Научная статья на тему 'МИЛЛИЙ МАНСУБЛИК БОРАСИДАГИ ИЛК ЎСПИРИНЛАРНИНГ ТАСАВВУРЛАРИДА ИЖТИМОИЙ РОЛЛАРНИНГ ЎРНИ'

МИЛЛИЙ МАНСУБЛИК БОРАСИДАГИ ИЛК ЎСПИРИНЛАРНИНГ ТАСАВВУРЛАРИДА ИЖТИМОИЙ РОЛЛАРНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

50
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Миллий мансублик / миллий ўзини ўзи англаш / ижтимоий роллар / национальная принадлежность / национальное самосознание / социальные роли.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Дилмурод Холмуродович Умурзоқов

Ушбу мақолада миллий мансублик илк ўспиринларнинг шахс проекциясида қандай акс этганлиги ўрганган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В данной статье рассматривается, как национальность отражается в самопроекции младших подростков

Текст научной работы на тему «МИЛЛИЙ МАНСУБЛИК БОРАСИДАГИ ИЛК ЎСПИРИНЛАРНИНГ ТАСАВВУРЛАРИДА ИЖТИМОИЙ РОЛЛАРНИНГ ЎРНИ»

Tashkent Medical Academy Volume 4 | TMA Conference | 2023

Integration of Science, Education and Practice Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan,

in Modern Psychology and Pedagogy: ta'lim va amaliyot integratsiyasi:

МИЛЛИЙ МАНСУБЛИК БОРАСИДАГИ ИЛК УСПИРИНЛАРНИНГ ТАСАВВУРЛАРИДА ИЖТИМОИЙ РОЛЛАРНИНГ УРНИ

Дилмурод Холмуродович Умурзоков

Навоий давлат педагогика институти «Педагогика ва психология» кафедраси

(PhD), доценти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада миллий мансублик илк успиринларнинг шахс проекциясида кандай акс этганлиги урганган.

Калит сузлар: Миллий мансублик, миллий узини узи англаш, ижтимоий роллар.

АННОТАЦИЯ

В данной статье рассматривается, как национальность отражается в самопроекции младших подростков.

Ключевые слова: национальная принадлежность, национальное самосознание, социальные роли.

ABSTRACT

This article examines how nationality is reflected in the self-projection of younger adolescents.

Keywords: nationality, national identity, social roles.

Миллий мансублик масаласини урганиш учун шахсни тадкик этиш, унинг ижтимоий-психологик табиатига хос томонларини ёритишда проектив методикалардан фойдаланишга эътибор каратдик. К.Юнг тадкикотларининг марказий категорияси архетипларнинг мохдятидан келиб чикиб, авлодлар узлаштирган тажрибаларида акс этадиган психологик холатлар миллий мансубликни ёритиши мумкин. Шунга кура, илк успиринларнинг миллий мансублигининг ижтимоий-психологик тимсолини ёритишга тугри келади. Илк успиринларнинг тасаввурларидаги тимсоллар ва ижтимоий роллари урнини аниклаш максадида Куннинг "Мен кимман?" проектив тестини татбик этдик. Ушбу проектив методиканинг татбик этиш шартлари ва унинг натижаларини баён этиш тартибидан келиб чикиб, респондентларнинг ижтимоий ролларини асосий бахрлаш

May 6

567

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

Me3oHura эtтнSop KapaTungu. RmuMoufi ponnap maxcHHHr Sup KaTop "MeH"napHHHHr ^KKon HaMoeH Synumuga raBganaHagu. "Hgean MeH", "pean MeH" "^hcmohhh MeH" Tap3ga HaMoeH Synagu. Ma3Kyp TagKHKoTHMH3 HaTH^anapuHH eprnum opKanu Munnufi MaHcySnuK hhk ycnHpHHnapHHHr maxc npoe^uacuga KaHgafi aKC этraнпнrннн ypraHguK.

Munnufi MaHcySnuK Sopacugaru hhk ycnHpHHnapHHHr (y3SeK, to^mk, pyc) TacaBBypnapuga u^THMoufi ponnapHHHr ypHH KaHgafi экaнпнrн Kyfiugaru ^agBannapga KenTupunraH.

fflaxc H^THMoufinamyBH ^apaeHH yHHHr ouna mapouTuga W3 Sepumu Ty^afinu, MeToguKaHHHr mapTura Kypa pecnoHgeHTnapHHHr yn xun gapa^agaru MyHocaSaTnapu aHHKnaHgu. Ounaga maxc coцнaппamyвннн xaMga Munnufi Kagpuaraap, Munnufi y3nurHHH aHraamra goup ®HxaTnapHH $ap3aHgnuK, aKa- yKa Ba ona-cuHrunnuK MyHocaSaraapuga Ky3aTaMH3.

TagKHKoTHMH3ga hhk ycnHpHHnapHHHr Munnufi MaHcySnuruHH xapaKTepnamga umuMoufi ponnap TaKCHMoTuga $ap3aHgnuK ponu anoxuga ypuHra эra Syngu (1-^agBa^). fflyHHHrgeK, y3SeK MunnaTugaru Sona^oHnuK hhk ycnupuHnap ^aBoSnapugaru aKa-yKanuK ponnapu SunaH a^panuS Typumuga aKC этgн. ffly ypuHga afiTuS yTum ®:oh3kh, pecnoHgeffraapuMH3HHHr (hhk ycnHpHHnapHHHr) "MeH KHMMaH?" TecTH Syfiuna Hara^anapuga y3SeK, to^hk, pyc MunnaTnapura MaHcySnuKnapuga eTaKHH u^THMoufi pon cu^aTuga $ap3aHgnuK ponu y3napuHH u^THMoufi MyHocaSaTnapgaru acocufi ponnapu, atHH $ap3aHg экaнпнкпapннн эtтнpo$ этraнпнкпapннн ryBoxu SynuHgu. fflyHHHrgeK, pecnoHgeHTnap ^aBoSnapuga ynapHHHr ounagaru ponnapu, atHH yrun Sonnap ynyH aKa-yKa, KH3nap ynyH эca ona- cuHrun cu^aTuga эtтнpo$ этнпнmн y3SeK Ba to^hk MunnaT BaKunnapu pecnoHgeHTnapu ^aBoSnapuga axaMuarau KacS этraнпнrннн ounaHHHr TapKuSufi Ty3HHMacuga KynSonanuKHHHr axaMuaTH SunaH SoraamHMH3 MyMKHH. Y3 HaBSaTuga pyc MunnaTH BaKunnapura MaHcyS pecnoHgeHTnapga xaM ounagaru aKa Ba yKa (3 Ba 1) xaMga ona Ba cuHrun ponnapuHH (4 Ba 3) TaHnaraHnap xaM Kyn TapKuSnu ounanapra xoc hhk ycnupuHnap Synumnapu TaSuufigup. fflyHHHrgeK, hhk ycnupHHnapHHHr u^THMoufi ponnapura Munnufi MaHcySnuKKa gaxngopnuKnapuHH ynapHHHr y3napuHH yKyBHH cu^araga Saxonamnapuga xaM ynpagu: y3SeK MunnaTH BaKunnapu. By emra xoc ^uxaT cu^aTuga ynapHHHr guHHfi, acKap, Synrycu KacS эracн cu^araga gaxngop экaнпнкпapннн xaM ryBoxu SynuHgu. ^eKHH ycnHpHHnapHHHr u^THMoufi MyHocaSaT xai ~ KyHganuK u^THMoufi ponnap cySteKTH cu^aTuga umTH

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

этамаганликлари окибатида бунга эътибор каратмаганлар. Аксинча, улар тимсолларига узлари иштирок этган ижтимоий ролларга таяниб муносабат билдирганлар. Илк успиринларнинг курсаткичлари улар кайси миллат вакили булишидан катъий назар бир хил ижтимоий ролларини ахамиятли бахоладилар.

1-жадвал

Илк успиринларнинг ижтимоий роллари таксимоти

№ Ижтимоий Кучли

Роллар Узбек Тожик Рус

Угил ^излар Угил ^излар Угил ^излар

болалар болалар болалар

1. Фарзанд 69 40 19 15 25 3

2. Ука 31 4 1

3. Ака 37 12 3

4. Опа 32 14 4

5. Сингил 12 7 3

6. Укувчи 47 37 21 14 3 6

7. Дуст 7 9 10 4 2 2

8. Миллат (узбек, 2 3 2 1

тожик, рус)

--0-------

Урта даражада (2-жадвал) мансублик натижаларида илк успиринлар узларини укувчи, дуст, набира, инсон, шахс, касб-хунар эгаси сифатидаги

бахолари бир мунча ахамиятли ижтимоий рол сифатида эътироф этилган.

2-жадвал

Илк успиринларнинг ижтимоий роллари таксимоти

№ Ижтимоий Урта

Роллар Узбек Тожик Рус

Угил ^излар Угил ^излар Угил ^излар

болалар болалар болалар

1. Укувчи 25 15 15 17 4

2. Дуст 37 24 25 31 1 9

3. ^обилиятли, касб-хунар эгаси 5 8 12 6 3 3

4. Узбекистон келажаги 11 6 1 2

5. Инсон, шахс 11 5 9 6 1 3

6. Набира 13 17 13 8 2 2

Бундан куринадики, илк успиринлар уртача мансублик даражасида булган холларда хам ижтимоий ролларни

May 6

569

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

y

узларининг "реал Мен"ида гавдаланган холатларини инобатга олиб муносабат билдирганлар. Ижтимоий тасаввур тимсолларидаги укувчилик, набиралик, касб-хунар эгаси, шахс сифатида узини англаш яккол хаётий ва тажрибада кузатиладиган ижтимоий тимсоллардир. Яна бир холат узбек миллатига мансуб илк успиринлар узларини "Узбекистоннинг келажаги" сифатида бахолашида "Идеал Мен"и тимсолига бошка тенгдошларига Караганда купрок эътибор каратганликларини (11 ва 6) узбек миллати деган ном билан доимий равишда биргаликлари, таълим-тарбия жараёнида мамлакат келажаги ёшларнинг ;улида, деб йуналтирилган ижтимоий установкаларнинг таъсири хам булиши мумкин. Аммо купгина, ижтимоий роллардаги илк успиринларнинг муносабатларида таркоклик, яъни угил ва киз болалар натижаларида нисбий тенглик кузатилмади. Бу холатни илк успиринларнинг шахсий карашлари, индивидуал фаолияти ва идеаллари натижалари, деб бахолаш хато булмайди.

Шунингдек, кучсиз тоифадан урин олган илк успиринларда дустликни етакчи ижтимоий рол сифатида ифодалаганликлари деярли барча миллат вакилларида кузатилди. Бу холни уларнинг миллий мансублиги эмас, балки шахснинг психологик типологиясига боглаш максадга мувофикдир. Бу холатни асослаш учун икки хил тахминни илгари суриш мумкин: биринчиси, экстраверт шахслар узларига тез дуст ортира оладилар, янги танишлар ортиришга мойиллиги билан боглаш; иккинчиси, интроверт типдагилар узларига дустлар ва янги танишлар ортиришга кобилиятли булмасалар-да, аммо дустлик коидаларига ва уларни кадрлашга мойилдирлар. Аксинча, респондентларнинг

кучсиз тоифага дахлдорлиги - интроверт типдагилари дустликни етакчи ижтимоий рол деб бахолаган дейишимиз мумкин (3-жадвал).

Деярли тадкикотимизда таажжубга солган холат респондентларнинг узларини миллий мансублиги, яъни мен узбек (кучли: 2 ва 1 ), тожик (кайд этилмаган) ёки русман (кузатилмади) дея ифодалашларида кузга ташланадиган натижалар кузатилмади.

Аммо, кучсиз дахлдорликка мансуб илк успиринларнинг натижаларида юкоридаги икки типдагилар сингари узларини укувчи (узбек: 5 ва 4; тожик: 6 ва 5; руслар: 0 ва 2); жиян (узбек: 11 ва 9; тожик: 7 ва 7; руслар: 1 ва 3), фукоро (узбек: 1 ва 12; тожик: 12 ва 2; руслар: 3 ва 0); набира (узбек: 10 ва 8; тожик: 10 ва 6; руслар: 1 ) тарзда акс этган. Бундан куринадики, илк успиринларнинг ижтимоий ролларига нисбат тимсолларида изчил хилликни кузатиш мумкин булмас экан.

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va vechimlar

3-жадвал

Илк успиринларнинг ижтимоий роллари таксимоти

№ Ижтимоий Кучсиз

Роллар Узбек Тожик Рус

Угил болалар ^излар Угил болалар ^излар Угил болалар ^излар

1. Жиян 11 9 7 7 1 3

2. Укувчи 5 4 6 5 2

3. Фукаро 1 12 12 2 3

4. Набира 10 8 10 6 1

5. БулFуси ёр 15 4 1

Тадкикотимизда узбек, тожик ва рус миллатига мансуб респондентларнинг "идеал Мен" тимсолларига доир - "булгуси ёр", "булгуси касб эгаси" сифатида бахолашларида факат узбек (кизлар:15) ва тожик (угил болалар: 14) респондентлари кобилиятли, касб - хунар эгаси сифатида узларини миллати вакилларида учраган булса-да, аммо бошка миллатдаги ёшлар учун хос эмас, дея олмаймиз. Бу холат шахснинг индивидуал турмуш тарзи ёки шахсий максадлари билан уйгунлашган дейишимиз мумкин.

Шунингдек, барча тоифа респондентларнинг ижтимоий роллари ёш даврларига кура фаркланади, яъни илк успиринлар узларини асосий эътироф этиладиган жихатлари "набира" сифатида ёклаганликлари халкнинг "Мевасидан хам данаги шрин"наклига мос тарзда илк успиринлар ота-оналари томонидан мажбурият юкланганлиги боис, улар буви ва боболари томонидан эъзозланиши ва рагбатлантиришларига сабаб булади. Бу холатни респондентларимиз узларини "набира" сифатида ижтимоий ролларини афзал бахолаганликларда кузатишимиз мумкин.

REFERENCES

1. Маматов М.М. Миллий психологик киёфа ва унинг хусусиятлари. Т.: Узбекистон, 2003. 75-б.

2. Сафоев Н.С. Духовность и национальное самосознание личности. Монография АНУз Изд. «Фан» 2004.С 121.

3. Сафоев Н.С. Психологические особенности национального самосознания студенческий молодежи. Дисс. на соискан. уч. ст. докт. псих. наук. - Т. 2005.

May 6

571

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va yechimlar

y

4. Стефаненко Т.Г. Этнопсихология. М.: Аспект Пресс, 2016. -368с.

5. Узбек тилининг изошли лугати. - Т.: "Узбекистан миллий энцеклопедияси" Давлат илмий нашриёти, 2006. 593-б.

6. Bekmirov, T., Axmedova, M., Melibayeva, R., Askarova, N., & Nurmatov, A. (2022). Kasbiy pedagogika.

7. Нурматов, А., & Бекмиров, Т. (2021). Развитие креативности будущего учител в процессе (Doctoral dissertation, Тошкент).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.