Научная статья на тему 'Духовно-нравственный образ семьи'

Духовно-нравственный образ семьи Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
59
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Семья / Духовность / Духовно-нравственный образ / Социальная функция семьи / Образование и воспитание / Человеческое мышление / Духовные традиции. / Family / Spirituality / Spiritual and moral image / Social mission of the family / Education and upbringing / Human thinking / Spiritual traditions.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Барно Норбекова

В статье рассматривается формирование духовнонравственного образа семьи на основе знаний и опыта, культурных ценностей наших предков, а также достижений наших современников, и о роли и задачах семьи в обществе

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Spiritual and moral image of the family

This article examines the spiritual and moral image of the family based on the knowledge and experience of our ancestors, cultural values, as well as the achievements that achieved before and achievements of our contemporaries, the tasks of the family before society.

Текст научной работы на тему «Духовно-нравственный образ семьи»

Жамият ва инновациялар -Общество и инновации -Society and innovations

Journal home page: https://inscience.uz/index.php/socinov/index

Spiritual and moral image of the family Barno NORBEKOVA 1

Jizzakh State Pedagogical Institute

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Article history:

Received January 2021 Received in revised form 15 January 2021 Accepted 20 February 2021 Available online 7 March 2021

Keywords:

Family Spirituality

Spiritual and moral image Social mission of the family Education and upbringing Human thinking Spiritual traditions

This article examines the spiritual and moral image of the family based on the knowledge and experience of our ancestors, cultural values, as well as the achievements that achieved before and achievements of our contemporaries, the tasks of the family before society.

2181-1415/© 2021 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Духовно-нравственный образ семьи

Калит сузлар:

Оила

Маънавият

Маънавий-ахлок;ий ;иёфа Оиланинг ижтимоий вазифаси

Таълим ва тарбия, инсон тафаккури

Маънавий анъаналар.

АННОТАЦИЯ

Ма;олада оиланинг маънавий-ахло;ий ;иёфаси аждодларимизнинг билим ва тажрибалари, маданий ;адриятлари асосида, шунингдек замондошларимизнинг эришган ва эришаётган юту;лари негизида барпо булиши, оиланинг жамият олдидаги вазифалари хусусида мулох,азалар юритилади.

Духовно-нравственный образ семьи

АННОТАЦИЯ

Ключевые слова:

Семья Духовность

В статье рассматривается формирование духовно-нравственного образа семьи на основе знаний и опыта,

1 Lecturer, Department of Distance Education in Social and Human Sciences, Jizzakh State Pedagogical Institute, Jizzakh, Uzbekistan

Дух0вн0-нравственный культурных ценностей наших предков, а также достижений

образ наших современников, и о роли и задачах семьи в обществе

Социальная функция

семьи

Образование и воспитание Человеческое мышление Духовные традиции

Оиланинг маънавий-ахлоций циёфаси асрлар мобайнида аждодларимизнинг билим ва тажрибалари, маданий цадриятлари асосида, шунингдек замондошларимизнинг эришган ва эришаётган ютуцлари негизида барпо булди ва такомиллашиб бормоцда.

Барчамизга аёнки, юртимиздаги хар кайси инсон, хар цайси оиланинг энг эзгу орзу-мацсадлари, х,аётий манфаатлари авваламбор унинг фарзандлари тимсолида намоён булади, руёбга чицади. Албатта, бу борада юртимизда улкан ишлар цилинмокда ва улар амалда узининг ижобий натижасини бермокда.[1]

Оиланинг жамият махсули сифатида шаклланиши ва ривожланиб бориши билан биргаликда, унинг ана шу жамият олдидаги масъулиятли вазифалари хам мавжуд:

- оиланинг ижтимоий вазифасига фарзандларни тарбиялаш, яхши инсон цилиб камолга етказиш, уларнинг табиат ва жамиятга нисбатан узаро муносабатини шакллантириш, вацтида дам олиши ва саломатлигини таъминлаш кабилар киради.

- оиланинг ицтисодий вазифасига оила аъзоларини яшаш учун зарур булган моддий бойликлар - уй-жой, озиц-овцат, кийим-кечак, техника воситалари билан таъминлаш киради.

- оиланинг демографик вазифасига наслнинг давомийлигини таъминлаш, янги авлод яратиш, оилада фарзандлар тугилиши, янги оилалар пайдо булиши кабилар киради.

Оиланинг мавжудлиги унинг ана шу вазифаларини бажариши билан узвий боглицдир.

Доно халцимизда "Оилалари мустахкам булган, равнац топган мамлакат цудратли ва фаровон булади", - деган хикмат бор. Узбек оиласи узининг болажонлиги, ота-она ва фарзандлар уртасидаги муносабатларнинг самимийлиги, ор-номуснинг кучлилиги, ёшларга иззат, кексаларга хурмат каби фазилатлари билан алохида ажралиб туради.

Шарцда ота оиланинг бошлиги, унинг таъминотчиси ва посбони булса, она эса унинг курки, орасталиги ва файзидир. Фарзандлар эса оила гулшанининг гунчалари хисобланади.

Республикамизда оилалар асосан куп сонли булиб, турли авлод вакиллари бирга яшашади ва бирга хужалик юритишади. Бу эса болаларни тарбиялаш, уларни умуминсоний, маънавий цадриятлар ва анъаналардан бахраманд цилиш, билим даражасини ошириш учун цулай имконият яратади. Худди ана шундай оилаларда одамлар болалик чогларидаёц, мехнатсеварликни, катталарга хурматни, билим эгаллашга интилишни урганадилар.

Фарзанд оила мухитида катта булар экан, унинг барча хулц-атворида атроф-мухит ва оилага булган муносабат, келажакда узининг оила цуриши, фарзандлар тарбиялаши хацидаги фикрлари хам шаклланиб боради.

Агарда оиланинг ижтимоий вазифаси ижобий бажарилса, яъни болада оилага, ота-онага, катталарга хурмат, узаро ёрдам каби хислатлар шаклланса, келажакда оила кургач, унинг узи хам фарзандларини худди шундай тарбиялашга интилади. Демак, янги оила, янги авлоднинг шаклланишида оиладаги ижтимоий, иктисодий мухит, демографик вазифаларнинг бажарилиши асосий омиллардан булиб хисобланади.

Оила - хар биримизнинг ички имкониятларимизни намоён этувчи азиз гуша. Инсоннинг маънавияти хам, буюк тажрибалари хам аслида оилада карор топади, сунгра у ижтимоий ахамият касб этади.

Узбекистон Республикаси Конституциясининг алохида бир боби (14-боб) оила муносабатларига багишланган булиб, унинг 63-моддасида шундай таъкидланади: [2]

"Оила жамиятнинг асосий бугинидир хамда жамият ва давлат мухофазасида булиш хукукига эга. Никох томонларнинг ихтиёрий розилиги ва тенг хукуклилигига асосланади".Ота-оналарнинг уз фарзандларини вояга етгунларига кадар бокиши ва тарбиялаши хамда вояга етган, мехнатга лаёкатли фарзандлар уз ота-оналарига гамхурлик килиши мажурийлиги каби умуминсоний кадриятлар Конституциямизда узининг муносиб ифодасини топган.

Оила факат киши шахсини хурмат килиш ёки булмаса эр-хотинга маълум бир масъулият юклаш воситасигина булмай, балки маънавият таркатиш, анъаналарга риоя килиш манбаи, жамиятнинг маънавий пойдеворидир. Оила маънавияти халкимизнинг бир неча минг йилларга туташ миллий кадриятларини мустахкамлаш билан боглик.

Маълумки, таълим ва тарбия шахсни камол топтиришнинг асосий усуллари булиб, у турли ижтимоий институтлар, муассаса ва ташкилотлар томонидан амалга ошириладиган, муайян максадга каратилган ижтимоий фаолият ва тадбирлар тизими булиб хисобланади. Таълим- тарбия кишилар, аввало ёшлар онги ва рухиятига таъсир этиш оркали инсон шахсини шакллантиришдан иборат яхлит ижтимоий жараёндир.

Таълим деганда, асосан билим бериш назарда тутилади. Билим кишиларнинг тафаккур доирасини кенгайтиради, онги-шуурига таъсир этади, уларнинг дунёкарашини шакллантиради ва ривожлантиради. Таълим охир-окибатда инсонга ижтимоий хаётнинг турли сохаларида уз урнини топишига ёрдам беради. Таълим уз урнида тарбияни такозо этади.

Тарбия кишиларга таъсир этишнинг муайян шакли. Тарбия туфайли инсон жамиятда яшаш, фаолият курсатиш маромларини узлаштиради. Тарбия аждодларни авлодларга, бугунни келажакка богловчи восита. Тарбия - инсоннинг шахс булиб камол топишининг мухим омили. Тарбия туфайли одам вокеликка, бошка одамларга, жамиятга, ижтимоий тузумга онгли муносабатда булишни урганади. Жамиятда ишлаб чикилган ахлокий, хукукий, эстетик меъёр ва коидаларни узлаштириш оркали одам жамиятнинг фаол аъзосига айланади.

Мамлакатимиз истикболи, халкимизнинг эртанги куни куп жихатдан фарзандларнинг кандай таълим ва тарбия олишига боглик. "Таълимни тарбиядан, тарбияни таълимдан ажратиб булмайди - бу шаркона караш, шаркона хаёт фалсафаси", - дея алохида таъкидлаган эди Биринчи Президентимиз И.А.Каримов. [3]

Мамлакатимизда амалга оширилаётган таълим- тарбия тизими маънавий баркамол, рухан тетик, мустакил фикрлаш ва ишлаш кобилиятига эга булган, замон талабларига жавоб бера оладиган баркамол инсонни шакллантиришга йуналтирилган.

Таълим-тарбия инсон тафаккури, рухияти ва маънавиятига таъсир этишнинг цудратли воситаси, у туфайли аждодлар туплаган билим, куникма малакалар, хаётий тажриба, жамиятда яшаш ва фаоллик курсатиш меъёрлари янги авлод мулкига айланади. Шу маънода таълим-тарбия жараёнининг асосини маънавий тарбия ташкил этади, деган хулосага келиш уринли.

Маънавий тарбия, унинг мамлакатимиз хаётидаги урни масаласи, Биринчи Президентимз Ислом Каримовнинг "Юксак маънавият - енгилмас куч" асарининг мазмун-мохиятини ташкил этади.

"Биз халцимизнинг дунёда хеч кимдан кам булмаслиги, фарзандларимизнинг биздан кура кучли, билимли, доно ва албатта бахтли булиб яшаши учун бор куч ва имкониятларимизни сафарбар этаётган эканмиз, бу борада маънавий тарбия масаласи, хеч шубхасиз бециёс ахамият касб этади. Агар бу масалада хушёрлик ва сезгирлигимизни, цатъият ва масъулиятимизни йуцотсак, бу ута мух,им ишни узибуларчиликка ташлаб цуядиган булсак, муцаддас цадриятларимизга йугрилган ва улардан озицланган маънавиятимиздан, тарихий хотирамиздан айрилиб, охир-оцибатда узимиз интилган умумбашарий тарацциёт йулидан четга чициб цолишимиз мумкин".[3]

Шарцнинг таницли файласуфларидан бири, шоир Мирзо Абдулцодир Бедил таъкидлаганидек, "Аввал гиштни цийшиц цуяркан меъмор, юлдузга етса х,ам цийшицдир девор". Дархацицат, инсоннинг маънавий циёфасини хам улкан бинога циёс цилиш мумкин. Агар одамга ёшликдан тугри тарбия берилмас экан, катта булгач, уни тугри йулга солишнинг имконияти булмайди. Шу боис, мамлакатимизда ижтимоий-ицтисодий тарацциётни таъминлаш билан биргаликда юксак маънавиятли баркамол авлод тарбиясига алохида эътибор царатилмоцда.

Инсон ва унинг маънавий камолоти учун шарт- шароитлар яратиш бугунги кунда амалга оширилаётган ислохотларимизнинг асосий мацсадини ташкил этади. Халцимизнинг бой маънавий-интеллектуал мероси, умумбашарий цадриятлар, ицтисодиёт, фан, маданият ва замонавий технологияларнинг ютуцлари асосида кадрлар тайёрлашнинг мукаммал тизимини шакллантириш мамлакатимиз тарацциётининг мух,им шарти хисобланади.

"Маънавият — барча тарбияларнинг мустащам илдизидир" - деб бежиз айтилмаган халцимизда. Зеро, одоб-ахлоц ва таълим-тарбия асли маънавиятдан бошланади. Маънавий цашшоцлик миллий гурурнинг заволидир. Маънавий баркамол инсон уз гурурини уткинчи хавас учун паймол цилмайди. Иродаси мустахкам, эътицоди бутун, цалбида мух,аббат туйгуси кучли (ота-онага, оилага, Ватанга, миллатга, халцца, узи тугилиб усган она заминга, ёрига, фарзандларига, дусти биродарларига, касбига ва хоказо) инсоннинг миллий гурури баланддир. [4]

Маънавият - инсоннинг ички дунёси, цалби ва онги билан боглиц булиб, унинг бутун вужуди, фаолияти, хатти-харакатларини белгиловчи фалсафий, хуцуций, илмий, бадиий, диний ва шу каби тасаввурлари мажмуидир.

Маълумки, инсоннинг зохирий (ташци) ва ботиний (ички) олами мавжуд булиб, ташци оламига унинг буйбасти, куриниши, кийиниши ва хатти-харакатлари киради. Ички олами эса инсоннинг яшашдан мацсади, онгу тафаккури, виждони, иймон-эътицоди, орзу-истаклари, интилишлари ва хис-туйгуларини уз ичига олади. Инсоннинг ана шу ботиний (ички) олами - маънавиятдир. Озиц-овцат одам танасига жисмоний цувват берса, маънавият унга рух,ий озиц ва куч-цувват бахш этади.

Маънавият одамларда уз-узидан пайдо булиб колмайди. Маънавият маърифат билан узвий боглик булиб, унга муттасил укиш, урганиш, тажриба орттириш оркалигина эришилади. Маънавият-инсонларнинг узаро муносабатлари, уларнинг хаётий тажрибалари давомида шаклланган ва ривожланган кадриятлар тизими.

Инсоннинг маънавият ва уни ривожлантиришга булган эхтиёжи чексиздир. Маънавият инсоннинг узлигини, рух,ий олами ва фахм-фаросатини акс эттиради, шунингдек, яхшиликни ёмонликдан, адолатни разилликдан, окилликни жохилликдан фарклашда мух,им ахамият касб этади.

Маънавиятни шакллантирувчи омиллар хилма-хил булиб, уни одам умри давомида эгаллаб боради. Ижтимоий кадриятлар оилада шаклланади, зеро оила жамиятнинг негизи, инсон тарбиясининг тамал тоши куйиладиган мукаддас даргохдир.

Бизнинг давлатимизни хам катта бир оила деб тушуниш мумкин ва лозим. Агар оилада узаро хурмат ва онгли интизом булмаса, оиланинг барча аъзолари уз бурчларини адо этмаса, бир-бирига нисбатан эзгулик билан мехр-окибат курсатмаса, яхши ва муносиб тарзда яшаш мумкин эмас. Оила турмуш ва виждон конунлари асосида курилади. у узининг куп асрлик тарихига, мустахкам ва маънавий таянчларига эгадир. [5]

Бола, даставвал, оилада ота-онасидан эшитган ва курган- билганларига амал килса, сунгра богча, мактаб, коллеж ва лицейларда мураббий ва укитувчилар кумагида узининг маънавий дунёсини ривожлантира боради. Масалан, мургак боланинг маънавий дунёкараши хам содда булиб, мураккаб маънавий тушунчаларни хали англаб ета олмайди. Шу нуктаи назардан караганда, маънавият одамга аста-секин, йиллар мобайнида сингдириб бориладиган мураккаб жараён. Агар одамда юксак маънавият, акл-фаросат ва тафаккур шаклланса, унинг барча фаолиятига ижобий таъсир беради.

Айтишларича, Испаниялик бир файласуф олим бутун умрини жахон халкларининг урф-одатларини, ахлок-одобини урганишга, уларни тадкик килишга багишлаган экан. Уша олим бизнинг юртимизга ташриф буюриб, Тошкент, Самарканд ва Бухорода булибди. Юртига кайтиб боргач: "Х,озиргача урганган, тадкик килган барча ишларимни ун беш ёшли узбек кизалогининг урнидан туриб, кулини куксига куйганча чой узатишдаги одобига, назокатига алмаштиришга рози эдим", деган экан. Биз шундай юксак маънавият ва маданиятли халкнинг фарзанди эканлигимиздан хар канча фахрлансак арзийди. Дархакикат, халкимиз азал-азалдан ахлокий фазилатларга бой булган. Ота-боболаримиз фарзанд устирар эканлар, уларнинг хулк-атворларига, гап-сузларига, кишилар олдида узини кандай тутиб, нималар хакида фикрлашиб, уз максадларини бошкаларга кандай тушунтиришларига катта ахамият беришган. Улар фарзандларининг курслик килиши, катталар сухбатига аралашиши, ножуя ишларига зинхор-базинхор йул куймаганлар. Бу нарсаларга фарзанд тарбиясининг энг мух,им томони деб караганлар.

Аждодларимиздан колган юксак маънавий анъаналардан бири - узи тугилиб усган хонадонига, Ватанига чексиз хурмат ва эхтиром туйгусидир. Халкимиз уз юртининг чинакам фидойиларини хамиша эъзозлаган ва улар билан фахрланиб келган. Ватандошларимиз киндик кони томган тупрокнинг бир сикимини хам узга юртнинг олам-олам бойлиги-ю, бехисоб зарларига алмаштирмаганлар. "Она юртинг -олтин бешигинг", "Уз уйим - улан тушагим", дея бор мехру мух,аббатини уз юрти,

ватани, уйи, хонадони ахлига улашиб, очин-ту;ин булса-да, шукроналар айтиб яшаганлар. Ватанни ана шундай севиш, ардо;лаш, ватанпарварлик хам аслида юксак маънавиятдир.

Ю;орида маънавият барча тарбияларнинг мустахкам илдизи эканлигини таъкидладик, сабабики, у таълим ва тарбия жараёнларини хам уз ичига олади. Одам зоти тарбия (маънавият)га хамиша мухтождир. Тарбия билан таълим узаро узвий боглик; ходиса булиб, таълим ёки маълумот олишнинг ва;ти турлича булиши мумкин, биро; тарбия бериш ёшликдан бошланиши шарт. Куринадики, тарбия (маънавият) иши ота-она, оила ва у;итувчи- мураббийлар олдига ана шундай улкан хамда масъулиятли вазифаларни ;уяди.

Тарбия - хар бир инсоннинг хаётда яшаши жараёнида орттирган сабо;лари ва интеллектуал салохиятининг ижобий куникмасини узгаларга бериш ёки узгалардан олиш жараёни.

Инсон - табиатнинг энг буюк неъмати. Унга а;л- идрок, онг-фаросат каби буюк фазилатлар ато этилганки, тарбия йули билан инсон бу фазилатларга сай;ал беради ва ривожлантириради. Тарбиянинг купгина турлари мавжуд булиб, улар фикр тарбияси, а;л тарбияси, мехнат тарбияси, жисмоний тарбия ва бош;алардан иборат.

Фойдаланилган адабиётлар рУйхати

1. Шавкат Мирзиёев, Миллий тара;;иёт йулимизни ;атъият билан давом эттириб, янги бос;ичга кутарамиз. "Узбекистон" 2016. 123-бет.

2.Узбекистон Республикасининг Конституцияси. - Т.: Узбекистон", 2010. 12-б.

3.Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: "Маънавият", 2008. 4-бет.

4. Мусурмонова О. Оила маънавияти - миллий гурур.Т; "У;итувчи", 1999. 97-бет.

5.Циёмиддин Н. Цадриятлар фалсафаси.-T.: "Узбекистон миллий университета", 2011.97-bet

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.