Научная статья на тему 'ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСИ ТАЛАБАЛАРИНИНГ ЎҚУВ ФАОЛИЯТИ МОТИВЛАРИНИНГ ТАДҚИҚОТИ'

ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСИ ТАЛАБАЛАРИНИНГ ЎҚУВ ФАОЛИЯТИ МОТИВЛАРИНИНГ ТАДҚИҚОТИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

20
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
шахснинг мотивацион сохаси / ўқув мотивацияси / ўқув мотивациясининг тузулиши / талабаларинг ўқув мотивация фаолияти. / Личностно-мотивационная сторона / учебная мотивация / учебная мотивационная активность студентов

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Садоқат Алижоновна Садиева

Ушбу мақола университет талабаларининг ўқув фаолияти мотивларининг ўзига хос хусусиятларини ўрганишга бағишланган. Ушбу муаммонинг Олий таълим муассаси талабаларининг ўқув ва касбий фаолиятини рағбатлантириш каби жихатига алохида эътибо қаратилмоқда. Университетда турли босқичларда таълим олаётган ўғил ва қизларнинг ўқув мотивациясининг тузулишини эмпирик тадқиқот натижалари келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Данная статья посвещена изучению особенностей учебной мотивации учебной деятельности студентов. Особое внимание уделяется такому аспекту данной проблемы, как стимулирование учебной и профессиональной деятельности студентов вуза. Представлены результаты эмпирического исследования структуры учебной мотивации юношей и девушек, обучающихся на разных курсах

Текст научной работы на тему «ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСИ ТАЛАБАЛАРИНИНГ ЎҚУВ ФАОЛИЯТИ МОТИВЛАРИНИНГ ТАДҚИҚОТИ»

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

ОЛИЙ ТАЪЛИМ МУАССАСИ ТАЛАБАЛАРИНИНГ УЦУВ ФАОЛИЯТИ

МОТИВЛАРИНИНГ ТАДЦЩОТИ

Садо^ат Алижоновна Садиева

Наманган давлат чет тиллари института психологи sadiyeva91@list.ru

АННОТАЦИЯ

Ушбу макола университет талабаларининг укув фаолияти мотивларининг узига хос хусусиятларини урганишга баFишланган. Ушбу муаммонинг Олий таълим муассаси талабаларининг укув ва касбий фаолиятини раFбатлантириш каби жихатига алохида эътибо каратилмокда. Университетда турли боскичларда таълим олаётган уFил ва кизларнинг укув мотивациясининг тузулишини эмпирик тадкикот натижалари келтирилган.

Калит сузлар: шахснинг мотивацион сохаси, укув мотивацияси, укув мотивациясининг тузулиши, талабаларинг укув мотивация фаолияти.

АННОТАЦИЯ

Данная статья посвещена изучению особенностей учебной мотивации учебной деятельности студентов. Особое внимание уделяется такому аспекту данной проблемы, как стимулирование учебной и профессиональной деятельности студентов вуза. Представлены результаты эмпирического исследования структуры учебной мотивации юношей и девушек, обучающихся на разных курсах.

Ключевые слова. Личностно-мотивационная сторона, учебная мотивация, учебная мотивационная активность студентов.

ABSTRACT

This article is devoted to the study of the specific characteristics of the motivations of university students' educational activities. The article presents a theoretical analysis of educational motivation. Particular attention is being paid to the aspect of this problem, such as stimulating the educational and professional activities of students of higher education institutions. The results of an empirical study of the structure of educational motivation of boys and girls studying at different levels in the university are presented.

Keywords: personal motivational field, learning motivation, structure of learning motivation, students' learning motivation activity.

May 6

542

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

Укув фаолияти болалар богчасидан бошлаб урта ва олий касб-хунар укув

юртларида таълим олиш билан тугалланадиган шахс шаклланишининг деярли барча йилларини уз ичига олади. Таълим олиш хар кандай инсон учун зарурий талабдир. Бу масалага багишланган илмий адабиётларда, биринчи навбатда, мактаб укувчиларини укитиш мотивлари ва аник; сохалардаги мутахассислар мехнатининг мотивларини урганишга эътибор берилади.

Ушбу муаммонинг мухимлигига карамай, талабаларнинг укув мотивациясини урганиш технологиялари замонавий тадкикотчилар томонидан деярли куриб чикилмайди. Укув фаолиятининг самарадорлиги ва касбий компетенцияларни узлаштириш сифати мотивациянинг кучига, унинг тузилишига ва етакчи укув мотивларига боглик. Зарурат тугилганда иш методларини тузатиш ва укишнинг ижобий мотивациясини шакллантириш ва шу тарика укув жараёни самарадорлигини ошириш учун талабалар укув фаолиятининг мотивация тузилишини билиш зарур.

"Мотивация - инсонни фаолиятга ундайдиган, фаолият чегаралари ва шаклларини белгилаб берадиган ва бу фаолиятга маълум максадларга эришишга йуналтирилган ички ва ташки харакатлантирувчи кучлар мажмуидир" [1]. Мотивациянинг инсон хулк-атворига таъсири куп омилларга боглик булиб, асосан индивидуалдир ва инсон фаолияти томонидан буладиган кайтар алока таъсирида узгариши мумкин.

Олий таълим муассасаси биринчи курс талабаларининг укув мотивацияси асосланган, чунки талабанинг фаоллиги турли манбаларга эга. М.В. Матюхина укув мотивацияси манбаларига караб мотивларнинг учта турини ажратиб курсатади [2]: ички - когнитив ва ижтимоий эхтиёжлар (ижтимоий тасдикланган харакатлар ва ютукларга булган интилиш); ташки - талаблар, тахминлар ва имкониятларни уз ичига олган талаба хаётининг шарт-шароитлари билан белгиланади (талаблар хулк-атвор, мулокот ва фаолиятнинг ижтимоий нормаларига риоя килиш зарурати билан боглик, кутилган натижалар инсон томонидан кабул килинадиган ва укув фаолиятини амалга ошириш билан боглик кийинчиликларни енгиш имконини берадиган жамиятнинг хулк-атвор меъёри сифатида укишга булган муносабатини тавсифлайди; имкониятлар - бу укув фаолиятини кенгайтириш учун зарур булган объектив шарт-шароитлар); шахсий — кизикишлар, эхтиёжлар, курсатмалар, эталонлар ва стереотиплар, шунингд" фаолиятнинг укув ва бошка турларида узини устириш, узи

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023

Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

y

намоён килиш ва узини реализация килишга интилишга сабаб буладиган бошка манбалар.

Талабалар укув мотивациясининг тадкикот натижалари (Е.П. Ильин, А.М. Василькова, С.С. Иванова ва бошкалар) олий таълимнинг девальвацияси каби муаммоларни аниклашга хисса кушди: асосийси билим эмас, умуман таълим эмас, балки дипломга эга булишдир. Бундан ташкари, олий таълим муассасасида укиш жараёнида танланган мутахассисликни урганиш ва укиш мотивининг кучи камайиб бориши кайд этилади [3].

Н.Ф. Наумованинг фикрига кура, хаётий режалар максадни аниклашнинг умумлаштирилган механизми булиб, унда келажакда узини яхлит куриш хозирги кундаги хатти-харакатлар учун кулланма хисобланади [4]. Хдётий режалар шахснинг уз йулини узи белгилашини конкретлаштиради, унга фаолиятга йуналтирилган ва максадга мувофик характер беради, бу эса талабалар учун айникса мухимдир, чунки у уз харакатларини шахсий ресурслардан янада окилона фойдаланиш учун укув фаолиятига жамлашга имкон беради.

Шундай килиб, ёндашувларнинг хилма-хиллигига карамай, мотивация купчилик муаллифлар томонидан инсон хулк-атвори ва фаолиятини белгилайдиган психологик жихатдан хар хил омиллар тизими, мажмуи сифатида тушунилади. Мотивацияни урганишда уни маълум иерархик тузилмалар киритилган мураккаб тизим, деб тасаввур килиш самаралидир. Бу холда тузилма элементларнинг нисбатан баркарор бирлиги, уларнинг муносабатлари ва объектнинг яхлитлиги, тизимнинг инварианти сифатида тушунилади.

Ушбу тадкикотда Мирзо Улугбек номидаги УзМУ нинг физика, механика ва математика, хорижий филология, геология ва география факультетлари 1-2 курсларининг 70 нафар талабаси иштирок этди (1-жадвалга каранг).

1-курсдан 28 та талаба (13 та угил бола ва 15 та киз бола), 2-курсдан - 42 та талаба (34 та угил бола ва 8 та киз бола) иштирок этди. Шундай килиб, тадкикотда 18 ёшдан 26 ёшгача булган турли ёшдаги талабалар иштирок этди.

Юкорида айтиб утилганидек, укув мотивациясининг хусусиятларини аниклаш максадида талабаларнинг укув мотивациясини диагностика килиш учун А.А. Реан ва В.А. Якунин методикасидан фойдаланилган.

Сунг биз талабаларнинг укув мотивацияси диагностика килиш учун A.A. Реан ва В.А. Яку]

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

y

MeTogHKacu mKananapu 6yÖHHa yrnn Ba KH öonanapHHHr KypcaTKHHnapHHH conumrapumra xapaKaT KunguK. CTaTHCTHK TaKKocnamnap yrun Ba kh3 öonanap

MOTHBnapu" Ba "H^THMOHH MOTHBnap" Kaöu mKananap 6yÖHHa ce3Hnapnu ^apKgap MaB^ygnuruHH KypcaTgu

OnHHraH Hara^anap myHH KypcaTguKH, x,aMMa mKananap 6yÖHHa yrun öonanapHHHr KypcaTKH^napH kh3 öonanapHHHr KypcaTKH^napura HucöaraH aHna WKopu öynraH. OnHHraH Hara^a my Hapca öunaH öofhhk Synumu MyMKHHKH, KH3nap ÖHnaH TaKKocnaraHga, yFHn öonanapga öypn TyHFycu onguHpoK maKmaHagu, 6y эca ynapHH TatnHM onum, ^yMnagaH, Kacö-xyHap эгacн öynum Ba MaMnaKaT, y3HHHHr ounacu ynyH ^oöganH, eTyK ^yKapo öynum Ma^öypHATH MKnaranagH. ffly öunaH öupra, yKyB ®:apaeHH maxcufi ^apoBOHHHKKa fiyn, x,aeT nunnanoanapugaH WKopHra KyTapunum BOCHTacH cu^arnga Kaöyn KunHHagu. YKumra öynraH öyHgaö MyHocaöaT, arap y öapKapop öynca Ba Tanaöa maxcHHH öyHanTHpHmga MyxuM ypHH TyTca, yKHmHH Ha^aKaT 3apyp, öanKH 3aBKgu Kunagu, KHHHHHHHHKnapHH eHrHmra, caöp-TOKaT, KaTtu^T, caöoTHH HaMoeH KU^Hmra Kyn öepagu.

YKyB мoтнвaцнacннн T.H. HntHHa MeTogHKacHHHHr mKananapu 6yÖHHa TaKKOcnam Harn^acuga KH3HKapnH ^aKraap aHHKgaHgu. "EHHHM onum" mKanacH öyfiHHa yFHn öonanapga KH3napra HucöaraH aHna WKopu KypcaTKHnnap aHHKgaHgu. Kronap эca yFHn öonanapra HucöaraH "Kacö эгaмam" mKanacu 6yÖHHa WKopu KypcaTKH^napra эгa (4-^agBan Ba 2-pacMra KapaHr). TaKgHM этнпгaн Harn^anap TatnHM onum ^apaeHuga öhhhm onum yFHn öonanap ynyH MyxuMpoK экaнпнгннн KypcaTHmu MyMKHH. ^tHH, Kena^aKga hhmch3 "ongHHra cun^um" MyMKHH эмacпнгн TymyHHnagu, Ba myHHHr ynyH ynapHH y3namTHpumra KaTTa xapaKaraap KHHHHagu. YFHH öonanap KacÖHH WKopu gapa^aga эгaппamпapн ynyH MycTaxKaM KacÖHH öhhhm onum 3apypuaTHra эгa.

Kronapra эca KacÖHH öunHMnapHH эгaппamgaн Kypa, öyna^aK KacÖHHH HHO^H öopuna Te3poK эгaмamгa HHTHnum xocgup. AHTHm MyMKHHKH, ynap TatnHM ^apaeHHHHHr y3ugaH Kypa KynpoK HaTH®;ara эtтнoop oepagunap. BupoK, "KacÖHH эгaмam" MoTHBHHHHr MaB^ygnuru xaM Tanaöa KH3nap ToMoHHgaH KacÖHHHr ageKBaT gapa^aga TaHnaHraHnuru Ba yHgaH WKopu gapa^aga KoHHKum XOCHH KH^raHnuruHH KypcaTHmu MyMKHH.

ypTacuga "Y3hhh ohhö Konum MoTHBnapu", "KacÖHH MoTHBnap", "YKyB-ypraHHm

fflyHHHrgeK, ÖH3 K. 3eM^up MeTogHKacuHHHr Kacö " ^aonHAT мoтнвaцнacннн ypraHHm mKananapu öyfiHHa, Kac<

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

y

ухшашлик шкалалари буйича, шунингдек, шахсий дифференциал методикасининг шкалалари буйича угил ва киз болаларнинг натижаларини таккослашга харакат килдик. ^иёсий тахлил шуни курсатдики, угил ва киз болалар уртасида бу методикалар шкалалари буйича сезиларли фарклар топилмади.

Юкоридаги натижаларни умумлаштирган холда хулоса килиш мумкинки, угил ва киз болалар укув мотивациясининг узига хос хусусиятлари билан ажралиб турадилар. Шундай килиб, угил болаларда аввало касбий билимларни эгаллаш ва касбий жихатдан мухим фазилатларни шакллантиришга интилиш, иккинчи уринда укиш ва билим олишга интилиш, кизикиш ва охирги уринда -билимларни расман узлаштириш оркали диплом олишга интилиш, имтихон ва синовларни топширишда айланма йулларни кидиришга интилиш устунлик килади.

Иштирокчи кизлардан олинган натижалар иштирокчи угил болалардан олинган натижалардан бирмунча фарк килади. Кизларни угил болалардан фаркли равишда чукур касбий билимларни эгаллашга интилишдан кура касбни эгаллаш купрок кизиктиради.

REFERENCES

1. Виханский О.С, Наумов А.И. Менеджмент; Учебник-3-е издание. - М.: Гардарини, 1999. -С 528.

2. Айсмонтас Б.Б. Педагогическая психология: учебное пособие/.- Москва: психолого-педагогический университет. 2004.

3. Немов Р.С. Психология: В Зкн.КН. 1. - М., 2001.

4. Овчинников М.В. Динамика мотивационного учения студентов педагогического вуза и ее формирование: Автореф. канд. психол. наук/М.В Овчинников. - Екатеринбург, 2008. -С. 28.

5. Bekmirov, T., Axmedova, M., Melibayeva, R., Askarova, N., & Nurmatov, A. (2022). Kasbiy pedagogika.

6. Нурматов, А., & Бекмиров, Т. (2021). Развитие креативности будущего учител в процессе (Doctoral dissertation, Тошкент).

7. Бекмиров Т. Р. Professional pedagogy of higher education as an important factor //Интернаука. - 2019. - №. 44-2. - С. 61-62.

8. Bekmirov, T. (2021). Тиббиёт институти талабаларининг таълим олиш жараёнида укув мотивациясининг ауамияти (Doctoral dissertation, Samarkand).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.