CC BY
11ПРЕДСТАВИТЕЛИ ШКОЛЫ «РЕАЛИЗМА» (МАКТАБИ ВУКУ') В ИНДИИ
Аннотация. Представители школы «реализма» (мактаби вуку' или вакеагуи) в основу своего поэтического слова положили реалистическое описание состояния влюблённости и душевных переживаний, их повседневной жизни Поэты данного направления воздерживаются от использования сложных средств художественного выражения, поэтических гипербол. Школа «реализма» (мактаби вуку' или вакеагуи) в Индии получила свое развитие в эпоху Джалалуддина Мухаммада Акбара (1556-1605). Выдающимся представителем поэзии «вакеагуи» был Мирза Кавамиддин Джафар Казвини, известный как Асафхан, творчеству которого подражала определенная часть поэтов, и данное направление при дворе Акбара получило название «асафхани».
В статье внимание уделяется школе «реализма» как одной из составляющих индийского стиля и известным её приверженцам в Индии - Мазхари, Авджи и Азхари.
Ключевые слова: индийский стиль, школа «реализма» (мактаби вуку' или вакеагуи), персоязычная литература Индии, литературный круг Кашмира, Мирза Кавамиддин Джафар Казвини, Бобо Фигани, Мазхари, Авджи, Азхари.
REPRESENTATIVES OF THE SCHOOL OF "REALISM" (MAKTAB A VUKA')
IN INDIA
Abstract. Poetic word of the school of "realism" (maktab a vuka' or vakeagu) representatives was based on the realistic description of the state of love and experience of the soul. The poets of this direction abstained from the use of the complicated means of artistic expression and poetic hyperboles in their everyday life. The school of "realism" (maktab a vuka' or vakeagu) in India developed during the reign of Jalaluddin Muhamad Akbar (15561605). Outstanding representatives of "vakeagu" poetry school was Mirza Qavamiddin Jafar Qazvini known as Asafkhan whose creativity was imitated by a certain number of poets and this direction at the court of Akbar was recognized as "asafkhan".
The attention in the article is paid to the school of "realism" as one of the integral parts of the Indian style and known among its followers in India as Mazhari, Avji and Azhari.
Key words: Indian style, school of "realism" (maktab a vuka' or vakeagu), Persian literature of India, Kashmir literary circle, Mirza Qavamiddin Jafar Qazvini, Baba Fighani, Mazhari, Avji, Azhari.
Сведения об авторе: Гафарова Замира - доктор филологических наук, профессор Худжанского государственного университета имени академика Б. Гафурова, e-mail: zamira_g6767@mail.ru
Information about the author: Gafforova Zamira - Doctor of Philology Sciences, professor, Khujand State University named after academician B. Gafurov
УДК 8И (03)
АРЗИШХ,ОИ АДАБИИ «ТАФСИРИ ^УСАЙНИ» Fаффорова У.
Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академик Б. Гафуров
^арни XV мелодй давраи рушду нумуи фарханг ва маънавияти форсй махсуб мегардад. Таъсиси мактаби адабии Дирот зери сарпарастии Абдуррахмони Ч,омй ва дар ин мактаб сабак гирифтани чехрахои боризи фархангй чун Камолиддин Биной, Алишер Навой, Камолиддин Бехзод ва дигар шахсиятхои машхур гувохи рушди фархангии ин аср аст.
Дусайн Воизи Кошифй дар шумори ин шахсиятхои рушани фархднгии асри ХУ махсуб мегардад. У дар таърих хамчун анчуманорои вазъгу хамто надорад. Ба ин нукта
аглаби саpчашмаxо ишоpа каpдаанд. Аз он чумла, Забеxyлло Сафо даp шинохти иктидоpи xyнаpй ва илмии y навиштааст: «Вусъати иттилоот ва тавоноии вофиpаш даp таълиф ва тасниф вайpо даp шyмоpи нависандагони машxypи фоpсй даpоваpд ва фypсати он дод то осоpи мyтааддид ва мyтанаввеъе аз худ ба ёдгоp гyзоpад» [2, с. 523].
Дусайн Воизи Кошифй баpобаpи суханшинос, нависанда ва донишманди хуби факеx буданаш мyфассиpи беxамто маxсyб мешавад. Тафсиpи «Мавоxиби Алия»-и y, ки ба номи Султон Дусайни Бойкаpо бахшида шудааст, бо номи «Тафсиpи Дусайнй» иштиxоp доpад. Он яке аз мyътабаpтаpин тафсиpxои Кypъони каpим мебошад ва даp минтакаи Осиёи Маpказй шyxpати хосса доpад [3, с. 4].
Мyфассиp зимни ба pиштаи тафсиp кашидани оятxои кypъонй ^шидааст, ки мyxимтаpин мухтассоти тафсиpнависии фоpсиpо нигоx Доpад. Даp «Тафсиpи Дусайнй» мyфассиp нахуст даp идомаи анъанаи мyтаpчимони тафсиpи Табаpй таpчyмаи оётpо зикp мекунад, баъдан бо зи^и бахше аз оёт чаpаёни тафсиppо идома медихад. Масалан, даp тафсиpи бахше аз сypаи «Анъом» меоваpад: «Тypxамyна - шояд ки ба шумо pаxмат кунанд ба сабаби мутобеати вай" [4, с. 231]. Ва xамин тавp бахш-бахш оятpо ба шакли аpабй зикp намуда, ба фоpсй тафсиp мебахшад. Вале даp мавpидxои заpypй сухани хyдpо бо гyфтаxои шоиpон, маълумоти кутуби мазxабию иpфонй ва Fайpаxо таквият мебахшад. Даp ин мавpид бояд баxси алоxида сypат гиpад.
Даp баpобаpи ин, даp «Тафсиpи Дусайнй» таъсиpи чаpаёни коp ва услуби мусаннифони «Таpчyмаи «Тафсиpи Табаpй» ба мyшоxида меpасад. Чунонки гуфтем, муаллифони «Таpчyмаи «Тафсиpи Табаpй» даp накли батафсили киссаву pивоёт чиpадастанд. Дусайнй низ даp мавpидxои заpypй ба киссаву pивоёти кypъонй py4 уъ мекунад, ки ин ба навъе идомаи услуби тафсиpнигоpии Табаpист.
Arap мyтаpчимони «Таpчyмаи «Тафсиpи Табаpй» киссаxои кypъониpо батафсил зикp намоянд, Дусайнй бахше аз он киссаxоpо мутобики зикpи оят такpиp менамояд. Масалан, даp тафсиpи сypаи «Каxф» даp «Таpчyмаи «Тафсиpи Табаpй» пас аз таpчyмаи оёт киссаи асxоби каxф ба пyppагй омадааст. Дусайнй бошад, зимни тафсиpи ин сypа тащо бо зикpи лаxзаxо иктифо меваpзад ва манбаъxои мазxабии онpо низ ба калам меоpад. Зимни тафсиp y таъкид мекунад, ки агаp даp чое оташ афтад, номи ин xафт танpо ба когазе бинависанд ва баp он оташ андозанд, филxол он оташ хомуш гаpдад [4, с. 283]. Дусайнй даp ин чабxа такмили киссаxои «Таpчyмаи «Тафсиpи Табаpй»-pо ба сомон pасонидааст.
Aмpи мусаллам аст, ки киссаи Юсуф xам даp кутуби тафосиp ва xам даp осоpи адабй чойгоxи махсусе доpад. Таxлили киёсии киссаи Юсуф даp «Таpчyмаи «Тафсиpи Табаpй» ва тафсиpи Сypободй бо тамоми чузъиёт даp pисолаи pокими ин сyтyp «Киссаxои К^ъон даp «Таpчyмаи «Тафсиpи Табаpй» чаpаён пазиpyфтааст, аз ин py такpоpи онpо даp ин нигошта салоx намешyмоpем. Ба таxаввyлоти мавзyй ва маънавй дyчоp шудани он даp тамоми масиpи тамаддуни исломй ва адабиёти фоpсй пеш аз xама ба назаp, дидгоxи хос ва pавиши таълифи тафсиpнигоpон ва шоиpон такя мекунад. Вобаста ба ин таxлили киёсии мyндаpичаи киссаи Юсуф даp «Таpчyмаи «Тафсиpи Табаpй» ва «Тафсиpи Дусайнй» низ имкон медщад, ки pавишxои ягона ва мyтафаppикаи муаллифони ин ду тафсиp даp накли ин киссаи маъpyф мyкаppаp гаpданд ва баpобаpи ин вижагщои хоси услубй ва аpзиши адабии кисса ба pиштаи таxpиp даpоваpда шавад.
Ба иллати ин ки «Таpчyмаи «Тафсиpи Табаpй» аз зyмpаи нахустин кутуби тафсиpии фоpсй маxсyб мешавад, ин асаp даp накли киссаи Юсуф мyкаддамтаp аст, аз ин чо бе таpдид гуфтан мумкин аст, ки чузъиёти кисса ба Тафсиpи Дусайнй» бетаъсиp намондааст. Даpчанд Дусайн Воизи Кошифй даp тафсиpи худ бештаp ба «Кашф-ул-асpоp»-и Майбудй мypочиат мекунад ва даp таквияти андешаxои худ ба мyлоxизоти Хоча Aбдyллоxи Aнсоpй pyй меоpад. Чунонки даp накли киссаи Юсуф бад-ин маънй ишоpати саpеx доpад: «Ва xазpати Шайх (манзyp Хоча Aбдyллоxи Aнсоpй - y.F.), куддиса сиppyxy, баp ин минвол тамоми киссаpо бо аxволи инсон татбик дода» [3, с. 8].
Аммо дар усули накли кисса Дусайн Воизи Кошифй равиши хосаи худро пеш гирифтааст, ки он аз усули кори муаллифони «Тарчумаи «Тафсири Табарй» бо чанд нуктаи мухим фарк мекунад. Тавре ки зикр гардид, дар «Тарчумаи «Тафсири Табарй» нахуст зикри тарчумаи оёт рафта ва пасон накли пурраи кисса ё лавхае аз он сурат мегирад. Аммо Дусайн Воизи Кошифй ин равишро истифода накардааст. Дар чараёни кори худ y тарчума ва тафсири оётро дар канори хамдигар зикр мекунад. Масалан, дар тафсири ояти 9 нахуст тарчумаи оят зикр шуда, баъдан тафсири он чун идомаи кисса зикр гардидааст:
«Ба тахкик, ки хаст дар киссаи Юсуф (а) ва дар хикояти бародарон нишонхои кудрат ё далоили хикмат мар пурсандагон ва гайри эшонро.
Юсуф (а)-ро 11 бародар буданд. Яке Бенёмин ва он бародари аъёнй буд ва шаши дигар - иллотй ва эшон писарони холаи Юсуф (а) буданд, Номи эшон: Яхудо ва Рубел ва Шамъун ва Ловей ва Зиёлун ва Яшчир ва чахори дигар иллотй ва аз ду сария буданд: Вон ва Яфшолй ва Ч,од ва Ашир.
Овардаанд, ки чун Юсуф (а) хоби мазкур бо падар такрир кард ва Яъкуб (а) ба китмони он васият фармуд ва ба ичтибо ва итмоми неъмат Уро мужда дод ва баъзе аз занони бародарони y шуниданд ва баъди намози шом, ки эшон ба хона бозомаданд, сурати хол бо шавхарон боз намуданд. Эшонро ирки хасад дар харакат омад ва ба тадбири мухими y машгул шуданд.
Ёд кун онро, ки гуфтанд бародарони Юсуф (а) бо якдигар: Даройина, Юсуф ва бародари y, яъне Бенёмин дусттаранд ба суи падари мо аз мо ва хол он ки мо чамоати тавоно ва коргузорем ва эшон хурдсол ва бекифоят. Пас, боистй, ки падар моро дусттар доштй. Чун ду очизи заифро бар мо дах марди кавй ихтиёр карда, ба дурустй, ки падари мо харойина дар дур афтодааст ошкоро аз рохи савоб, яъне барои y дар ин кор хато вокеъ шуд. Ва дар «Таяссур» оварда, ки чун шайтон ин калимотро аз эшон истимоъ кард ба сурати пире ба эшон зохир шуд ва гуфт: Юсуф (а) мехохад, ки шуморо ба бандагй фаро гирад. Гуфтанд: Эй пир, тадбир чист? Гуфт, ки бикушед Юсуф (а)-ро. Ва гуяндаи ин сухан Вон буд, гуфт:
Уро бикушед, биафканед ба замине дур аз иморат ва мавзеъе, ки дар он сибоъ бошанд, яъне уро гоиб кунед, то холй монад барои шумо руи падари шумо. Яъне, чун у набошад, падар руи таваччух ба шумо орад ва бо тамомй бар шумо икбол кунад ва бошед пас аз Юсуф, яъне баъд аз сохтани кори у гурухе шоистагон, яъне тавбакунандагон. Ва ин низ аз макоиди шайтон аст, ки ношикебоёни бодияи орзухоро аз руи ташвик мегуяд. Мисраъ:
Имруз гунах кунеду фардо тавба.
Охир, тааммул наменамоед, ки узри фардоро умри фардо мебояд ва бар умр эътимод нест» [4, с. 377-378].
Аз ин чо маълум мегардад, ки Дусайн Воизи Кошифй киссаи Юсуфро дар алохидагй зикр намекунад. Хонандаи у бо матни комили кисса дар заминаи ошной бо тарчума ва тафсири сураи Юсуф (а) огохй пайдо мекунад.
Нуктаи дигаре, ки дар равиши кори Дусайн Воизи Кошифй ба унвони махсусияти сабки таълиф пайванд мегирад, истифодаи фаровони порчахои шеърй аст. Масалан, дар тафсири ояти 10 - уми сураи Юсуф (а) хатто панч порчаи шеърй истифода шудааст, ки ин амр хам ба арзиши адабй доштани тафсири мазкур ишорат мекунад. Зикри намунае аз ин усули кори муаллифи тафсир мувофики матлаб аст. Шеър: Кори имрузро ба фардо нагузорй зинхор, Ки чу фардо бирасад, навбати кори дигар аст.
Гуфт гуяндае аз эшон, ки Яхудо буд ё Рубел: макушед Юсуфро, ки катли бегунохон гунохи азим аст ва биафканед уро дар каъри чох, то фаро гиранд уро баъзе аз рахгузариён, ки бад-он чо расанд ва бибарандашъне чун гарази шумо набудани уст, бад-ин вачх мебояд, агар хастед шумо коркунандагон ба машварати ман.
Пас, хама бар ин амр муттафик шуданд ва назди падар омада гуфтанд: Фасли бахор расида ва сабзахо аз замин дамида. Назм:
Сумбул сари нофа боз карда,
Гул даст бар у дароз карда.
Серобии сабзахои навхез,
Аз луълуи тар зумуррадангез» [4, с. 378].
Аз мутолиаи ашъор бармеояд, ки бештари онхо аз эчодиёти А.Ч,омй мунтахаб шудаанд, харчанд бахше аз ин абёт ба худи муаллифи тафсир низ мутааллик аст.
Арзиши мухими «Тафсири Дусайнй» дар он хам зохир мешавад, ки ин асар аз чанбахои пуркуввати адабй бархурдор аст. Дусайн Воиз кушидааст, ки барои муассир шудани ходисаву вокеахои кисса дар сабки таълифи худ аз падидахои хунарй ба кор гирад. Масалан, дар тафсири ояти 14 аз сураи Юсуф мехонем:
«Юсуф (а) чун падарро гирён дид, катароти гулоб бар гулбарги рухсор боридан гирифт ва донаи марвориди хушоб ба алмоси мижа суфтан огоз гирифт» [4, с. 379].
Дар назари аввал насри Дусайн Воизи Кошифй мусаччаъ аст. Дар канори ин баёни шоирона ва истифодаи тафсирпардозй дар сухани мансур (катароти гулоб бар гулбарг боридан, донаи марвориди хушоб ба алмоси мижа суфтан) арзиши адабии асарро боло бардоштааст. Дамчунин худи таъбирхое чун «катароти гулоб», «катароти гулоб», «марвориди хушоб», «алмоси мижа» дар мисоли ин порчаи кутох нишон медиханд, ки муаллиф дар тазйини забони тафсир низ кушо будааст.
Аз мухимтарин вижагихои «Тафсири Дусайнй» ишороти сарех бар сарчашмахои асар дар зимни тафсир ва накли кисса махсуб мешавад. Дар ин асар бештар ба акволи ахли мазхаб ва ирфон ишорат мешавад. Имом Дусайнй мушаххасан ба номи осори мазхабиву ирфонй мурочиат мекунад. Масалан, дар тафсири ояти 19 зимни баёни киссаи Юсуф дар чох ба сарчашмахои зайл ручуъ мекунад: Мисраъ: Эй Юсуф, аз бахри ту ин далв дар чох омада.
Юсуф (а) дар далв нишаст. Дар «Маъолим» оварда, ки деворхои чох дар фироки Юсуф (а) мегиристанд. Ва дар «Анис-ул-муридин»* фармуда, ки Молик дар кашидани далв хайрон бимонд. Чу далвро багоят гарон дид, ба чох фуру нигарист ва он мохро дар далв мушохида кард. Гуфт: Ё бушро - эй мужда ва шодмонй! Гуфтаанд, «Бушро» номи сохиби у буда ва уро барои ионат талабид. Гуфт: Ин писарест, ки далвро гарон сохта. Пас ба мададгории у Юсуф (а)-ро аз чох баровард. Назм: Чу он мохи чахоноро баромад, Зи чон-ш Молик «ё бушро» баромад. Башорат, к-аз чунин торик чохе, Баромад бас чахонафруз мохе» [4, с. 379].
Аммо усули кори муаллифони «Тарчумаи «Тафсири Табарй» низ дар «Тафсири Дусайнй» ба чашм мерасад. Масалан, дар тафсири ояти 111 пас аз тарчумаи у аз акволи Абдуррахмони Суламй ва Чдъфари Содик чунин меорад:
«Суламй (р) аз Чдъфари Содик накл мекунад, ки мурод аз «улул-албоб» арбоби асроранд. Пас эътибор аз ин киссахо арбоби асрорро бошад ва хакоики калом дар оинаи дили бегилли эшон руй намояд» [3, с. 53].
Аз тахлили мукоисавии вучуди киссаи Юсуф дар «Тарчумаи «Тафсири Табарй» ва «Тафсири Дусайнй» маълум мешавад, ки харчанд Дусайн Воизи Кошифй падидахои нигориши муаллифони нахусттафсирро идома додаст, аммо дар инкишофи киссахои мастур дар «Тарчумаи «Тафсири Табарй» эхтимом варзидааст ва дар равиши кори худ кушидааст тозагихое ворид намояд. Ин навгонихо пеш аз хама дар корбанди услуби бадей, истифодаи падидахои хунарй, касрати порчахои шеърй ба назар мерасад. Нуфузи чанбахои адабй макоми ин асарро хамчун намунаи бехтарини насри асри ХУ муаррифй кардааст. Аз ин ру, тахкики арзиши адабй ва чанбахои хунарии ин тафсир
* Ду китоб бо номи «Анис-ул-муридин » машхур аст, ки яке «Анис-ул-муридин ва равзат-ул-мухиббин»-и Абунаср Ахмад ибни Ахмад ибни Наср ал-Бухорй, ки соли 1083 таълиф ёфтааст ва дигаре «Анис-ул-муридин ва шамс-ул-мачолис» мебошад, ки ба Хоча Абдуллохи Ансорй нисбат додаанд. Ниг.: Тафсири Дусайнй. Сураи Юсуф. - Душанбе, 2004. - С. 60.
имкон дорад, ки макоми онро дар таърихи адабиёти форсу точик хамчу сарчашмаи адабй ва намунаи барчастаи насри илмиву адабй низ муаррифй намоем.
Адабиёт:
1. Еаффорова У. ^иссахои К^уръон дар «Тарчумаи «Тафсири Табарй». - Хучанд,
2004.
2. Сафо Забехулло. Таърихи адабиёт дар Эрон., ч. 4. - Техрон, 1364.
3. Тафсири Дусайнй. Сураи Юсуф / тахияи матн, пешгуфтор, тавзехот ва шархи
лугату таъбирот аз А. Дочиев ва М. Зайниддинов. - Душанбе, 2004.
4. Тафсири Дусайнй, чопи Диндустон, 1894.
ЛИТЕРАТУРНЫЕ ЦЕННОСТИ «ТАФСИРИ ХУСАЙНИ»
Аннотация. Статья посвящена анализу художественных особенностей комментария Хусайн Ваизи Кашифи. Автор рассматривает образцы использования средств художественной изобразительности, стихотворных вставок, стиль и методы повествования коранических сказаний на основе сопоставления данного произведения с другими предшествующими комментариями, такими как, «Тарджумаи Тафсири Табари» и др. Определяется место комментария Хусайн Ваизи Кашифи, известного под названием «Тафсири Хусайни» в персидско-таджикской художественной прозе XV века.
Ключевые слова: толкование, литературные ценности, «Тафсири Хусайни», рассказ, стиль, отрывки поэзии, поэтическая речь, художественная проза.
LITERARY VALUES OF "TAFSIRI HUSAYNI"
Abstract. This is devoted to the analyses ofliterary features of the comment of Husain Vaizi Kashifi. The author deals with the use of samples of literary depiction, poetic inserts, style and methods of Quranic narrative tales based on a comparison of this work with other previous comments such as, "Tarjumai Tafsir Tabari" and others. The place of Vaizi Kashifi's comment Husayn, known as "Tafsir Husaini " in Parsi prose fiction of the XV century.
Key words: interpretation, literary values, "Tafsiri Husaini", story, style, fragments of poetry, poetical language.
Сведения об авторе: Гафарова Умеда - доктор филологических наук, профессор Худжанского государственного университета имени академика Б. Гафурова, e-mail: email: zamira_g6767@mail.ru
Information about the author: Gafforova Umeda - Doctor of Philology Sciences, professor, Khujand State University named after academician B. Gafurov
НИГОДЕ БА САБКИ АБУТАЙЙИБ АЛ-МУТАНАББИ
Ишонхонов А. М.
Институти забон, адабиёт, шарцшиносй ва мероси хаттии АИ ЦТ
Абутаййиб ал-Мутанаббй аз шуарои бузургу забардасти адабиёти араб дар ахди Аббосиён махсуб меёбад. Накшу услуб ва сабки бадеии шоир чихати ривочу равнак ва гулгулшукуфоии минбаъдаи адабиёти араб заминаи хубе гузошта, он сармашки шуарои карнхои минбаъда гардид. Ин нуктаро сарчашмахо бо таври мучаз чунин баён кардааст: «Мутанаббй шоири хикмат асту мидхат ва васфи маёдини набарду шучоат» [3, с. 25]. Дар вокеъ девони шоир саршори суханони хакимона ситоиши ашхоси барчастаи таърихй аст.
