CC BY
16HAKIM FIRDOUSI AND HIS "SHAHNAME" IN LITERARY WORKS OF TAJIK POETS
(30-40 YEARS XX CENTURY)
"Shahname" and its stories have long historical life. Also it used and propagands the best ways of Tajik poetry, which include patriotic, humanity and moral themes of slavery. The author notes that is well-known among all nationalities all over the world and nowadays its thoughts are used in different spheres of sciences, literatute and culture of Tajik people.
Keywords: Shahnameh, poets, humanism, national thoughts, Tajik poets and writers.
Сведения об авторе: Шозиёева Гулмох, соискатель Института языка, литературы, востоковедения и письменного наследия имени А. Рудаки Академии наук Республики Таджикистан, е-mail: [email protected]
About author: Shoziyoyeva Gulmoh., researcher of the Institute of Language, Literature, Oriental studies and Written heritage named after A. Rudaki of the Academy of Sciences of the Republic of Tajikistan
ОГОЗИ ВУРУД ВА ИНТИШОРИ КИССАИ "ЮСУФУ ЗУЛАЙХО" ДАР АДАБИЁТИ
ФОРСИИ ТОНИКИ
Элбоев В.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Дар адабиётшиносии Шарку Еарб то холо акидае мавчуд аст, ки киссаи Юсуф дар адабиёти форсии точикй дар асри Х пайдо шуда, манбаи асосии он Куръон аст. Аммо пажухишхои жарфи илмй собит гардонидаанд, ки киссаи мазкур дар асри VI кабл аз мелод ^ам дар миёни мардуми эронй пахн гардида будааст ва мисли дигар киссахо ба чуз Куръону хадис ва осори таърихию мазхабии исломй рохи дигари вурудро ба адабиёти форсй низ доштааст.
М. Пилоненко муътакид аст, ки аз асри XI пеш аз мелод дар адабиёти эрониён киссаи ишки Зулайхо ва Юсуф роич буда, манзумаи "Зирё ва Авдо" реша бар он доштааст. Дар достони "Зирё ва Авдо" кахрамони асосй на мард, балки зан (Зирё) аст, ки аз тарики руъё ошик шуда, ба чустучуи маъшукаш мебарояд. Мазмуни гоявии он ба кисса - романи "Юсуф ва Оснат" хам наздикй дорад, ки дар асри 1 - и мелодй аз тарафи масехиён пардохта шуд.
Аммо ин достонхои "Зирё ва Авдо" ва "Юсуф ва Оснат", ки М. Пилоненко ном мебарад, ба андешаи мо намунае аз киссаи "Юсуф ва Зулайхо" мебошад, ки дар мархилахои гуногун бо чунин номхо сабт шудааст. Чунки далели котеъи он гуфта сабти номи Юсуф ва Оснат дар Таврот аст [7, c. 77], ки кадимтарин сарчашмаи мeътамад аст. Датто дар Таврот омадааст, ки Оснат аз Юсуф ду писар бо номхои Ефроим ва Менашше ба дунё овардааст [7, c. 77].
Номхои чехрахои марказии ин кисса - Юсуф ва Зулайхо монанди Фарход, Ширин, Тохир ва Зeхро дар фолклори точик таърихи кухан дошта, баъзан маънихои рамзй низ гирифтаанд ва тимсоли ошикони шайдо хамвора дар намудхои гуногуни жанрхои фолклорй ба назар мерасанд.
Р. Амонов оид ба гузариши ин киссахо аз адабиёти шифохй ва адабиёти хаттй чунин андеша баён намудааст: "Юсуфу Зулайхо ва Тохиру Фарход хамчун образхои рамзй бештар дар рубоихои махалхое дучор мешаванд, ки дар гузашта марказхои илму маданият буданд ва ё ба он чойхо алокаи наздик доштанд. Ин образхо аслан аз фолклор ба адабиёти хаттй гузашта бошанд хам, дар асрхои охир ба воситаи достонхо ва хикояхое, ки ба калами шоирон ва вокеанигорони гузашта тааллук доранд, мукаммал ва барчаста шудаанд. Образхои Юсуф, Зулайхо, Фарход ва Тохир хамчун рамзи ошики шайдою вафодор дар рубоихои сокинони саргохи Зарафшон ва Кухистони Бадахшон ва тамоми минтакаи точикнишин ба назар мерасад" [4,c. 90].
Номи чехрахои марказии кисса - Юсуф ва Зулайхо дар намудхои гуногуни жанрхои фолклорй ба назар мерасанд, аз чумла:
1. Дар байтной цудогона:
Ман дар хакки ёр як касали нокумам, Дафтар гираму "Юсуф Зулайхо" хунам [6, c. 198].
Е:
Даp вакти бахоp косанда гиpед yгpо, Ошик моемо, мисли ЮсуФ - Зyлайхо [б, c. 118].
2. Дар py6on%o:
Даp саpаки деволум шиштай бyмвоpе, Коpдyш ба кадуш кашол сyмбyлвоpе. Чанд сол будак хаp думон кахpй будем, Биё, оштй кунем, Юсуф - Зyлайховоpе [1l, c. 29б].
Ва:
Хдо боpе ба даpи хонаи чУpам гyзаpyм, Бе айни Зулайхо менамод даp назаpyм. Шабхои тоp ба даpи ту мyнтазиpyм, Як боp каноpyм гиp, сyхтай чигаpyм [1l, c. 308)]
3. Дар шеър%оn ало%nдаn халцй:
Эй дил, биё ба сухбати дустон чигй-чигй,
Ошук шудам ба булбули хушхон чигй-чигй.
Дил оpзy каpд бубинам чамоли дуст,
Даp ишки дуст бесаpy сомон чигй-чигй.
Саpви кадаш хамида шуд даp пеши гyлpyхон,
Лайлй биpафт, дидаи гиpён чигй-чигй...
Шypе фитода даp саpи бозоpи махвашон,
Юсуф нишаста даp лаби даpё чигй-чигй.
Epон хама аз гаму андух халок шуданд,
Почои M^p Юсуфи Канъон чигй-чигй [16, с. 230-231].
4. Дар мухаммасгунаn халкц:
Муддате шуд, эй паpиpy, ман талабгоpи туам, Бандаи ишкам хамеша ман гиpифтоpи туам. Ман шахиди новаки мичгони хyнхоpи туам, Пойбанди халкахои зулфи тотоpи туам. Рузу шаб андаp хавои васфи дидоpи туам. Ман хабаpдоpи ту, эй ëp, эй гули нозукнихол, Сухтам даp оташи ишки ту, чандин моху сол. Эй азизи Mисpи хубй, дилбаpи Юсуфмисол, Fайp аз ин матлаб надоpам даp дилам хаpгиз хаёл, Чуз умеди он, ки доим синаафгоpи туам... [1l, c. 3151].
Даp ин шеъp ва мухаммасгунаи халкй якчанд лахзахои киссаи "Юсуф" омадааст, ки то хол ин шеъpхо даp байни маpдyм махбубияти зиёд доpанд ва даp махфилхои халкй аз чониби хофизон бо як самимият и^о каpда мешаванд.
Дамин тавp, даp байтхо, дубайтихо, pyбоихо ва шеъpхои мухталифи фолклоpй ба лахзахои гуногуни киссаи Юсуфу Зулайхо дyчоp меоем, ки маpдyм даp маpхилахои гуногун вобаста ба pyхия ва завки худ ин маънихои ачибpо сypyдаанд. Чун киссаи Юсуфу Зулайхо лахзахои шодиву гам, дypивy хичpон, азобу кулфат, сахтиву кахтй ва фypкатy висолpо фаpо мегиpад, ин нукта ба pyхияи мазмунхои фолклоpй хеле мувофиканд, аз ин py мазмуни ин кисса даp фолклоp мавкеи намоён доpад.
Чун адабиёти хаттии фоpсии точикй даp асpхои 1Х-Х мелодй шакли комили хyдpо сазовоp гашт, шоиpонy адибони ин давpа ва баъд ба осоpи омузандаи бостонй py оваpданд, ки метавон онpо нахзати эхё номид. Яке аз вижагихои назаppаси асpхои 1Х-Х даp вокеъ нахзати эхё мебошад. Махз даp хамин давpа ниёгони мо ба гузаштаи то исломй py оваpданд ва ба ин васила анънахои бостонии эpонитабоpон pивоч ёфт.
Мустакилият ва гyстаpиши адабиёти классикии фоpсии точикиpо даp ин давpа Х. Шаpифов чунин ифода каpдааст: "Баъди илму фаpханг ва pyхониятy маънавияти исломии аpаб ё даp баpобаpи он як тамаддуни тозаи исломй ба номи эpонй бо исму pасми хоси худ ба вучуд омад. Ин нахзати бyзypги фаpхангй ва pУхонивy маънавие буд, ки дини исломpо аз худуди миллати аpаб беpyн баpоваpд ва хукми чахонй дод" [18, с. 14-15].
Навиштани анвои гуногуни шеъpй, достонхои алохида ва тафсиpномахо ба мазмуни киссаи "Юсуфу Зулайхо" махз даp асpхои 1Х-Х мелодй шакли комил мегиpад, зеpо симои Юсуф хамчун пешво ва пайгамбаp саpопо манбаи омузиш, пайpавй ва ситоиш буд, ки даp адабиёти фоpсии точикй макому чойгохи сазовоp доpад.
Зypypати хамчун обpази типй шакли комил гиpифтани симои Юсуф талаби замон ба чунин пешвои окилу хиpадманд буд, зеpо баъд аз сукути Сомониён чунин заpypате пеш омада буд. Ю. Салимов ин заpypатpо чунин ишоpат каpдааст: "То ин замон "Шохнома", ки хамосаи эпикист, хидмати хyдpо ичpо каpда буд, вале завки маpдyм ва адабиёт ба офаpидани чунин типхои баpчастаи адабй шадидан ниёз дошт, ки ин конунияти адабиёт аст" [14, с. 97-98].
Аввалин намунаи интишоpи кисмате аз киссаи "Юсуфу Зулайхо" даp адабиёти классикии фоpсии точикй ба Абуабдуллохи Рудакй мансуб аст, ки даp ашъоpи бокимондаи у даp се мавpид мо чузъхое аз ин киссаpо мебинем:
1. Юсyфpyе, к-аз он фигон каpд дилам, Чун дасти занони мисpиëн каpд дилам. З-огоз ба буса мехpyбон каpд дилам, Имpyз нишонаи гамон каpд дилам [1, c. 81].
Даp ин pyбой Рудакй холати бо даъвати Зулайхо ба дидоpи Юсуф pасидани занони мисpиpо, ки хамагй дастони хyдpо ба чои мева аз хайpат бypида буданд, ифода каpдааст, ки баpдошт аз оятхои 30-31-и сypаи "Юсуф" аз Кypъони каpим аст.
2. Ба хусни савт чу булбул мукайяди назмам, Ба чypми хусн чу Юсуф асиpи зиндонй! Басо нишастам ман бо акобиpy аъён, Биёзмудамашон ошкоpy пинхонй. Нахостам зи таманно, магаp ки дастypй, Наёфтам зи атохо, магаp пушаймонй [1, c. б2].
Даp як байти ин шеъp Рудакй холати хyдpо баён дошта, хушсухании хyдpо ситоиш мекунад ва холати зебоиву ба тухмат зиндонй шудани Юсyфpо нишон додааст, ки аз оятхои 35-3б - и Кypъон саpчашма гиpифтаанд.
3. Нигоpино, шунидастам, ки гохи мехнату pохат Се пиpохан салаб будаст Юсyфpо ба yмp-андаp: Яке аз кайд шуд пypхyн, дуюм шуд чок аз тухмат, Севум Яъкyбpо аз бу-ш pyшан гашт чашми таp. Рухам монад бад-он аввал, дилам монад бад-он сонй, Насиби ман шавад даp васл он пиpохани дигаp! [1, с. 72].
Даp ин шеъp талмехоти се пиpохани Юсуф, ки якумй бо макpy фиpеби баpодаpон хунолуд каpда шуда, ба падаp нишон дода буданд, дуюмй аз комхохиву тухмати Зулайхо чок шуда буд ва сеюм, ки ба молидани он чашмони нобинои падаpаш бино гаpдида буд, баён гаpдидаанд, ки вокеан хело мyассиpанд ва истифодаи Рyдакиpо аз оятхои 18, 25 ва 93-и сypаи "Юсуф" аз К^ъон нишон медиханд.
С. Имpонов зимни баppасии талмехи се пиpохани Юсуф ва мазмуни абёти бозмондаи Рудакй аз бахpи хазач:
Бихиштойин саpоеpо бипаpдохт, Зи хаp гуна даp у тимсолхо сохт. Зи уду сандалу чанд остона, Даpаш симину заppин поликона [10, с. 127]
ва андешахои Абдyppаyфи Фитpат ба натичае pасидааст, ки: "Эхтимоли кавй аст, ки ин байтхо аз достони "Юсуфу Зулайхо", аз фасли хона оpостани Зулайхо баpои фиpеби Юсуф бошад. Даp ин сypат маълум мешавад, ки Рyдакиpо гайp аз маснавии "Калила ва Димна" маснавии "Юсуфу Зулайхо" низ будааст" [10, с. 87].
Заpyp аст, таъкид намоем, ки боpи аввал Абдyppаyфи Фитpат даp адабиётшиносии точик даp асоси мазмуни ду байти мазкypи даp бахpи хазачи мусаддаси максyp навиштаи Рудакй ба чунин хулосаи эхтимолй ва хакикй pасидааст, ки вокеият доpад.
С. Имpонов pочеъ ба интихоби ин ду байти устод Рудакй аз маснавии "Юсуфу Зулайхо" пажухиши хyдpо давом дода, даp асоси мукоисаи чиддии матншиносиву шеъpшиносй боз байтхои:
1. Саpy саpви кадаш шуд вожгуна, Дуто шуд пушти у хамчун даpyна.,
ки вазъияти холи Зyлайхоpо хангоми пиpивy нотавониаш нишон медихад ва:
2. Ба pох андаp хамешуд pохшохе, Расид у то ба назди подшохе,
ки ин байт дар асоси ояти 99-и сураи Юсуф назм шудааст ва аз ëфтани хабари зинда будан ва ба мартабаи подшохй расидани Юсуф далолат мекунад, ва нихоят ин байтро:
3. Илохй, аз худам бистону гум кун. Ба нури пок бар ман уштулум кун,
ки баëнгаpи муночоти Юсуф ба даргохи Худо мебошад, катъан аз маснавии "Юсуфу Зулайхо"-и Рyдакй медонад.
С. Имронов ин байтхоро бо байтхои хамгуни достонхои "Юсуфу Зулайхо"-и мансуб ба Абулкосими Фирдавсй ва Абдуррахмони Ч,омй мукоиса карда, лахзахо ва байтхои шаклан ва мазмунан монандро аз ин достонхо мукоиса карда, ба ин натичаи дилхох расидааст: "Ба ин нигох накарда, мо шаш байти маснавии бахри хазачи мусаддаси максур ë махзуфи устод Рyдакиpо, ки дар боло мавриди тахлилу баррасй карор додем, бо итминони комил абëти аз достони "Юсуфу Зулайхо"-и y мехисобем. Фикри эхтимолии шодравон Фитратро дар масъалаи он ки Рyдакй киссаи "Юсуфу Зулайхо"-ро низ ба назм дароварда будааст, холо як бурхони котеъ ва росту дуруст мешуморем" [10, c. 100].
А. Афсахзод низ дар мавриди интисоби ин байтхо ба маснавии "Юсуфу Зулайхо"-и Рyдакй ишора кардааст:
Бихиштойин сароеро бипардохт, Зи хар гуна дар y тимсолхо сохт. Зи уду сандалу чанд остона, Дараш симину заррин поликона.
Ин ду байт шаходат медихад, ки маснавии бахри хачази устод Рyдакй киссахои рангини "Хусраву Ширин","Юсуфу Зулайхо" ва ë шабехи онхоро фаро мегирифтааст [5, c. 254].
Ин андешахои фавк, ки донишмандон А. Фитрат, С. Имронов ва А. Афсахзод баëн доштаанд, хамагй бар асоси чанбахои матншиносй, шеършиносй ва мукоисаи чиддии адабиëтшиносй сурат гирифтаанд, ки аз мохияти амалй бархурдоранд ва зарурат ба эътироф доранд.
Дар сарчашмахои мухталифи адабй баъд аз номи Рyдакй ба исми ду тан аз шоирон Абулмуайяди Балхй ва Бахтдарй дучор меоем, ки дар ин мавзyъ маснавй таълиф кардаанд: "Дар мавзyи ахлоки мусалмонй низ таълифи маснавй OFOЗ ëфт. Абулмуайяди Балхй китоби манзуми "Юсуфу Зулайхо"-ро ва Бахтдарй ном шоире низ бо хамин унвон маснавие таълиф кардаанд, ки аз онхо барои мо факат исм бокй мондааст" [9, c. 57].
Ин чо ибораи "мавзyи ахлоки мусулмони" таъкид ба бардошту истифодаи шоирон аз мазомини куръонй аст, ки ишорае ба сураи "Юсуф" дорад.
Баъд аз ин шоирон мувофики нишондоди сарчашмахои гуногуни баъд аз садаи XV, Tyë Абулкосими Фирдавсй маснавии "Юсуфу Зулайхо"-ро иншо кардааст, ки дар мавридхои дигар ба ин масъала таваккуф хохем кард.
Ва аз номхои шоирон Авхадии Балëнй (ваф. 1030), Амъаки Бухорой (ваф. 1149), Чдвхари Tабpезй (ваф. 1194), Шахоби Tуpшезй (асри XlV), Масъуди Дехлавй (ваф. 836), Озарии Tусй (ваф. 866), Масъуди Кумй (1429-1488), Абдуррахмони Ч,омй (1414-1492) метавон изхор кард, ки дар адабжти форсии точикии асрхои X-XV маснавии "Юсуф ва Зулайхо"-ро эчод кардаанд. Аз маснавихои ин шоирон танхо дар холи хозир матнхои мансуб ба Абулкосими Фирдавсй, Шохини Шерозй, Масъуди Кумй ва Абдуррахмони Ч,омй дастрас гардидаанд.
X. Мирзозода таъкид намудааст, ки шоири асри XII Сайфи Исфарангй (1185-1267) низ "Юсуфу Зулайхо" навиштааст: "... У (Сайфи Исфарангй - В.Э.) Fайp аз ин "Юсуфу Зулайхо"-и мансур низ доштааст, вале то хол дастрас нест: Дар назму наср лашкари икбол рондаам, Дар калби он ба фарри улум даркашидаам [12, c. 45].
Профессор Х. Мирзозода аз кадом сарчашма ë тазкира ин хабарро гирифтааст, муайян нест. Х. Мирзозода шояд ибораи "дар назму наср"-ро ки дар байти фавкуззикр омадааст, ба асос гирифта, чунин андешаро пешниход кардааст.
Баъд аз он ки киссаи "Юсуфу Зулайхо" дар OFOЗи назми форсии точикй интишор ëфт, онро дар таркиби асархои барчастаи таърихй, тафсирномахо ва осори мансур ба мушохида мегирем.
Дар "Таърихи Табарй" - и Абуалии Балъамй бахши киссаи "Юсуфу Зулайхо" алохида омадааст [2, с. 164-183]. Бинобар фармудаи "Таърихи Табарй": "Бад-ин киссаи эшон андар ибратест мар худовандони хирадро, ки кори эшон бад-ин чахон андар нигаранду ибрат гиранд ва ин хадисро ба Куръон андар киссае неку хонанд ва некутарин кисса ин кисса аст" [2, с. 164].
Гузашта аз "Таърихи Табарй" киссаро дар китоби дигари гаронарзиши "Тарчумаи "Тафсири Табарй" мебинем, ки вокеан ин ду китоби муътабар дар густариш ва интишори ин кисса ба адабиёти форсии точикй накши боризе доранд.
У. Еаффорова дар рисолаи "Киссахои Куръон дар "Тарчумаи "Тафсири Табарй" ба тахкики киссаи Юсуф зиёдтар таваччух кардааст. Дар фасли "Киссаи Юсуф дар "Тарчумаи "Тафсири Табарй" ва чилвахои бадеии он дар осори адабии форсу точик" онро чун сарчашмаи пурфайзи адабй ва аз мухимтарин заминахои ангезиши завку эхсос ва сувари хаёли шуарои форсу точик муаррифй намудааст. Мухаккик, инчунин, дар асоси чузъбандй кардани кисса онро бо киссаи "Юсуф", дар "Тафсири Сурободй" мукоиса ва тахлили дакик карда, ба натича расидааст, ки Сурободй киссаи худро тахти таъсири Таврот эчод кардааст" [8, с. 249-250].
С. Азорабеков осори мансури асрхои Х-Х11-и форсии точикиро ба пажухиш кашида, оид ба вижагихои онхо андешахои муфид баён мекунад ва киссаи ишки Зулайхоро дар асоси сураи "Юсуф" ба тарики зайл таксимбандй намудааст:
1. Еалаёни ишк ва мочаро, оятхои 21-25.
2. Мурофиаи бегунохй, оятхои 26-29.
3. Мачмааи занони дастбурида, оятхои 30-34.
4. Дадиси зиндон ва асрори хобхо, оятхои 35-49.
5. Исботи бегунохии Юсуф ва икрори Зулайхо бар гуноххои хеш, оятхои 50-53 [3, с. 70], ки хамагй дар асоси сохтори сураи "Юсуф" мутобику мувофиканд.
Дамин тарик, киссаи "Юсуфу Зулайхо" мархилаи тулонии таърихиро тай карда, аз фарханги масехиён ба таркиби сураи 12-и Куръон гузашта, сайри таърихй кардааст ва дар асри 1Х-Х ба назму насри форсии точикй ворид шудааст, ки дар ин мавзуъ осори зиёди маргуб эчод шудааст.
Адабиёт:
1. Абуабдуллохи Рудакй. Насими Мулиён. Мачмуаи ашъор. Дебоча ва танзиму тавзехи А.Рахмонфар. - Душанбе: Адиб, 1999. - 192 с.
2. Абуалии Балъамй. Таърихи Табарй. Аз силсилаи «Халкхои эронй дар маъхазхои таърихй». Ч,илди 1. - Душанбе: Ирфон, 1992. - 656 с.
3. Азорабеков С. Гунохи бегунохй (Дамохангии лахзахо ва тасвир дар достонхои «Сиёвуш» ва «Юсуфу Зулайхо») // Ахбори АИ Ч,умхурии Точикистон. - 2004. - С. 95-106.
4. Амонов Р. Лирикаи халки точик. - Душанбе: Дониш, 1968. - 411 с.
5. Афсахзод А. Одамушшуаро Рудакй. Рисолаи тадкикотй. Нашри дувум. - Душанбе: Адиб, 2008. - 312 с.
6. Байту рубоиёти кухистони Зарафшон / мураттиб С. Мирсаидов.-Душанбе: Дониш, 1982. -286 с.
7. Библия. Навиштаи мукаддас. Ахди Кадим ва Ахди Ч,адид. Институти тарчумаи Библия / мутарчим Мордехай бен Диё Бачаев. - Стокголм, 1992. - 1700 с.
8. Еаффорова У. Тачаллии кисаси куръонй дар адабиёти форсй. - Арок: Донишгохи Арок, 2003. - С.110-112.
9. Мудаббир Махмуд. Шархи ахвол аз ашъори шоирони бедевон дар карнхои 1Х-Х.-Техрон, 1370 х. - 256 с. _
10. Имронов С. Ёдномаи Рудакй. - Душанбе: Сино, 2001. - 145 с.
11. Лихачев Д.С. Развитие русской литературы Х-ХУ11 веков. Поэтика древнерусской литературы. Избранные работы в трёх томах. Том 1.- Л., 1987. - 654 с.
12. Мирзозода Х. Таърихи адабиёти точик. Китоби 2.- Душанбе: Маориф, 1977. - 400 с.
13. Махмуди Бустонй. Пажухиш дар чилвахои хунарй дар достонхои Куръон. Тарчумаи Мухаммад Дусайни Ч,аъфарзода. - Техрон: Остони кудси разавй, 1371 х. - 533 с.
14. Салимов Ю. Насри ривоятй. Мачмуи маколахо / мураттибон: О. Аминзода, Н. Салимов. - Душанбе: Ирфон, 1986. - 128 с.
15. Тарчумаи «Тафсири Табарй». Ба кушиши Дабиби Ягмой. Иборат аз хафт чилд.-Техрон: Тус, 1339 х.
16. Фолклори Кулоб / мураттибон: С. Фатхуллоев, Ф. Муродов. ^исми 1. - Душанбе: Деваштич, 2007. - 540 с.
17. Фолклори точик / тартибдихандагон: М. Турсунзода, А.Н.Болдирев. - Сталинобод: Нашрдавлточ, 1957. - 453 с.
18. Шарифов Х. Адабиёти ахди Сомониён (пешгуфтор) // Шоирони ахди Сомониён / мураттибон: Х. Шарифов, А. Абдусаттор. - Душанбе: Адиб, 1999. - С. 14-15.
НАЧАЛО ПЕРЕХОДА И РАСПРОСТРАНЕНИЯ ЛЕГЕНДЫ О "ЮСУФЕ И ЗУЛЕЙХЕ" В ПЕРСИДСКО-ТАДЖИКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ
В статье рассматривается начало перехода и распространения легенды о "Юсуфе и Зулайхе" в персидско-таджикской классической литературе. Определяется и раскрывается место этого сюжета в фолклоре, а затем в письменную литературу.
Ключевые слова: легенда, фольклор, сюжет, письменная литература, распространения.
BEGINNING OF THE TRANSITION AND THE SPREAD OF THE LEGEND OF «YUSUF AND ZULAYKHO» IN PERSIAN-TAJIK LITERATURE
The article discusses the beginning of the transition and the spread of the legend of the "Yusuf and Zulaykho" in Tajik Persian classical literature. Determind and disclosed the place of the story in the folklore, and then a written literature.
Keywords: legend, folklore, story, written literature, distribution.
Сведения об авторе: Элбоев Вафо, кандидат филологических наук, доцент кафедры таджикской литературы Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни, e-mail: [email protected]
About author:: Elboev Vafo, PhD in Philology, Associate Professor of Tajik Literature Department, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini
ТАРЧ,УМАХРИ «НАЙНОМА»-И АБДУРАХМОНИ ^ОМИ БА ЗАБОНИ ТУРКИ
Цомии Мух;аммадра%им
Институти забон, адабиёт, шарцшиносй ва мероси хаттии Академияи илмуои Цум^урии Тоцикистон
Абдурахмони Ч,омй дар таърихи адабиёти форсу точик хамчун шоир, нависанда ва ориф шухрат дошта бошад хам, набояд аз фаъолияти шархнависии у сарфи назар кард. Шарххои осори адабие, ки ба калами Мавлоно Ч,омй тааллук доранд, аз он чихат арзиши баланд доранд, ки онхо муаммои маърифати ашъори фалсафию ирфониро барои хонанда мекушоянд. Мавлоно Ч,омй бо асархои «Шархи рубоиёт» , «Шархи байтайни «Маснавй», «Шархи байти Хусрави Дехлавй», «Шархи касидаи тоия», «Шархи касидаи мимияи хамрияи Форизия» («Чдвомеъ»), анъанаи шархнигорй алахусус, фалсафию ирфониро ба хадди камол расонидааст. Абдурахмони Ч,омй ба Мавлоно Чдлолиддини Румй ва «Маснавй»-и у таваччухи хосе доштааст. У дар асри «Шархи байтайни «Маснавй»-и ба шархи ду байт аз огози «Маснавй» пардохта, тафсири ирфонии «най»-ро баён намудааст. Рисолаи Ч,омй дар мавриди шархи ду байти матлаъи «Маснавй» монанди шарххои дигараш насри омехта бо назм буда, муаллиф дар ин огози ин асар «най»-ро символи инсонхо номида чунин гуфтааст: Ишк чуз ноиву мо чуз най, наем У даме бо мову мо бе вай, наем Най,ки хар дам нагмаорой кунад Дар хакикат, аз дами нойи кунад [2, с. 1].
Асар бо номхои «Рисолаи ноия» ва «Найнома» машхур буда, Ч,омй дар он «Маснавй»-и Мавлавиро кошифи асрори маънавй номида ва гуфтааст: «Ин сатре чанд аст баъзе мансур ва баъзе манзум дар баёни маънии най ва хикояту шикояти вай, ки дар муфтатахи китоби Маснавии хазрати Мавлавй, ки кошифи асрори маънавй аст, вукуъ ёфта, ва партави шуъури баъзе бар он натофта...» [2, с. 1]. Бинобар гуфти мухакики точик, Абулманони Насриддин пеш аз Ч,омй низ ба ин ду байти «Маснавй» шарххо
