CC BY
4Key words: education institutions, teaching staff, pedagogical school, women teaching institutions.
Сведения об авторе: Обидова Мунира Ибрагимовна -кандидат педагогических наук, доцент, докторант Таджикского государственного педагогического университета именит Садриддина Айни, тел.:(992) 907-90-91-71;
Information about the author: Obidova Munira Ibragimovna- PhD of pedagogical sciences, associate professor, doktorant of the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini, Ph.: (992) 90-91-71.
НАЗАРЕ БА «ТАФСИРИ КАБИР» - И ФАХРУДДИНИ РОЗЙ
Пиров С. А.
Донишкадаи исломии Тоцикистон ба номи Имоми Аъзам-Абу^анифа
Аз чумлаи асархои арзишманди олим ва мутафаккири асри XII Фахруддини Розй ин тафсири КУръони карим аст, ки бо номхои «Тафсири кабир» ва «Тафсири Розй» машхур гаштааст. Аслан номи ин китобро Фахруддини Розй «Мафотихул гайб» гузоштааст. Ва метавон гуфт, ки ин ном баргирифта аз кисмати ояти 59-и сураи «Анъом» мебошад, ки дар он омадааст: «Ва назди Худост калидхои гайб (яъне анвоъи илми гайб) намедонад онхоро магар Худо...» Дар тафсири ин оят Ф. Розй маънои мафотихро чунин шарх додаст: Мафотих чамъи мифтах ба касри мим ба маънои калид аст, ки бо он чизе кушода гардад ва ба фатхи мим ба маънои хазина ва хар гачинае, ки дар он анвоъи ашё мавчуд аст.[5] Пас метавон гуфт, ки ин китоб бо номи худ хело мувофику созгор омадааст, зеро ин китоб дар миёни дигар тафсирхои Куръон бо бузургй ва фарогирии мавзуъхои гуногунаш, мавкеъи шоистаеро ишгол мекунад.
Ф. Розй ин тафсирро бо забони арабй таълиф кардааст, то мавриди истифодаи бештари одамон карор ёбад ва дар он акидахои диниву фалсафии худро баён карда, аксари оятхои Куръонро мантикан бо далелхои накливу аклй шарху тавзех додаст. Инчунин У зимни тафсири оятхои Куръонй ба бахсхои мухталиф пардохта, суханони уламои усул, факихон, хакимону файласуфон ва табиатшиносонро баён карда, баъзеи онхоро кабул кардаву таквият додаст ва баъзеи дигарро напазируфтаю рад кардааст. Бинобар ин хачм ва андозаи ин тафсир хело калон шудаву матолиби он зиёд гаштааст. Аз ин хотир баъзе нафаронро ин равиш хуш наомадааст ва гуфтаанд: «Имом Розй тафсири худро аз суханони хакимону файласуфон пур карда, аз як сухан ба сухани дигар рафтааст, чунки сухан аз сухан пайдо мешавад, ба хадде ки бинанда дар таачуб меафтад ва аз худ мепурсад, ки оё дар илми тафсир ба ин дарозй сухан мегуфта бошанд? Ва аслан ба ин бахсхо эхтиёче аст? Аз ин чост, ки баъзеи зарифон гуфтаанд: Дар тафсири Имом Розй хама чиз аст, ба гайр аз тафсир.[1] Нафари дигаре чуръат карда гуфтааст: Бехуда сухан ба ин дарозй, Тафсири кабири Фахри Розй.
Муфассирон ва донишмандони улуми Куръонй тафсирро ба чанд навъ чудо кардаанд. Аз чумла: 1. Тафсирхои билмаъсур (ривоятй) 2. Тафсирхои биррайъ (дироятй) 3. Тафсирхои биррайъи махмуд 4. Тафсирхои биррайъи мазмум. Ва аксари эшон хангоме, ки аз тафсирхои биррайъи махмуд сухан гуфтаанд аз чумлаи мухимтарин ва машхурини онхо Тафсири кабири Ф.Розиро ба шумор овардаанд. Мусаллам аст, ки хар муфассир дар тафсири худ роху равиш ва услуберо муайян менамояд, ки онро дар илми усули тафсир манхачи муфассир меноманд. Ф. Розй низ дар тафсири худ дорои манхачест, ки онро бархе аз олимон баён доштаанд. Аз чумла Алии Мансур муаллифи китоби «Мабохис фи усули тафсир ва манохичил муфассирин» чунин гуфтааст: Ф Рози дар тафсираш он муносибатхое, ки миёни оятхову сурахои Куръонй вучуд доранд баён дошта, бахсхои улуми риёзй, табиъй, нучум, хандаса, фалакиёт ва гайраро пеш овардааст ва аз масоили чахони хастй, офариниши инсон, осмону замин, хайвонот,
наботот, чамодот ва дигаp махлукот сyхан pонда, тавассyти онхо ба вучуди офаpидагоp ва сифатхои комилаи У истидлол каpдааст. Акволи файласyфонpо фаpовон зикp каpда, атpофи онхо бахсхои доманадоp оpостааст ва тибки акоиди ахли суннат ва чамоат ибpози андеша намудааст. Бо вучуди хамаи _ин захматхо нафаpоне пайдо шудаанд, ки ин pавиши Ф. Розиpо написандидаанд ва ба У эpод гиpифта гуфтаанд: Ф Розй далелхои чониби мyкобилpо хело васеъу кушода баён каpдааст, аммо даp pад ва инкоpy посухи онхо кутохй каpдааст. Локин сохиби «Таъpифy доpисин би манхачил мyфассиpин» ин эpодpо кабул накаpдааст...[1]
Ф. Розй даp ин тафсиp аз вокеъот ва киссаву достонхои аквоми гузашта, ба хусус аз ахли китоб зиёд сухан нагуфтасст ва ончиpо ки зи^ каpдааст, бештаp чихати pад ва ботил гаpдонидани онхо будааст, монанди киссаи Довуду Сулаймон, Х^уту Моpyт ва Fайpа. Даp мавзеъхои лозиму муносиб масоили усулй, нахвй ва балоFиpо зикp каpдааст, локин на ба андозаи зи^и масоили каломй ва табиъию фалсафй, зеpо баёни масоили табиъй ва фалакиву фалсафй бахшхои умда ва бахсхои тулонии ин тафсиp махсуб меёбанд. Ва танхо чизе, ки сабаби эpод гиpифтани баъзе нафаpон ва кохиш додани бyзypгии ин тафсиp гаштааст, хамин бахшхо ва бахсхои доманадоp аст. Хангоми тафсиpи оятхои ахкомии К^ъон онхоpо хело хубу олй шаpхy тавзех дода, баъзе акволи фyкахоpо, аз чумла Имом Абуханифа ва Шофеъиpо оиди он хукм баён доштааст ва баъзан мазхаби фикхии худ, яъне Шофеъиpо таpFиб намуда аз он дифоъ намудааст. Равиши дигаpеpо, ки муаллиф даp ин тафсиp интихоб каpдааст, ин такpоpи баъзе маъонист ва ин бесабаб нест, чунки худи Ф. Розй гуфтааст: Такpоp фоидабахши каpоpëбии маъно даp хотиpаи инсон аст. Ин гуфтаи У хакимона буда, бо масалу андаpзхои маpдyмй мувофик аст чуноне, ки гуфтаанд: Такpоp модаpи дониш аст ё ин, ки гуфтаанд: Дехкон шуди шyдгоp кун олим шуди такpоp кун ва ба монанди ин масалхо, ки даp эчодиёти шифохии маpдyм фаpовонанд.
Хангоми даpк ва фахми маъонй ва шаpхy тафсили оятхои KУpъонй, хонанда аз андешаву акидахои таpбиявию ахлокй, яъне афкоpи педагогии муаллиф огох гашта, накши онpо даp омузишу паpваpиши инсоният, хусусан насли чавону навpас ва камолоти маънавии инсонй, хуб даp меёбад. Инчунин афкоpи педагогии У аз оваpдани акволи бyзypгон ва хикоёту нукоти панду андаpзй ва чаззобу дилнишин хуб ба назаp меpасад.
Муаллиф даp ин тафсиp аз вожаю ибоpахое, ки даp як маъно коpбypд доpанд, истифода бypдааст ва ин pавиш як навъи фасохати даp калом аст. Зеpо У фаpмyдааст: Алихтилофу фил алфоз адаллу алал фасохати, яъне дигаpгyнии алфоз баp фасохати калом далолат мекунад. Равиши дигаpи У даp ин тафсиp чунин аст, ки баъд аз зи^и аксаpи оятхои ^ypъонй ба масоили он паpдохта, ибpоз медоpад, ки ин оят доpои чанд масоил аст ва бо навбат хаp якеи онхоpо шаpх медихад. Баъзан хангоми баppасй ва баёни масоили мазкyp саволе ба миён меояд, ки он посухи хyдpо пайдо менамояд. Гохо чунин мешавад, ки даp OFOЗи тафсиpи сypа кабл аз зи^и масоили вобаста ба он , муаллиф фаслхоеpо чой медихад. Ба монанди сypаи Ихлос, ки доpои 4 фасл аст. Фасли авал ва чоpyми он ба фазилати ин сypа, фасли дуввуми ба асбоби нузул ва фасли севвум ба номхои ин сypа тахсис ёфтааст. Муаллиф баъзан даp OFOЗи сypа он pивоëт ва акволеpо, ки маpбyт ба он сypа аст баён медоpад, монанди сypаи Тин ва Фил ё муносибати онpо бо сypаи каблй баён месозад мисли сypаи Зилзол ё латоифи онpо бозгу менамояд мисли сypаи Насp. Хангоми шаpхи маънои лyFавии баъзе вожахо чихати истидлол ва таквияти кавли хеш ба мисpаъхои шеъpии шоиpони машхypи Аpаб py меоpад, монанди Имpиил Кдйс, Ахтал, Ибни Анбозй, Хисон, Абулолияи Мyаpо, Абу Зувайб, Абу Нувос, Ибни Сувайб, Абу Тамоми Тойи, Умая, Лабид, Мутанаби ва дигаpон. Баъзан номи шоиppо наоваpда ба таpики «гуфтааст шоиp» ё «гуфта шудааст» аз ашъоpи шоиpон байту мисpаъхоpо пешкаш менамояд.
Албатта Ф. Розй мисли дигаp мyфассиpон даp тафсиpи худ вачххои киpоат, таpзхои дypyсти хондани баъзе оёт, калимот, хаpфхо ва чигунагии эъpобy хаpаки онхоpо шаpх додаст. Хамчунин У мисли дигаp муаллифон даp тафсиpаш аз дигаp тафсиpхои то замони худ таълифёта, иктибос гиpифтавy кайдхоеpо иpоа каpдааст. Ба
хусус аз тафсири Муxаммад ибни Умари Хоразмии Замахшарй (ваф 538 x к) «Алкашшоф ан xакоики танзил ва уюнул аковил фи вучуxи таъвил», ки бо номи «Тафсири кашшоф» машxур аст. Датто сураи «Тавба»-ро бо овардани кавли соxиби «Кашшоф» OFOЗ намудааст. Ба Fайр аз тафсири Замахшарй ба дигар китобxои тафсир низ такя кардааст, монанди «Тафсири Кдффол»-и Муxаммад ибни Алй ибни Исмоил (ваф 365 x к), тафсири «Танзеxул Куръон ан матоъин»-и Кози Абулxасан Абдучаббор ибни Аxмади Дамадонй (ваф 415 x к) ва «Тафсири воxиди» Абулxасан Али ибни Аxмад (ваф 462 x к).
Баxси муаллифи ин китоб аз мавзуъxоест, ки дар робита бо ин тафсир вучуд доштааст ва то xануз xакикати худро ба пуррагй наёфтааст. Зеро ба гуфтаи муаррихону муxаккикон аз чумла Ибни Халликон дар «Вафиётул аъён» ин тафсирро худи Ф. Розй пурраву комил нанавиштааст, зеро таълифи ин китоб дар охири xаёти У сурат гирифтааст. Дофиз ибни Дачари Аскалони бошад дар «Аддурарул коминату фи аъёнил моити соминати» чунин овардааст: Пас аз вафоти Ф. Розй тафсири Уро Аxмад ибни Муxаммад Начмуддини Махзумии Камулй комил гардонидааст. Соxиби «Кашфуззунун» Дочи Халифа бошад чунин гуфтааст, ки Ф. Розй тафсири худро то сураи «Анбиё» таълиф кардааст ва Шайх Начмуддин Аxмад ибни Муxаммади Камулй ( ваф 767 x^ онро комил гардонидааст ва ончи аз он нокис мондааст онро Козиюлкуззот Шадобуддин ибни Халили Хувайй Димишкй (ваф 639 x^ комил сохтааст. Муxаммад Рашшод дар китоби «Фалсафа аз OFOЗи таърих» (чилди 3-4) маънои болоро низ баён доштааст.[3] Соxиби «Аттафсир вал муфссирун» ихтилофи уламоро дар бораи муаллифи ин тафсир баён дошта, баъд аз Ф. Розй ч^ати такмили он аввал Шадобуддини Хувайй ва баъдан Начмуддини Камулиро зикр кардааст, ки ба эътибори соли вафоташон метавон пазируфт. Инчуни гуфтааст: Имкон дорад, ки Шадобуддини Хувайй ин тафсирро ба охир расонида бошад ва Начмуддини Камулй такмили дигареро бар он тафсир навишта бошад.[1] Ношир ва xайати тасxеxи матбааи «Баxиятил Мисрияти» дар мукаддимаи ин тафсир овардаанд: Баъд аз мулоxиза дар ёфтем, ки Ф. Розй (ваф 606 x^ дар ин тафсир аз Имом Куртубй (ваф 67Цк) сухан гуфтааст. Ва ин далолат бар ду чиз дорад: аввал ин кайд шояд аз Ф. Розй набошад, балки аз касе бошад, ки ин тафсирро баъдан комил гардонидааст ба монанди Начмуддини Камулй, зеро вафоти У дар соли 767xк сурат гирифтааст ва сониян гумон меравад, ки Ф. Розй ин тафсирро xатто то сураи «Тавба» таълиф накарда бошад.[5] Чун ба сураи «Тавба» назар кардем дар тафсири ояти 111 чунин дарёфтем: Масъалаи аввал; Гуфтааст Куртубй... ва ишорае гузошта онро дар зерхати варак чунин шарx додаанд: Мумкин аст, инчо манзури Ф. Розй Абучаъфари Куртубй Аxмад ибни Али ибни Абибакр ибни Атики Шофеъй (ваф 596 xк) бошад на Имом Куртубй Муxаммад ибни Аxмад Абуабдуло (ваф 671 xк ) соxиби «Алчомеъ ли аxкомил Куръон». Зеро инро аз назари xаёт ва вафоти онxо метавон чунин хулоса кард.
Бо вучуди гуногун будани орою андешаxо оид ба муаллифи ин тафсир хонанда дар он xеч фарк ва тафовутеро нисбати кисмати аслй ва кисмати такмилии он дар намеёбад, чунки ин тафсир аз ибтидо то интщо бо як мащач ва равиши хос таълиф гардидааст.
Тафсири мазкур то ба имруз борxо руи чопро дидаву нашр гардидааст. Ва xар маротиба бо назардошти xарф, хат ва андозаи вараки он, теъдодаш дигаргун шудааст.Чопе, ки дастраси мо гаштаву мавриди истифода карор гирифтааст аз 11 мучаллад иборат буда. шомили 32 чузъ аст ва дар матбааи «Баxиятил Мисрияти», яъне дар Миср ба табъ расидааст. Бартарии ин чоп дар онаст, ки ин навбат соxиби матбааи мазкур ва xайати кормандон онро тасxеx кардаанд. Нахуст пешгуфтор, тарчумаи xоли Ф. Розй, сипас чузъи авали он, ки шомили тафсири сураи Фотща аст ва он аз тарафи муаллиф ба таври чудогона таълиф гардидааст, OFOЗ меёбад. Муаллиф интщои xар чузъро зикр карда, ибтидои чузъи ояндаро , ки бокадом оят ё сура OFOЗ мегардад, баён месозад. Дар охири мучаллади 11-ум баъд аз чузъи нщоии тафсири мазкур феxристи тасxеxи баъзе xарфxо ва калимаву ибораxо бо нишондоди раками саxифа ва чузъи он чой дода шудааст. Ва гуфтан мумкин аст, ки ин феxрист метавонад xамчун беxтарин
хадя ва васила баpои хонанда дониста шавад, зеpо хангоми истифодаи он хонандаpо мyяссаp мегаpдад, ки баъзе , шакку шубха ва эхтимолоти хyдpо баpтаpаф намояд.
Бисëpе аз донишмандон ва пажухандагони pиштахои гуногуни улуми Кypъонй даp таълифот ва_эчодиёти худ аз осоp ва афкоpy акволи Ф. Розй истифода каpдаанд ба хусус аз тафсиpи У. Зеpо ин тафсиp бо вучуди тулонй будан ва даpбаp гиpифтанаш бахсхои гуногуну чолибpо аз фасохату балоFати калом ва pавиши соддаю осон баpхypдоp аст. Аз чумла олим ва оpифи машхypи диëpамон Мавлоно Яъкуб ибни Усмони Чаpхй (ваф 851 хк) даp тафсиpи сypаи Фотиха ва ду чузъи охиpи Кypъони каpим, ки онpо бо даpхости дустону мухиббон таълиф намудааст, баъзан аз акволу акоиди Ф. Розй сухан гуфтааст. Даp тафсиpи оятхои 26-27-и сypаи Ч,ин аз баъзе акоиди нодypyсти Муътазила сухан pонда, дифоъи Ф. Розиpо аз мазхаби Суннат ва чамоат баён месозад. Даp шаpхи ояти 19-и сypаи Иншикок меоpад: Ва Имом Фахpyддини Розй (pх) даp Маъолиимуттанзил тамассук ба ин оят каpдааст баp хакикати меъpочи Расули мо (с)...ва гуфтааст, ки катъи ин масофати баъида даp андак муддат махол нест...[4] Мавлоно Яъкуби Чаpхй даp ин тафсиp хикояти ачиб^о даp боpаи Ф. Розй оваpдааст, ки чанбаи иpфонй доpад ва ба бисëpии таълифоти У далолат мекунад. Чунки даp ин хикоят маpде ба Ф. Розй мypочиат каpда мегуяд: Ин чандин тасниф ва таълиф чист? Ва тypо чи суд доpад...?
Ин чаpаëн, яъне истифода аз афкоp, аквол ва осоpи Ф. Розй то хануз идома доpад. Алии Мансyp устоди ДИТ ба номи Имоми Аъзам Абуханифа даp китоби худ «Риёзул афнон фи улумил Кypъон», ки даp улуми К^ъонй бахс мекунад, даp фаслхои мухталифи ин китоб аз «Тафсиpи кабиp»-и Ф. Розй баъзе кайдхо ва иктибосотеpо оваpдааст. Масалан, даp фасли Масалхо даp Кypъон ëдоваp шудааст, ки васф гаpдидани шай бо оваpдани масал таъсиpи бештаpе даp калб мегyзоpад, аз ин ки танхо он шай даp нафси худ зи^ гаpдад. Чунки Fаpаз даp масал гуфтан ташбех каpдани чизи махфй ба зохиp ва FOиб ба хозиp аст, ки огохй ба мохияти он таъкид меёбад ва хис мутобик ба акл мегаpдад, ки даp натича он чиз pавшантаp мегаpдад. Оё намебини , ки чун баpои имон оваpдан онpо ба ^p масал биëpанд ва баpои дypй аз кyфp онpо ба зулмат масал биëpанд, пас вукуъи он даp калби шунаванда бисëp таъкид меёбад.[2] Ё агаp ба сустии амpе хабаp дода шавад ва аз заъифии он бо тоpхои анкабуд (тоpтанак) масал оваpда шавад, пас ин амp даp зехну хотиpахо хуб каpоp мегиpад. Аз ин чост, ки даp сypаи «Анкабуд», ояти 43 омадааст: «Ва ин масалхоpо мезанем баpои маpдyм ва ба хиpад намеоянд, чуз доноён». Даp фасли «Муносибат миёни сypавy оятхо» аз осоpy гyфтоpи Ф. Розй чунин ëдоваp шудааст: Хамоно Кypъон мисли як сypа ва як оятест, ки баъзеи он баъзеи дигаppо тасдик каpда, маънои онpо баён месозад...Даp тафсиpи сypаи «Бакаpа» бошад чунин мегуяд: Ва хаp касе бияндешад даp нозукихои назм ва таpтиби ин сypа мефахмад, ки бо вучуди муъчиза будани Кypъон аз pyи фасохати алфоз ва шаpофати маъно, инчунин Кypъон ба эътибоpи назм ва таpтиби оятхояш муъчиза аст.
Ч,ихати шиносоии бештаp ба ин тафсиp нyкотеpо аз он ба мисли катpае аз бахp пешкаш месозем. Муаллиф даp тафсиpи ояти 31, сypаи Бакаpа масъалаи шашyмpо ба фазилати илм бахшида, аз чумла чунин оваpдааст: Худованд даp офаpиниши Одам (а) камоли хикматашpо ба илм изхоp доштааст, агаp чизи дигаpе аз илм бошаpофаттаp мебуд, пас камоли хикматашpо бо он изхоp _медошт... Худованд arn^pO хикмат номидааст.Ва хаp ки доpои хикмат аст, пас У доpои хайpи зиёд аст. Даp хадисе омадааст: Агаp шахсе як бобе аз бобхои илмpо биомузад, бехтаpаст ypO аз он ки ба микдоpи кухе тилло дошта бошад ва онpо даp pохи Худо хаpч кунад. Даp хадиси дигаpе омадааст: Чун муаллими нек бифавтад ва аз дунё бигзаpад, баpояш паppандагони осмон, чахоpпоëни замин ва мохиёни даpë мегиpянд. Илм сабаби ислохи халк мегаpдад, ба гунае, ки боpон боиси ислохи замин мегаpдад. Мусъаб ибни Зyбайp ба писаpаш гуфт: Эй фаpзанди азиз, илм биомуз, пас агаp мол доpи он баpоят чамол мегаpдад ва агаp аз мол холии, пас илм баpоят саpмоя мегаpдад. Аммо илм амалpо мехохад. Илм комил намешавад магаp ба амал каpдан. Илми беамал монанди абpи бе боpон аст. ПаЙFамбаpи Худо (с)^о пypсиданд, ки илм чист? Фаpмyд: далели амал, гуфтанд: акл чист? Фаpмyд: pохнамои хайp, гуфтанд: хавою хавас чист? Фаpмyд: маpкаби маъсият,
гуфтанд: мол чист? Фармуд: чомаи мутакаббирон, гуфтанд: пас дунё чист? Фармуд: бозори охират. Дакиме фармуд: калб бечон аст ва xаёти он илм аст, илм xам бечон аст ва xаёти он ба талаб аст ва талаб заъиф аст ва куввати он ба омузиш аст, пас агар ба омузиш кавй гардад, xануз пушида аст ва изxори он ба мубоxисаву мунозира аст ва чун зоxир шавад, xануз бесамар аст ва самаранокии он ба амал аст ва чун илм ба амал ёр гардад, мулки абадй ва беохир ба бор орад. Ф. Розй дар ин бахш x^rôra мутаъаддидеро дар фазилати илм пешкаш кардааст, ки чанде аз ощо ба хираду заковат, фаросату факоxат ва мартабаи баланди илмии Имоми Аъзам Абyxанифа далолат менамояд. Лайс ибни Саъд чунин накл кардааст: Марде Имоми Аъзамро гуфт, зй Имом маро писарест бадахлок. Барои У _канизеро бо моли гарон харидорй кардам, У бошад он канизро озод намуд. Сипас Уро бо духтаре хонадор сохтам, баъд аз издивоч xамсарашро талок дод. Доло чи кор кунам, ки аз ин баъд зарар набинам. Имоми Аъзам фармуданд: Ин маротиба писаратро xамроxи худ ба бозор бибар ва чун майли У бо кадом канизе бештар зоxир гашт, Уро барои худ харидорй намо ва чун ба хона овардй, он канизро бо писарат издивоч бинамо. Билфарз агар писарат он канизро озод сохт, пас ин амал аз писарат чоиз намегардад ва агар Уро талок дод, пас У назди шумо xамчун каниз бокй мемонад ва зиёни молй нахоxи дид. Лайс ибни Саъд аз ин чавоби сареъу мувофик ба шигифт омада Имом Абyxанифаро аxсан гуфт. Дикояти дигар. Чдмоате аз дуздон шабона ба хонаи марде даромада, молу ашёашро мерабоянд ва Уро ичборан касам ба се талок шудани xамсараш медщанд, то аз ощо ном набарад. Чун руз мешавад марди озурда мебинад, ки дуздон озодона молу ашёи уро фурухта истодаанд ва мард аз хавфи касами ёд кардааш наметавонад чизе бигуяд. ^rox ба сараш фикре меояд, ки метавонад бо Имом Абyxанифа машварат намояд. Чун ба назди Имом xозир мешавад xодисаи дишабаро накл мекунад. Имом уро дилбардорй намуда, мефармояд то имоми кавм ва тамоми мардуми маxалро дар масчид чамъ намоянд. Бо масл^ат ва машварати Имом Абyxанифа xар як нафареро аз дари масчид мегузаронанд ва аз марди чабрдида мепурсанд, ки оё дузд xамин шахс аст? Агар дузд намебуд, марди чабрдида мегуфт: не ва агар дар вокеъ дузд буд он мард хомуш монда сукут мекард. Дамин тарик xамаи дуздон маълум гардиданд ва xам он мард xонис (касамзада) нашуда никоxи у бо занаш бокй мемонад. Нуктаи дигареро, ки устод Алй АсFари Далабй аз ин тафсир дар китоби Таърихи фалосифаи Эрон овардааст чунин аст: Дар забони форсй «Зоти Борй» ё «Вочибал вучуд»-ро Худо мегуянд, ба он сабаб ки Дак таъоло ба зоти худ вочиб аст.Чунки «Худой» дар забони форсй аз вожаи «Худ» ки маънои он зот, xакикату нафси шай аст ва вожаи «Ой» ки ба маънои «омада» аст. Акнун маъно чунин мешавад: Он ки ба нафси худ дар вучуд омадааст, яъне худой ва манзур xамон «Вочибал вучуд» аст, ки дар забони арабй ва назди фалосифа гуфта мешавад.
Адабиёт:
1. Алй Иброxими Мансур. Мабоxис фй усулит-тафсир ва маноxичи-л-муфассирин. -Душанбе, 2011^ 172-174.
2. Алй Иброxими Мансур. Риёзу - л - афнон фй улуми-л- куръон. - Душанбе, 2011, ч 2, саx 82.
3. Муxаммад Рашшод. Фалсафа аз OFOЗи таърих. - Душанбе, 2002, ч 3-4, саx 316.
4. Мавлоно Яъкуб ибни Усмони Чархй. Ду чузъи тафсири Мавлоно Яъкуби Чархй. Матбааи «Муxаммадия» вокеъ дар Мумбай. 1310x, саx 51, 147.
5. Муxаммад ибни Умар Фахруддини Розй. Мафотщул Fайб (Тафсири кабири Розй). - Бейрут, 1994, ч 5, саx 10, ч 1, саx 6.
ВЗГДЯД НА «ТАФСИРИ КАБИР» («СОВЕРШЕННОЕ ТОЛКОВАНИЕ»)
ФАХРИДДИНА РОЗИ
Пиров С.А.
Статья посвяшена краткому изложению одного из произведений известного мыслителя Фахруддина Рози (1148-1209 н.э) под названием «Совершенное толкование Ф. Рози». Читатель может ознакомиться со стилями и методами сочинения и некоторыми мыслями философского и педагогического характера. А также представлены взгляды учёных об авторе данного произведения, его содержании и форме.
Ключевые слова: толкование, комментатор, сочинение, автор, процесс, слово.
PERSPECTIVE ON "TAFSIR KABIR" (PERFECT INTERPRETATION)
FAKHRIDDIN ROSIE
Pirov S.A.
The article is dedicated to the summary one of the works of the famous thinker Fakhruddin Rosie (1148-1209 BC), entitled "An absolute interpretation F. Rosie." The reader can find styles and methods compositions and some features, including its philosophical and pedagogical ideas. And also presents some views of scientists about the author of this work, its content and form.
Key words: interpretation, commentator, writing, author, process, word.
Сведения об авторе: Пиров Сироджиддин Асомиддинович- преподаватель кафедры Каранических наук Таджикского Исламского института имени Имама Аъзама -Абуханифы, тел.: (992) 918-75-61-74.
Information about the author: Pirov Sirojiddin Asomiddinovich, teacher of Quran studies, Chair in Tajik Islamic Institute named after Imam A'zam Abuhanifa, tel.: (992) 91875-61-74.
НА^ШИ Х,УНАР ДАР ТАРБИЯИ КУДАКОН Рофиева Фотима
Осорхонаи цумууриявии таърихию кишваршиносии ба номи Абуабдуллоуи Рудаки
Тарбия - раванди доимй буда, ибтидои он, назар ба акидаи Абуалй ибни Сино, аз батни модар огоз меёбад, дар таълимоти равоншиносй низ то солхои охир огози тарбияро аз оила медонанд. Аммо тадкикоти илмии солхои минбаъда собит намуданд, ки хдкикатан хам тарбия аз батни модар шуруъ гардида, саломатии у ба риоя намудани речаи хурок, истирохат, холати рухй ва вазъи саломатии модар вобаста аст.
Абушакури Балхй овардааст:
Дарахте, ки хурдак бувад, богбон, Бигардонад уро чу хохад чунон. Чу гардад калон, боз натвонадаш, Ки аз кажию хам бигардонадаш.
Инкишоф ва тарбияи хислатхои начиби инсонй дар кудак ба мухити оилавй ва гирду атроф алокаманд аст.
Солимии оила, шахсияти волидон, рафтору муносибати эшон бо кудак хеле таъсири мусбй дорад.
Барои халли ин масъалаи мухим, аз китобу дастур ва рисолахои бузургон, аз чумла - ашъори баландпояи устод Абуабдуллохи Рудакй, «Шохнома»-и Абулкосими Фирдавсй, «Пирузинома»-и Абуалй ибни Сино, «Рушноинома» ва «Саодатнома»-и Носири Хусрав, «Кобуснома»-и Унсурмаолии Кайковус, «Наврузнома»-и Умари Хайём, «Калила ва Димна»-и Абулмаолии Насруллох, «Синбоднома»-и Зохирии
