Научная статья на тему 'ВОЯГА ЕТМАГАНЛАРДА ДЕВИАНТ ФЕЪЛ-АТВОРНИНГ КЕЛИБ ЧИҚИШ САБАБЛАРИ ВА ОЛДИНИ ОЛИШНИНГ МУҲИМ ШАРТЛАРИ'

ВОЯГА ЕТМАГАНЛАРДА ДЕВИАНТ ФЕЪЛ-АТВОРНИНГ КЕЛИБ ЧИҚИШ САБАБЛАРИ ВА ОЛДИНИ ОЛИШНИНГ МУҲИМ ШАРТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Социологические науки»

21
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
вояга етмаган / девиант феъл-атвор / педагог-психолог / ҳамкорлик / инсоний фазилат / қўрқоқ / тобе болалар ва ўсмирлардаги асабийлик / қўзғалувчанлик / ҳиссиёт / juvenile / deviant character / pedagogue-psychologist / cooperation / human virtue / nervousness / excitability / emotionality in timid / subordinate children and adolescents

Аннотация научной статьи по социологическим наукам, автор научной работы — Н. Е. Ахмедова, М. Ғуломова

Вояга етмаганларда девиант феъл-атворнинг келиб чиқиш сабаблари ва олдини олишнинг муҳим шартлари, таълим муассасасида педагог-психологлар билан ҳамкорликда ўқувчиларда энг яхши инсоний фазилатларни ривожлантириш зарурлиги муаллиф томонидан ёритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The reasons for the origin of deviant behavior in minors and the important conditions for its prevention, the need to develop the best human qualities in students in cooperation with pedagogues and psychologists in an educational institution are highlighted by the author

Текст научной работы на тему «ВОЯГА ЕТМАГАНЛАРДА ДЕВИАНТ ФЕЪЛ-АТВОРНИНГ КЕЛИБ ЧИҚИШ САБАБЛАРИ ВА ОЛДИНИ ОЛИШНИНГ МУҲИМ ШАРТЛАРИ»

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

ВОЯГА ЕТМАГАНЛАРДА ДЕВИАНТ ФЕЪЛ-АТВОРНИНГ КЕЛИБ ЧЩИШ САБАБЛАРИ ВА ОЛДИНИ ОЛИШНИНГ МУХДМ

ШАРТЛАРИ

Н. Е. Ахмедова

Узб. Респуб. ИИВ Академияси "Психологик таъминлаш маркази" катта психологи,

капитан

М. Гуломова

Тошкент тиббиёт академияси "Олий маълумотли хамшира" факультетининг 304 - "Б"

гурух талабаси

АННОТАЦИЯ

Вояга етмаганларда девиант феъл-атворнинг келиб чициш сабаблари ва олдини олишнинг мухим шартлари, таълим муассасасида педагог-психологлар билан хамкорликда уцувчиларда энг яхши инсоний фазилатларни ривожлантириш зарурлиги муаллиф томонидан ёритиб берилган.

Калит сузлар: вояга етмаган, девиант феъл-атвор, педагог-психолог, хамкорлик, инсоний фазилат, цурцоц, тобе болалар ва усмирлардаги асабийлик, цузгалувчанлик, хиссиёт.

ABSTRACT

The reasons for the origin of deviant behavior in minors and the important conditions for its prevention, the need to develop the best human qualities in students in cooperation with pedagogues and psychologists in an educational institution are highlighted by the author.

Keywords: juvenile, deviant character, pedagogue-psychologist, cooperation, human virtue, nervousness, excitability, emotionality in timid, subordinate children and adolescents.

АННОТАЦИЯ

Автором выделены причины возникновения девиантного поведения у несовершеннолетних и важные условия его профилактики, необходимость развития лучших человеческих качеств у учащихся во взаимодействии с педагогами и психологами в образовательном учреждении.

Ключевые слова: несовершеннолетний, девиантный характер, педагог-психолог, сотрудничество, человеческая добродетель, нервозность, возбудимость, эмоциональность у робких, подчиненных детей и подростков.

May 6

936

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

Кузатишларга Караганда, кейинги йилларда оилаларда турли хил сабабларга кура, хусусан кишиларда кундалик турмуш ташвишларига бардам бериш, кийинчиликларни енгиб утиш ва келажакка нисбатан янгича караш лаёкатининг етишмаслиги ва шу кабилар оилада фарзандлар тарбиясига эътиборнинг бироз сусайишига сабаб булиб, ота-оналар фарзандлари билан кам мулокотда булишига тугри келмокда. Шахснинг маънавий-ахлокий жихатдан баркамоллиги ижтимоий турмушда вужудга келган турли хил низоли вазиятлардан чикиб кетишига ёрдам беради. Маънавий-ахлокий жихатдан суст ривожланганлик ва шахсдаги узига хос хусусиятлар(узгарувчан характерлилик, кузгалувчанлик, бекарорлик, хиссиётга берилувчанлик, тобелик, журъатсизлик ва бошкалар) эса болалар ва усмирларда девиант хулкнинг келиб чикишига сабаб булади. Ота-оналарнинг оилада фарзандлари билан килаётган муомала ва муносабатлари куринишлари болалар ва усмирларда хулк огишининг келиб чикишига сабаб булиши мумкин. Оилада кахр-газаб асосидаги ота-она муносабати болаларни уйдан бездиради. Уйдан безиш, оила мухитини тан олмаслик усмирларда оилавий мухитга нисбатан деформациялашувни келтириб чикаради. Натижада усмир оиладан ташкари куча мухитини узига маъкул куради. Куча мухити эса баъзан криминал мазмунга эга булиши мумкин. Натижада ноахлокий ва гайриконуний хулк-атвор мухитига тушиб колган усмирда хулк огишининг келиб чикиши учун имконият яратилади. Ота-оналарнинг кахр-газаб асосидаги муносабати болалар ва усмирларда салбий характер хислатларининг хусусан, куркоклик, тобелик, асабийлик, хиссиётларга берилувчанлик ва мустакил тафаккурнинг сустлиги кабиларнинг шаклланишига олиб келади. Куркок, тобе болалар ва усмирлардаги асабийлик, кузгалувчанлик ва хиссиётларга берилувчанлик вазиятларнинг чигаллашувига, муаммоли вазиятлардан чикиб кетиш йулларини нотугри куллашга олиб келади. Ота-оналарнинг фарзандлари хаёти ва фаолияти билан кизикмасликлари, уларни назоратсиз колдиришлари хам усмирни гайриконуний хулк-атворга олиб келади. Шунинг учун ота-оналар фарзандларининг айникса, усмирлик ёши давридаги фаолиятларини, буш вактларида нималар билан шугулланаётганликларини домий равишда назорат килиб боришлари максадга мувофикдир. Вояга етмаганларда девиант феъл-атворнинг келиб чикишига сабаб булувчи оилавий тарбияга боглик булган

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023

Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

y

омиллардан яна бири оилавий тарбияда ута каттиккуллик, авторитар ёндашув, болаларнинг фикр ва карашларини инобатга олмасликдир.

Бугунги кунда узбек оилаларида мавжуд булган тарбиядаги нуксонлардан яна бири ота-оналарнинг чеклаш, рад этиш, такиклаш, рухсат этмаслик асосидаги тарбиялаш усулидир. Бу хилдаги тарбия усулида болаларнинг иродаси, хохиш-истаги, уй-хаёллари, орзу ва интилишлари, фикр ва мулохазалари инобатга олинмайди. Шунингдек, бундай тарбия усулида болаларга уз фикр мулохазаларини очикча баён этиш, мустакил карорларга келиш ва муайян вазиятларга уз нуктаи назарини билдириш имконияти чекланади. Боланинг тафаккури, кизикиши, эркинлигини хурмат килмаслик мустакил фикр юритиш кобилиятининг суст ривожланиши, тортинчоклик, уз фикр-мулохазаларини баён эта олмаслик, тобелик, куркоклик ва журъатсизлик каби салбий хислатларни келтириб чикаради. Журъатсиз, тобе, тортинчок болада фаоллик ва уз-узига ишонч хисси етишмайди. Шунингдек, уларда нуткнинг суст ривожланиши холати хам кузатилади. Бундай болалар бутун умр давомида бировларга тобе булиб яшайдилар. Уларда рахбарлик, бошкарувчанлик кобилиятлари ута паст ривожланган булади. Хрзирда узбек оилаларида берилаётган тарбия нуксонларидан яна бири оилавий тарбияда миллий кадриятларимиздан, яъни мифология, эртак, макол, ривоят ва хадис илмидан етарлича фойдаланилмаётганлигидир.

Болалар ва усмирларда хулк огишининг олдини олишнинг мухим шартларидан бири тарбиявий жараёнда таълим муассасаси ва оила хамкорлигини тугри йулга куйишдир. Купинча оила ва муассаса хамкорлиги, ота-она ва укитувчи уртасидаги узаро алоканинг узилиши туфайли болалар ва усмирлар тарбиясини, айникса, улар хулкидаги узгаришларни тузатиш анча кийин кечади. Ёшлар билан олиб бориладиган таълим-тарбия иш-ларининг муваффакияти уларнинг ёшга оид ва психологик хусусиятларини билиш хамда хисобга олишга богликдир. Бу холат энг нозик давр хисобланган усмирлик даврининг алохида хусусияти булиб, у купрок шу даврга тааллуклидир. Усмирлик даврини утиш даври, деб юритадилар, чунки ана шу даврда болаликдан катталик холатига узига хос утиш даври юзага келади. Бу жараёнлар бола рухий фаолиятининг жиддий равишда кайта курилиши билан богликдир. Болаларнинг экспрессив-эмоционал хусусиятларини билиш хам уларни тарбиялашда мухим ахамиятга эга. Ёшлар би индивидуал муносабатда уларнинг канчалик эмоционалли

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023

Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

y

хиссиётга берилувчанлигини, аффектга мойил ёки мойил эмаслигини, уз хиссиётини тута олишолмаслигини ва шунингдек, унда кандай хислар устун эканлигини билиш жуда мухимдир. Катталар хар бир боланинг канчалик тугрисузлигини, мехнатсеварлигини, виждонлилигини, дустлик ва хамкорликни канчалик хис килишини кузатиб, билиб бориши зарур. Салбий ахлокий сифатларга эга булган ёшларда тажанглик, куполлик, ёлгончилик, безорилик, эгоизм, кайсарлик, ужарлик, интизомсизлик, коидаларга риоя килмаслик, узбилармончилик кабилар кузатилади ва бундай хислатларга эга булган ёшларни тарбиялашда индивидуал ёндашув лозим. Чунки улар жамоа ёки купчилик орасида узларининг айбларини ошкор булишини ёки тарбия, танбех бераётган кишининг насихат ёки курсатмаларига буйсунишни ёктирмайдилар, улар билан муомалада нихоятда эхтиёткорлик, самимийлик, дустона муносабатда булиш талаб килинади. Ёшлар билан ишлашда уларнинг характери, кизикишлари, шахсий хусусиятлари эътиборга олиниши лозим. Куп насихат килмаслик, уришмаслик, овозини баланд кутармаслик, куп гапирмаслик максадга мувофик. Узаро самимий муносабат, шахсий намуна, оила ва муассасадаги кишиларнинг ишга ижобий муносабатигина ёшларда шундай булишга хавас тугдиради. Усмирларинг хатти-харакатларини ижобий йуналишга буриб юбориш учун уларда масъулият, гурур, жавобгарлик, ишонч каби юксак хисларни таркиб топтириш лозим. Бунинг учун уларга ёши, кучи, кобилияти ва кизикишларини хисобга олиб, топшириклар бериш айни муддаодир. Уларни узлари кизиккан тугаракларга жалб килиш яхши натижалар беради. Энг мухими шундаки, тарбияланувчиларга ишониш керак. Уларнинг кулидан келадиган ишларга эътиборли булиб, уни бажарганидан кейин рагбатлантириш, уни ишни яна хам яхши бажаришда уз фикрларини баён килиш хам мухимдир. Ёшларни беъмани хордик чикариш ва куча-куйда максадсиз юришларига йул куймаслик лозим. Бунинг учун мактаб, махалла, жамоатчилик ва оила хамкорлигини мустахкамлаш, болаларни иложи борича мактабдан ташкари муассасаларга жалб этиш чора-тадбирларини куллаш керак. Ушбу жараёнларда махалла фаоллари, таълим муассасаси психологлари, педагоглар ва кенг жамоатчиликнинг иштирок этишини таъминлаш керак. Таълим муассасасида педагог-психологлар билан хамкорликда укувчиларда энг яхши инсоний фазилатларни ривожлантириш, уларда узига ишонч, уз хулкини яхшилаш мотивларини куйидаги йуналишла шакллантиришлари зарур:

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023

Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

y

► болаларни уз хулк-атворини узи бахолашга ургатиш;

► укувчиларнинг ижобий хатти-харакат килишларини мунтазам назоратга олиш ва уларга ишониш;

► оилада, муассасада болаларнинг олдига куйилган вазифаларни бажаришда эришган ютукларини рагбатлантириш;

► тарбия беришнинг оптимал стратегиясини аниклаш;

► укувчиларга индивидуал ёндашув хар бирига аник махсус педагогик таъсир утказиш;

► тарбиявий таъсирнинг болани хар томонлама ривожлантиришга йуналтириш;

► дарсдан ташкари фаолиятларда болаларга мустакил фаолият (укиш, уйин, мехнат, хобби ва кизикишлари)ни танлаш учун имконият бериш;

► хар бир бола учун уларни аклан хамда ахлокан ривожланишига йуналтирилган тарбиявий ишларни ташкил этиш;

► ота-оналар билан ишлаш жараёнида худудий "Оила марказ"лари, махалла фукаролар йигини ва шифокорлар билан хамкорлик килиш.

REFERENCES

1. Ахмедова, М. (2017). Педагогик конфликтология. Укув кулланма, 2016.

2. Кудрявцев В.Н. Юридическая конфликтология. Центр конфликтологических исследований. -М.: 1995.

3. Axmedova, M. T. (2014). Pedagogik konfliktologiya. T.: TDPU.

4. Akhmedova, M. T., Umarova, M. K., & Polatova, M. S. (2022). THE ROLE OF MODERN METHODS AND TECHNOLOGIES IN IMPROVING THE EFFICIENCY OF THE SOCIAL SERVICES SYSTEM IN THE COUNTRY. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 3(11), 784-787.

5. Akmedova, M. T., & Ugli, J. D. E. (2022). Representations are Emotional-Psychological Visual Images of Reality. European Multidisciplinary Journal of Modern Science, 5, 188-192.

6. Akhmedova, M., Narmetova, Y., & Alisherov, B. (2021). Catigories of person in conflict and methods of conflict resolution in the occurrance of conflicts between medical personnel.

7. Нарметова, Ю. (2020). Актуальные проблемы организации психологической службы у больных с психосоматическими заболеваниями.

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

y

8. Нарметова, Ю. (2020). Оила хотиржамлиги-болалардаги психосоматиканинг олдини олиш омили сифатида. Бола ва замон.

9. Нарметова, Ю. К. (2023). ВИДЫ ПСИХОСОМАТИЧЕСКИХ РАССТРОЙСТВ И ИХ ХАРАКТЕРИСТИКА У ДЕТЕЙ. Gospodarka i Innowacje., 33, 221-224.

10. Мелибаева, Р. Н. (2018). Проблема умственного развития в трудах психологов советского периода. In International scientific review of the problems and prospects of modern science and education (pp. 127-129).

11. Nasirovna, M. R. (2022). THE ROLE OF PSYCHOLOGICAL DIAGNOSIS IN CLINICAL PRACTICE. Conferencea, 4-6.

12. Мелибаева, Р. (2018). ТАЛАБАЛАР ТАФАККУРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ПСИХОЛОГИК МЕХАНИЗМЛАРИ.

13. Салохиддинова Газалхон Бекмирзаевна (2018). Профессиональная социолизация будущих педагогов вуза. Вопросы науки и образования, (1 (13)),

14. Salokhiddinova Gazalkhon Bekmirzayevna (2018). Social pedagogue's responsibilities in cooperation with a family to increase child sociability. Достижения науки и образования, (19 (41)), 59-61.

15. Karimovna, N. Y., Nasirovna, M. R., Tursunaliyevna, A. M., Abduvaliyevna, A. N., & Ravshanovna, U. S. (2023). Psychodiagnostics of psychosomatic diseases. Journal of Survey in Fisheries Sciences, 10(2S), 2903-2911.

124-126

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.