CC BY
36THE PLACE OF «TALMEH», ITS VARIETIES AND FEATURES IN THE POEMS OF MEHRINISO
The author of the article notes that «talmeh» (indication) as a means of artistic representation has a special place in Mehriniso's poems. The above art plays an important role along with metaphor and comparison, which are two key poetic figures in the poetess's poems. Repeated use of art indicates, if on the one hand it talks about the worldview and great knowledge of the history of the poetess, on the other hand it is as the main means of providing aesthetic pleasure to readers of her poems. As the author points out, in the work of Mehriniso, different types of indicating figures are used, the main ones of which are: 1) «talmeh», which indicates the prophets and saints; 2) «talmeh», which refers to the ancient kings; 3) «talmeh», dedicated to ancient scientists andphilosophers; 4) «talmeh», dedicated to scientists and mystics; 5) «talmeh», indicating the heroes and heroin of lyric poems; 6) «talmeh», which indicates historical and cultural moments and signs related to ancient Iran. According to the author, in the directions of Mehriniso's poems, there are different features related to their form feature. The most prominent of these features are hidden in their merging with other means of artistic representation, and especially with metaphor and allegory-parable. In this type of «talmeh», the poetess's word is more effective, since through the use of two varieties of poetic techniques at once, the poetess, presenting a picture of her artistic imaginations and thoughts in front of the eyes of her readers, gives them a special aesthetic pleasure.
Key words: Mehriniso, «talmeh», metanomic indication, allegorical indication, means of artistic representation, prophets, philosophers, scientists and mystics, heroes of lyric poems, planets and celestial bodies, natural elements and things, historical and cultural moments. Сведение об авторе:
Усмониён Нозила Усмон - аспирант кафедры языка и литературы таджикский, факультет лингвистики и телекоммуникационных сетей, Дангаринского государственного университета. E-mail: [email protected] Тел.: (+992) 907509262. About the autor:
Ysmoniayn Nozila Usmon - Post-graduate student of the Department of Language and Literature Tajik, Faculty of Linguistics and Telecommunication Networks, Dangara State University. E-mail: [email protected] Tel.: (+992) 907509262.
ТАШВИКИ ДУСТЙ ВА РАФОКАТ ДАР МАСНАВИИ «^АДЩАТ-УЛ-^АЪ;ЩАТ»-И
САНОИИ ГАЗНАВЙ
Овииров Н.Х.
Донишгощ давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Масъалаи дустию вафодорй ва муносибат бо душманон яке аз масъалахои умумиинсонист, ки ба он аз Абуабдуллохи Рудакй сар карда, аксарияти классикони адабиёти мо диккати махсус додаанд. Х,аким Саной дар «Х,адика»-и худ ба ин масъала диккати махсус дода, ба он хатто боби алохидае бахшидаасг. Пеш аз хама бояд кайд кард, ки дар таълимоти ахлокии Саной масъалаи дустию рафокат хамчун воситаи асосии ба хам наздикшавй ва инкишофи маънавии одамон хизмат намудааст. Шоир дуруст кайд мекунад, ки инсон дар танхой одам нест. Вай факат метавонад дар муносибат бо дигарон дар рафокат вучуд дошта бошад. У дар ин масъала худпарастии шахсиро сахт махкум карда, онро хдмчун воситаи вайрон кардани муносибати байни одамон мешуморад. Бинобар ин, шоир тарафдори якдигарро хурмат кардани одамон, дар дустию рафокат зиндагй кардани онхо мебошад. У дар ин масъала мегуяд:
Туву ман кард одамиро ду,
Бе ману ту - ту ман буви ман - ту,
Туву ман гумращст, з-у пар^ез,
Дар ману ту ба аблащ м-омез.
Ту туи, ман -манам сари цанг аст,
Ту чунон ман чунин щиаранг аст. [2, c.445]
Аз ин чост, ки Саной дар зиндагй барои инсон ёру дуст доштанро зарур дониста, умри бе ёр ва бе сухбат гузаронидаро умри бефоида ва хом мешуморад: Умр бе дустон на умр бувад, Умри бе ёр, умри гумр бувад. [2, с.351]
У дар ин масъала бо ин каноат намекунад. Дар хусуси дустию рафокат фикри худро давом дода, шахсеро бадбахттарин дар дунё мешуморад, ки агар у дар зиндагй ёру дуст ва хамдаму хамнафаси кам дошта бошад:
Бад касе дон, ки дуст кам дорад,
З-у бamap чун гupыфm, бuгзаpaд. [2, с.448]
Ano дустии байни oдaмoн, аз руи акидаи шoиp мyвoфики xyray aтвopaшoн гyнoгyн мeшaвaд. Бaъзeхo дусти мyвaккaтй ва бaъзeхo дусти абадй мeшaвaнд. Сaнoй тapaфдop ва тapFибкyнaндaи дустии caмимй ва абадй мeбoшaд:
Умр ба ày^e, ru у яктаст,
Як дaмepа yaзаpсалa бaxpсm. [2, с.351]
Ba дap ут àыгap мeгyяà:
Дуст xü^ß, ku та бuманaд дуст,
Он maлaбз-у, ku maбъу xаmupыуст. [2, с.448]
Сашй дар таълимаги axnoK™ xyд якчанд шартхри oдoби ^ct^o пeшнихoд мeкyнaд ва ршя кардани oнpo бapoи хар кac зapyp мeдoнaд. Taлaбаги аввалиш, ки шoиp дoиp ба ин маеъала тешних^ мeкyнад, ин хангами интиxаби ёpy дуст capoceмa нашудан аст У таълим мeдихaд, ки хар каш пeшoмaдapo ба дуст интиxoб кардан нaшoяд, балки ypo пeш аз хама имгихoн карда, аз caнчиш гyзapoнидaн лoзим аст. Сaнoй мсьёри ин caнчишpo низ нишoн дoдa, гyфтaacг: Чун тура ày^e naàuà аяд, Ацл баяд, ku зуд нжтаяд. Bavrnu uшpam as у бa ксм дuдaн, Kam шунuдaн бey œ nысaнàuдaн. [2, с. 449]
Дигар аз шарт^и oдoби дует, ки шoиp пeшнихoд мeкyнaд, дар oн аст, ки иншн бoяд 6o oдaмoни oкилy xиpaдмaнд дустй кyнaд, то ки аз cyхбaти oнхo бахравар шавад: Ба xыpaдмaнд саз даду сыmaд, Ku цaвumap шсс xыpaджxыpaд. [2, с.479]
Дар чoи дигар шoиp ин фикри xyдpo бopи дигар таъкид карда мeгyяц:
Сyyбamu ткра зы джт мaдey,
Kuмeyу бey штиж сyyбamu бey. [2, с.450]
Х,аким Сашй ахамияти 6o шaxcoни дoнo дуагй кapдaнpo дар миcpaъхoи зepин чунин баён кардааст:
Ёpы дана чу шуд тура цшрау, бсс дapüзыu рау шуд кутау. Чун кaм аяд бa рау mymau ту, Нaнгapaà дap кулащ гymau ту. [2, с.457]
Сашй тapaфдopи oн аст, ки иншн бoяд дар зиндагй дусту рафики зиёд дoштa бoшaд. Вaлe ба кавли y факат дурий 6o шaxcoни лoик, 6o шaxcoни дoнo cyдe бaxшидa мeгaвoнaд ва 6o шaxcи нoдoн гами зиёдaтиcг. У хатто душмани дoнopo аз дусти ждан aвлагap мeдoнaд:
Дуст гapчu àусaд ду ёр бушд, Дуmмaн apчu me, yaзар бушд. Мapдpа xaсmу àуmмaнu дана, Бeymapm ày^e бушд кана. [2, с.448]
Дар cyхбaти шaxcoни ждону шфла нишacгaнpo низ шoиp манъ мeкyнaд, зepo аз нукгаи назари y нукш инcoнй гузаранда аст:
Ба бaдан кaм mMu^ ku бaд мани, Xyrnrnp жт нус тсанп. Xey сyyбam мaбад ба амст, Ku чу xуд муxmaсap кунсм намam. Сyyбamu ам аmamу nунбсaсm, Зuшmнаму maбаyу u^a^aa^. [2, с.450]
Маълум аст, ки калимаи «юм» дар лугат маъши «мардуми oдцй»-po дopaд, вaлe аз мазмуни бaЙIхo маълум мeшaвaд, ки Сашй дар ин 4o o^o на ба маъши а^^ш, балки ба маъши шaxcoни «koto^» ва «^адаб» истифoдa бурдааст [3, 48]. Саш>й дар xycycи шар^и дустй ва paфoкaт cyxaн poндa, акидаи чoлибepo баён намудааст. Мyвoфики акидаи y шaxc бoяц аз дусти xyд oн чизepo талаб нaмoяц, ки вай дoнaцy дopaц. Дар акш хзл ин хoлaт мeгaвoнaц caбaби аз хамдигар ранчидан ва вaйpoншaвии aлoкaи байни дyстoн гардад. У дар ин маънй чунин гуфтааст: Он талаб кун, ки дoнaцy дopaд, To ту аз вай, вай аз ту н-oзopaд. [2, c.450]
Дар бapoбapи ршяи ин шарг^ Сашй тaлaбаги дигapepo пeшнихoд мeкyнaц. Ин тaлaбаги шoиp ибopaт аз oн аст, ки инcoн бoяц ба шaxcoни нoшoиcгaю бeвaфo дустй накунад, чунки дустй 6o чунин шaxcoн oкибaти нeк нaцopaц. У ба ин тарафи макала бeштap диккат дoдa, чунин дустй ва дyстoнpo caxт махкум намудааст:
Ëpu бад усмчу xаpданu бaàpусm, Ku yme даманат бuгupaд чуст. [2, с.450]
Бишбар ин, Сашй ма^шат мeднхaд, ки аз чунин ^ct^ бoяд кaнopй чуст:
Ëpu бад àуmмaн аст руй 6с руй,
Ту аз un ёрруй дурй ууй.
Мардра payзaнu ящн башад,
Xap щpuœ, ku дут дын башад. [2, с.446]
Штр дар ингиxoби дуст хушёр бyдaнpo таъкид карда, мeгyяд, ки ёри бад миcли шoxи бeбap ё захри мop аст, ки дустй 6o чунин шaxcoн ба чуз бадй чизи дигape нaмeopaц:
Xap тра ба бumанa ëpu бад аст, Дан, ku дар сщнu xанa маpы бад аст. Ëpu бадра макун ба чашм батар, Накунад шыma кас руфу ба табар. Шат бeбapгу мeвa xop бувад, Ëpu бeнaфъ дaфъuмар бувад. [2, с.446]
Хаким Саш>й 6o шaxcoни кимopбoзy майпараст низ дустй кapдaнpo бeфoидa шyмopидa, o^o махкум мeкyнaд, зepo дустии orao ба фикри шoиp аз руи манфиат ва гараз аст. Бишбар ин, аз чунин дустй ва ^dm низ oкнбaти нeкpo интизop шудан нaшoяц:
Дустй ба му^ом^у цаллаш,
Ё макун, ё чу кардй, ура баш.
Дустй, к-аз nau nuërn кунанд,
Надщйшуст, тусткала кунанд. [2, с.448]
Дар ут àu2ap мeгyяд:
Ëpu усмкаса уаст бuсëpe,
Лeкзамшса кам бувад ëpe. [2, с.446]
Хаким Саш>й дар xycyra дустии pиёкopoнa ва мeхpy мухаббати cox!a aндeшa poнцa, бapoи тacдики фикраш хикoятepo мeopaц, ки назар ба кавли xyдaш oнpo аз гyзaштaгoни xyдaш шунида будааст:
Kuœae ёд дарам аз тдаран,
З-ан уayондuдaган щурзунаран. [2, с.454]
Дар хишят накл карда мeшaвaд, ки пиpaзaнe 6o Мeхcитй нoм дyxтapи xyд зиндагй мeкapд. Мeхcитнpo чашм мeкyнaнд ва y бeмop мeшaвaц. Taбoбaти зиёдe ба y фoидa нaмeбaxшaц. Пиразан хaмeшa ниcбaт ба дyxтapaш мeхpy мухаббат ва caцoкaти бeпoёни xyдpo баён карда мeгyфт: Зал гуфтй зamema ба à^xmap, «Пemu ту бадмуpдaнuмадар». [2, с.454]
Пиразан ce гав дoшт. Рyзe яте аз гoвхoи y бapoи нушидани o6 capи xyдpo ба даруни дeг мeaндoзaц. Харчанд гов харакат мeкyнaц, oн дeгpo аз capи xyд дур карда нaмeгaвoнaд ва 6o як бoнгн дaхшaтoмeз ба бepyн, ба тарфи пиразан мeдaвaд. Пиразан гyмoн мeкyнaц, ки y Aзpoил аст ва 6o дoдy фиFан мeгyяц:
«K-эй мaлaкулmaвm, ман на Mexpumuям,
Ман як залu nupu мeзнamuям.
Тунд растсм ману наям бeмаp,
Аз Худара мара бад-у машмар,
Гар тура Mexpumû щueбаяд,
Он ku ура б^ар мара шаяд.
Дутарам уст, ман на бeмаpam,
Туву у ман-т paxm бардарам.
Mau бupaфmam, ту данuю дуктар,
Cyuу рав, ж mpuман бшзар. [2, с.454-455]
nac аз oвapдaни ин хишя шoиp мавдди xyдpo ба тарики панду наш^ат баён мeкyнaд: Та б^анй вaцmu neчаneч, Xey кас мар тура набашсд фч. Бe бала назанш шумурд ура,
Чун бало дид дарсупурд уро. Ба цамоли наку аз y буд шод, Ба хаёли бадаш зи даст бидод. [2, с. 455]
Идова бар ин, Саной дар мyноcибaти хамдигар фарк кардани дусгу дyшмaнpо низ шарги зapypй мешyмоpaд. Шоир гарафдор ва тapFибкyнaндaи дусгии бегаразона ва дусгие мебошад, ки вакги дармондагй дасггир шyдa гавонад. Шоир дусгу рафикеро, ки дар зохир xyдpо Faмxоpy мехрубон нишон медихаду дар богин гадиз асг ва хангоми душворй аз гу мегypезaд, саэт мазаммаг карда, онхоро дусги хакикй намешуморад: Ер набвад, ки бар дари зиндон, Чашм гирёну лаб бувад хандон. Хар ки вацти бало зи ту бигрехт, Ба %ацицат бидон, ки ранг омехт. [2, с.455]
Дусгеро, ки барои дукма шуда дусгй мекунад, онро низ шоир дусги хакикй намешуморад:
Дустеро, ки нест бо ту мацол,
Ки бшряд %аром нест щлол.
Бо ту то луцма дид цону дил аст,
Чун шудат луцма тиру тегу шал аст. [2, с. 451]
Лзбаски xиcдaтхои неку бад дар назари аввад ноаён асг ва одами сифда кушиш мекунад, ки сираги xyдpо пинхон дорад, ба шакси xиpaдмaнд дозим асг, ки ба шиноxтaни неку бад эъгибор дихад. Taдaботи кагъии Саной дар ин бобаг ибораг аз он асг, ки дусги хакикиро факкаг дар дахзахои тaлxy ширини зиндагй шиноxтaн дозим асг ва ба ибораи дигар гуем, дусги хакикй он асг, ки вакги бадию некй хамеша хамроху хамнафаси гу бошад: Дрстонро ба го%и суду зиён, Битвон диду озмуд тавон. [2, с.446]
Саной дар масъадаи дусгию рафоккаг самимияг ва садокагмандиро чизи зарурй донисгаасг ва он дар тaълимоти шоир хамчун меъёри баходихй дар муносибаги байнихамдигарии дусгон xизмaт кардаасг. Чизи дигаре, ки ин чо ба назар мерасад, дар он асг, ки дусгй хамон вакг босадоккаг мешавад, ки агар шaxc ба моли дусгаш xиëнaт накунад, манфиаги xyдpо аз манфиаги рафикаш боло нагузорад. Яке аз шаргхои дигари одоби дусгй, ба фикри шоир, ин хифзи асрор мебошад: Дрстон ганци хонаи розанд, Ранц баранду ганц пардозанд. [2, с.449]
Дар xycycи сирру асрор ва шаргхои он с^ан ронда, шоир умуман гарафдори ошкор накардани роз несг, балки у пеш аз хама гарафдори нигох дошгани асрори байни дусгон мебошад. У масдихаг медихад, ки шaxc бояд аз габибу хабиб роз нихон надорад. Дгар пинхон кунад, ин ходаг мегавонад сабаби маъдуд гардидани шaxc гардад:
Роз пинхрн надошт %ец лабиб, Дар гаму иллат аз %абибу табиб. Аз табиб ар нщон кунй ту усул, Бе% нагардй, бимондймаълул. [2, с.482]
Шоир дар баррасии масъадаи дусгию рафокаг фикру мудохизахои xеле чодиб баён намудаасг, ки мо онхоро дар ашъори шоирони минбаъдаи форсу точик, мaxcycaн Саъдии Шерозй дучор мегардем. Дурусг асг, ки Саной мохияг ва асосхои ичгимоии дусгию рафокагро, ки ба муносибагхои чамъиягй вобасга асг, xиpa дарк кардаасг, ваде гаргибу гашвики гояхои дусгию бародарй дар рузгори Саной ва ходо хам ахамияги зиёд доранд.
A^ABMT
1.Äбyдмaчди Саной. Девони ашъор. Бо саъй ва эхгимоми My®ppHCT Разавй. I C.Äбyдмaчди -Техрон, 1322. -1124 с.
2.Абyлмaчди Саной. Хадикаг-ул-хакикаг. Бо саъй ва эхгимоми Myдappиcи Разавй. I САбулмачди - Техрон, 1332. - 829
с.
3. Абдyлхycaйни Зарринкуб. Бо корвони хулда №чмуаи накди адабй. Тахияи Ш. Шокирзода ва Р.Сохибназар. I Зарринкуб Äбдyдхycaйни - Душанбе: «Пайванд», 2004. - 332 с.
4.Баховаддинов Ä. Очерки по истории гаджикской философии. I Ä. Баховаддинов -Душанбе, 1965. - 224 с.
5.Бергельс Е.Э. История персидско-таджикской лигерагуры. I Е.Э. Бергедьс Москва, 1960.
6.Давдагшохи Самаркандй. Тазкираг-уш-шуаро. I С. Давлагшохи -Техрон, 1337. - 540 с.
7.Maкотиби Саной. Бо кушиши Назир Ахмaд. I С. Marai^® - Änm-ap^ 1962.-268 с.
8.Macнaвихои Хаким Саной. Тасхех ва мукаддима аз Myдappиcи Разавй.-Техрон, 1348.-1282 с.
ВОСПЕВАНИЕ ДРУЖБЫ В ПОЭМЕ «ХАДИКАТ-УЛ-ХАКИКАТ»
САНОИ ГАЗНАВИ
Проблемы дружбы является одним из конкретных тем каждого поэта, и мы не встречам ни одного поэта классика и современника, который не воспевал бы дружбу. Санои Газнави в поэме «Хадикат-ул-хакикат» по теме дружбы уделил одной отдельной главе, которое в нем по отдельности исследует данной теме. Взгляды Санои Газнави по этой теме берет свое начало от культуры, религиозных книг, и этических критерий.
Ключевые слово: воспевание, [пропоганда], дружба, проблема, конкретных, отдельная глава, условия, культура дружбы, плохой друг, жадный, добрый, справедливый.
CHANTING OF FRIENDSHIP IN THE SANOI GHAZNAVT POEM «HADIKAT-UL-HAKIKAT»
The problem of friendship is one of the specific topics of each poet, and we do not meet a single classic and or contemporary poet who would not sing the praises of friendship. Sanoi Ghaznavi in the poem «Hadikat-ul-haqikat» paid attention to the topic of friendship one separate chapter, which in it separately examines this topic. Sanoi Ghaznavi's views on the mentioned topic have their origins in culture, religious books, and ethical criteria.
Key words: chanting, [propaganda], friendship, problem, specific, separate chapter, conditions, culture of friendship, bad friend, greedy, kind, fair.
Сведения об авторе:
Овииров Нуриддин Хасанович - соискатель 2-го курса таджикского филологического факультета Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни, (+992) 918617053
About the author:
Oviirov Nuriddin Khasanovich - the 2nd year applicant in the Department of Tajik Philology, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini. Tel.: (+992) 918617053
УДК: 891, 550
МУДАММАД ГОИБ ДАР ШИНОХТИ САИДРАДМОН САИДОВ
Каримов Ш.М.
Донишгощ давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Омузгор, мухаккик ва адабиётшиноси асил Саидрахмон Саидов аз зумраи он донишмандоне шуморида мешавад, ки дар чодаи корхои илмиву тадкикотй аз тарафаи устод китобхои таълимй барои донишчуёни факултети филологияи точики Коллечу Донишгоххои олии кишвар: «Адабиёти кадим», «Таърихи адабиёт» (IX - X) хаммуаллифй, «Таърихи адабиёт» (XI - XII) хаммуаллифй, «Сабкшиносй» ва «Назарияи адабиёт» омода намудааст ва корхои илмиву тахкикотии Саидрахмон Саидов нисбат ба китобхои таълимии у зиёд буда ва мо аз онхо чанд намунаеро зикр менамоем: «Абдусалом Дехотй», «Шеъри шоири асил ва рисолати он» аз хамин чумлаанд. Вобаста ба хамин китоб, ки ашъори лирикии Мухаммад Гоибро фаро гирифтааст, масъаларо баррасй менамоем.
Китоби «Шеъри шоири асил ва рисолати он» муаллифаш Саидрахмон Саидов буда, ин китоб ба тахкики эчодиёти Мухаммад Гоиб бахшида шудааст. Китоб аз пешгуфтор, чанд андеша пиромуни вижагихои ашъори гиноии шоир ва панч фаслро ташкил медихад. Гарчи пеш аз устод С. Саидов дигар адабиётшиносон монанди С. Табаров, А. Кучаров, М. Рачабй ва шоирон Л. Шералй, Н. Крсим, М. Ачамй, З. Абдулло ва С. Хатлонй ба ашъори Мухаммад Гоиб фикру андешахои худро гуфта бошанд, устод С. Саидов бошанд, хамаи ин андешахоро пурра карда ба ашъори Мухаммад Гоиб бахои хакконй додаст. Устод дар пешгуфтори китобаш шоирро чунин «Дар олами шеър фарди тасоддуфй нест, хар чй мегуяд, дидаву дониста мегуяд» [6. с. 3] шуморидааст ва дар шеваю тарзи эчодаш аз ашъори Мухаммад Гоиб фасохати каломи Саъдию Хофиз, Мавлоною Аттор, Соибу Бедилро пай бурдааст, ки ин масъаларо боз поёнтар дида мебароем. Дар ошзи китоб мухаккик ба хунари шоирии Мухаммад Гоиб, осори офаридаи у ва навчуиву навпардозихои шоир сухан кардааст, ки барои омузиши мавзуи дохилии ашъори шоир ошной пайдо намоем.
Фасли якум чунин ном дорад: «Рубой ва дубатихои Мухаммад Гоиб», дар ин фасл адабиётшинос ба тахкики вазну кофия, сабки баён, мазмун ва мундаричи кулли рубой ва дубайтихои шоирро (то соли 2009 эчодшудаи М. Гоибро) муайян намуда ва бештар мавзуъхои дохилии онро мавриди тахлилу баррасии худ карор додааст, ки чунин: «Мавзуи рубоиёти Мухаммад Гоиб гуногунпахлу буда, диккати уро на танхо ватандустиву ватанпарварй, инчунин мавзуъхои ишк, хаётдустй, озодандешй,
