Научная статья на тему 'ОИЛАДА ҲУҚУҚИЙ САВОДХОНЛИКНИ ОШИРИШ – MАМЛАКАТИМИЗДА АМАЛГА ОШИРИЛАЁТГАН ИСЛОХОТЛАРНИНГ МУҲИМ ОМИЛИ СИФАТИДА'

ОИЛАДА ҲУҚУҚИЙ САВОДХОНЛИКНИ ОШИРИШ – MАМЛАКАТИМИЗДА АМАЛГА ОШИРИЛАЁТГАН ИСЛОХОТЛАРНИНГ МУҲИМ ОМИЛИ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Социальные науки»

64
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
жамият / оила / фарзанд / қонун / ҳуқуқий саводхонлик / ҳуқуқий маданият / ҳуқуқий онг / ҳуқуқий тарбия. / общество / семья / ребенок / право / правовая грамотность / правовая культура / правосознание / правовое образование.

Аннотация научной статьи по социальным наукам, автор научной работы — Мадина Камилова

Мақолада оилада ҳуқуқий саводхонликни оширишнинг ижтимоийпсихологик хусусиятлари муаммоси ўрганилган. Унда муаммонинг назарий ва амалий жиҳатлари, бу борада муаллиф томонидан амалга оширилган илмий тадқиқот ишлари ҳақида сўз борган. Муаллиф томонидан олиб борилган тадқиқотлар мазкур муаммони ўрганиш бугунги кунда ҳам жуда долзарб эканлигини кўрсатади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В статье рассматривается проблема социально-психологических особенностей повышения правовой грамотности в семье. В ней рассказывается о теоретических и практических аспектах проблемы, авторских научных изысканиях в этой связи. Исследования, проведенные автором, показывают, что изучение данной проблемы остается весьма актуальным и на сегодняшний день.

Текст научной работы на тему «ОИЛАДА ҲУҚУҚИЙ САВОДХОНЛИКНИ ОШИРИШ – MАМЛАКАТИМИЗДА АМАЛГА ОШИРИЛАЁТГАН ИСЛОХОТЛАРНИНГ МУҲИМ ОМИЛИ СИФАТИДА»

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

ОИЛАДА ХУКУКИЙ САВОДХОНЛИКНИ ОШИРИШ -МАМЛАКАТИМИЗДА АМАЛГА ОШИРИЛАЁТГАН ИСЛОХОТЛАРНИНГ МУХИМ ОМИЛИ СИФАТИДА

Мадина Камилова

Карши давлат университети Психология кафедраси тадкикотчиси

АННОТАЦИЯ

Маколада оилада хукукий саводхонликни оширишнинг ижтимоий-психологик хусусиятлари муаммоси урганилган. Унда муаммонинг назарий ва амалий жихатлари, бу борада муаллиф томонидан амалга оширилган илмий тадкикот ишлари хакида суз борган. Муаллиф томонидан олиб борилган тадкикотлар мазкур муаммони урганиш бугунги кунда хам жуда долзарб эканлигини курсатади.

Калит сузлар: жамият, оила, фарзанд, конун, хукукий саводхонлик, хукукий маданият, хукукий онг, хукукий тарбия.

В статье рассматривается проблема социально-психологических особенностей повышения правовой грамотности в семье. В ней рассказывается о теоретических и практических аспектах проблемы, авторских научных изысканиях в этой связи. Исследования, проведенные автором, показывают, что изучение данной проблемы остается весьма актуальным и на сегодняшний день.

Ключевые слова: общество, семья, ребенок, право, правовая грамотность, правовая культура, правосознание, правовое образование.

The article deals with the problem of socio-psychological features of increasing legal literacy in the family. It tells about the theoretical and practical aspects of the problem, the author's scientific research in this regard. The studies conducted by the author show that the study of this problem remains very relevant today.

Keywords: society, family, child, law, legal literacy, le culture, legal awareness, legal education.

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

Юртимизда оила азалдан мукаддас даргох сифатида юксак кадрланиб келган булиб, уни асраш, бу азиз масканнинг бузилишига йул куймаслик доимо жамиятимизнинг диккат-эътиборида булиб келган ва бу кадрият бугунги кунда хам уз ахамиятини саклаб келмокда. Шу максадда бугунги кунда махалла тизимида олиб борилаётган ислохотлар негизида хам жамиятимизда яшаётган хар бир оиланинг мустахкамлиги, ундаги барча аъзоларнинг бахтли яшашини таъминлаш каби эзгу максад мужассамдир. Айникса, Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг 2020 йил 18 февралдаги "Жамиятда ижтимоий-маънавий мухитни согломлаштириш, махалла институтини янада куллаб-кувватлаш хамда оила ва хотин-кизлар билан ишлаш тизимини янги даражага олиб чикиш чора-тадбирлари тугрисида"ги Фармони билан оилавий кадриятлар ва оила институти ривожланишнинг янги боскичига кадам куйди. Шу маънода утган давр мобайнида давлатимиз томонидан юртимиздаги оилалар, айникса, катта хаёт остонасига энди кадам куяётган ёш оилалар мустахкамлиги, уларнинг жамиятнинг бир булаги сифатида мустакил шаклланиб бориши учун куплаб амалий ишлар олиб борилмокда.

Афсуски, турмуш курган ёшлар орасида хаётни енгил-елпи тасаввур килиш, оила мукаддас эканини тушуниб етмаслик ва арзимас сабаблар билан ажралишлар купайиб бормокда. Бу хакда мамлакатимиз Президенти Ш.Мирзиёев алохида тухталиб, "турмуш курган ёшлар орасида хаётни енгил-елпи тасаввур килиш, оила мукаддас эканини тушуниб етмаслик холатлари хам, афсуски, учраб турибди. Ёш оилалар орасида арзимас сабаблар билан ажралишлар купайиб бормокда. Бегунох болалар етим булиб, мехр ва эътиборга энг ташна вактида ота-она тарбиясидан четда колмокда. Яна бир нохуш холатни бугун афсус билан айтмокчиман: оилаларда носоглом муносабатлар, кайнона-келин, эр-хотин уртасидаги жанжаллар, хотин-кизларимиз орасида уз жонига касд килиш холатлари борлиги шахсан мени каттик изтиробга солмокда [2]", - деб таъкидлаб утган эди. Шунинг учун хам мамлакатимизда ёшларни оила - никох муносабатларига тайёрлаш мухим вазифа саналиб, бу борадаги ишларни таълим тизимининг барча бугинларида оилага оид тушунчаларни ёшларга ургатиб боришдан бошлаш максадга мувофикдир.

Маълумки, ёшларни оилавий хаётга тайёрлаш - бу физиологик, тиббий, психологик, хукукий, ахлокий, маънавий, маданий, гигиен ижтимоий, иктисодий ва жисмоний жихатларни уз ич

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023

Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

y

мужассамлаштирувчи мураккаб ва масъулиятли жараён булиб, улар орасида хукукий саводхонлик масаласи алохида урин тутади. Шунинг учун хам утган давр мобайнида мамлакатимизда оилада хукукий маданиятни шакллантириш, оиланинг хукукий макомини ошириш, унда яшовчи хар бир аъзонинг хукукий ва сиёсий саводхонлигини ошириш, жамият хаётида уларнинг фаол иштирокини таъминлаш, шу уринда хотин-кизларга кенг имкониятлар яратиб беришга алохида эътибор берилаётганлиги мухим ахамиятга эга. Бунда оилада хукукий маданиятни шакллантиришда хукукий тарбияни хаётга, нафакат хукук билан таништириш ва унга нисбатан тугри муносабатни шакллантириш мухим рол уйнайди, шу билан бир каторда инсонда хукукий курсатмаларга сузсиз итоат этиш кераклигига ишончни тарбиялаш, улар онгига оила тугрисидаги конун-коидаларга доимо хурмат билан караш куникмаларни хосил килиш мухим ахамият касб этади.

Бизнинг илмий тадкикот ишимиз оилада юридик тушунчаларни шакллантиришнинг ижтимоий-психологик хусусиятларини урганишга каратилган. Шу максадда тажриба-синов ишларида Кашкадарё вилоятининг Карши шахри ва Гузор тумани оилаларида яшовчи оила фарзандлари (100 нафар) жалб этилди. Биз тажриба-синов ишларида узбек оилалари фарзандларида юридик тушунчалар шаклланиши кобилиятларини урганишда "Пиктограмма" (А.Р.Лурия) методикасидан фойдаландик.

"Пиктограмма" методикасидан тадкикот максадида фойдалани-шимизнинг асосий сабаби, оилада фарзандларнинг эсда олиб колиш хусусиятлари ва унинг самарадорлиги, ассоциатив фикрлаш фаолияти хусусияти ва тушунчали тафаккурни шаклланганлик даражасини аниклашга каратилди. Методикада фойдаланилган сузлар ва суз бирикмалари беш тоифа белгилардан иборатдир: 1) абстракт тасвирлар (А) - чизиклар куринишидаги, аммо бирор-бир маъноли тимсолни ифодаламаганда; 2) белгили-символли (Б) -символлар ёки белгилар оркали ифодаланганда (геометрик фигура, стрелка ва бошкалар); 3) конкрет (К) - конкрет предметларда ифодаланган; 4) сюжетли (С) - предметларни ифодалаш бирор бир вазият, сюжет, бирор бир фаолият оркали ифодаланганда; 5) метафорик (М) - тасвирлар метафора шаклда ифодаланганда, масалан, "кувонч" сузи осмонга парвоз килаётган одам киёфасида тасвирланганда.

Методикани куллашдан олинган кийматларни тах килишда икки хил тартибда ёндашилди: биринчи уолап

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

pecnoHgeHTnap TacBupnapuHHHr cy3napHH u^oganam KnaccH^HK^Hflcnra;

UKKumu yoxamöa эсa KaraamHHnap-HHHr yMyMHH KHHMaraapu Tap3ga mapxgamra xapaKar KunuHgu.

1-^aflBa^

PecnoHgeHT.apHHHr "niKTorpaMMa" MeTogiKacH öyÜHHa KHHMaT.apu (((oin

xiicoöiiga)

Cy3.apHHHr TacBiipiirt H$oga.aHum Typ.apu YMyMHH

1 AöcTpaKT TacBHp^ap (A) 7,27

2 BenrH^H-CHMBon^H (B) 15,67

3 KoHKpeT (K) 72,43

4 Cro^erau (C) 4,30

5 MeTa^opuK (M) 0,33

)KaMu: 100

Ta^puöa gaBOMuga CHHanyBHunapHHHr MeToguKa KUHMaraapuHH öupuHHH fiyHanum öyHHHa Kypuö HHKunraHga, $apK KunyBHH KuÖMaraapHH Ky3aramra эpнmнпagн. HmTHpoKHHnapHHHr MeToguKa öyHHHa MHKgopufi KypcaTKHHnapuga энг My^HM ypuH cy3napHHHr KOHKpeT TacBupnapga (72,43) H^oganaHumugup. MeToguKaHHHr HopMacura Kypa, pecnoHgeffraapga KOHKpeT TacBupnapHHHr ycTyBopnuru ynapHHHr KoHKpeT-x,apaKarau Ta^aKKyp eTaKHunuK KHnraHnuruHH Kypcaragu. Hkkhhhh ypuHga maxcnapga cy3napHHHr öenrunH-CHMBonnu (15,67 $oh3) TacBupnoBHunap ®;oh onraH. MeToguKaHHHr xycycutfrara Kypa, umTupoKHunapga cy3napHHHr "aöcrpaKT" Ba öenrunH-CHMBonnu u^oganam eTaKHunuK KunraHga, ynapga ^HKpnoBHH Tun Ba aKgufi ^aonuaTga axöopoTnapHH cuHTe3nam Ba yMyMnamrapumra HHranum, MKppu aöcTpaKT-MaHTHKuß Ta^aKKyp xoc geö xynocanaHagu.

PecnoHgeffraap cy3napHH эcga onuö Konumuga, эcгa Tymupumuga cro^eraH (4,30) Ba MeTa^opuK (0,33) TacBupnam öomKa TypnapgaH aHHa $apK KH^MoKga. HmTupoKHunapHHHr KHHMaraapugarH öy xpnar öomKa Ta^aKKyp Typnapura HucöaTaH TymyHHanu Ta^aKKypHH maKmaHraHnuK xpnarn oöpa3nu Ta^aKKypgaH ganonar öepagu. By ynapga öaguuH KoöunuaTH Ba öaguuH H^ogueTra KH3HKHmnapuHH aHraaTagu. TagKUKoTHHHr MHKgopufi KHHMaraapu

May 6

923

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023

Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

иштирокчиларда тушунчали тафаккур шаклланганлик даражасини мавхум тушунчалар ва тасвирлар уртасида эркин муносабатни ифодалай олганлиги белгилайди.

Ушбу методика синалувчиларда тушунчали тафаккур шаклланганли-гини эмас, балки унинг проектив ахамияти шахслилик хусусиятларини тавсифлашга хизмат килади. Масалан, синалувчиларнинг тасвирида одам сурати куп учрайдиган холатлар, уларнинг огзаки маълумотларни мохирона ифодалашлари ва мулокотмандликларидан хабар беради. Бундан куринадики, бу борада хам кийматларни ифодалаш синалувчиларнинг кичик мутахассис сифатида шаклланишлари ва танлаган касб-хунар сохасига мос келишларини ифодалашга хизмат килади. Аммо юкорида тушунчаларнинг шаклланишига таъсир курсатувчи омиллар хакида суз юритилганда, бошка психик жараёнларнинг ахамияти мухимлиги эътироф этилганди. "Пиктограмма" методикасини куллашдан максаднинг бир жихати хам хотира билан тушунча шаклланишини узаро боглашдан иборат эди.

Хулоса килиб айтганда, келажагимиз ворислари булган ёшлар онгида хукукий тарбияни шакллантириш бугунги кундаги долзарб муаммолардан бири булиб, бу борадаги ишларни таълим тизимининг барча бугинларида оилага оид тушунчаларни ёшларга ургатиб боришдан бошлаш максадга мувофик хисобланади. Ёшларнинг хукукий саводхонликка эришишлари, юксак даражадаги хукукий онгга эга булишлари хамда хукукий билимларини кундалик хаётда куллай олишлари учун тизимли ва кенг камровли хукукий таргибот тадбирларини ташкил килиш таълим муассасалари, давлат органлари ва ташкилотларнинг устувор вазифаларидан бири хисобланади. Бунда ёшларда хукукий маданиятни шакллантиришда уларни нафакат хукук билан таништириш, балки шу билан бир каторда хукукий курсатмаларга сузсиз итоат этиш, амалдаги конун-коидаларга доимо хурмат билан муносабатда булиш куникмаларини хам хосил килиш мухим ахамият касб этади.

REFERENCES

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2020 йил 18 февралдаги "Жамиятда ижтимоий-маънавий мухитни соFломлаштириш, махалла институтини янада куллаб-кувватлаш хамда оила ва хотин-кизлар билан ишлаш тизимини янги даражага олиб чикиш чора-тадбирлари туFрисида"ги ПФ-5938-сонли Фармони// URL: http://www.lex.uz.

May 6

924

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023

Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

y

2. Мирзиёев Ш.М. 2018 йил 7 март куни халкаро хотин-кизлар куни муносабати билан утказилган тадбирдаги нутки. www.uza.uz. 09.03.2018 й.

3. Каримова В.М. Оила психологияси.- Т.: ТДИУ.- 2007.-157б.

4. Шоумаров F.B. Оила психологияси. (Академик лицей ва касб-хунар коллежлари укувчилари учун укув кулланма.) - Т.: "Шарк", 2008. -296-б.

5. Abdusamatov, H. U. (2022). Migrant families by foreign scientists learned. Central asian research journal for interdisciplinary studies (CARJIS), 2(2).

6. Абдусаматов, Х. У. (2022). ХОРИЖ ОЛИМЛАРИ ТОМОНИДАН МИГРАНТ ОИЛАЛАРНИ УРГАНИЛГАНЛИГИ. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(2), 254-257.

7. Abdusamatov, H. (2022). SOCIAL AND PSYCHOLOGICAL PROBLEMS OF CHILDREN OF MIGRANT FAMILIES.

8. Абдусаматов, Х. СОЦИАЛЬНО-ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ВОСПИТАНИЯ ДЕТЕЙ В СЕМЬЕ МИРГАНТОВ. ВЕСТНИК ИНТЕГРАТИВНОЙ ПСИХОЛОГИИ, 17.

9. Нарметова, Ю. (2020). Оила хотиржамлиги-болалардаги психосоматиканинг олдини олиш омили сифатида. Бола ва замон.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.