CC BY
3
УДК 619:616.36:615.244:636.4
ВЫЗНАЧЭННЕ ТАКС1ЧНЫХ ЯКАСЦЕЙ ГЕПАТАПРАТЭКТАРНАГА ПРЭПАРАТУ У ДОСЛЕДАХ НА ЛАБАРАТОРНЫХ ЖЫВЁЛАХ
Н. К. ХЛЕБУС
УА «Беларуская ордэнау Кастрычтцкай рэвалюцын i Працоунага Чырвонага Сцягу дзяржауная сельскагаспадарчая акадэмiя », г. Горю, Рэспублта Беларусь, 213407
С. У. ПЯТРОУСК1
УА «Вщебская ордэна «Знак Пашаны» дзяржауная акадэмiя ветэрынарнай медыцыны», г. Вщебск, Рэспублжа Беларусь, 210026
(Паступтаурэдакцыю 03.04.2023)
Ва УА «Беларуская дзяржауная сельскагаспадарчая акадэмiя» быу распрацаваны комплексны ветэрынарны прэпарат «Картвт» з гепатапратэктарным эфектам. Прэпарат складаецца з втамта Е, картцта, глщынату цынку, натрыю цытрата. Вострая, падвострая i хратчная такЫчнасць прэпарата вызначалася на белых мышах. Пры вывучэнн вострай такачнасщ была вызначана яго сярэднесмяротная доза (ЛД50), якая склала 10800 мг/кг. На падставе атрыманых выткау прэпарат «Картвт» ставщца да IV класу небяспею - рэчывы маланебяспечныя. Даследавант па вывучэнню падвострай i хратчнай такачнасщ праводзтся на працягу 120 дзён. Штодня мышы вопытных груп атръmлiвалi прэпарат «Картвт» у дозах 1/10, 1/20 i 1/50 ад ЛД50. Было устаноулена, што прэпарат «Картвт» не выклжае такЫчнага эфекту пры працяглыт ужывант. У мышэй вопытных груп не быгло устаноулена зтжэння жывой масы i яе сярэднесутачных прыро-стау у параунанн з жывёламi кантрольнай групы. КлШчнае стан паддоследных жывёл на працягу эксперыменту прак-тычна не змяняуся. У асобных мышэй групы, яюя атръmлiвалi прэпарат «Картвт» у дозе 1 /10 ад ЛД50 да канца эксперыменту з'явтся прыкметы таксжозу, яюя не уплывалi на актыунасць i ужыванне корму. Марфалагiчныя i бiяхiмiчныя паказчыю крывi мышэй кантрольнай i доследнай груп не мелi статыстычна значных адрозненняу. Статыстычна значнай апынулася розтца памiж зместам мачавты у мышэй, яюя атрымлiвалi «Картвт» у дозе 1 /10 ад ЛД50, i глюкозы у мышэй, якя атрымлiвалi «Картвт» у дозе 1 / 20 ад ЛД50 (р<0,05) у параунанн з кантрольнай групай. Праведзеныя дасле-даванн даказалi бясшкоднасць прэпарата «Картвт» i адсутнасць у яго такачнага эфекту пры ужыванШ у лабаратор-ных жывёл. Выкарыстаны далей для праф^ктык такачных гепатапатый у паросных i подсосных свтаматак «Картвт» паказау высокую эканамiчную эфектыунасць.
Ключавыя словы: гепатапратэктарны прэпарат, картцт, втамт Е, цынку глщынат, натрыю цытрат, белыя мышы, такачнасць.
The EE "Belarusian State Agricultural Academy" has developed a complex veterinary drug "Karnivit" with a hepatoprotective effect. The drug consists of vitamin E, carnitine, zinc glycinate, sodium citrate. Acute, subacute and chronic toxicity of the drug was determined on white mice. When studying acute toxicity, its median lethal dose (LD50) was determined, which was 10800 mg/kg. On the basis of the results obtained, the drug "Karnivit" belongs to the IV class of danger - the substances are low-hazard. Subacute and chronic toxicity studies were conducted for 120 days. Every day, the mice of the experimental groups received the drug "Karnivit" in doses of 1/10, 1/20 and 1/50 of LD50. It was found that the drug "Karnivit" does not cause a toxic effect with prolonged use. In mice of the experimental groups, there was no decrease in live weight and its average daily gain compared to animals in the control group. The clinical condition of the experimental animals remained virtually unchanged throughout the experiment. In some mice of the group treated with the drug "Karnivit" at a dose of 1/10 of LD50, signs of toxicosis appeared by the end of the experiment, which did not affect activity and food intake. Morphological and biochemical parameters of the blood of mice in the control and experimental groups had no statistically significant differences. There was a statistically significant difference between the urea content in mice treated with Karnivit at a dose of 1/10 of LD50 and glucose in mice treated with Karnivit at a dose of 1/20 of LD50 (p<0.05) compared with the control group. The conducted studies have proved the harmlessness of the drug "Karnivit" and the absence of its toxic effect when used in laboratory animals. Subsequently used for the prevention of toxic hepatopathy in pregnant and lactating sows, Karnivit showed high economic efficiency.
Key words: hepatoprotective drug, carnitine, vitamin E, zinc glycinate, sodium citrate, white mice, toxicity.
Уводзшы
Шматлшя даследванш, праведзеныя HaByKoy^Mi Беларус i замежных краш, пацвярджаюць наяунасць у свшей розных полаузроставых i гаспадарчых груп хвароб печаш запаленчага i дыстрaфiчнaгa характару, маючых у асноуным такачнае паходжанне [1-3]. На фоне экза- i эндагенных такшчных уздзеянняу у печаш свшей разгортваецца комплекс альтэратыуных, дыстрaфiчных, некрaбiятычных i некратычных змяненняу. Асноунае наступства гэтых змяненняу -прыгнечанне ушх функцый печаш (сштэтычнай, супрацьтакшчнай, жоуцевыдзяляльнай i г.д.), а на узроуш макрааргашзму - дысбаланс ана- i кaтaбaлiчных працэсау, глыбоюя парушэнш абмену рэчывау, пагаршэнне гаспадарчых паказчыкау [4-6]
З-за цяжкасщ своечасовай прыжыццёвай дыягностык такшчных гепатозау i гепатытау (гепатапатый) комплексная тэрапеутычная дапамога таксама не заусёды аказваецца своечасова. Таму
вялшую значнасць набываюць лячэбна-прафшактычныя мерапрыемствы з выкарыстаннем лекавых i кармавых сродкау, якiя уздзейнiчаюць на розныя баю патагенезу хваробы [7-10].
Стварэнне I апрабаванне комплекснага прэпарату, якi перадухшяе развiццё дыстрафiчных змяненняу у печаш: яе атлусцення, актывiзацыю працэсау пераюснага акiслення лшщау, безумоуна, мае вялшую значнасць для практычнай ветэрынарыi. Аднак, акрамя тэарэтычнага абгрунтавання паз^ыуных бакоу яго асобных складшкау, неабходна вызначэнне таксiчных якасцяу прэпарату. 1х наяунасць адразу робiць малазначнымi усе вынайдзеныя станоучыя эфекты таго цi шшага кампаненту прэпарату.
Мэтай доследау стала падрыхтоука дадзеных для абгрунтавання звестак аб бясшкоднасщ комплекснага ветэрынарнага прэпарата з гепатапратэктарным дзеяннем «Каршвгг» для свшаматак.
Асноуная частка
Работы праводзiлiся ва умовах кафедры бiятэхналогii i ветэрынарнай медыцыны УА «Беларуская дзяржауная сельскай акадэми» (БДСГА) i кафедры унутраных незаразных жывёл УА «Вщебская ордэна дзяржауная акадэмiя ветэрынарнай медыцыны». Даследваннi ставшся на узоры сканструяванага на базе УА БДСГА ветэрынарнага прэпарату «Каршвгг».
У склад ветэрынарнага прэпарату «Каршвгг» уваходзяць два кампаненты:
- кампанент 1, як уяуляе сабой вадкасць ад безкаляровага да светла-жоутага колеру, са спець^чным пахам, у яюм дапускаецца апалесцэнцыя;
- кампанент 2 - парашок ад светла-ружовага з украпiнамi да карычневага колеру.
Кампанент 1 прэпарата «Каршвгг» змяшчае вгамш Е i дапаможныя рэчывы, а кампанент 2 -карнщш (у выглядзе карнiцiна гiдрахларыда), цынк (у выглядзе цынку глiцынату), натрыя цытрат i дапаможныя рэчывы.
Агульная гепатапратэктарнае дзеянне кампанентау препарату абумоулена дзейнасцю яго складнiкау:
1) рэгуляцыяй лшщнага абмену у арганiзме (алейны раствор вгамша Е, L-карнiцiн);
2) рэгуляцыя бялковага i вугляводнага абмену у арганiзме (L-карнiцiн, камплексанат цынку (на аснове глщыну), алейны раствор вгамша Е);
3) рэгуляцыяй кiслотна-асноУнай раунавап у арганiзме i лiквiдацыi стану ацыдозу (L-карнiцiн, натрыю цытрат);
4) антыаксщантнай актыунасцю (алейны раствор вгамша Е, натрыю цытрат);
5) стымуляцыяй гемапаэзу (алейны раствор вiтамiна Е, камплексанат цынка (на аснове глщыну));
6) гепатапратэктарным дзеяннем (алейны раствор вгамша Е, комплексанат цынку (на аснове глщыну));
7) павышэннем узроуню натуральнай рэзiстэнтнасцi i iмуннай рэактыунасщ (алейны раствор вiтамiна Е, камплексанат цынку (на аснове глщыну)).
Вывучэнне вострай такшчнасщ праводзiлi на белых мышах абодвух полау масай 20-25 г у адпаведнасцi з «Метадычнымi указаннямi па таксiкалагiчнай ацэнцы хiмiчных рэчывау i фармакалагiчных прэпаратау, яюя ужываюцца у ветэрынарыi» (Мiнск, 2007) [11].
Для вызначэння вострай такшчнасщ былi сфармiраваныя 6 груп белых мышэй па 10 жывёл у кожнай. Прэпарат жывёлам увадзiлi у страушк (пры дапамозе занда) пасля злучэння кампанентау 1 i 2 згодна з шструкцыяй па ужываннi i развядзення з дыстыляванай вадой. Для гэтага бралася розная колькасць эмульси, якая давадзшася дыстыляванай вадой да 0,5 мл. Мышам кантрольнай групы уводзш адну дыстыляваную ваду.
Жывёлы першай групы атрымалi дозу прэпарату 20000 мг/кг масы цела жывёлы , другой -10000 мг/кг, трэцяй - 8000 мг/кг, чацвёртай - 4000 мг/кг, пятай - 2000 мг/кг. За мышамi ушх груп вялося назiранне на працягу 14 дзён i улш iх клiнiчнага стану. Таксама быу праведзены падлiк колькасцi загiнуУшых мышэй пры выкарыстанш кожнай дозы.
Пасля заканчэння доследау, а таксама у выпадку гiбелi праводзiлася аутапсiя загiнулых мышэй. Атрыманыя вынiкi аналiзавалiся i на iх падставе па метадзе Першша Г. Н. [11, с. 74)] быу праведзены разлк сярэднесмяротнай дозы (ЛД50). На падставе ГОСТ 12.1.007-76 [12] быу вызначаны клас небяспею прэпарата «Карнiвiт».
Вывучэнне падвострай i хранiчнай таксiчнасцi праводзiлi на беспародных белых мышах абодвух палоу масай 18-20 г у адпаведнасцi з «Метадычнымi указаннямi па таксiкалагiчнай ацэнцы хiмiчных рэчывау i фармакалагiчных прэпаратау, яюя прымяняюцца у ветэрынарыi» [13]. Для вывучэння падвострой i храшчнай таксiчнасцi былi сфармiраваныя 4 групы жывёл па 10 асобш у кожнай. Прэпарат уводзш белым мышам у страушк (пры дапамозе занда) у выглядзе эмульси нашча. Мышы
першай групы атрымлiвалi прэпарат у дозе 1/10 ад ЛД50, мышы другой групы - у дозе 1/20 ад ЛД50, мышы трэцяй групы - у дозе 1/50 ад ЛД50, мышы кантрольнай групы атрымлiвалi дыстыляваную ваду. Эксперымент працягвауся 120 дзён. Стан здароуя i паводзшы мышэй кантралявалiся штодзень. Акрамя таго, сютэматычна рабiлася узважванне мышэй (кожныя 10 дзён).
У выпадку гiбелi паддоследных жывёл праводзiлася iх паталагаанатамiчнае анатамiраванне. Напрыканцы доследу быу праведзены зарэз мышэй i атрыманне крывi для марфалагiчнага i бiяхiмiчнага даследвання. У крывi вызначалася утрыманне эрытрацытау, лейкацытау, гемаглабiну, агульнага бялку (АБ), альбумiну, агульнага бiлiрубiну (АБiл), мачавшы, глюкозы, актыунасцяу аланiн- (АлАт) i аспартатамiнатрансфераз (АсАт).
Вынiкi i iх абмеркаванне. Ужыванне прэпаратау, нават распрацаваных на аснове рэчывау, якiя удзельшчаюць у фiзiялагiчных працэсах арганiзма без ацэню iх таксiчных уласщвасцяу на лабараторных жывёл немагчыма. Гэта датычыцца i прэпарату «Каршвгг», якi змяшчае у сва1м складзе iнгрыдыенты, яюя рэгулююць разнастайныя бакi абмену рэчывау праз нармалiзацыю функцыянальнай актыунасцi печаш (вiтамiн Е, вiтамiнападобнае рэчыва карнщш, мiкраэлемент цынк, метабалiт цыклу Крэбса - цытрат).
Звесткi пра захаванасць мышэй пры выкарыстаннi розных дазiровак прэпарату прыведзены у табл. 1.
Таблща 1. Захаванасць мышэй пры выкарыстанш карнiвiту i тэрмшы iх гiбелi
№ групы жывёл Захаванасць мышэй пасля увядзення прэпарату на працягу 14 дзён
Запнула мышэй % смяротнасщ Дзень пбел1 пасля увядзення каршвггу
1 10 100 Першы
2 6 60 Першы
3 2 20 Пяты
4 0 0 -
5 0 0 -
6 0 0 -
Гiбель мышэй першай i другой груп наступiла на працягу першых сутак пасля увядзення прэпарата пры з'явах прыгнёту, смап, цыянозу i прыкмет асфiксii. Мышы трэцяй групы памерлi на 5-я сути назiрання з прыкметамi прыгнячэння, задышкi, смагi. Усе трупы запнулых мышэй анатамiравалiся у дзень пбелг Падчас анатамiравання адзначалiся дыстрафiчныя змены у печанi i нырках, ацёк лёгюх, цыяноз слiзiстых абалонак i скуры. Трупнае адубенне вызначалася умерана.
У мышэй, якiя засталiся у жывых, парушэнняу паводзiн вызначана не было. Жывёлы адэкватна рэагавалi на знешшя раздражняльнiкi, ахвотна прымалi корм i ваду, выпадкау канiбалiзму i самапагрызання не не назiралася. Пасля увядзення прэпарата у жывёл уах груп адзначалася частая дэфекацыя, якая самастойна зшкла у выжыушых жывёл на друп дзень назiранняу.
Пры разлшу сярэднесмяротнай дозы было вызначана, што ЛД50 складае 10800 мг/кг. Гэта дазволша (у адпаведнасцi з ГОСТ 12.1.007-76), аднесщ прэпарат «Каршвт> да IV класа небяспекi -рэчывы малаапасныя (LD50 звыш 5000 мг/кг масы).
Вывучэнне падвострай i хранiчнай таксiчнасцi праводзiлася на працягу 120 дзён з перыядычным узважваннем жывёл. Вынт узважвання мышэй пры вывучэнш падвострай i хранiчнай такшчнасщ прэпарата прыведзены у табл. 2.
Таблща 2. Выиик узважвання мышэй доследных i кантрольнай груп, г (Х±а)
Групы жывёл Пачатак доследу 20-ы дзень 60-ы дзень 80-ы дзень 120-ы дзень ССП* за 120 дней
Контрольная 18,8±0,58 21,2±1,11 22,1±1,33 22,8±1,17 26,1±1,39 0,061
1/10LD50 19,0±0,50 21,6±0,94 21,7±1,11 22,1±1,19 25,8±1,51 0,057
1/20 LD50 19,2±0,47 22,4±1,62 22,7±2,10 23,4±2,10 27,1±1,66 0,066
1/50 LD50 19,3±0,62 20,0±0,56 21,5±1,20 23,8±1,75 27,0±0,68 0,064
* - сярэднесутачны прырост жывой вап.
Як сведчаць дадзеныя таблiцы, прэпарат «Каршвгг» у выпрабаваных дозах не аказау негатыунага уплыву на рост i развщцё мышэй. У жывёл, якiя атрымлiвалi прэпарат у дозах 1/20 i 1/50 ад ЛД50, жывая маса i яе сярэднесутачнае павялiчэнне аказалюя нават вышэй, чым у мышэй кантрольнай групы (на 8,2 i 4,9 % адпаведна).
У той жа час у мышэй, яюя атрымлiвалi прэпарат у дозе 1/10 ад ЛД50, дадзеныя паказчыю апынулюя некалькi нiжэй, чым у мышэй кантрольнай групы. Ва ушх выпадках рознiца у змене масы мышэй падчас доследу была статыстычна нязначнай (р>0,05).
Асноуная колькасць мышэй ушх груп на працягу эксперыменту заставалiся клiнiчна здаровымi. 1х поусць заставалася чыстай, гладкай, белай, блюкучай, а скура i слiзiстыя абалоню - ружовымi. Паводзiны мышэй характарызавалася актыунай рухомасцю. Апетыт i паядальнасць кармоу былi добрымi, адхiленнi i парушэннi у страваваннi i рабоце органау дыхання не вызначалiся. Да моманту заканчэння эксперыменту (на 100-110 дзень) у некальюх паддоследных мышэй групы, атрымлiваючай прэпарат «Каршвгг» у дозе 1/10 ад LD50 з'явшся клiнiчныя прыкметы таксiкозу у выглядзе прыгнячэння, страты бляску поусщ, бледнасщ слiзiстых абалонак, палiпноэ. Аднак рухомасць i прыём ежы у мышэй дадзенай групы былi захаваны.
Памiж марфалагiчнымi i бiяхiмiчнымi паказчыкамi крывi мышэй кантрольнай i доследнай груп статыстычна значных адрозненняу, якiя сведчаць аб таксiкозе вызначана не было. Пра павышэнне нагрузкi на нырю i на печань паказвае узрастанне актыунасщ АлАт да 42,78±4,605 1А/л, што на 5,9 % перавышае актыунасць фермента у крывi жывёл кантрольнай групы (р>0,05), канцэнтрацыi мачавшы да 5,04±0,388 ммоль/л (перавышэнне паказчыку кантрольнай групы склала 3,7 % пры р<0,05) i АБiл да 1,03±0,086 мкмоль /л (перавышэнне паказчыку кантрольнай групы склала 8,4 % пры р>0,05). Адначасова у крывi гэтых мышэй у параунанш з кантрольнай групай зменшылася канцэнтрацыя альбумiну (да 32,8±1,54 г/л (на 6,1 %). Тым не менш, i гэтая рознiца была статыстычна нязначнай (р>0,05).
У той жа час аб стымулюючым уплыве прэпарата на гемапаэз, вугляводны абмен i сштэтычную актыунасць печанi ускосна указваюць некаторыя марфалагiчныя i бiяхiмiчныя паказчыкi крыта мышэй групы, у якой прэпарат ужывауся у дозе 1/20 ад ЛД50. У гэтых жывёл у параунанш з кантрольнай групай утрыманне эратрацытау павялiчылася на 4,4 % (да 6,38±0,348 х1012/л), а канцэн-трацыя альбумiну на 3,2 % (да 35,9±2,02 г/л). Гэтая рознща была статыстычна нязначнай. Статыстычна значным (p<0,05) стала узрастанне кан^нтрацыи глюкозы да 4,14±0,425 ммоль/л (на 15,6 % у параунанш з кантрольнай групай).
З лшу паддоследных мышэй на працягу эксперыменту загiнулi чатыры (дзве - у групе, атрымлiваючай прэпарат у дозе 1/20 LD50 на 20-ы дзень эксперыменту, па адной - з груп, атрымлiваючых прэпарат у дозах 1/10 LD50 i 1/50 LD50 на 40-вы дзень эксперыменту), з лшу кантрольных - адна (на 40-вы дзень эксперыменту). Яюя-небудзь спецыфiчныя паталагаанатамiчныя змяненнi, якiя б сведчылi аб развщщ iнтаксiкацыi, падчас аутапсii не вызначалюя. Найбольш верагоднымi прычынамi смерщ былi хiбы падчас увядзення прэпарата.
Атрыманыя вынiкi паказваюць, што прэпарат «Каршвгг» пры працяглым скормлiваннi белым мышам у дозах 1/10 ад ЛД50 (1080 мг/кг), 1/20 ад ЛД50 (540 мг/кг) i 1/50 ад ЛД50 (216 мг/кг) не аказваюць на жывёл доследных груп значнага та^чнага эфекту.
Атрыманыя вынш дазволiлi у далейшым выкарыстаць прэпарат «Каршвт», як лячэбна-прафiлактычны сродак з мэтай перадухшення развiцця у паросных i падсосных свiнаматак такшчных гепатапатый. Пры гэтым, акрамя атрымання станоучага прафiлактычнага эфекту, эканамiчная эфектыунасць праведзеных мерапрыемствау з выкарыстаннем каршв^у склала у паросных свiнаматак 3,0 рублi на адзiн рубель выдаткау, а у падсосных - 4,05 рублi на адзiн рубель выдаткау.
Заключэнне
Праведзеныя даследваннi паказалi, што прэпарат «Каршвт» бясшкодны i не аказвае такшчнага уздзеяння на аргашзм лабараторных жывёл. Пра гэта сведчаць:
1) сярэднесмяротная доза (ЛД50) прэпарата «Каршвт» пры аднаразовым пераральным ужыванш складае 10800 мг/кг масы.
2) па ГОСТ 12.1.007-76 прэпарат «Каршвт» адносщца да IV класа - рэчывы малаапасныя.
3) прэпарат «Каршвт» пры працяглым ужываннi яго у белых мышэй у дозах 1/10 ад ЛД50, 1/20 ад ЛД50, 1/50 ад ЛД50 не аказвае на доследных жывёл вызначанага такачнага дзеяння.
4) прэпарат ветэрынарны «Каршвт» выкарыстаны пры далейшым вывучэннi як сродак для прафшактыю таксiчных гепатапатый у свшаматак, якiя змяшчалiся ва умовах свiнагадоУчых комплексау, аказау станоучы эканмiчны эфект (3,0 i 4,05 рублi на рубель выдаткау у паросных i падсосных свiнаматак адпаведна).
Л1ТАРАТУРА
1. Великанов, В. В. Интенсивность перекисного окисления липидов и активность антиоксидантной системы поросят при токсической гепатодистрофии / В. В. Великанов // Учёные записки Витебской государственной академии ветеринарной медицины: научно-практический журнал. - 2017. - Т. 53, вып.1. - С. 39-41.
2. Курдеко, А. П. Распространение поражений печени у свиней при промышленной технологии / А. П. Курдеко, А. В. Сенько // Вюн. Бшоцерк. держ. аграр. ун-ту: зб. наук. пр. / Бшоцерк. держ. аграр. ун-т. - 1998. - Вт. 5, ч. 1: Проблемi нешфекцшнл патологи тварш. - С. 92-95.
3. Effects of deoxynivalenol and zearalenone on the histology and ultrastructure of pig liver / N. Skiepfo [et al.] // Tоxins. -2020. - Vol. 12, № 7. - P. 463.
4. Курдеко, А. П. Состояние приплода, рост и развитие поросят при гепатопатиях свиноматок / А. П. Курдеко, Н. К. Хлебус, Е. И. Большакова // Известия Самарской государственной сельскохозяйственной академии. - 2022. - № 2. -С. 54-60.
5. Пугатина, А. Е., Биохимический контроль лечения при токсической дистрофии печени поросят / А. Е. Пугатина, О. А. Грачева // Вестн. Марийс. гос. ун-та. Сер.: С.-х. науки. Экон. науки. - 2019. - Т. 5, № 1. - С. 35-41.
6. Клинико-гематологическая и патоморфологическая характеристика токсических поражений печени у молодняка свиней / В. А. Телепнев [и др.] // Современные проблемы развития свиноводства: материалы 7-й междунар. науч.-произв. конф. (Жодино, 23-24 авг. 2000 г.) / М-во сел. хоз-ва и продовольствия Респ. Беларусь, Акад. аграр. наук, Белорус. науч.-исслед. ин-т животноводства. - Жодино, 2000. - С. 130-132.
7. Иванасова, Е. В. Оценка эффективности премикса Гепавет при профилактике гепатозов поросят-отъёмышей / Е. В. Иванасова // Ветеринарный врач. - 2014. - № 2. - С. 47-49.
8. Мерзленко, Р. А. Профилактика гепатозов свиней с применением катозала, ковертала и янтарной кислоты / Р. А. Мерзленко // Ученые записки Казанской государственной академии ветеринарной медицины им. Н. Э. Баумана. -2013. - Т. 214. - С. 282-286.
9. Стрельников, С. А. Лечение и профилактика жировой дистрофии печени у поросят с применением гепатовекса: автореферат дис. ... кандидата ветеринарных наук / С. А. Стрельников, 06.02.01. - Белгород - п. Майский, 2011. - 19 с.
10. Лапина, В. А. Терапевтическая и экономическая эффективность способа лечения поросят, больных токсической ге-патодистрофией, с использованием энтеросорбента СВ-1 / В. А. Лапина, С. С. Абрамов, В. В. Великанов // Учен. зап. учреждения образования «Витеб. гос. акад. ветеринар. медицины». - 2004. - Т. 40, ч. 1. - С. 98-99.
11. Методические указания по токсикологической оценке химических веществ и фармакологических препаратов, применяемых в ветеринарии / А. Э. Высоцкий [и др.]. - Минск: РУП «Институт экспериментальной ветеринарии им. С. Н. Вы-шелесского, 2007. - 157 с.
12. ГОСТ 12.1.007-76 Система стандартов безопасности труда. Вредные вещества. Классификация и общие требования безопасности. - Введён впервые 01.01.1977, с изменениями 1, 2 - Минск: Межгосударственный совет по стандартизации, метрологии и сертификации, 2008 - 8 с.
