Научная статья на тему 'АҚЛИЙ РИВОЖЛАНИШИ ВА ЎЗЛАШТИРИШИ ОРҚАДА ҚОЛУВЧИ ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ'

АҚЛИЙ РИВОЖЛАНИШИ ВА ЎЗЛАШТИРИШИ ОРҚАДА ҚОЛУВЧИ ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

328
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
. паст ўзлаштириш / ақлий ривожланиш / психодиагностика / психокоррекция / мотивaция / ирсият / патология. / низкая обучаемость / психическое развитие / психодиагностика / психокоррекция / мотивация / наследственность / патология.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Наргиза Абдивалиевна Аскарова

Бошланғич синфлардаги паст ўзлаштирувчи ўқувчиларнинг психологик хусусиятларини ўрганиш ва уни коррекция қилиш педагогик ва ёш даврлари психологиясидаги долзарб муаммолардан биридир

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Studying the psychological characteristics of low-assimilation students in primary grades and correcting it is one of the urgent problems in pedagogical and youth psychology.

Текст научной работы на тему «АҚЛИЙ РИВОЖЛАНИШИ ВА ЎЗЛАШТИРИШИ ОРҚАДА ҚОЛУВЧИ ЎҚУВЧИЛАРНИНГ ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ»

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

АЦЛИЙ РИВОЖЛАНИШИ ВА УЗЛАШТИРИШИ ОРЕАДА ЦОЛУВЧИ УКУВЧИЛАРНИНГ ПСИХОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ

Наргиза Абдивалиевна Аскарова

Педагогика, психология ва тиллар кафедраси катта укитувчиси, психология фанлари буйича фалсафа доктори, Тошкент тиббиёт академияси

АННОТАЦИЯ

Бошлангич синфлардаги паст узлаштирувчи укувчиларнинг психологик хусусиятларини урганиш ва уни коррекция килиш педагогик ва ёш даврлари психологиясидаги долзарб муаммолардан биридир.

Калит сузлар. паст узлаштириш, аклий ривожланиш, психодиагностика, психокоррекция, мотивация, ирсият, патология.

ABSTRACT

Studying the psychological characteristics of low-assimilation students in primary grades and correcting it is one of the urgent problems in pedagogical and youth psychology.

Keywords. low learning, mental development, psychodiagnostics, psychocorrection, motivation, heredity, pathology.

АННОТАЦИЯ

Изучение психологических особенностей слабоусвояемых учащихся начальных классов и их коррекция является одной из актуальных проблем педагогической и возрастной психологии.

Ключевые слова. низкая обучаемость, психическое развитие, психодиагностика, психокоррекция, мотивация, наследственность, патология.

Кириш. Укувчиларни укитишнинг мотивацион сохаси турткилар, идеаллар, кадриятлар йуналиши, максадлар, кизикишлар, эхтиёжлар ва хусусан фаолият ва хулк-атвор мотивларидан ташкил топгандир. Операционал соха узига узи бахо ва узини назорат кила билиш билан биргаликда, укув харакатлари йуллари ва укув фаолияти усуллари характеристикаси, шу билан биргаликда тафаккур операциялари ва аклий фаолият методлари, шаклларини уз ичига олади. Укишда оркада колишлик боланинг укув

_May 6

Tashkent Medical Academy Volume 4 | TMA Conference | 2023

Integration of Science, Education and Practice Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan,

in Modern Psychology and Pedagogy: ta'lim va amaliyot integratsiyasi:

жараёни боскичларидан бирида узлаштира олмасликда ифодаланувчи мактаб талабларини бажара олмаслик сифатида белгиланади.

Адабиётлар тахлили ва методология. Таълимда ва аклий ривожланишда оркада колувчи болаларнинг операционал ва мотивацион сохаларининг узига хослигини куриб чикамиз. Куп сонли олимларнинг психологик тадкикотлари ёшига нисбатан ривожланишда сезиларли даражада ортда колувчи болалар ва усмирлар ривожланишининг индивидуал вариантлари борлигини курсатди. З.И. Калмыкова уз тадкикотларида тургун паст узлаштирувчи болаларни урганиб чикди. У тадкикот натижаларидан келиб чикиб укувчиларнинг психик ривожланишини турли туман вариантларини улардаги у ёки бу билиш фаолияти компонентлари шаклланишининг турли даражалари билан боглади. Паст узлаштирувчи укувчиларда аклий фаолиятнинг индивидуал курсаткичлари, зарурий интеллектуал сифатлари ва билимлар захираси етарли даражада шаклланмаганлигини куриш мумкин.

Паст узлаштирувчи укувчилар хакида гапирганда, укишда оркада колувчи болалардаги билиш жараёнлари характеристикасига диккат каратиш керак. Билиш фаолиятининг кайси компонентлари паст узлаштиришнинг асосий сабаби булиб чикишига кура куйидаги типларга булинади:

• Педагогик каровсизлар;

• Интеллектуал сустлар;

• Укувчанлиги паст укувчилар.

1-тоифадаги укувчилардаги оркада колишнинг асосий сабаби -билим захираси етарли булмаган нокулай педагогик шароит, «минимал меъёр» талабларига жавоб бермасликдир.

2-тоифадаги укувчиларнинг паст узлаштиришига ижтимоий ва бошка омилларнинг (купрок педагогик) таъсир килади, булар болада билиш ва интеллектуал фаолликнинг шаклланишига тускинлик килади.

3-тоифага укишни хохламайдиган ва укув фаолияти усулларини эгалламаган укувчилар киради.

Педагогик каровсизлик - боланинг билиш ва аклнинг интеллектуал сифатлари шаклланаётган ёш боскичида салбий ижтимоий - педагогик шароитнинг пайдо булиши натижасида келиб чикади. Гохида бундай укувчилар ичида юкори узлаштирувчи болаларни учратиш мумкин. Бунга мисол килиб,

May 6

684

Tashkent Medical Academy Volume 4 | TMA Conference | 2023

Integration of Science, Education and Practice Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan,

in Modern Psychology and Pedagogy: ta'lim va amaliyot integratsiyasi:

Г.П.Антоновнинг укувчилар гурухида (3-8 синфгача) утказган тадкикот натижаларини куриш мумкин. Тадкикотда келтирилишича, 6-7 синф укувчилари орасида паст бахо олувчи укувчилар (2 бахогача) учраганини, лекин улар бошлангич синф даврларида интеллектуал ривожланиши жуда юкори булганини гувохи булиш мумкин. Бундай болалар ривожланишининг чукур тахлили шуни курсатдики, уларнинг имкониятлари ва уларга куйиладиган талаблари бир- бирига узаро мос келмаслиги сабабли узлаштиришлари жуда тез пасайган. Бошкалардан фаркли уларок бундай болалар бошлангич синф даврларида укув топширикларини кийинчиликсиз узлаштиришган, уларни макташган, бошкаларга намуна килиб курсатилгани учун узига булган бахо кутарилиб кетишига сабаб булган. Таълим жараёнини жуда осонлиги окибатида укувчилар кийинчиликларни енгиб утишга урганмаганлар, содда топшириклар уларнинг билим олиш мотивацияларини рагбатлантирмаган ва интеллектуал ишга кобилиятларини шакллантирмаган.

Натижалар ва мухокама. Интеллекти суст болалар. Албатта интеллекти суст болаларни паст узлаштирувчи деб айтиб булмайди, акси хам булиши мумкин, масалан улар орасида аклий жихатдан кобилиятли укувчиларни хам учратиш мумкин. Л.В.Орлова паст узлаштирувчи ва интеллекти суст болалар муаммолари кисман бир- бирига мос деб хисоблайди. Интеллектуал сустликни фаолликнинг етишмаслиги деб булмайди. У узининг мазмунан тавсифига эга ва шу жумладан репродуктив фаолиятга мойиллиги билан, "ташки" умумлаштириш, айланма йулларни ишлатиш, мантикий кийинчиликларни хотирага булган ута катта босим оркали компенсация килиш харакатлари билан ифодаланади.

Интеллекти суст болалар 2 гуру^га ажралади:

1. "Операционал-техник" интеллектуал сустлик, бунинг замирида: топширикни мустакил бажара олмаслик, укув ишларини ташкиллаштириш куникмасини шаклланмаганлиги (дарсликлар билан ишлаш, масалага керакли саволни куя олмаслик ва еча олмаслик); билимдаги камчилик ва уни янги материалда куллай билмаслигини куриш мумкин.

2. "Мотивацион" интеллектуал сустлик, бундай болалар айникса узлари учун кизикарли булган ишни хал килишда осон йул билан максадга эришишни уйлайдилар, куп фикрламасдан тезрок яхши натижаларга эришишга харакат киладилар, интеллектуал зурикиш вактида нокулай хиссий холатлари билан

_May 6

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va vechimlar

y

xapaKTepnaHagunap. ByHgaö uHTenneKTyan cycrauKHuHr caöaönapugaH öupu -KeparugaH opTuK W3aKH, KyHrunonap axöoporaap, ynapHu Kaöyn Kunumga öonaHHHr cyöteKTHB - cycT ponugup.

HaTH^a^ap Ba MyxoKaMa. AK^HHHr M3aKH^Hru - TamKu, aöpuM öenrunapHu a^parnmga, ynap ypTacugaru Tacogu^ufi ano^aHH ypHaranumuga HaMoeH öynagu, 6y эca yMyMnamTupumHuHr nacT gapa^acuHu u^oganafigu. A^nHHHr cae3nuru yKyBHu ynyH MaTH Ba pe^a Ty3umga, MaTHHH KucKana ranupuö öepumga khhhhhhhhk Tyrgupagu. y ranupraHuga acocuHCH Kpnuö, hkkhhhh gapa^agaru geTannapra axaMuaT öepagu.

A^^HHHr HHepT^uru - Tacogu^ufi Basu^raapra ^bboö öeponMaö "kotuö Konum"uga, 6up ycyngaH KeHuHrucura yTumgaru кннннннпнкпapнн W3ara Kenurnuga, öupoH- 6up ^uKpra Kenumga ogaTra afinaHraH 6up KonungaH hukuö KeTonMacnuruga KypuHagu. ByHgaö y^yBnunap uHTenneKTyan sypuKum Tanaö KKHMafiguraH, ysrapMaHguraH, öup Konungaru xapaKaraapHu öa^apumHu eKTupumagu.

AK^HHHr ße^apop^Hru - Myn^anHu acocnaHMaraH Tap3ga ysrapTupum, Tacogu^ufi öenrunap, accoцнaцнaпap Tatcupu ocraga öuTTa xapaKaraap TusuMugaH öomKacura yTum. By ^apaeH 3aMupuga maKnnaHraH anoKanapHuHr TopMo3naHumu eTumu eKu TonuKum Tatcupuga Synumu MyMKuH. yKyBHuga myHgafi xonar öynaguKu, y3u SunraHnapuHu egugaH HuKapagu Ba y3ura TaHum öynraH Kouganapra Myn^an onumgaH TyxTafigu. By xonar ukku eKu yn fiynnapu MaB^yg MacanaHu enumga (MacanaH, oöteKTHuHr KaTTanuru Ba

maKn ^uxarngaH) Tyrpu enunraH Macana HoTyrpura afinaHumuHu Kypum MyMKuH.

A^^HHHr TaK^HgnaH^Hru - yKyBnaHnuru nacT yKyBnunapHu Tatpu^naraHga H.A. MeHnuHcKaa myHu тatкнgпaнgнкн, ymöy yKyBnunap TeHrKypnapura HucöaraH nacT HaTu^anapra эpнmнmпнrннн caöaöu ynapHu Ta^aKKyp ^apaeHnapu öunaH y3BuH öorauK öynraH BocuTanu xoTupaHu umnara 6нпмacпнгнgagнp, y эca uHTyuTuB - aManufi Ba cy3 - MaHTuKuH Ta^aKKypHuHr puBo^naHraHnuK gapa^acu ypTacugaru HoMyBo^uKguK öunaH xapaKTepnaHagu. y^BnaHnuru nacT yKyBnunapHuHr anoxuga эtтн6opпн tomohu myHgaKu, ynap MaBxyM eKu KoHKpeT Ta^aKKyp Ku^umagu, neKuH 6up ^uKpnam noroHacugaH öomKacura yTum ynapga KaTTa kuhuhhuhuk yfiroTagu. roKopuga KypcaTunraH KunuHnunuKnap öunuM onui KufiuHHunuKKa ynpaeTraH öonanapgaru yMyMufi

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023

Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

y

фаоллиги тонусининг пасайиши окибатидир ва укувчиларнинг мотивацион сохаси билан узвий богликдир.

ташкари, уцишдаги умумий ва чуцур цолоцликларни пайдо булишининг учта сабаби курсатилган:

• Ёмон тайёргарлик ва билимдаги сезиларли нуксонлар;

• Укишга салбий муносабатда булган укувчилар;

• Ташкил этилган мехнатга нисбатан куникманинг йуклиги, умумий ривожланишнинг етарли булмаган даражаси.

Хулоса ва таклифлар. Хулоса урнида айтиш мумкинки, укувчиларда паст узлаштириш сабабларини эрта аниклаш, тоифаларга ажратиш, психодиагностик, психокоррекцион ва шакллантирувчи чора - тадбирларни изчилликда олиб бориш, айникса педагоглар, укувчининг ота - онаси, оила аъзоларини жалб килиш ишнинг янада самарали булишини таъминлайди. Юкорида биз келтирган узлаштирмовчи укувчиларнинг типларини билиш укувчиларга индивидуал ёндашувни амалга оширишда катта ёрдам беради.

Паст узлаштирувчи укувчилар таълим жараёнида муваффакиятсизликлари сабабли, купинча тушкин кайфиятда буладилар. Психокоррекцион ва шакллантирувчи ишларни аввало уларни эмоционал холатини яхшилашдан бошлаш зарур булади. Психик ривожланишдаги номувофиклик, яъни мотивацион ва операционал соха уртасидаги етишмовчиликни коррекциялаш, хулк- атвордаги бузилишларни бартараф этиш, билим олишга укувчанлик ва билиш жараёнлари ривожлантириш, укув операциялари, узини - узи назорат килиш куникмаларини шакллантириш, иродавий фаолликни хамда узига-узи адекват бахо беришни ошириш мухимдир. Бу жараёнда айникса, укувчиларнинг ота - оналари, якинлари, педагоглар хамкорликда ижобий мотивация берувчи мухитда иш олиб бориши, ушбу муаммони бартараф этишда мухим омиллардан хисобланади.

REFERENCES

1. Безруких М.М., Ефимова С.П. Знаете ли вы своего ученика. - М.: Просвещение. 1984.-175 с.

Утказилган тадкикотларда, нокулай хаёт шароитлари таьсиридан

2.З.Т.НИШОНОВА,

Н.А.АСКАРОВА,

Ф.Ф.РАСУЛОВА,

Г.Ю.БАЙКУНУСОВА. Укувчиларда паст узлаштир— диагностикаси ва психокоррекцияси. Услубий куллан Тошкент ТДПУ нашриёти. 2013.

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va vechimlar

y

3. Abdivalievna, A. N. (2022). PSYCHOCORRECTION OF BEHAVIORAL AND EMOTIONAL FIELDS IN CHILDREN WITH ATTENTION DEFICIT AND HYPERACTIVE. British Journal of Global Ecology and Sustainable Development, 10, 132-137.

4. Abdivalievna, A. N. (2022). Psychological Characteristics Of Doctor And Patient Communication. Eurasian Scientific Herald, 8, 106-109.

5. Abdivalievna, A. N. (2021). Psychodiagnostics of children with attention deficiency syndrome and hyperactivity. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(3), 2352-2355.

6. Abdivalievna, A. N. (2022). Age Features of Aggressive Behavior. Eurasian Medical Research Periodical, 15, 16-20.

7. Abdivalievna, A. N. (2022). PSYCHOCORRECTION OF BEHAVIORAL AND EMOTIONAL FIELDS IN CHILDREN WITH ATTENTION DEFICIT AND HYPERACTIVE. British Journal of Global Ecology and Sustainable Development, 10, 132-137.

8. Abdivalievna, A. N. (2022). Psychological features of adaptation of students abroad. Innovative Society: Problems. Analysis and Development Prospects, 117-

9. Abdivalievna, A. N., & Nuriddinovna, I. N. (2022). EMERGENCY PSYCHOLOGICAL ASSISTANCE IN EXTREME SITUATIONS. Spectrum Journal of Innovation, Reforms and Development, 6, 66-71.

10. Karimovna, N. Y. (2022). AUTISM AND THE IMPORTANCE OF COMMUNICATION WITH PATIENTS OF THIS DISEASE. Gospodarka i Innowacje., 23, 8-10.

120.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.