Научная статья на тему 'ФЕМИНИЗМ ВА ГЕНДЕР ТЕНГЛИК ТУШУНЧАСИ ВА УНИНГ ИЖТИМОИЙ ФАЛСАФИЙ МАЗМУНИ'

ФЕМИНИЗМ ВА ГЕНДЕР ТЕНГЛИК ТУШУНЧАСИ ВА УНИНГ ИЖТИМОИЙ ФАЛСАФИЙ МАЗМУНИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
179
33
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ижтимоий муаммо / гендер тенглик / демократия / мафкура / сиёсий ҳаракат / феминизм / социальная проблема / гендерное равенство / демократия / идеология / политическое действие / феминизм

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Собирова, Зилолахон

Мақолада феминиз тушинчаси ва унинг ижтимоий фалсафий мазмуни хақида онтологик генезиси ва гносеологик моҳияти энг аввало инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари кураши билан боғлқ жиҳатлари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

КОНЦЕПЦИЯ ФЕМИНИЗМА И ГЕНДЕРНОГО РАВЕНСТВА И ЕЕ СОЦИАЛЬНО-ФИЛОСОФСКОЕ СОДЕРЖАНИЕ

В статье рассматриваются аспекты мечты феминизма и его социально-философского содержание об онтологическом генезисе и гносеологической сущности, в первую очередь связанные с борьбой за права и свободы человека.

Текст научной работы на тему «ФЕМИНИЗМ ВА ГЕНДЕР ТЕНГЛИК ТУШУНЧАСИ ВА УНИНГ ИЖТИМОИЙ ФАЛСАФИЙ МАЗМУНИ»

INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACTICAL RESEARCH

DOI https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.5752255 Falsafa fanlari /Philosophical sciences / Философские науки

¿¿^Щ^ International journal of ши^в^щ theoretical and practical

mSw research

Scientific Journal

Year: 2021 Issue: 2 Volume: 1 Published: 01.12.2021

http://alferganus.uz

Citation:

Собирова, З. (2021). Феминизм ва гендер тенглик тушунчаси ва унинг ижтимоий фалсафий мазмуни. SJ International journal of theoretical and practical research, 1 (2), 75-80.

Doi: https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.5752153

QR-Article

Собирова Зилолахон

Фалсафа фанлари номзоди, доцент Фаргона давлат университети,

Узбекистон

DOI 10.5281/zenodo. 57 52153

ФЕМИНИЗМ ВА ГЕНДЕР ТЕНГЛИК ТУШУНЧАСИ ВА УНИНГ ИЖТИМОИЙ ФАЛСАФИЙ МАЗМУНИ

Аннотация: Мацолада феминиз тушинчаси ва унинг ижтимоий фалсафий мазмуни хацида онтологик генезиси ва гносеологик моуияти энг аввало инсон ууцуцлари ва эркинликлари кураши билан бозлц жщатлари ёритилган. Калит сузлар: ижтимоий муаммо, гендер тенглик, демократия, мафкура, сиёсий уаракат, феминизм.

Собирова Зилолахон

Кандидат философских наук, доцент Ферганский государственный университет, Узбекистан

КОНЦЕПЦИЯ ФЕМИНИЗМА И ГЕНДЕРНОГО РАВЕНСТВА И ЕЕ СОЦИАЛЬНО-ФИЛОСОФСКОЕ СОДЕРЖАНИЕ

Аннотация: В статье рассматриваются аспекты мечты феминизма и его социально-философского содержание об онтологическом генезисе и гносеологической сущности, в первую очередь связанные с борьбой за права и свободы человека.

Ключевые слова: социальная проблема, гендерное равенство, демократия, идеология, политическое действие, феминизм.

Sobirova Zilolaxon

Candidate of Philosophical Sciences, Associate Professor Ferghana State University, Uzbekistan

75

INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACTICAL RESEARCH

DOI https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.5752255 FEMINISM AND THE CONCEPT OF GENDER EQUALITY AND ITS SOCIAL PHILOSOPHICAL CONTENT

Abstract: The article deals with the concept of feminism and its ontological genesis and epistemological essence, primarily related to the struggle for human rights and freedoms.

Key words: feminism, democracy, ideology, political movement, gender equality. Introduction

Хотин-кизлар масаласининг ижтимоий муаммо сифатида каралиши феминизм билан боFликдир. 1779 йили француз файласуфи Ж.Кондорсье "Аёлларга фукаролик хукукини бериш т^рисида", Олимпия де Гуж эса "Фукаролик ва аёл хукуки" декларацияси оркали Европа, кейинчалик АКЩда аёлларнинг ижтимоий ва сиёсий хукуклари учун харакатга асос солдилар. Ушбу даврдан бошлаб "феминизм", "феминист" тушунчалари пайдо булди. Аслида, "феминизм" тушунчаси французча feministe сузидан олинган. "Фемина"- аёл деган маънони англатади.

Materials And Methods

А.А.Хусейнованинг келтиришича, феминизм аёлларнинг ижтимоий-сиёсий тенг хукуклилигини химоя килувчи харакат сифатида каралади. "Феминизм хотин-кизларнинг иктисодий, ижтимоий-сиёсй ва маданий сохаларда эркаклар билан тенг хукукка эга булиши учун курашни, шунингдек ижтимоий-сиёсий хаётда фаол иштирок этишни тарFиб этади... Шунинг учун у аёллар мафкурасига айланган, у уз олдига инсонлар (туFрироFи, жинслар) тенглигини асосий максад килиб куяди"[1]. Феминизм FOя сифатида аёлларнинг жамиятнинг ижтимоий-сиёсий, иктисодий сохаларида эркаклар билан тенг хукук ва имкониятларга эга булишини ифодаласа, мафкура сифатида аёлларни эркаклар билан тенг хукук ва тенг имкониятларга эга булиши хамда аёлларнинг барча куринишлардаги камситилишига карши каратилган маданий харакатдир. Тор маънода феминизм инсоният тарихида "биринчи кулликка тушган аёлни" жамиятнинг тенг хукукли субъектига айлантиришга каратилган харакатдир. Жамият хаётини "субъект- объект" эмас, балки "субъект-субъект" муносабатлари асосида куриш феминизмнинг онтологияси хисобланса, инсон онгидаги аёлларга нисбатан нигилистик дунёкараш, стереотипларни узгартириш эса унинг гносеологиясини (туFрироFи социологиясини) ташкил этади"[2].

Results And Discussion

© ®

76

INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACTICAL RESEARCH

DOI https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.5752255

Илмий адабиётларда феминизмнинг ушбу онтологик генезиси ва гносеологик мохияти энг аввало инсон хукуклари ва эркинликлари кураши билан боFлаб талкин килинади. XIX асрда юзага келган турли ижтимоий-сиёсий харакатлар, инсон хукуклари хакидаги карашларнинг кенг ёйилиши феминизм учун асос яратади. Шунинг учун XIX аср урталарига келиб аёллар масаласи мавжудлиги нафакат китобларда, балки давлатлар сиёсатида хам тан олинди... Аёлларнинг сиёсий харакати таъсирида XIX асрнинг 70-йиллари ва XX аср бошларида Шимолий Америка, Янги Зилландия, Австралия, Филяндия, Норвегия, Швеция, Англия, Германия, Австрияда либерал конунлар кабул килинди ва аёллар ички хаётнинг айрим сохаларида (муниципалитет сайловида, мактаб ва лицейларни бошкаришда, госпиталлар хаётида ва б.) катнашиш имконига эга булдилар. XX асрнинг урталарига келиб эса, аёллар тула сиёсий хукукка эга булдилар ва уларнинг сиёсий хаётдаги иштироки масаласи Европа кенгашлари, БМТ симпозиумларида кенг мухокама килинадиган булди"[3].

Феминизм тугрисида туFри тасаввурларнинг шаклланмагани боис унга салбий муносабатлар, карашлар хам йук эмас. Бу, энг аввало дискриминация куринишларида намоён булади. Масалан, Жахон Иктисодий Форуми (World Economic Forum) аёллар ижтимоий хаётдаги мавкеини уларнинг иктисодий хаётдаги иштироки, иктисодий имкониятлари, сиёсий хокимиятдаги урни, маълумоти ва саломатлиги нуктаи назаридан тахлил килган. У маълумотларга кура, аёлларга зарур шарт-шароитлар Швеция, Норвегия ва Исландияда яратилган. Ушбу давлатларда аёллар дискриминацияси батамом бартараф этилган, хотин-кизларнинг ижтимоий-сиёсий фаоллиги бошка давлатлар хавас киладиган даражада. Юкоридаги курсаткичлар буйича, Латвия 11 -уринда, Литва -12, Эстония -15, Россия -31, АКШ эса 17-уринда туради. Охирги уринларни Миср, Туркия ва Покистон эгаллайди[4].

Баъзан феминизм туFрисида гап кетганида аёлларнинг миллий парламентлардаги сонига мурожаат этилади. Амалий нуктаи назардан бу феминистик харакат эришган ютуклардан биридир. Бирок, парламент аъзоларининг уз жинсининг хак-хукуклари учун курашгани, дискриминацияни бартараф этишга оид эътиборли ташаббуслар билан чиккани кузатилмайди. Шунинг учун парламент аъзолари булган аёлларни феминизм тарафдорлари деб аташ кийин. Бундан ташкари, аъзоларининг 17-20 фоизини аёллар ташкил этилган парламентларнинг аёллар дискриминациясини тула тугатиш ва гендер тенгликни таъминлашга оид конунлар кабул килишига эришиши хам шубхалидир. Эркаклар купчилик булган сиёсий партиялардан сайланган аёллар парламентда уларнинг, яъни эркакларнинг манфаатларини химоя килмаслиги мумкин эмас.

77

INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACTICAL RESEARCH

DOI https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.5752255 Феминизм аёллар, хотин-кизлар хукумронлигини таъминлашга каратилган харакат эмас. Давлат бошкаруви тизимида аёллар сони 10-12 фоизга етган захоти эркакларда хам, куйи поFоналарда хизмат килувчи аёл- хизматчиларда хам хасад, эътироз уЙFOнади ва миш-мишлар таркалади. Бу хол феминизмни тенг хукуклилик учун кураш эканини жамият кабул килишга тайёр эмаслигидан далолат беради. А.А.Хусейнова "феминизм бир жинснинг иккинчи бир жинс устидан хукумронлик килишга карши харакат"[5], деганида т^ри карашни ифода этади. Шунингдек, "феминизм - бу факат аёллардан ташкил топган моножинсли (бир жинсли) харакат эмас. Унинг таркибига демократик FOялар, инсон хукукларини химоя килишни уз хаётининг мазмунига айлантирган барча инсонпарвар эркаклар хам киради"[6].

Узбекистонда феминистик харакатлар кузатилмаса-да, хотин-кизларнинг хукук ва эркинликларини химоя килиб чиккан, ижтимоий-сиёсий хаётдаги фаоллигини ошириш муаммолари билан шуFулланаётган жамоат арбоблари, олимлар бор. Бундан ташкари, Узбекистонда давлатнинг узи хотин-кизларнинг ижтимоий-сиёсий борликдаги, жамият ва давлат курилишидаги фаоллигини юксалтириш ташаббускори булиб келади. Тарих курсатадики, феминистик харакат хотин-кизлар масаласи унутилган, давлат бошкарув тизимида эркаклар устуворлик килган, аёлларнинг ижтимоий-сиёсий хаётда фаолият курсатишига тусиклар пайдо булганида юзага келади. Узбекистонда ушбу тусикларни бартараф этишга, хотин-кизларнинг ижтимоий-сиёсий фаоллигини оширишга давлатнинг узи киришган.

"Феминизм инсоннинг биосоциологик табиатига зид келувчи барча ижтимоий ходисаларга, жумладан уз жинсини алмаштириш, лесбиянка, гомосексуализм, фохишабозлик (проституция), "одам савдоси" каби ноинсоний вокеликка зид харакатдир"[7]. Кейинги йилларда бундай ноинсоний, инсоннинг биосоциологик табиатига зид ходисалар авж олди, оммавий ахборот воситалари, хатто баъзи давлатлар бунга йул очиб бермокда[8]. Энг фожиалиси шундаки, бундай холатларни айрим халкаро ташкилотлар хам куллаб-кувватлаётгани, айрим сиёсатчилар узининг бефарклиги, масъулиятсизлиги билан уларнинг авж олишига йул очиб бераётганидир[9]. Одам савдоси эса бугун глобал муаммолардан бирига айлангани учун Узбекистон Республикаси унга карши кураш олиб бормокда.

Феминизм жинслар уртасидаги маданий-психологик ходисаларни, уларнинг ижтимоий-сиёсий борликка муносабатларини ифода этади. Шунинг учун у икки жинс уртасидаги интим алокалардангина иборат эмас [10].

Феминизмни интим алокаларга карши харакат деб тушуниш хам нотуFри тасаввурларни келтириб чикаради. Тугри, икки жинс уртасидаги интим алокалар

78

INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACTICAL RESEARCH

Б01 https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.5752255 турли манфаатлар (иктисодий, сиёсий, эстетик, биологик ва б.)га курилиши мумкин. Жинслар уртасидаги зиддиятлар, низолар баъзан ушбу манфаатлар махсули сифатида юзага келади, аммо улар эркак билан аёл бир-бирига нафакат биологик, худди шунингдек социологик мухтож турлар эканини инкор килолмайди. Ижтимоий-тарихий ривожланиш, филогенез, оиланинг ижтимоий институт сифатида зарурлиги ва у икки жинс уртасида интим алокаларни такозо этиши уларни бир-бирига мутлак зид, антагонист, ёв субъектлар сифатида карашни рад килади. Феминизм ушбу ижтимоий-тарихий тажрибаларга карши эмас, у эркак билан аёл уртасидаги интим алокаларни хам рад этмайди (тури, интим алокаларга карши радикал феминистлар учрайди, лекин улар феминизмда сезиларли оким эмас), балки ижтимоий-сиёсий борликда эркак ва аёл узига хос мавкега, уринга эга эканини тан олади. Бу узига хосликлар икки турни бир-бирига карши куйишга асос булолмайди, аммо уларнинг ижтимоий-сиёсий борликка муносабатларида, бошкарув фаолиятида маълум бир фарклар мавжудлигини эътироф этади[11].

Феминизм узича сиёсий назариядир. Унга кура, аёллар ижтимоий-сиёсий борликни эркаклардан купрок узгартириш имкониятига эга ва технологиясини биладилар. Эркаклар канчалик кучли, узокни кузловчи, муFOмбир, сиёсий уйинларга мойил булмасин, улар узининг ижтимоий-сиёсий карашларини аёллар таъсирида, гохо бевосита иштирокида яратадилар. Бундан ташкари, дадил харакатлари, стратегик уйинлари ва "ожизона талаблари" билан кишиларни уз кетидан эргаштира оладилар[12].

Conclusion

Узбекистондаги сиёсий партиялар кошидаги аёллар канотини сиёсий феминизмнинг ижтимоий-сиёсий амалиётдаги бир куриниши дейишимиз мумкин. ТуFри, улар узини феминистик харакат деб атамайди, аммо узларининг сиёсий партияларида хотин-кизлар манфаатларини химоя килиш, уларни ижтимоий-сиёсий хаётга жалб этиш масалалари билан шуFулланадилар.

Феминизм аёлларнинг уз хукук ва эркинликлари учун курашини ифода этувчи ижтимоий харакат булса, "гендер" эркак ва аёл уртасидаги муносабатларни назарда тутувчи тушунчадир. Ушбу муносабатлар генезиси жамият шаклланишининг илк даврларига бориб такалади. Шу даврдан бери у аристократик, монархистик, феодал-патриархал, теологик, либерал боскичларни босиб утди. Аёлга булган муносабат жамиятга, шу жумладан, эркакка булган муносабатнинг куриниши сифатида хар бир давр учун долзарб эди. Чунки хотин -кизларга булган муносабатнинг субъектлари эркаклар эди; ижтимоий хаётда етакчи мавкега эга булган эркакларнинг аёлларга муносабати гендер ахамият

79

INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACTICAL RESEARCH

DOI https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.5752255 касб этиши табиий х,ол эди[13]. Шунинг учун гендер муносабатларнинг бош актори эркаклар булиб келган [14].

References:

1. Хусейнова, А.А.(2009). Фукаролик жамияти ва аёллар. Бухоро, Agro Print, Б.52.

2. Уша асар. -Б.52-53.

3. Сафаева, С.(2003). Аёллар масаласи: умумижтимоий ва миллий жихдтлар. Тошкент, Узбекистон, Б.34-35.

4. World Economic Forum. 01.02.2007.

5. Хусейнова, А.А.(2009). Фукаролик жамияти ва аёллар. Бухоро: Agro Print, -Б.53

6. Уша жойда.

7. Уша жойда.

8. Флинт, Л.(2006). Секс, ложь и политика. Голая правда. АСТМосква, С. 2660.

9. Маларек, В. (2008). Продаются Natashi : новая глобальная торговля сексом. КоЛибри.lSBN 978-5-98720-045-2.

10. Малахов, В. С. и др. (1998). Современная западная философия: Словарь.

Острожье.

11. Millet K. Sexual Politics. -N.V., 1970; Feminism and Political Theory. - L., 1986; FRIEDAN B. Rebecca Jo Plant One of the most famous American feminists of the twentieth century, Betty Friedan first attracted national attention as the author of the 1963 bestseller, The Feminine Mystique. A scorching indictment of the post-World War II domestic ideal and its narrow conception //Fifty-One Key Feminist Thinkers. -2016. - С. 72.

12. Трофимова, Е. (2006). Феминизм в общественной мысли и литературе. -Грифон.

13. Брайсон, В. (2001). Политическая теория феминизма. Идея-Пресс, С.17-24.

14. Ушакин, С. А. (2000). Политическая теория феминизма. Вопросы философии. 11. С. 27-52.

© ®

80

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.