CC BY
2UDK:373.3.091.3:398
XALQ OG'ZAKI IJODI JANRLARINI BOSHLANG'ICH SINFLARDA INNOVASION O'QITISHNI OPTIMALLASHTIRISH YO'LLARI
Ruzikulova Nigora Kudratovna
Osiyo Xalqaro Universiteti Ta'lim va tarbiya nazariyasi va metodikasi (boshlang'ich ta'lim) mutaxassisligi magistri, Toshkent shahar Sergeli tumani 317-IDUM boshlang'ich sinf
o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.11263917
Annotatsiya: Boshlang'ich ta'limda xalq og'zaki ijodi janrlarini o'qish savodxonligi darslarida krossvord usuli yordamida online va tarqatma materialalar ko 'rinishida olib borish bolalarning baholarini yuqori darajaga ko'tarilishiga olib keldi.
Kalit so'zlar: ertak, topishmoq, maqol, tez aytish, masal, hikoya, krossvord, folklor.
Kirish. O'zbekiston Respublikasida fuqarolik jamiyati va demokratik davlat qurish maqsad qilingan va bu jarayon amalga oshirilmoqda. Bu jarayonda yoshlarning o'rni va roli alohida ahamiyatga ega. Yoshlar, bizning kelajagimiz uchun muhim bo'lib, avlodlardan qolgan muqaddas yurtimizni rivojlantirish, ilg'or davlatlar darajasiga olib chiqarishga bog'liqdir. Xalqimizning ko'p asrlik tarixiy, madaniy, diniy, adabiy merosini baholashda umumbashariy qadriyatlar nuqtai nazaridan o'zgarishlar ro'y berdi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti 2017-yil, 12-yanvarda qabul qilgan "Kitob mahsulotlarini chop etish va tarqatish tizimini rivojlantirish, kitob mutolaasi va kitobxonlik madaniyatini oshirish hamda targ'ibot qilish bo'yicha komissiya tuzish to'g'risida"gi farmoyishi yoshlar adabiyotini rivojlantirishni yuqori baholadi. Bu vazifalarni amalga oshirish orqali, O'zbekiston bolalarining adabiyotini rivojlantirish va ularga jahon darajasida o'rin olishda, bolalar adabiyoti vakillarining ijodini monografik tarzda o'rganish, ularning mukammal ijodiy portretlarini yaratish bevosita bog'liqdir.
Boshlang'ich sinf o'quvchilariga ta'lim-tarbiya berishda asosiy qismi, o'qish darslarida amalga oshiriladi. "O'qish savodxonligi" darsligi, Davlat ta'limi standartlariga muvofiq, "O'qish va nutq o'stirish" dasturining asosiy konseptsiyasiga asoslangan. Bu darslikda, g'oyaviy, tematik, estetik, va mavsumiy tizimlar foydalaniladi va bolaning tevarak atrofdagi voqelikni tushunishga yordam beradi.
Darsliklar o'quvchilar uchun xalq og'zaki ijodiyoti namunalariga ham e'tiroz beradi. Bu ijodiyot asarlariga tushuntirilgan dastlabki saboqlar o'quvchilar uchun tartib-intizom va mas'uliyatni o'rgatishda yordam beradi. Ammo bu masalalar o'quvchilar uchun mustaqil va tashabbusli bo'lishga to'g'ri keladi. Ular sport o'yinlarini, ayniqsa, musobaqa elementlarining bo'lishini yaxshi ko'radilar. Bu sababli, o'qituvchilar o'quvchilarni belgilangan o'yin qoidalarini qat'iy bajarish va o'yinlarda qaror qabul qilish uchun o'rgatishlari kerak. Bu o'yinlar o'quvchilarda tezlik, chaqqonlik, harakatchanlik, va mustaqillikning rivojlanishida katta ahamiyatga ega. O'yinlarni o'rganish jarayonida o'qituvchilar bolalarning o'yinlariga qiziqish bilan qarashadi.
Rasm №1. Xalq og'zaki ijodi janrlari xususiyatlari
Xalq og'zaki ijodi uzoq asrlar davomida shakllangan ajdod-avlodlarning axloqiy, ma'rifiy shakllanishi va kamolotida muhim o'rin egallab kelgan. Bu ijodiylar inson hayotidagi ahamiyatini hamda Vatanni mustahkamlashga, xalqni birlashtirishga xizmat qilgan.
Tadqiqot maqsadi: boshlang'ich sinflarda xalq og'zaki ijodi asarlarini o'rganish usullarini ishlab chiqish va boshlang'ich sinf o'quvchilarga bu asarlar bilan ta'lim berishga oid tavsiyalar ishlab chiqishdir.
Tadqiqotning vazifalari: Oldimizga quyidagi vazifalami quydik.
-Boshlang'ich sinflarda xalq og'zaki ijodi janrlarini o'qish orqali o'quvchilarni vatanparvar, mard va jasur, sadoqatli va kamtar, tadbirkor va ziyrak inson ruhida tarbiyalash masalasini yoritib berish.
-O'qish savodxonligi darslarida xalq og'zaki ijodi janrlarini krossvord va test ko'rinishida o'tishni o'rganish.
Natijalar. Men ilmiy rahbarim maslahatlari va ko'rsatmalari bilan 317-IDUM dagi barcha sinflarda o'ziga mos barcha boshlang'ich sinflarda jami 16 ta sinflarda "O'qish savodxonligi" fanidan Xalq og'zaki ijodi janrlaridan krossvord ko'rinishida tatqiqot ihslari olib borildi. Natijalar shuni ko'rsatdiki dars jarayonlariga turli xildagi innovasion dars ishlanmalar va metodlardan foydalanish o'zining yuqori natijalarini berdi.
Diagramma №1. Birinchi sinflar bo'yicha olingan natijalar
Diagramma №2. Ikkinchi sinflar bo'yicha olingan natijalar
Diagramma №3. Uchunchi sinflar bo'yicha olingan natijalar
Diagramma №4. To'rtinchi sinflar bo'yicha olingan natijalar
Diagramma №5. To'rtinchi sinflar bo'yicha olingan natijalar (davomi)
Krossvord natijalari 4F-sinf №30
a
p<e,(H
■Tekshiruvgacha "Tekshiruvdan keyin
Shu natijalardan kelib chiqib sinflar kesimida quyidagicha natijalarda ko'rinmoqda. Diagramma №6. Boshlang'ich ta'lim sinflari bo'yicha olingan natijalar
1-sinflar krossvord natijalari
2-sinf krossvord natijalari
о 4
J3
rt
Ю 2
0
4,6 4,6 4,7 4,5 , „ 4,6 4,6 4,5
ll II ll ll « I II II
ffl о 0
lA-sinf lB-sinf lD-sinf lE-sinf p<0,01
Tekshiruvgacha (M) ■ Tekshiruvdan keyin (M) 3-sinf krossvord natijalari
о 4 л
л
m 2 0
3,9^ 3,8 3,8 3,6 ■■ л4 3,8^ 3,8^ 3/>и 3'8Ш
ll ll ll ll 1 ll ll ll ll ll
2A-sinf 2B-sinf 2D-sinf
p<0,01
i Tekshiruvgacha (M) ■ Tekshiruvdan keyin (M) 4-sjx^rossvord natijalari
4,6 4,5 4,6 4,5 4,6 3,8i 3,7m 3'8Ш 3,6ш 3,8
3A-sinf 3B-sinf 3D-sinf 3E-sinf p<0,01
I Tekshiruvgacha (M) ■ Tekshiruvdan keyin (M)
4A-sinf 4B-sinf 4D-sinf 4E-sinf 4F-sinf Название оси
I Tekshiruvgacha (M) ■ Tekshiruvdan keyin (M)
Muhokamalar. Shu bilan birga o'quvchilar krossvordga darsdan keyin ota va onalarini ko'magida online kirish uchun silkalari orqali bajardilar, silkalar telegram tarmog'i orqali ota va onalar guruhiga yuborildi va bularni sinfda materiallarni chop qilgan ko'rinishda ham o'tqaziz mumkin bo'ldi. Bu ko'rinishdagi izlanishlar dars jarayoniga bolasi bilan birgalikda yuqori darajadigi ota va onalarni ham qiziqishini ortirdi, ular bolariga texnik jihatdan katta ko'mak
to
td
LtJ
to VO
o
LtJ
LtJ VO
On to 00
VO 00 LtJ
A o
o
>
LtJ
£
Sinf
Bolalar soni
LtJ
"oo
o 00
Arithmetical mean (M)
Tekshiruvgacha
vo
VO 00
Standard Deviation iSD] Tekshiruvgacha
On
to
On to to
Arithmetical mean (M)
Tekshiruvdan keyin
On 00
VO
Standard Deviation ISD]
Tekshiruvdan keyin
"uj
A o
o
t-Kpumepuu Cmbiodeuma
3 1D 38 3,675676 1,072968 4,648649 0,529785 4,9 p<0,01
4 1E 32 3,78125 0,97499 4,59375 0,614837 4,1 p<0,01
5 2A 38 3,864865 0,947575 4,621622 0,594014 4,2 p<0,01
6 2B 38 3,842105 0,945153 4,578947 0,598718 4,1 p<0,01
7 2D 38 3,756757 1,002518 4,540541 0,610827 4,3 p<0,01
8 3A 31 3,870968 1,024433 4,645161 0,608188 3,7 p<0,01
9 3B 31 3,806452 0,980454 4,516129 0,676805 3,4 p<0,01
10 3D 29 3,827586 1,037475 4,655172 0,483725 4 p<0,01
11 3E 29 3,655172 1,009804 4,482759 0,687682 3,7 p<0,01
12 4A 38 3,789474 0,967179 4,657895 0,587661 4,8 p<0,01
13 4B 35 3,771429 0,942016 4,571429 4,571429 4,2 p<0,01
14 4D 34 3,823529 0,999108 4,647059 0,485071 4,4 p<0,01
15 4E 34 3,647059 0,949716 4,5 0,662868 4,5 p<0,01
16 4F 30 3,866667 1,041661 4,666667 0,606478 3,6 p<0,01
O'quvchilarga darslarni krossvord ko'rinis:
lida taqdim etish bir nechta foyda bordi:
O'quvchilarning aktiv qatnashishi: Krossvordlar o'quvchilarning aktiv qatnashishini rag'batlantirdi. Ular savollar va javoblar orqali dars mavzularini o'rganish va tasdiqlash orqali jiddiy ishtirok qilishdi.
Ertak bo'lish va motivatsiyani oshirish: Krossvordlar o'quvchilarning o'rganishni va ma'lumotlarini sinash, bu esa ularning motivatsiyasini oshirishga yordam berdi. Yangi savollar va o'quvchilarning ishtirok etishlari ularni o'zlarini rivojlantirishga qo'llanadi.
Tahlil qilish va muhokama qilish: Krossvordlar o'quvchilarga dars mavzularini tahlil qilish va muhokama qilish imkoniyatini berdi. Ular savollar va javoblar orqali o'quvchilarning ma'lumotlarni sinab ko'rish, o'rganishni tahlil qilish, va darsning muhokama qilish uchun yaxshi tayyorgarlikni keltiradi.
Muammolar yechish va fikrlash ko'nikmalarini oshirish: Krossvordlar o'quvchilarga muammolarni hal qilish va fikrlash ko'nikmalarini oshirishga yordam berdi. Ular tushuntirish, tahlil qilish va javobni topish orqali muammolarni yechishning muhim asoslari va tushunchalarini oshirishlari mumkin.
Ko'nikma va tushunchalarni tiklash: Krossvordlar o'quvchilarga dars mavzulari, so'zlar va tushunchalar bo'yicha ko'nikma olishga yordam berdi. Ular so'zlar va mazmunlar orqali dars
ma'lumotlarini tiklash va ta'minlash orqali o'quvchilarning tushunchalarini rivojlantirishlari mumkin.
O'quvchilarning ishtirok etish va qo'llanishini rag'batlantirish: Krossvordlar o'quvchilarning darslarga qatnashish va qo'llanishini rag'batlantiradi. Ular o'zlarining savollar va javoblarini qo'llash orqali ma'lumotlarini sinash, o'rganish va ishtirok etishlari uchun motivatsiyalashadi.
O'rganish va yadlashni oshirish: Krossvordlar o'quvchilarning o'rganishni va yadlashni oshirishga yordam berdi. Ular dars mavzularini, so'zlarini va tushunchalarni yodlash, muammolar va masalalarni hal qilish, va dars mavzulari bo'yicha tahlil qilishga imkon beradi.
Barcha bu afzalliklar natijasida, krossvordlar o'quvchilarning darslardan samaraliroq foydalanishiga, motivatsiyasini oshirish va o'rganishni oshirishga yordam beradi. O'quvchilar hamkorlik, fikrlash va fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish va ma'lumotlarini o'rganishlari uchun ilg'or bo'ladi.
Xulosalar. Olingan natijalar va ularni muhokamasidan so'ng qo'yidagi xulosalarga kelish mumkin.
1. Bu janrlar o'zbek xalq og'zaki ijodining bog'liq tarbiya vositalari sifatida katta ahamiyatga ega. Ularda ko'rinadigan matallar, hikmatlar, qayroqi so'zlar, tez aytishlar, va aforistik iboralar o'quvchilarga ma'naviy-axloqiy fazilatlarni tushuntirishda va rivojlantirishda muhim rol o'ynaydi. Bu janrlar o'quvchilarni turli muammolar va maqollar orqali o'ylash, tushunish va gaplashishda o'rgatadi. Shuningdek, ular o'quvchilarga odob-ahloqiyat, do'stlik, hamjinslik, hurmat, sabr, va boshqa insoniy qadriyatlarni o'rgatishda ham muhim vazifani bajaradilar.
2. O'zbek xalq og'zaki ijodining namunalari o'quvchilarga vatanga, xalqiga, mehnatga, tabiatga, kattalarga, ota-onaga, boshqalarga va o'z-o'ziga nisbatan axloqiy munosabatda bo'lishini tarbiyalash imkoniyatiga ega. Bu asarlar o'quvchilarga qadr-qimmatni, odob-ahloqiyatni, jamiyat bilan muomala qilishni o'rgatishda muhim vazifani bajaradi. Bular jamiyatning asosiy qiymatlarini o'quvchilarga o'rgatishda muhim vositalardir.
3. Boshlang'ich ta'limda xalq og'zaki ijodi janrlaridan krossvordlar dars jarayonlarida olib borish o'quvchilarning darslardan samaraliroq foydalanishiga, motivatsiyasini oshirish va o'rganishni oshirishga yordam berdi. O'quvchilar hamkorlik, fikrlash va fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish va ma'lumotlarini o'rganishlari uchun ilg'or bo'ldi. Natijalar shuni ko'rsatmoqdaki bu bolalarni baholarini 20,1% ga ko'tarilishiga olib keldi.
4. Biz ushbu tatqiqod ishida muammoning barcha jihatlarini yorita oldik deya olmaymiz. Chunki bunga uning hajmi yetarli darajada imkon bermaydi. Keyingi tadqiqot ishlarimizda bu muammo ustida yanada kengroq va chuqurroq ish olib borish niyatidamiz.
Adabiyotlar ro'yxati.
1. Aydarova U.B. "O'qish savodxonligi". 1-sinf uchun darslik. 1,2-qism. Toshkent: Navda Edutainment, 2023.
2. Aydarova U.B. "O'qish savodxonligi". 2-sinf uchun darslik. 1,2,3,4-qism. Toshkent: Navda Edutainment, 2023.
3. Aydarova U.B. "O'qish savodxonligi". 3-sinf uchun darslik. 1,2,3,4-qism. Toshkent: Navda Edutainment, 2023.
4. Aydarova U.B., Azizova N.K.. "O'qish savodxonligi". 4-sinf uchun darslik. 1,2,3,4-qismlar. Toshkent: Navda Edutainment, 2023.
