Научная статья на тему 'Взаимосвязь развития исторического сознания и аксиологического мировоззрения в восприятии студентов'

Взаимосвязь развития исторического сознания и аксиологического мировоззрения в восприятии студентов Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
34
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Общество и инновации
ВАК
Область наук
Ключевые слова
массовость / глобальное историческое сознание / инноватор / интернет / патриотизм / национализм. / popularization / global Historical consciousness / innovator / internet / patriotism / nationalism.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Джавохир Юлдашев

В статье раскрываются сведения о педагогических основах расширения аксиологического мировоззрения путем развития исторического сознания и интеллекта у студентов.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The relationship between the development of historical consciousness and axiological world view in students perception

This article describes the pedagogical basis for the development of axiological worldview through the development of historical memory and consciousness in students’ educational process.

Текст научной работы на тему «Взаимосвязь развития исторического сознания и аксиологического мировоззрения в восприятии студентов»

Жамият ва инновациялар -

Общество и инновации -

Science

through time and space

Society and innovations

Journal home page:

https: //inscience.uz/index.php/socinov/index

The relationship between the development of historical

consciousness and axiological world view in students perception

Javokhir YULDASHEV !

Namangan State University

ARTICLE INFO ABSTRACT

Article history: This article describes the pedagogical basis for the

Received February 2021 development of axiological worldview through the development

Received in revised form of historical memory and consciousness in students’ educational

20 February 2021

Accepted 15 March 2021

Available online

process.

2181-1415/© 2021 in Science LLC.

15 April 2021 This is an open access article under the Attribution 4.0 International

(CC BY 4.0) license (https: //creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Keywords:

popularization,

global Historical

consciousness,

innovator,

internet,

patriotism,

nationalism.

Талабаларда тарихий онг Ba aKCHOJIOTHK дунёкарашни

ривожлантиришнинг ysapo алокадорлиги

АННОТАЦИЯ

Калит сузлар: Ушбу маколада таълим жараёнида талабаларда тарихий

оммавиилашиш, хотира ва онгни ривожлантириш оркали аксиологик

глобал Тарихии онг, ..

инноватор, дунёкарашни ривожлантиришнинг педагогик асослари

интернет, ёритилган.

ватанпарварлик,

миллатпарварлик.

1 Researcher at Namangan State University, Namangan, Uzbekistan.

E-mail: yuldashevjavohir2018@mail.ru

Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - $ос1еу апа тпоуаНопз

Аим Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415

Взаимосвязь развития исторического сознания И

аксиологического мировоззрения в восприятии студентов

АННОТАЦИЯ

Ключевые слова; В статье раскрываются сведения о педагогических

массовость, основах расширения аксиологического мировоззрения

глобальное историческое

сознание путем развития исторического сознания и интеллекта у

инноватор, студентов.

интернет,

патриотизм,

национализм.

Бугунги кунда тобора ривожланиб, инсоният онги ва калбига кириб

бораётган оммавий маданият узининг ижобий таъсири билан бир каторда салбий

таъсирини хам намоён этмокда. Бинобарин, глобал ахамият касб этаётган ушбу

жараён мамлакатларнинг миллий чегараларини ювилиб кетишига, уларнинг

тарихи, миллий маданияти Ba кадриятларининг WYK булиб кетишига сабаб

булмокда. Зеро, “оммавийлашиш” ёшларга хос одатлардан булиб, бу жараён

уларнинг рухияти ва дунёкарашига тез сингади, чунки &мон одатлар хамма вакт

юкумли булган. Уларни юктирмаслик учун эса кучли мафкуравий иммунитет

Ддаркор булади. Бундай иммунитетни хосил килишда энг аввалло тарихий онг ва

тарихий хотирани шакллантириш долзарб масала булиб, бу борада Биринчи

Президентимиз И.А. Каримовнинг ушбу таърифини таъкидлаш максадга мувофик:

“Тарихий хотирасиз - келажак йук. Утганларни хотирламайдиган халкнинг эртаси

ёруе булмайди. Агар миллат узининг келажагини порлок курмокчи булса, унинг

хотираси уйгок булмоги шарт. Боиси хар кандай халк ва миллат кечаги хаётидан

Узининг, Узи босиб утган огир ва машаккатли кунларидан, тарих синовларидан

зарур хулоса ва сабоклар чикармоги лозим” [1:154].

Мустакиллик Ййилларида мамлакатимизда тарихий хакикат ва тарихий

хотирани тиклашга имкон берилиши хамда бунга етарлича шарт-шароитларнинг

яратилиши туфайли халкнинг келажакка булган ишончи анчагина ошди. Бу эса,

Уз навбатида, жамият такдири ва тараккиётига дахлдорлик хиссини кучайтирди,

ижтимоий фаолликни оширди, инсон маънавий дунёсини бойитди хамда

демократик-хукукий жамиятнинг мухим элементи булган эркин фикрлаш

жараёнини ривожланишига хизмат килди.

Маълумки, тарихий онг ва тарихий хотира инсон хамда жамият маънавияти-

нинг ажралмас кисми булиб, у канчалик бой мазмунли булса, инсонда утмишдан

фахрланиш туйгусини уйготади, халкни уюштиради, уни тарихдан сабок чикариб,

улугвор, бунёдкор ишларни бажаришга чорлайди. Шунинг учун хам тарихий онг ва

тарихий хотира, миллий гояниниг хам тарихий, хам замонавий асосларидан бири

хисобланади.

Шуни таъкидлаш зарурки, тарихий онг ва тарихий хотиранинг илмий тахлил

килишга Республикамизда катта эътибор берилмокда. Тарихий онг ва тарихий

хотиранинг педагогик мазмун-мохиятини, уни шахс фаолияти ва жамият хаёти,

миллий онг тизими хамда дунёкарашни шакллантиришдаги урни хакида куплаб

фикрлар билдирилган.

54

Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - $ос1еу апа тпоуаНопз

Аим Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415

Ижтимоий онг шаклларидан булган тарихий онг ва тарихий хотира мураккаб

хамда серкирра ходисадир. Тарихий онгга, шунингдек унинг Таркибий кисми

булган тарихий хотирага, уларнинг Узаро хамда ижтимоий онгнинг бошка

шакллари билан алокасига куплаб таърифлар берилган. Тарихий онг, бу - хар

кандай билимда буладиган, хамма нарса, хатто маънавий борлик хам булиб

утганлигини англашдир [2:12].

Тарихий онг ижтимоий онг шакли булиб, жамият томонидан Узининг келиб

чикиши ва замондаги урни, утмиши, бугунги куни ва келажаги уртасидаги

алокадорликнинг англаниши, ижтимоий вокеликнинг объектив идрок

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

этилишидир. Тарихий онг “илгари содир булган тарихий вокеаларни Узида акс

эттирган турли-туман манбалар, ашёлар авлоддан-авлодга мерос сифатида Утиб,

тарихимиз, маданиятимизнинг узлуксизлигини таъминлайди.

Илм-фанда тарихий онг деганда, одатда, ижтимоий гурухлар, синфлар,

халклар, миллатларда узининг келиб чикиши, Уз тарихидаги мухим вокеалар ва

Утмиш-даги буюк арбоблар хакида, Уз тарихининг бошка кишилик жамоалари ва

умуман башарият хамжамияти тарихи билан нисбати хакидаги карашлар,

анъаналар, удумлар, одатлар, концепциялар мужассами тушунилади [3:82].

Тарихий хотира селектив хусусиятга эгалиги туфайли уларни (тарихий онг

элементларини) саралай олади, бир тизимга солишга хизмат килади” ёки “тарихий

хотирада санъат, урф-одат, маросимлар билан богтлик ахборотлар сараланган

тарзда жамланади ва сакланади. Шунингдек, тарихий хотира - аждодлар томонидан

яратилган моддий ва маънавий бойликларнинг кишилар онги ва кундалик амалий

фаолиятида кайта намоён булиши, эсланиши, кадрланиши хам Узида акс эттиради.

Юкорида баён этилганлардан ташкари, тарихий онг тизимида хотира

“нафакат тарихий хотирани саклайди, балки инсон онгида шаклланган билим

асосида утмишда руй берган вокеаларни тахлил этади, хулоса чикаради, характерли

томонларини кабул килади, турмушга жорий этади ва жамиятнинг хозирги

шароити билан солиштириб, кадрини белгилайди.

Демак, тТарихий онг билимлар, тасаввурлар, карашлар, анъаналар,

маросимлар, урф-одатлар, тоялар, концепциялар, фикрларнинг шундай

Йигиндисини, мажмуини ташкил этадики, улар воситасида индивидларда,

ижтимоий гурухдарда, халкларда, миллатларда Узининг келиб чикиши, уз

тарихидаги энг мухим вокеалар ва утмишдаги буюк арбоблар тутрисида, Уз тарихи

билан кишиларнинг бошка муштараклиги, шунингдек инсон социуми ва узининг

ундаги урнининг нисбати тугрисида муайян тасаввур пайдо булади.

Уз навбатида тарихий онгни шаклланишида аксиологик &ёндашувлар хам

мухим роль Уйнайди. Шуни хисобга олган холда, хар кандай ижтимоий

муштараклик Узининг келиб чикиши, Уз тарихидаги энг мухим вокеалар,

Утмишдаги буюк (баъзан унчалик буюк булмаган) арбоблар туетрисида,

Уз тарихининг инсоният тарихидаги урни хакида, Уз тарихининг бошка халклар

тарихи билан нисбати тутрисида муайян тасаввурлар тизимига эга.

Таълим жараёнида тарихий хотира ва онгни ривожлантиришдан бошлаб, хар

бир Укувчининг кобилиятини аниклаб, уни устиришга ургатилса, сифат кескин

ошади ва Талабаларнинг саломатлиги хам яхшиланади. Демак, Укувчиларни

Укитишдан олдин согликни саклаш, таълим тизими ва оила деярли хар куни

уларнинг хотираси, Уйлаш тезлиги хамда мантикий фикрлаш усулларини хар бир

55

Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - $ос1еу апа тпоуаНопз

Аим Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415

талабага индивидуал организмига мос илмий асосда ишлаб чикиши хамда куллаши

зарур. Шунда таълим, тадбиркорлик ва жамиятнинг барча сохаларида

самарадорлик ошади хамда юксак натижаларга эришилади.

Маълумки, интеллектуал мехнатнинг жисмоний мехнатдан фарки бор,

албатта. Жисмоний мехнаткаш киши 20-30 ёшида кутарган юкни 60-70 &шида

кутаролмайди. Интеллектуал салохиятли одамда эса тажриба ва билимлар

йикилиб, купайиб бораверади хамда янги билимлар яратиш кобилияти хам усади.

Демак, улар билимларини &ёшларнинг узлаштиришлари нихоятда зарур! Бирок,

инноватор билимларини таргиб килиш ва таркатиш учун тускинлик килиш салбий

холат хисобланади. Чунончи, айрим ривожланмаган мамлакатларда экспорт

килиниши мумкин булган инновация ва янги технологиялар деярли яратилмайди

(масалан, Африка мамлакатларида).

Олимларнинг тахлилига кура, одамзот хаёти даврида интеллектуал

потенциалининг Уртача 10% ини ишлатар экан. Африканинг айрим

мамлакатларида ушбу курсаткич 0,1 %ни, Европа мамлакатларида эса 10-20 % ни

ташкил этади [4:32]. Уз Урнида шуни таъкидлаш жоизки, ХХ асрнинг иккинчи

ярмида Хитойда биттадан ортик фарзанди бор оилалар учун иктисодий ва юридик

жазо куллаш конуни ишлаб чикилган эди. Аммо, ушбу усул жамиятнинг тез кариши

ва нафакахурларнинг купайишига олиб келмокда. Якинда эса ХХ асрда битта болани

тадбиркор килиб тарбиялашга эришган интеллектуал оилаларга иккинчи фарзанд

куришлари учун рухсат берилди. Узбекистонда бундай холат Узгача куринишга эга.

Бизда 2-3 та фарзанди бор ота-оналарни ишсиз деб булмайди. Ота-оналар, буви ва

бувалар Уз Ффарзандларининг COFJIMFH, маънавияти хамда интеллектуал

кобилиятларини ривожлантириш билан машхул булишлари оркали жамият олдида

жавоб беришлари учун масъулдир.

Олий салохиятли Хоразмийлар, Термизийлар, Фартонийлар, Шошийлар,

шунингдек, Франко Делано Рузвельт, Дэн Сяопин, Шарль де Голль, Махатма Ганди

ва шу каби бошка буюк шахслар юксак намунавий оилаларда камол топиб, уз

юртларини равнак топтириш учун катта ишларни амалга оширган. Бундай буюк

инсонлар миллионлаб одамлар, хатто бошка сайёралар ресурслари хисобига хам

бокиши ва кийинтириши мумкинлигини башорат килишган. Масалан, Франко

Делано Рузвельт турт марта АКШ президенти лавозимига сайланиб, мамлакатини

кудратли давлатлар сафидан муносиб урин олишига катта хисса кушган эди.

Агар укитувчилар хакикий устоз булишни хохласалар, улар тез эскираётган

дарсликларни ёдлатиш урнига Узлари маъруза матнларини ёзиб, хар дарсдан олдин

уларга янги (интернет) билимларни кушиб, укувчиларга электрон шаклда

таркатиши керак. Сунгра кайси Укувчи маъруза матнидан купрок ва сифатлирок

камчиликларни топиб, дарсда ракобатбардошликда исботлаб берса, ана шу талаба

энг юкори бахо олади деса, укувчилар кобилияти хар Hu усиб, билимларни

Узлаштириш 80-90 %га кутарилади хамда инноватор, тадбиркор ва модернизатор

кадрларнинг баркарор ривожланишни таъминлайди.

Дархакикат, мустакиллигимизнинг илк кунларидан бошлаб узлигимизни

англаш, миллий кадриятларимизни тиклашга алохида эътибор каратилди. Бундан

кузланган ягона максад эса эртанги кунимизнинг эгалари булмиш &шларни юксак

интеллектуал салохиятли, баркамол шахс килиб тарбиялашдир. Уз навбатида

ёшларда ватанпарварлик рухини уйкотиш, энг аввало, уларнинг маънавий

56

Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - $ос1еу апа тпоуаНопз

Аим Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415

дунёсини шакллантириш масалаларининг Канчалик самарали хал этилишига

боглик. Шунинг учун хам хозирда ёшларда тарихий онг ва тарихий хотирани

шакллантириш муаммосини урганиш долзарб булиб колмокда.

Ана шу Йулда аждодларимизнинг бой илмий мероси ва тарихий хотираси

мухим ахамият касб этади. Зеро, аждодларимиз тафаккури ва дахоси билан

яратилган энг кадимги тошёзув ва битиклар, халк отзаки ижоди намуналаридан

тортиб, бугунги кунда кутубхоналаримиз хазинасида сакланиб келинаётган минг-

минглаб кулёзмалар, уларда мужасамлашган тарих, адабиёт, санъат, сиёсат, ахлок,

фалсафа, тиббиёт, математика, минералогия, кимё, астрономия, меъморчилик,

дехкончилик ва бошка илм сохаларига оид бебахо асарлар бизнинг буюк маънавий

бойлигимиздир. Ана шундай катта куламдаги бой илмий меросга эга халк дунёда

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

камдан кам топилади.

Чунончи, ёшларимизни ана шундай бой тарихий тажриба ва ажододлар

Угитлари асосида тарбиялаб, халкимиз менталитетига ёт, бузтунчилик Ba

ахлоксизликни тартиб килувчи “оммавий маданият” таъсиридан химоя

килмогимиз ва мустакил фикрли, юксак маънавиятли баркамол шахс килиб

тарбияламогимиз даркор. Жумладан, баркамол шахснинг яна бир белгиси

ватанпарварлик, халкпарварлик булиб, шахсда ушбу хусусиятни шакллантиришда

ва тарихий хотиранинг урни бекиёсдир.

Хозирги замонда яшаётган ёшларнинг онгига Ватанни севиш, умуминсоний

ахлокий-маънавий кадриятларни сингдириш, миллий узлигини англатиш; мехр-

шафкатли, виждонли, андишали килиб тарбиялаш”да миллий онг ва унинг асосий

таркибий элементлари булган тарихий онг хамда тарихий хотиранинг роли улкан

булиб, улар катта ахамият касб этади.

Тарихий ходисалар руй берган жойлар, &дгорликлар мухитида талаба, Укувчи

томонидан назарий билимларни кабул килиниши унда комилликнинг яна бир

жихати - ватанпарварлик, миллатпарварлик, Уз халки, Ватанига садокат, аждодлар

яратган бойликларни асраб-авайлаш, миллий ифтихор туйкуси - уз халкининг бой

тарихи, маданияти, маънавиятидан, унинг жахон цивилизациясига кушган

хиссасидан гурурланиш хиссини шаклланишига ижобий таъсир курсатади.

Хулоса килиб айтганда, бугун ёшларни юксак интеллектуал салохиятга эга

маънавий баркамол шахс булиб етишишида миллий маънавий тарбия мухим

эканлигини вактнинг Узи исботламокда. Бинобарин, кайсики жамиятнинг,

халкнинг миллий маънавияти, дину диёнати кучли ва мукаммал булса, ундай

жамиятга хар кандай бузеунчи ёт гоялар, экстремистик окимлар узларининг ёвуз

карашлари билан рахна сололмайди. Чунки, Уз тарихи ва Узилигини англаган,

узининг миллий маънавияти билан куролланган жамиятни енгиб булмайди.

Ешларда миллий маъанавиятни шакллантиришнинг Узига хос омиллари

мавжуд булиб, биринчидан, &ш авлоддда ватанпарварлик хиссини шакллан-

тиришда, аввало, карийб уч минг йиллик кухна ва бой тарихга эга булган ушбу

заминдан не-не давлат арбобларию мутафаккир олимлар етишиб чикканлигини,

улар мана шу замин учун, фаровон хаёт учун бор билим ва тажрибаларини,

хатто уз жонларини фидо килганликларини, улар колдирган моддий ва маънавий

мероснинг ахамияти канчалик юксак эканлигини англатмоклик керак.

Иккинчидан, ёшларни дунёкараши ва маъанавияти шакллантиришда

аждодлар илмий мероси, айникса, [Х-ХП хамда ХГУ-ХУ[ асрларда яшаб ижод килган

57

о

Ш] 5чепсе Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations

а Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415

мутафаккирлар ва шоиру олимларнинг жахон илм-фан Тараккияёти миллий

маънавиятимиз ривожига кушган бебахо хиссасини англатмоклик лозим.

Учинчидан, ёшларнинг таълими ва тарбияси сохасида утказилган хамда

амалга ошрилаётган ислохотлар мувафаккиятли бажарилиб, тарихий онг ва

тарихий хотирани хар томонлама уйгун ривожланган, илмий дунёкарашга эга,

мустакил фикрловчи, халкимизга ёт таъсирларга берилмайдиган шахсни, ватанига

мухаббат рухида тарбияланаётган, Узбекистоннинг буюк келажагини унинг

бугунги кунига айлантиришга кодир ёшларни шакллантириш ва ривожлантириш

борасида олиб борилаётган ишлар Уз самарасини бера бошлади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак Йук / Биз келажагимизни

Уз кулимиз билан курамиз. - Тошкент: Узбекистон, 1998. - Б. 154.

2. Абдуллаев Р. Тарихий онг ва Узбекистоннинг замонавий тарих фани /

Тарих ва Узликни англаш. Узбекистон ва Германия ХХ асрда. - Тошкент, 2007. -

Б. 6-12.

3. Абдуллажонова Д. Тарихий онг ва тарихий хотира // Фалсафа ва хукук, -

2004. - № 2. - Б. 82.

4. Аргументы и факты. - 2012. - №24. - С. 32.

58

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.