlakatimiz global iqtisodiyot sharoitida global hisob siyosatini yuritish va stantartlarini qabul qilish bugungi kun talabi hisoblanadi. Zero hisob siyosati, shaffofligi har qanday axborot foydalanuvchisiga tushunarliy va ma'lumot taqdim etiluvchiga ya'ni potensial investorga malakali, moliyaviy qarorlar qabul qilish imkonini yaratadi.
Mavzuga oid adabiyotlarning tahlili
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining «Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga o'tish bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida»gi 2020 yil 24 fevraldagi PQ-4611 qarori yurtimizda hisob siyosatida yangi sahifa ochildi.[1]
Qarorga muvofiq 2021-yil 1-yanvardan MHXS asosida buxgalteriya hisobi yuritilishini tashkil etadi:
■ aksiyadorlik j amiyatlari ;
■ tijorat banklari;
■ sug'urta tashkilotlari;
■ yirik soliq to'lovchilar toifasiga kiritilgan yuridik shaxslar. Tadqiqot metodologiyasi
@ ®
57
INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACTICAL RESEARCH
DOI https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.5752255 Tadqiqotda tizimli tahlil, deduktsion va induktsion belgilash, ya'ni tadqiqot muammosining yechimiga olib boruvchi bosh rejasini tuzish, tadqiqot uchun zarur axborotni olish yo'llari, ekspert baholari va boshqa usullardan foydalanilgan.
Tahlil va natijalar
Chunonchi, dunyoga yangi ko'z bilan qarayontgan Resublikamiz endilikda yopiq iqtisodiyotdan imkon bo'richa voz kechib, ochiq, shoffof, yangicha iqisodiyotni tashkil etishini ushbu qaror yana bir qadamligini bildiradi.
Moliyaviy hisobotlarni xalqaro standartlariga asosida yuritish zarurati bizningcha quydagilar bilan asoslanadi:
Birinchidan, duniyo mamlakatlari moliyaviy hisob va hisobotlarga qo'yiladigan milliy talablar asosda shakilantirilishi, o'rganish obe'ktini moliyaviy holatini aniqlashda, solishtirish va taqqoslash imkoniyatini eitarliy darajada taminlamay olmasligi;
Ikkinchidan, hisob va hisobotlarga MHXS talablarini etalon sifatida ishlatilishi mamlakat investitsion jozibadorligini oshirishga va ichki mulkdorlarning axborotga bo'lgan talabini qondirishga xizmat qiladi;
Uchinchidan, milliy qimmatliy qog'ozlar bozori jahon fond birjalari orqali sotilishi erishish imkoniyati yaratiladi va valuta oqimini oshirishga hizmat qiladi;
Tortinchidan, milliy iqtisodiyotda xalqaro kompaniyalar sonini ortishiga va faoliyatini kengaytirishga xizmat qiladi;
Beshinchidan, MHXS talablari asosida yagona tan olinadigan moliyaviy hisobotni tuzish uning natijadorliligini oshiradi va tuzish xarajatlari qisqaradi.
Xo'sh MHXS o'tish shuncha imkoniyat berar eka nega bu jarayon shu kungacha cho'zilib ketdi, bunga bir necha sabablar bor:
■ yangi O'zbekiston tarixi boshlanishigacha respublikamiz raxbariyatida yurtimiz iqtisodiyotini duniyo iqtisodidan chegaralangan holda bo'lishidan manfaadorlik va xayrixohlik bor edi.
■ davlat moliyaviy axborotlarni yuritilishini ta'minlovchisi va bir vaqtning o'zida moliyaviy axborotdan foydalanuvchisiga aylanib qolishi. Bu o'z navbatida moliyaviy axborotlarni qadri va shakilanishi bir tomonlama qarashga olib keldi.
■ mamlakatimizda iqtisodiyotni raqamlashtirish darajasi pastligi va bu texnik jihatdan yaxshi yolga qo'yilmaganligi.
■ malakaliy mutaxasislar yetarliy emasligi va o'quv qo'llanmalar yetishmovchiligi muammosi borligi hamda xorijiy tillar bilish darajasi pasligi.
■ mamlakatimiz xufyona iqtisodiyotda ulushu balandligi.
MHXS talablari asosida to'liq moliyaviy hisobot tizimiga o'tishning muvaffaqiyati va muddati, haqida gapirganda asosan, o'tish g'oyasi to'g'ridan-to'g'ri
@ ©
58
INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACTICAL RESEARCH
DOI https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.5752255 kompaniya va tashkilotlar, rahbariyatida samarali boshqaruvining asosi ekanligini anglab etishi bilan oldindan belgilanishi mumkin.
MHXS tamoyilari orqali moliyaviy hisob va hisobotlarni tashkil etish, maxsus davlat dasturlari doirasida amalga oshirilmasligi, davlat tomonidan jiddiy qo'llab-quvvatlanmasligi kelgusi yillarda o'tishning asosiy vazifalarini hal yetishga imkon bermaydiy.[4] Xalqaro standartlar darajasida milliy buxgalteriya standartlarining iqtisodiy tushunchalaridan maksimal darajada foydalanish tavsiya etiladi. [6]
Muayyan harakatlarning noto'g'ri talqin qilinishi xalqaro standartlarning mazmunini o'zbek tiliga to'g'ri, malakali, o'qiydigan tarjima qilish vazifasi xam eng dolzarb muamolardan hisoblanadi.Shuning uchun MHXS bo'yicha kengash tuzilishi va bu orqali olib borilayotgan o'zgarishlar, sharhlar, standartlarni hisobga olgan holda mavjud MHXS standartlarini o'zbek tilida tarjima qilish, ularni qayta nashr etish va yangilarini qabul qilish, shuningdek, ushbu materiallarga erkin kirishni ta'minlash zarur.
Prezident qarori bu yangi iqtisodiy bilim va koniklamarni talab etadi. Shu sababda bir qator internet tarmoqlarda norozi va nolishlar buxgalterlar tomonidan bildirilishi munkin. Yangi bilimlarni egalash va o'zlashtirish, bir qobiqqa va ko'rinishga o'rganib yangi ishlash uslubini bilish mashaqqat va mehnat talab qiladi. Ammo hozirgi kundagi duniyo iqtisodiyotidagi real holat shuki, buxgalter faoliyatining asosi moliyaviy axborot foydalanuvchisi manfaati, ya'ni investor va qaror qabul qiluvchi mulkdorlar, boshqacha emas. Lekin afsus, ko'pgina korxona, tashkilot kompaniya va banklar rahbarlari tushunmaydi yani buxgalterlar vazifasi soliq hisobotlarini to'giri va o'z vaqtida topshirish yoki nazorat va tekshiruv uchun hisob-kitob yuritadi dep o'ylaydi.
Eskicha fikirlashga va ishlashga o'rganib qolgan buxgalterlar MHXS printsiplarini tushunarsizlik va o'ta mavhumlikda ayblashlarini kuzatish mumkin. Buning asosiy sabablaridan biri shuki, yangi qoidalar bosh buxgalterni o'zi ishlab turgan tashkilot biznesini iqtisodchi va moliyachi tarzida tushunishga majburlaydi.
Shu bilan birgalikda shubhasiz, xalqaro hisobot standartlarini joriy etish mamlakat iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirishning yangi bosqichiga o'tadi. MHXS tomonidan tuzilgan hisobot, o'zbek korxonalari, tashkilotlari va kompaniyalari faoliyatida real jarayonlarni aks ettiradi. Aktivlar bozor qiymati bo'yicha hisobga olinadigan bo'lsa, zaxiralar to'g'ri hisoblansa, dunyoning aksariyat mamlakatlarida tashqi foydalanuvchilar uchun tushunarli bo'ladi. Natijada, MHXSni joriy etish nafaqat o'zbek korxonalari, kompaniyalar va banklarning xalqaro darajaga chiqishiga, balki investitsiyalarni jalb qilishga ham yordam beradi.
© ©
59
INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACTICAL RESEARCH
DOI https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.5752255 Ana shuni e'tiborga olib, qabul qilingan Prezident qarori mamlakatda investitsion muhitni shakllantirishga sharoit yaratish va uni ishlashini tezlashtirish, rag'batlantirish maqsadini ko'zlaydi.
Shunday qilib, o'rnatilgan huquqiy asoslar xorijiy hamkorlarning keng investitsiya faoliyati uchun qulay sharoitlar yaratib, ularning axborotga bo'lgan talabini qondirishga xizmat qiladi va sarflagan sarmoyasini himoya qiladi.
Misol uchun MHXSga o'tish bo'yicha olib borilayotgan ishlarni 2016 yildan yanada kuchaytirilishi yurtimiz iqtisodiyotiga katta tasir ko'rsatishi 2015-2020 yillarda asosiy kapitalga o'zlashtirilgan investitsiyalar miqdorini dinamikasidan xam ko'rish munkin 1- jadval.[3]
1-jadval
E
'o
(U
■c
£ (U
c >
o
ASOSIY KAPITALGA O'ZLASHTIRILGAN INVESTITSIYALAR
195927,3 '
202000,1
124231,3
72155,2
44810,4 " 51232,0
2015 2016 2017 2018 2019 2020
Chet el investitsiyalari kapital eksport qiluvchi mamlakatlarning importyor mamlakatlarning iqtisodiy sub'ektlari hamda qo'shma korxonalarning real va moliyaviy aktivlariga kiritgan mablag'lardir.[2]
Investitsiya qilishdan oldin, mamlakat har tomonlama o'ylab, qolganlari orasida eng munosib va eng yuqori daromad keltiradigan daromadni tanlashi kerak.[5]
Investitsiya kapital oqimini bir iqtisodiyotdan ikkinchisiga o'tib ketishini bildiradi, resurslarni yanada foydaliroq shartlar asosida joylashtirishni belgilaydi.
Bu o'z o'rinda chet ellik kapital egasi investor o'zi tushinishi oson bo'lgan hisob yuritilishi uning ko'proq muddat va resurs bilan ma'lum bir hududa qolishiga va bo'lishi uchun hizmat qiladi.
O'zbekiston uchun asosiy kapitalga o'zlashtirilgan investitsiyalar o'zgarish dinamikasi butun duniyo iqtisodiyoti uchun juda og'ir bo'lgan 2020 yilni hisobga olmaganda holda o'sish ko'rsatgichini ko'rsatib kelmoqda 2-jadval.[3]
© ©
60
2-jadval
ASOSIY KAPITALGA O'ZLASHTIRILGAN INVESTITSIYALAR
__138,1
I2' 9,9 \ _
10! f0^^""0 11! 1 ' ~ 104,1 s,4
91 ,8
2015 2016 2017 2018 2019 2020
O'zbekistonda oxirgi yillari davlat iqtisodiy siyosatida tub burilish, jadal islohotlar amalga oshirila boshlandi.
"Yangi O'zbekiston" shiyori bilan davlat siyosati va iqtisodiyotida tub o'zgarishlar, burilishlar va jadal islohotlarni boshlab berdi.
O'zbekistonda iqtisodiyotimzni modernizatsiya qilish, har bir qoror va islohat inson huquq va erkinliklarini, qonun ustuvorligini ta'minlash asosida yurtimizning yangi, demokratik qiyofasi yaratilmoqda.
Islohotlarimiz asosi, xalq bilan muloqot, xalqni rozi qilish davlat siyosati darajasiga ko'tarilgani tufayli jamiyatimizda ochiqlik va erkinlik muhiti tobora kuchayib bormoqda. Prezident qarori aholi jon boshiga asosiy kapitalga o'zlashtirilgan investitsiyalar ko'rsatgichlarini yillar bo'yicha solishtirish orqaliy korishimiz mumkin 3-jadval.[3]
cc
®
61
INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACTICAL RESEARCH
DOI https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.5752255
AHOLI JON BOSHIGA ASOSIY KAPITALGA O'ZLASHTIRILGAN INVESTITSIYALAR
3-jadval
5834,6
5900,9
_/
"E X
8 3769,6 E? ^^^ I
2227,8
1431,7-16°8,6
O'zbekiston Respublikasida MHXSlarga o'tishda o'ziga xos va milliy iqtisodiyotimizga mos yo'l tanlandi. Bu xalqaro standartlarga muvofiq keladigan buxgalteriya hisobi bo'yicha milliy standartlarni ishlab chiqish va amaliyotga joriy qilish yo'li bo'ldi.
2015
2016
2017
2018
2019
2020
Xulosa va takliflar
Shu o'rinda Prezident qarori bugungi kun talabi va yurtimizning iqtisotiy kelajagini belgilay asosiy hujjatga ayladi. Eng asosiysi endilikda tizim qanday ishlaydi, kimning manfatlari birlamchi bo'ladi, iqtisodiy axborot beruvchi va tashivshi hujjatlar salohiyati eng asosiy masalar sifatida ko'riladi.
Xulosa o'rnida yurtimizda MHXS o'tishlishi pirovar maqsadi bu xalq faravonligini oshirish prizidentimiz takidlagander "Asosiy maqsadimiz - xalqni rozi qilish" tamoyiliga xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga o'tish bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida"gi qarori. 2020 yil 24 fevraldagi PQ-4611 son. https://lex.uz/docs/-4746047.
2. Nazarova, G.G'. Xalilov, X., Eshtaev A.A., Xakimov, N. Z., Salixova, N.M. , Bobojonov B.R.(2008). Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar. Darslik 86 b.
@ ®
62
INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACTICAL RESEARCH
DOI https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.5752255
3. Jadvalar mualif tomonidan ishlab chiqilgan manba sifatida: https://www.stat.uz/uz/rasmiy-statistika/investments
4. Tohirovich, Q. N. (2021). International financial accounting standards in Uzbekistan. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 77(4), 328-333.
5. Kurpayanidi, K. I., & Mukhsinova, S. O. (2020). Public debt as a tool of the state's macroeconomic policy. ISJ Theoretical & Applied Science, 05 (85), 180-187.
6. Нурматов, О. Т. (2018). Вопросы соответствия международным стандартам национального стандарта бухгалтерского учёта Республики Узбекистан. Вопросы науки и образования, (11 (23)).
7. Kunduzova, K. I. (2020). The problems of accounting of liabilities in insurance organizations and its improvement. Academicia: an international multidisciplinary research journal, 10(12), 312-318.
8. Shokiraliyevich, G. I. (2021). Role of information and communication technologies in accounting and digital economy. South Asian Journal Of Marketing & Management Research, 11(5), 17-20.
9. Temirkulov, A. A. (2020). The correct acceptance of the investment decision is a factor of success of implementation of the process. ISJ Theoretical & Applied Science, 05 (85), 689-692.
10. Шоев, Д. А. (2019). Важные факторы повышения качества образования. Проблемы современной науки и образования, (12-2 (145)).
11. Ismanov, I. N., & Moydinov, E. D. (2020). Concept of importance in audit planning and execution. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 10(7), 381-391.
12. Кудбиев, Д. К., & Турсунова, Д. Д. (2018). Основные Принципы Бухгалтерского Учёта Основных Средств. In Бухгалтерский учет: достижения и научные перспективы XXI века (pp. 87-93).
13. Абдураззаков, А., Фозилов, А. Н., & Ташпулатов, А. (2021). Некоторые вопросы оптимизации рынка труда. The Scientific Heritage, (76-2), 29-32.
14. Фозилов, Х. Р., & Фозилов, И. Р. (2020). Экономический анализ и его роль в управлении предприятием. In вопросы управления и экономики: современное состояние актуальных проблем (pp. 16-19).
15. Атабаева, З. А. (2019). Организация учета инвестиций на Капитальные вложения. Проблемы современной науки и образования, (12-1 (145)).
16. Исманов, И. Н., Хожаев, А. С., & Хабижонов, С. К. У. (2019). Вопросы совершенствования бухгалтерского учёта нематериальных активов. Проблемы современной науки и образования, (6 (139)).
© ©
63
INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACTICAL RESEARCH
DOI https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.5752255
17. Якубов, В. F. (2020). Финансирование инвестиционных программ в модернизации производства. In Минтаца ицтисодиётини инвестициялашнинг молиявий-ууцуций ва инновацион жщатлари (pp. 547-551).
18. Florou, A., Kosi, U., & Pope, P. F. (2017). Are international accounting standards more credit relevant than domestic standards? Accounting and Business Research, 47(1), 1-29.
19. Garrido-Miralles, P., & Vazquez-Veira, P. J. (2011). The transition to international financial reporting standards in Spain: relevance and timeliness of adjustments. International Journal of Accounting, Auditing and Performance Evaluation, 7(4), 287-302.
20. Lev, B. (2018). The deteriorating usefulness of financial report information and how to reverse it. Accounting and Business Research, 48(5), 465-493.
© ®
64
