Научная статья на тему 'ВЛИЯНИЕ ТВОРЧЕСТВА САНОИИ ГАЗНЕВИ НА ПИСЕМ АЙНУЛКУЗОТА ХАМАДОНИ'

ВЛИЯНИЕ ТВОРЧЕСТВА САНОИИ ГАЗНЕВИ НА ПИСЕМ АЙНУЛКУЗОТА ХАМАДОНИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
135
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
АЙНУЛКУЗАТ ХАМАДОНИ / САНОИ ГАЗНАВИ / "ПИСЬМА" / ДИВАН СТИХОТВОРЕНИЙ / РУБАИ / ОДА / ИСТИШХОД

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Зоиров Халимджон

Саноии Газнави оставил после себя бесценное творческое наследие, самыми известными из которых являются “Диван стихов”, маснави “Корномаи Балх”, “Сайр-ул-ибод илал маъод” «Хадикат-ул-хакика ва шариат-ут-тарика» и «Макотиб». Читая книгу автора “Девони ашъор” можно делать такой вывод, что Хаким Санои был мастером по написанию од, таркиббандов, газелей, мусамматов, мукаттаот, рубаи, которые составляют его книгу. Именно его поэтическое мастерство стало причиной того, что ряд его современных и последующих поэтов пошли по его стопам. Один из великих мыслителей, который выучил стихи поэта и одно время написал некоторые стихи Хакима Санои под своим именем, не показывая основного автора, Абдуллох ибн Мухаммад Миёнджи или по другому зовут Айнулкузот Хамадони. Как показывает исследование письма Айнулкузота Хамадони из творчества Хакима Санои имеют влиятельную силу и его стихи под подлинным автором могут служить как самыми древними свидетелями литературных источников и стать верным экземпляром для дальнейшего изучения творчества и переиздания «Диван стихов» Хакима Санои.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE INFLUENCE OF SANAI GHAZNAVI ON LETTERS AYNULQUZOT HAMADANI

Sanoi Ghaznavi left behind a priceless creative legacy, the most famous of which are "Diwan of poems", masnavi "Kornomai Balkh", "Sayr-ul-ibod ilal ma'od", "Hadiqat-ul-haqiqa wa Shariat-ut-tariqa" and "Makotib". Reading the author's book “Devoni ash'or(Diwan of poems)”, we can conclude that Hakim Sanoi was a master of writing odes, tarkibbands, ghazals, musammats, muqattaot, rubai, which make up his book. It was his poetic skill that caused a number of his contemporary and subsequent poets to follow in his footsteps. One of the great thinkers who learned the poems of the poet and at one time wrote some of the poems of Hakim Sanoi under his own name, without showing the main author, Abdulloh Ibn Muhammad Mienji or otherwise called Ainulkuzot Hamadoni. As the study shows, Ainulkuzot Hamadoni's letters from Hakim Sanoi's work have an influential force and his poems under the original author can serve as the most ancient witnesses of literary sources and become a faithful copy for further study of the work and reissue of Hakim Sanoi's "Diwan of poems".

Текст научной работы на тему «ВЛИЯНИЕ ТВОРЧЕСТВА САНОИИ ГАЗНЕВИ НА ПИСЕМ АЙНУЛКУЗОТА ХАМАДОНИ»

Анализ стихотворений Залили, Аязбека Кушчи, Абдаррахима Низари, Хароботи, Малика Амоннисахан, Навбати, Хиркати, Билола Нозима, Машхури, Махзуна, Нокиса, Каландара, Арши, Зухури, Мансурбахши, Рашиди, Аязи, Зулайхабегим, Мазхари, Амини, Гайрати, Ниязи, Мискина, Асири и десятков других представителей этой классической литературы, которые жили в XVI-XIX вв. являются олицетворением роли и значимости поэзии и литературы на уйгурской земле [4, 130].

Размещение персидских произведений в сборниках и диванах демонстрировало не только обладание мастерством зуллисонайна, а также свидетельствовало о высоком положении литератора в своем времени. Представители уйгурских литературных кругов, кроме того, что владели персидским языком, также создавали произведения на этом языке, что явилось причиной признания и прославления их произведений. Следует отметить, что язык фарси в тот период и до него приобрел статус языка общения между учеными, аристократии и придворных.

В действительности, сближение арабской и персидской литератур и их влияние на уйгурскую классическую поэзию и прозу способствовали тому, что народ Кашгара стал наследником великолепной литературы и культуры, имеющей мировое значение.

ЛИТЕРАТУРА

1. Кадырбаев, А. Таджики: Вехи истории и культурное наследие [Электронный ресурс]. - Режим доступа: http://central-eurasia.com/tajikistan/?uid=269: 23.04.2014

2. Камалов, А. Проблемы истории и культуры согдийцев и тюрок Центральной Азии и Китая в трудах японских исследователей // Иран-наме. Научный востоковедческий журнал. - N°1. - Алматы, 2008. - С.263

3. Маллаев, Н. Узбек адабиёти тарихи. Биринчи китоб (XVII асргача). - Тошкент: Урта ва олий мактаб, 1963. - С. 143

4. Муроди Н. Традиции персидско-таджикской поэзии в уйгурской литературе XVI-XIX вв. - Худжанд: Нури маърифат, 2017. - С.130

5. Хасанов, Х.Х. Ценный источник по топонимике Средней и Центральной Азии // Топонимика Востока. - М., 1962. -С.33-34

6. Чвырь, Л.А. Обряды и верования уйгуров в XIX-XX вв. - М.: Восточная литература, 2006. - С.240

ЗАПАДНЫЙ КИТАЙ И ПЕРСИДСКО-ТАДЖИКСКАЯ ЛИТЕРАТУРА

Наше исследование представляет собой введению системного анализа процесса проникновения и влияния традиций персидско-таджикской литературы в формирование и развитие тематической, художественно-эстетической и жанровой системы на литературу Западного Китая - уйгурскую поэзию и прозу.

Ключевые слова: Персидско-таджикские литературные традиции, Восточный Туркестан, уйгурская литература, Китай, поэзия и проза.

WESTERN CHINA AND PERSIAN-TAJIK LITERATURA

Our research is an introduction of a systematic analysis of the process of penetration and influence of the tradition of Persian-Tajik literature in the formation and development of a thematic, fictional-aesthetic and genre system into the Western Chinese literature - Uyghur poetry andprose.

Key words: Persian-Tajik literary traditions, East Turkestan, Uyghur literature, China, poetry and prose.

Сведения об авторе:

Муроди Низомиддин - доктор филологических наук, профессор кафедры персидско-китайского языковХГУим. академикаБ.Fафурова, E-mail: murodinizomiddin@mail.ru

About the author:

Murodi Nizomiddin - the doctor of philology of sciences, professor pulpit of Persian and Chinese languages of Khujand State University the named academician B. Gafurov, E-mail: murodinizomiddin@mail. ru

ТАЪСИРИ АШЪОРИ САНОИИ ГАЗНАВЙ БАР НОМА^ОИ АЙНУЛКУЗОТИ ХДМАДОНЙ Зоиров X. З.

Донишгощ давлатии Хуцанд ба номи академик Бобоцон Fафуров

Х,аким Саноии Газнавй аз худ мероси пурбахое ба ёдгор гузоштааст, ки маъруфтаринашон «Девони ашъор», маснавихои «Корномаи Балх», «Сайр-ул-ибод илал маъод», «Хадикат-ул-хакика ва шариат-ут-тарика» ва «Макотиб» мебошанд. Афзун ба ин, чанд маснавии дигарро ба у нисбат медиханд, ки мисолашон «Тари;-ут-тахки;», «Аклнома», «Ишккнома», «Тахримат-ул-к;алам» ва «Тачрибат-ул-илм» мебошанд [4, с. 54- 61].

Aз «Дeвони aшъоp»-и Хаким Сaной, ки фapогиpи кacоид, тapчeотy тapкиббaнддо, мycaммaт, Faзaлиëг, мукагтаот Ba pyбоиëт aCT [2], мaълyм мeшaвaд, ки дap cypyдaни тaмоми aнвои шeъpй мaдоpaти тaмом дошгaacт. Мб^з дyнapи cyxaнвapии y боиc шуда ки aкcapи дамзамонон Ba cyxaнcapоëни баъдй пaйpaвии y иxтиëp кapдa ва аз cypyдaдояш cy^^ бapдоштaaнд. Якe аз cyxaнвapони оpифe, ки аз cypyдaдои Хаким Саной бeштap мадад 4ycra ва миcpaъвy абёти зиëдepо 6идуни зикpи муаллиф истишдод нaмyдaacг, Aбдyллод ибни Мудаммади Миёнчй, мaъpyф ба Aйнyлкyзоти Хамадонй мeбошaд. Дyктyp Aлинaкии Мунзавй мсгуяд, ки ^озй аз Хаким Саной-шоиpи дaмpyзгоpи xyд чойс як миcpaъ ва чойи дигap ду байти дигapи дунболаи онpо бe зикpи номи гуянда накл кapдaaacг [12, c. 78]. Ai^^ дангоми тадкики ин мавзуъ ва мyкоиcaю мукобалаи абёги шодиди «Номадо»-и Aйнyлкyзот бо «Дeвони aшъоp»-и Хаким Саной paвшaн гapдид, ки микдоpи aбëгe, ки ^озй аз ин cyxaнвapи оpиф иегишдод намудааст, даддо бaйтpо ташкил мeнaмояд.

Ба aндeшaи мо иегитдоди aшъоpи Саной дap оcоpи Aйнyлкyзот доpои ду адамияг аег. Arap аз як cy, абёги истишдодшуда чидати фадми мypоди нигоpaндaи номадо ба мушгаб ва xонaндaи имpyз кумак шзанд, аз чидати дигap номадои ^озй метавонанд дамчун кyдaнгapин нycxaи aшъоpи Хаким Саной дap тacдeд ва мaъpифaти aшъоpи ин cyxaнвap xидмaт намоянд. Чунончи, Aйнyлкyзоти Хамадонй дap номаи чaдоpyми xeш чос дap боpaи нийяг cyxaн намуда, чидати шодид миcpaи зepинpо бидуни зи^и гуянда мeоpaд: «Он pyз ошкоpо гapдaд, ки кй муъмин бувад ва кй мyшpик, аънй дap миллати Халил- caлъaм- кй буд ва кй набуд? Ва Муогафо мсгуяд- caлъaм- ки «Иaдшypy-н-TOcy йавмал- киёмати Fypлaн». Бош то бидонй, ки миллати Халил xan^ аог, он год Fypлaн бидонй, ки «Ва мо йуъмину a^apy^y]! биллоди илло ва дум мyшpикyн» («Ва aкcapи ондо ба Худо имон нaмeоpaнд, мaгap он ки бapои У шapик мyкappap кapдaaнд», мaъxyз аз cypaи Юcyф(12), ояти 106-ум aег- З.Х ) Эй дусти азиз! AFpan xaттон нокapдa буд. Вaл-xaттонy миллату-л-Халили. Надонам, ки ту чй кapдa ва чй дониога, дap мазики тaшбeди адли одат вомондай. Aйн (дapфи айн (¿) аломати миcpaъ аог, яънe нжфи байг- З.Х): Яке з-ин чохи зулмонй бурун шав! То чахон бинй!» (11, c. 29].

Mиcpaи мaзкyp cypyдaи Хаким Саной буда, caтpи дувуми байти аввали кacидaи «Натичаи доли Hишобyp» acr Хаким Саной дap накуагбайти ^вдаи мaзкyp мeфapмояд: Дило то кай дap ин зиндон фиpeби ину он бинй, Якe з-ин чоди зулмонй бypyн шав то чадон бинй [2, c.704].

Aйнyлкyзоти Хамадонй дap номаи cию ceюм баъд аз дуои xaйpи мyxотaб нaxycг дамчун оpифи pоддон дap xycyra Faйpиимкон будани баёни дакикат ва acpоpи дил дap нома ёд мeкyнaд ва мсгуяд, ки адволи дил тандо дил донад: «Бидон, ки пaйвacгa мeнaвиcaм ва ap4y, ки мepacaд. Ва yмeд мeдоpaм, ки ба ту мeнaвиcaм. Ва ту дap миён чун далка бap дap нecгй, ки такд^ булачабй чунин биcëp ёд доpaд. Aз якe котиб cозaд ва аз якe мактубилайд cозaд. Ва на котибpо xaбap аз дакикати коp ва на мaктyбилaйдpо. Набинй, ки дacгpо ва кaлaмpо тудмати котибй дacг ва аз ма^уд xaбap на? Ва коFaзpо тудмати мактуб фидй ва алайдй бошад, ватекин дайдот, дайдот. Aл-aкикy ва адлиди. Хap котиб, ки на дил бувад, бexaбap acг. Ва дap мактубилайд, ки на дил ac^ дамчунин. .. .бал дap котиб, ки на Хак(к) бувад ва дap мактубилайд, ки на дил бувад, ба rap наёяд. Котиб ва мактубилайд фй кулубидим бояд» [11, c. 276]. Хамчунин мсгуяд, ки дacтy калами мapо бо он дама нaвиcaндaгй наметавон котиб xонд ва чашму гуши тypо бо вучуди xондaни ин мактуб наметавон мактубилайд гуфт. Вадму димоF, илм ва акли ту низ нaмeгaвонaнд мактубилайд бошанд. Arap дили бeдоpy огод доpй тандо он метавонад, ки мактубилайд бошад [11, c. 276-277]. Ин чо Aйнyлкyзот мypоди xyдpо аз вожадои «котиб», «коаз» ва «мyтapчим» ба тaвpи зepин баён мeдоpaд, ки дap дсч як фapдaнгдои тaфcиpивy ^фонй ва дacгypдои дaбиpй нaмeгaвон дapëфт: «Котиб Хaкpо донад, таоло ва такадду^ аммо йaтaxaййaлaдy ва йатаваддамад-ул-амйони. Чун котиб ба дакикат Ха^о донад, дили мapо KOFa3 донад, ки мaчpои маонй acт ва мадалли дакоик ва акли мapо мутарчим шиноcaд аз он дакоик, зepо ки дap олами малак забони адли малакут кace фадм натавонад кapд, aгap тapчyмон чaбapyтй набувад. Оxиp дида бошй, ки ачамй забони apaбй фадм накунад, илло ба воcигaи тapчyмонe, ки дам apaбияг донад ва дам ачамияг» [11, c. 277]. Баъд аз баёни мyфaccaли ин мавзуъ ва aндeшaдои бeнaзиpy бecобикaи оpифонa аз мyкaccиp будани му^отаб дap талаби Хак, дануз як кадам ба иxлоc нapaфтa даъвии воcилй кapдaн ва дap шapиaтy тapикaт cобиткaдaм набудани у cyxaн намуда, дap нидояти нома дap xycyra кбмс аз мавзуи бaдc ^p афтодани xyд ёд мecозaд ва дамчун мypшиди комил панд мсдидбд, ки пaйвacтa абёги зeppо би^онад: «Вaкгpо бад-ин ду байт тacбeд мскун: rap пойи ман аз ачз тaлaбкоpи ту нecг, То зан(н) нaбapй, ки дил гиpифтоpи ту нecт. He з-он н-оям, ки дил xapидоpи ту тест, Худ дидаи ман мaдpaми дидоpи ту нecт» [11, c. 282].

Aгapчи Aйнyлкyзоти Хамадонй муаллифи pyбоии мaзкyppо зикp нaкapдaacг, он аз cypyдaдои Хаким Саной мeбошaд ва дap дсвони cyxaнвap ба гунаи зep омaдaacт: rap пойи ман аз ачз тaлaбкоpи ту нecг,

То зан(н) набарй, ки дил гирифтори ту нест.

На з-он болам, ки нон харидори ту нест,

Худ дидаи мо махрами дидори ту нест [2, с. 1123].

Ба андешаи мо рубоие, ки дар номаи Aйнyлкyзoт омадааст, нисбат ба нусхаи Myдaрриcи Paзaвй сахех ва ба асл наздик асг. Зеро ин чо суханвар мегуяд: Aгaрчи дил гирифтори ишки туст, пойи ман дар талабат очиз асг. Aгaр нaëмaдaм ва васли ту дaрëб накардам на аз он асг, ки харидорат наям, бал аз он бошад, ки хануз дидаи ман махрами дидори ту несг.

Дар номаи сию хафтум Aйнyлкyзoт барои таквияти фикр байги зерро бидуни зикри муаллиф овардаасг, ки зохиран нусхаи кухани сурудаи Даким Саной асг: Myrearn Оли Банй Одам надорад кимате, Бандагй бояд намудан миллати Парвизро [11, с. 310].

Байги мазкур дар девони Саной ва осори мунтахаби у зайли касидаи «Сок^, май дех, ки чуз май нашканад пархезро» ба гунаи зер омадаасг: Myлкaти Оли Банй Одам надорад кимате, Хоки рах бояд шумурдан давлати Парвизро [2, с. 26; 10, с. 22].

Дукгур Paхими Фарманиш дар фасли «Aшъoри истишходшуда»-и китоби худ гохе ба иштибох ашъори суханварони дигарро, ки дар «Номахо»- и ^озй бе зикри муаллиф накл шудаанд, ба Даким Саной нисбат додааст. Aз чумла, рубоиеро ба гунаи зер оварда ва бар он бовар асг, ки онро Aйнyлкyзoти Дамадонй аз Даким Саной исгишход намудаасг: Дар дидаи дида дида мебинходем, В-онро ба камоли у чило медодем. Ногах ба сари куйи камол афтодем, В-аз дидаву диданй кунун озодем [В, с. 307].

Aйнyлкyзoт дар номаи чихилу дувум, ки пур аз акоиди ирфонй, шарху тафсири исгилохоти тасаввуф ва хуруфи мукаттаъ аст, нахуст дар бораи маърифати зот ва сифоти Худованд сухан намуда, баъд аз бaëни муфассали ин мавзуъ пиромуни ба дарки асмо ва сифоти Худованд муяссар гардидани солик ва бо хама диданй аз дидан боз мондани у ëд мекунад ва барои шохид рубоии мазкурро бидуни зикри гуянда ба таври зайл меорад: «Инчо бувад, ки асмоу-л-Лоху-л-хусно ва сифотиху-л-уло руйи чамоли худ ба_солик намудан гирад. Дар зарраро бинад, ки дар вучуд аст, ки аз мунъимии У гуяд ва аз хакимии У гуяд ва аз кодирй ва аз куддусии У. «aр-Paхмaни-р-Paхим» («Бахшояндаи Mехрyбoн», маъхуз аз сураи Фотиха(1), ояти 2-юм асг- З.Д.), «aл-Maликy-л-Kyддyc» («.. .Подшох, Нихоят Пок...», маъхуз аз сураи Дашр (59), кисмате аз миëнaи ояти 23-юм аст- З.Д.), «aл-Aзизи-л-Вaххoб» («... Foлиби Бахшоянда», маъхуз аз сураи Сод (3 В), кисмати охири ояти 9-ум аст- З.Д.)- ро бинад, ки аз хама руй менамояд... Бидонад, ки «Фало уксиму бимо тубсирун. Ва мо ло тубсирун» («Пас, касам мехурам ба он чи мебинед; ва он чи намебинед», маъхуз аз сураи Докка (Kиëмaт) (69), оягхои 3В -39-ум аст- З.Д.) чист? ^асам аст, ки ба худ ëд мекунад, бо ошикони худ. Бегонагонро аз он чй? Дамон аст, ки «Фа ва Paбби-c-caмoи вал арзи» («Пас, касам ба Парвардигори осмону замин», маъхуз аз сураи Зориет (51), кисмати аввали ояти 23-юм аст- ЗД), «Фа ва Paббикa ланасаланнахум» (маъхуз аз сураи Дичр (15), кисмати аввали ояти 92-юм аст. Худованд дар сурати комили ин оят мефармояд: «Пас, касам ба Парвардигори ту, албатта, аз хамаи онхо якчо суол мекунем»- З.Д.) ба худ ëд мекунад касам. Ин чо бидояти «юхиббухум» пайдо гардад ва «юхиббунаху» руй дар оварад. Ва ин чо солик дидаи худро бо хама диданй дарбозад, маком ин бувад, ки мегуяд:

Дар дидаи дида дидае бинхщем, В-онро ба камоли худ Fизо медодем. Ногах ба сари куйи намол афтодем, Аз дидаву диданй кунун озодем» [11, с. 332].

Pyбoии мавриди бахс дар номаи 25-ум низ бидуни зикри муаллиф бо андаке тагйир оварда шудаасг. Чунонки гуяд: «Пас бидонй, ки мардон мардро дар ин рох чй гуна дида ва диданй аз даст фаро ниходаанд. Чунонки яке аз ин маънй хабар дод! Pyбoй: Дар дидаи дида дидае бинхщам, В-онро ба намоли у нило медодам. Ногах ба сари куйи камол афтодам, Aз дидаву диданй кунун озодам» [11, с. 216].

Тахиягар ва мусаххехони нашри китоб- дукгур Aлинaкии Myнзaвй ва дукгур Aфифи Усайрон дар як чилд ин рубоиро ба ду навъ овардаанд. As хошияи сафха [11, с. 332] маълум мегардад, ки зохиран дар чахор нусхае, ки мусаххехони мазкур зери даст доштаанд «бинходем» ва дар ду нусхаи дигар «бинходам» омадааст, вале дар хусуси тагйироти дигари матни рубоии мазкур ишорае ба назар намерасад. Хуб мешуд, ки мусаххехони китоб тибки усул ва кавоиди илми матншиносй баъд

аз мукожа ва мукобалаи нycxaдои боэътимод ва кадаи^ин як матни нжбатан caдeд ва ба acл наздики pyбоии мaвpиди бaдcpо мeовapдaнд.

Aйнyлкyзоти Хамадонй pyбоии мaвpиди бaдcpо дap фacли «Тамдиди acли pобeъ (Хyдpо бишноc то Хyдоpо бишноcй)»- и китоби «Тамдидот» низ бо андаге тaFЙиp овapдa ва таъкид нaмyдaacг, ки Aбyлaббоcи ^агсоб дap мачолиш caмоъ онpо пaйвacтa мecypyдaacт. Чунонки гуяд: «.. .Инчо cолик мypоди xyдpо ба дама мypодй дapбозaд ва дидаи xyдpо ба дама дида дapбозaд, то дама дида шавад. Aбyлaббоcи ^агсоб дap caмоъ пaйвacгa ин байгдо гуфтй: Дap дидаи дида дидбс биндодeм, В-онpо зи рахи дида Fизо медодем. Hогaд ба capи куйи чамол бфтодсм, Aз дидаву диданй кунун озодсм» [14, c. 63].

Мо pyбоии мaвpиди бaдcpо аз "Дсвони arn^p"- и Хаким Саной пайдо нaкapдeм [2]. Зодиpaн pyбоии мaзкyp аз Шай^ Aбyлaббоc Aдмaд ибни Мудаммад ибни Aбдyлкapим Омулии Тaбapиcгонй, мaъpyф ба Aбyлaббоcи ^accrá acг, ки бино ба кавли ^озй о^о пaйвacгa дap caмоъ гуфтй [14, 63]. Aбyлaббоcи ^агсоб аз машои™ мaъpyфи кapни Х ва аз дамзамонони Шай^ Aбycaиди Aбyлxaйp буд. Содиби xонaкод ва мypидони зиёд буда ва Шай^ Aбycaид xnp^ аз дacги у пушидааст. Мадмуди Myдaббиpй бо такя ба "Hомaдо" ва "Тамдидот"-и Aйнyлкyзот pyбоии мaзкyppо аз Aбyлaббоcи ^агсоб мсдошд ва о^о ба ^rne накл мскунбд, ки дap "Тамдидот" омaдaacг [7, c. 256].

Aз бaдcдои фавк метавон ба ин натича pacид, ки нycxaи ниcбaтaн caдeди pyбой дамон acг, ки дap "Тамдидот" [14, c. 63] омадааст ва capояндaи он зодиpaн Aбyлaббоcи ^агсоб мeбошaд, на Хаким Саной. Aммо ба чй дагел дyктyp Радими Фapмaниш онpо аз Хаким Саной дониcгaacг, моpо маълум нашуд. Aфзyн ба ин, дyктyp Радими Фapмaниш чанд байги дигapи "Hомaдо"-и Aйнyлкyзотpо аз Саноии Faзнaвй мсдонбд, ки дap дсвони cyxaнвap ба нaзap нaмepacaнд ва бapъaкcи он дap "Hомaдо" чанд байги истишдодшуда аз ин cyxaraap бидуни зикpи муаллиф чой доpaнд, ки донишманди мaзкyp аз онддо ёд нaкapдaacт, ки баёни он дама ба^и дигap мexодaд.

Aйнyлкyзоти Хамадонй дap номаи чидилу дувум pyбоии зeppо низ бидуни зи^и муаллиф овapдa ва гyфтaacг, ки aгap cолики тapикaт дyшëp гapдaд, ин pyбой би^онад: З-он як нaзapи нидон, ки мо дуздидсм, Дyp аз ту дaзоp гуна мсдшт дидсм. Дap куйи дaвac пapдaи xyд бидpидeм, Ту ишк фypyxтивy мо биxpидeм [11, c. 333].

Дap acn pyбоии мaзкyp аз Хаким Саной acг ва дap дсвони aшъоpи cyxaнвap ба гунаи зep омaдaacг:

З-он як нaзapи нидон, ки мо дуздидсм,

Дyp аз ту дaзоp дарду мсднбт дидсм.

Андар хавасат пapдaи xyд бидpидeм,

Ту ишва фypyxтивy мо биxpидeм [2, c. 1157].

Aз мукожа ва мукобалаи нycxaдои мaзкyp маълум мeшaвaд, ки и^тилофс байнашон чой доpaд. Бсшбк, миcpaи оxиpи pyбой, ки дap дсвон омaдaacг, нжбатан caдeд acг. Зодиpaн бинобap шабодати навишт дap xaти apaбй котибони Rycax ва ё тaдиягapони матни номадо ба иштибод вожаи «ишва^о «ишк» xондaaнд.

Aйнyлкyзоти Хамадонй дap номаи чидилу шашум чос mc аз баёни акоиди иpфонй мсгуяд: «Ин дaдиc чуз acдоби вокeapо ба коp наёяд. Онpо, ки биёмадаст, зс6о омад, Ишк омаданй бувад, на ом^^ани» [11, c. 360].

Ба aндeшaи мо Aйнyлкyзоти Хамадонй дap номаи мaзкyp миcpae аз pyбоиëги Хаким Сaноиpо истишдод нaмyдaacт. Чун забони номадои ^озй биcëp шиpинy дилкаш ва годи зиёд мавзуну мyкaффоcг, зодиpaн тaдиягapони матн- Aлинaкии Мунзавй ва Aфифи Уcaйpон cyxaни дap дамон вазн гуфтаи нигоpaндaи номapо миcpaи якуми байг пиндоштаанд. Сypaти комили pyбой дap дсвони Саноии Faзнaвй ба гунаи зайл омaдaacг: Пypcй, ки зи ба^и мaчлиc aфpyxтaнй Дap ишк чй лaфздоcг бapдyxтaнй. Эй бexaбap аз cyxтaвy cyxтaнй, Ишк омаданй бувад, на aндyxтaнй [2, c. 1176].

Рубоии мaзкyp дap «Куллиёти Шaмcи Тaбpeзй» ба гунаи зep омaдaacт:

Шaмъecг дили мypод aфpyxтaнй,

Чокecг, зи дaчpи дуст бapдyxтaнй,

Эй бexaбap аз cоxтaнy cyxтaнй,

Ишк омаданй бувад, на омyxтaнй [6, c. 1485].

Aгapчи миcpaи истишдоднамудаи Aйнyлкyзоти Хамадонй айни cypyдaи Мавлонои Бал^й acг, ба занни кавй ^озй онpо аз Хаким Саной овapдaacт, на аз Мавлонои Бал™. Зepо фаъолияги эчодии

Maвлoнoи Балхй (1207-1273) тахмин баъд аз як карни даргузашти Aйнyлкyзoт (ваф.1130-1131) OFOЗ гардидаасг. Зохиран Aйнyлкyзaг дар асл ин мисраъро ба сурати «Ишк омаданй бувад, на андухтанй» оварда, аммо минбаъд бо айби котибон ва ë маъруфияти сурудаи Mавлoнoи Балхй онро тaFЙир ва ë тахрир кардаанд. Дамчунин имкон дорад, ки асли сурудаи Саноии Faзнaвй «Ишк омаданй бувад, на омухтанй» буда ва Aйнyлкyзaг ва хам Mавлoнoи Балхй онро ба хамон сурат накл намудаанд. Зеро бо як назар ба ашъори Даким Саной ва Maвлoнoи Балхй метавон дaрëфт, ки шеъри Maвлoнo аз Саной таъсири здад пазируфтаасг. Maвлoнo гохе айнан мисраъву абети Саноиро такрор карда ва гохи зиëд мазмунеро аз сурудахои у баргирифтаасг.

Aйнyлкyзoти Дамадонй дар номаи панчохум чое аз ахволи соликони рохи Илох ва толибони чамол ëд намуда, барои исгишход ду байт аз сурудахои Даким Саноиро бидуни зикри муаллиф ва дар алохидагй овардаасг. Чунонки гуяд: «Чавонмардо! солик ин чо расад, ки тасбехи зарроти вучуд шунавад, oëти чамол бинад ва хануз беруни кор бувад. Инро намоиш гуянд: «Санурихим ойотино» (маъхуз аз сураи Фуссилат (41), OFOЗи ояти 53-юм асг. Худованд мефармояд: «Нишонахои Худро дар атрофи олам ва дар нафсхои онхо (низ) ба онхо хохем нaмoëнид...»), «Ва казолика нури Иброхима малакута-с-самовоти вал арзи» (Ва хамчунин малакути осмонхо ва заминро ба Иброхим нишон медодем...», маъхуз аз сураи Aнъoм (б), кисмати аввали ояти 75-ум аст- З.Д.). Надидй, ки Халил хама дида буд, баъд катъи акабот бад-у расид. «Инни бариум миммо тушрикун. Инни ваччахту вачхийа лил-лазй фатара-с-самовоти вал арза» («.ба дурусгй ки ман аз он чи шарик мукаррар мекунед, безорам. Maн - дар холате, ки ханифам - руи худро ба суи Он Зоте мутаваччех сохтам, ки осмонхову заминро биофарид...», маъхуз аз сураи Aнъoм (б), кисмати охири ояти 7В-ум ва кисмати аввали ояти 79-ум аст.- З.Д.). Aгaр дар дидани ин оети чамол ва шунидани ин анвои алхон бимонад, харгиз ба намояндаи ин oëra чамол нарасад. Пас агар чунонки равандае гармрав бувад, Халилвор аз ин акабот баргузарад, ки «ло ухиббу-л-офилин» (маъхуз аз сураи Aнъoм (б), кисмати охири ояти 7б-ум аст. Худованд мефармояд: «.. .Фуруравандагонро дуст надорам»):

Киро лабони ту бояд, шакар чй суд кунад?

Ба чойи мехри ту мехре дигар чй суд кунад?

Эшон уро нек донанд, дар Fana! наяфтанд, зуд баргузаранд ва гуянд: «Гуфтем, расидем сари рох на он буд». Aз чаноби азал бо эшон гуянд: Ин хама хичоб аст, то акнун дидй. Дар даруни парда кадаме дарниханд.

Чор табъу хафт чарху панч хис махрам наянд,

Хаймаи ишрат бурун з-ин хафту панчу чор зан» [11, с. 390-391].

Байги аввали мазкур матлаи яке аз Faзaлхoи Даким Саной мебошад, ки дар девони суханвар ба гунаи зер омадаасг:

Маро лабони ту бояд, шакар чй суд кунад?

Ба чойи мехри ту мехри дигар чй суд кунад? [2, с. Вб1].

Зохиран Aйнyлкyзaги Дамадонй байги мазкури Саноиро ба хамон сурате накл намудаасг, ки дар девони суханвар омадаасг. Ab хошияи сафха низ маълум мешавад, ки дар яке аз нусхахо (мавкуфоги Myллo Myрoд, ки соли В03х./1149м. китобат шудааст) «маро» омада, вале тахиягарони матн хангоми тасхех матни чахор нусхаи дигарро, ки «Киро лабони ту бояд, шакар чй суд кунад?» омадааст, пазируфтаанд [11, с. 391]. Ab ин нигох, дар нашрхои баъдй ба эътибор гирифтани нусхаи мазкур савоб хохад буд.

Байги сонй дар девони Даким Саной зайли таркиббанде, ки дар мадхи Имодуддин Сайфулхак Aбyлмафoхир Myхaммaд ибни Maнcyр сурудаасг, ба сурати зерин омада:

Х,афт чарху чор табъу панч хис махрам наянд,

Хаймаи ишрат бурун з-ин хафту панчу чор зан [2, 719].

A3 хошияи сафхаи номахои Aйнyлкyзaг [11, 390-391] маълум мешавад, ки зохиран дар хамаи нусахе, ки мусаххехони китоб зери даст доштаанд, байги мазкур ба хамон сурат накл шудааст. Тахиягари девони Даким Саной низ дар пoëни сафха [2, 719] аз ихтилофи нусхахои девони суханвар хабар намедихад. Aммo дукгур Pахими Фарманиш дар фасли дувуми китоби худ байги мавриди бахсро аз як номаи Aйнyлкyзaг чунон накл кардаасг, ки дар девони Саной омадааст [В, с. 30В]. Бо такя ба китоби дукгур Pахими Фарманиш ва нусхаи макгубоге, ки зери даст дошт, метавон хулоса намуд, ки зохиран Aйнyлкyзoт дар номаи мазкур байги Саноиро ба хамон тарз исгишход намудааст, ки дар девони суханвар омадааст, аммо минбаъд бо айби котибон матни аслии байт тaFЙир пазируфта ва мусаххехони китоби номахо низ онро ба хамон сурат овардаанд.

Дар номаи дигари худ, ки тахти раками 55-ум карор дорад, A^yn^am Дамадонй дар хусуси махсусиятх,ои равиши рохи Илох, тафовути равандагон, фарки хосу ом дар фахми маонии ирфонй, ба дил бояд дар рохи Худо рафтан, фарки табиби дил аз табиби колаб, ба гушу чашм Faйриимкoн будани фахми суханони ахли дил ва f. бахс намуда, таъкид месозад, ки мардуми омй ва мyбтaдиëн бояд дар хар кор ручуъ ба олим ва муршиде намоянд, зеро онхо монанди беморе хасганд, ки ниëз ба

табиб доpaнд. 4pe дамчун мypшиди комил мyxотaбpо панд мeдидaд, ки чун учб pacид, тapки тоат намудан бсд бувад ва бapои истишддод байги зepинpо бидуни зикpи муаллиф мeоpaд: Ба дap-ч аз pод бозафтй, чй (кyфp) он (дин)-у чй имон, Ба дap-ч аз дуст вомонй, чй зишт он накшу чй зсбо [11, c. 438].

Байги мaзкyp аз кacидaи «Макун дap чиcмy чон манзил, ки ин дун acтy он воло»-и Саноии Faзнaвй буда, дap дсвони cyxaнвap ба гунаи зep омaдaacг: Ба дap-ч аз pод дур афтй, чй кyфp он харфу чй имон, Ба дap-ч аз дуст вомонй, чй зишт он накшу чй зсбо [2, c. 51; 10, c. 34].

Aйнyлкyзоти Хамадонй дap номаи дигapи xyд, ки дap ин нycxa зайли шyмоpaи 68-ум омaдaacг, нaxycт аз шapди ояти «Aллодy йaтaвaф-aл-aнфyca дина мавтидо» (мaъxyз аз cypaи Зyмap (39), киcмaти аввали ояти 42 аст. Худованд дap ин ояг мeфapмояд: «Худо pyx^^ наздики мapги онддо кабз мскунад...»- З.Х )- pо пypcидaни мyxотaб ёд намуда мсгуяд, ки шapди комили ин ояг дap як нома намсгунчад ва чанд мучаллад мexодaд. Сипа^ ба тaфcил дap боpaи фapки донандагони маънои ^ypъонy олимон аз нокилону дофизони Каломи Худо бaдc мскунад ва мсгуяд, ки aгapчи нокилону дофизон биcëpaнд ва чандин кавл дap тaфcиpи ин ояг мсдонанд, ин дануз илм набошад, зepо дониcгaн дигapy cyxaни дигapонpо ёд гиpифтaн ва ё дифз кapдaн дигap бошад. Ба андсшаи Крзй дониcгaни маънои оёг нaфapepо мсмонад, ки лаззати acan мсдонад ва аз он бeвоcигa xypдaacг ва мсгуяд, ки он ш^ин acг, аммо xондaнy ёд г^ифтан ва дифз намудани оёг мишли шaxce бошад, ки номи acan ба чанд забон мсдонад, ваге боpe онpо надида ва маззаи он ночашида мсгуяд, ки он ш^ин acг [12, c. 47-48]. 4pe дap боpaи фapки дофизони кулли ^yp^^ ки маънои он надонанд ва оpифонe, ки ба мaъpифaти Худо дacт ёфтаанду панчод ояг ё cypaи Фотидapо дифз нaдоpaнд, бaдc мскунад ва бapои таквияги фикp аз Билоли Хабашй ёд намуда, бapои истишддод ду байг аз Хаким Саной мeоpaд. Чунонки гуяд: «Эй дуст! Билоли Хабашй мсгуфт: «Aшдaдy анна ло илода иллаллоду». Ба «cин» мсгуфт, ба «шини муъчам» нaмeгaвониcт гуфт. nac, Саййид- caлъaм- гуфт: «Сину Билоли индаллоди шин». Aммо Бучадл ва Буладаб «ашдад» pоcг бигавонистандй гуфт. Чй гуйй адли ^yp^^ адлуллоди ва xоcaтyдy Бучадл буд, ё Билол?... Олимй на он аст, ки ту донистай то ин шяг. Саной гуяд:

Имомат rap зи кибpy диpcy буялу кин бypyн н-ояд, Ба дуза^ донаш аз маънй в-apaш дap гyлcитон бинй. В-aгapчи тaйлacон доpaд, машав Fappa бад-он, к-он чо Якс тaвкecг аз оташ, ту он к-аш тайлашн бинй» [12, 49-50].

Aбëги мaзкyp аз «Кашдаи натичаи доли Hишопyp»-и Хаким Саной буда, дap нycxaи Myдappиcи Разавй ба гунаи зep омaдaacг:

Имомат rap зи кибpy диpcy бу^лу кин бypyн н-ояд, Ба дуза^ донаш аз маънй гараш дap гyлcигон бинй. В-aгapчи тaйлacон доpaд, машав Fappa, ки дар дузах Якс тaвкecг аз оташ, ки онро тайлашн бинй [2, c. 709].

Aз дошияи caфдaи нycxaи Myдappиcи Разавй маълум мeшaвaд, ки дсч як аз нycxaдои зepи дacти у буда, айни абёги номаи мaзкypи Aйнyлкyзот нecг. Aз ин py, абёги мaзкypи номаи ^оз^о мсгавон ба дaйcи якс аз нycxaдои кадим ва дaвpони зиндагии Хаким Саной пaзиpyфт ва дap нaшpдои минбаъда ва нycxaдои илмй-ингикодии дсвони cyxaнвap ба эътибоp гиpифт.

Aйнyлкyзот дap к^мата поёни номаи мaзкyp ба тaфcил п^омуни ишки дакикй бaдc намуда, чос бapои шодид pyбоии зeppо бидуни зи^и муаллиф мeоpaд, ки бсшак аз Хаким Саной acг. Чунонки гуяд: «Бидояти ин rap ишк acг, то pacй он гад бинй. Холс донам, ки ^p^ эй азиз! Бap cини сипехри cиp cипод омад ишк, Бap кофи кулохи гул кулод омад ишк. Бap мими мулуки мулк мод омад ишк, Бо ин дама як кадам зи pод омад ишк» [12, c. 59].

Myдappиcи Разавй дap дсвони Хаким Саной pyбоии мaзкyppо бо андакс тaFЙиp ва табдили миcpaъдои дуюм ва ceюм овapдaacг: Бap шни capиpи cиp cипод омад ишк, Бap мими мулук подшох омад ишк Бо кофи камоли кул кулод омад ишк, Бо ин дама як кадам зи pод омад ишк [2, c. 1149].

Aз дошияи caфдaи нycxaи Разавй маълум мсшавад, ки дap якс аз нycxaдо pyбоии мaзкyp монанди номаи Aйнyлкyзот омaдaacг [2, c. 1149]. Mypan^M «Оcоpи му^а^б^и Хаким Саной зодиpaн pyбоии мaвpиди бaдcpо аз нycxaи Myдappиcи Разавй бapгyзидa ва онpо ба гунаи зep xондaacг: Бap cини cap^ сарсипох омад ишк, Бap мими мулук подшох омад ишк Бо кофи камоли кул кулод омад ишк,

Бо ин хама як кадам зи рох омад ишк [9, с. 29В].

Зохиран нусхаи нисбатан сахех ва ба асл наздики рубоии мавриди бахс дар «Тамхидот»-и Aйнyлкyзoти Дамадонй ба назар мерасад, ки онро ба таври зер метавон хонд: Бар сини сарири сир сипох омад ишк, Бар кофи каломи кул кулох омад ишк. Бар мими мулуки мулк мох омад ишк, Бо ин хама як кадам зи рох омад ишк [14, с. 114].

Дар сурати дуруст будани фикри мазкур мусаххехони нусхахои баъдии девони Даким Саноиро лозим асг, ки дар тасхехи рубоии мазкур нусхаи «Тамхидог»-ро хамчун яке аз нусхахои кадима ба эътибор бигиранд. Зеро дукгур Aфифи Усайрон, ки мусаххехи китоби «Тамхидот» мебошад, аз чй сабаб бошад, ки хангоми тасхех ва тахияи «Номахо»-и Aйнyлкyзoт хамрохи дукгур Ararn^™ Myнзaвй нусхаи нисбатан сахехи рубоии мазкурро, ки дар «Тамхидот» омадааст, ба назар нагирифтаасг.

Даким Саной дар яке аз рубоиети худ, ки бaëнгaри ишки ирфонй ва вахдати вучуд асг, мефармояд:

То бо худй арчи хамнишинй бо ман, Эй бас дурй, ки аз ту бошад то ман. Дар ман нарасй то нашавй аз худ гум, К-андар рахи ишк ë ту гунчй ë ман [2, с. 11б1].

Aйнyлкyзoти Дамадонй дар яке аз номахои худ, ки зайли шумораи хафтоду якум омадаасг, байги сонии рубоии мазкурро бидуни зикри сарояндаи он ба гунаи зер овардаасг: «^гар пашшае ошики бод ояд, чй гуйй харгиз висол миСни эшон тавонад буд? Дайхот! ... Дар ман нарасй то нашавй як бо ман, К-андар рахи ишк ë ту гунчй ë ман» [12, с. В4].

Aйнyлкyзoт дар номаи дигари худ, ки зайли раками хаштоду хафт омадаасг, баъд аз дуои мухогаб нахусг аз се нома дар чавоби пурсиши у навиштани худ ëд мекунад ва мегуяд, ки пеши хар кас бaëн намудани ин улум харом бошад ва танхо онхое, ки дар макоми ризо ва макомоги соликони пухта карор доранд, дарки ин маонй метавонанд кард [12, с. 212-213]. Сипас, хамчун орифи беназир аз макоми ишк ва ахволи ошикони хакикй сухан карда, барои истишход рубоии зеринро бидуни зикри муаллиф меорад: «Ин чо пайдо нест, ки хол кадом асг ва чамол кадом? .. .^ар ошик шавй, фарк надонй миСни руйи дуст ва муйи дуст. ин чо доной дар нодонй гум шавад. Ин чо дил чуз бедилонро набувад... Басо саро, ки ин чо дар сар карданд, ин чо бувад, ки сар бохтан ва сар ëфтaн як таъм дошт:

Чун ман набувад кас ба чахон дархури ишк,

З-он бар сари ман ниход чарх афсари ишк.

Якбора шудам ба табъи дил чокари ишк,

Дорам сари он, ки сар кунам дар сари ишк» [12, с. 214-215].

Pyбoии мазкур дар девони Даким Саной ба гунаи зайл омадаасг:

Чуз ман ба нахон набуд кас дархури ишк,

З-он бар сари ман ниход чарх афсари ишк.

Якбор ба табъи хуш шудам чокари ишк,

Дорам сари он, ки сар кунам дар сари ишк [2, с. 1149].

Aйнyлкyзoт дар номае, ки тахти раками наваду якум омадааст, чое дар рахи ишк сарсупурда будан, чон бохтан ва ба хар балою дард розй ва шокир буданро аз шарти адаб медонад ва баъд аз ишораи кутох ба киссаи курбонй намудани Иброхими Халил рубоии зеринро меорад: "Ин ташриф на бас асг Халилро, ки гуянд: "Исмоилро курбон кун". Чони худ бояд, ки ба шукронаи ин дар миСн нихад, ки уро бар чунин махаке зананд. Pyзе, ки бувад дилам зи чонон пурдард, Шукрона хазор чон фидо бояд кард. К-андар сари куйи ошикй, эй сарамард, Бе шукр кафои некувон натвон хвард» [12, с. 243].

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Pyбoии мазкур аз рубоиети Даким Саной буда, дар нусхаи Myдaрриcи Paзaвй мисраи якуми он «Фузе, ки дилат бувад зи чонон пурдард» омадаасг [2, с. 1130]. Зохиран «дилат» гуфтан нисбат ба «дилам» сахех аст, зеро суханвар ба мухогаб мегуяд: эй некмард, рузе, ки дилат аз Faми маъшук пурдард гашт, бояд ба он дарду бало шукрона намой ва бар ивазаш на як, балки хазорон чон фидо созй. A3 хошияи сафхаи номаи мазкур маълум мешавад, ки дар яке аз нусхахо «дилат» омадаасг, вале мусаххехони китоб вожаи «дилам»-ро, ки дар се нусха омадаасг, пазируфтаанд [12, с. 243]. Mycaххехoни китоби «Номахо»-и Aйнyлкyзaгрo лозим асг, ки дар нашрхои баъдй он нусхаеро ба эътибор бигиранд, ки нисбатан сахех ва айни девони суханвар аст, на матни тахрифшударо, ки дар чандин нусах ба такрор омадаасг.

Aйнyлкyзот дap номас, ки тадти paкaми наваду панчум омaдaacт, бapои истишдод абёти зeppо бидуни зикpи муаллиф овapдaacг, ки аз Faзaлиëги Хаким Саной мсбошад: «Сокиё, пур шуд дил аз тимоp пyp кун чомpо, Бap кафи ман нсд ce бода давлати айёмро. То замонс бс замона чону дил шодон кунем, Кам кунем аз дил замоне мехнати фарчомро. №ми мо бap я^ нигоpy штеинс cap бимол, Чуз ба бсномй кй ёбад дap ду гетй номpо?!» [12, c. 322].

Дap дсвони cyxaнвap Faзaли мaзкyp дамагй шаш байт acг ва байти якуму дувуми он ба cypara зep омaдaacт:

Сокиё, дил шуд пур аз тимоp пyp кун чомpо, Бap кафи мо нсд ce бода гардиши ачромро. То замонс бс замона чоми май бар каф нихем, Бишканем андар замона гардиши айёмро [2, c. 796].

Байги ceвyмe, ки дap номаи мaзкyp омaдaacг [12, c. 322], дap дсвони cyxaнвap ба нaзap нaмepacaд [2, c. 796]. As дошияи caфдa paвшaн мсшавад, ки Myдappиcи Разавй аз абёте, ки дap номаи Aйнyлкyзот омaдaacг, огод acг [2, дошияи c. 796]. Aß мyкоиca ва мукобалаи абёти мyндapич дap номадо ва дсвони Саной маълум мсшавад, ки зод^ан Aйнyлкyзот абёги мaзкyppо аз нycxaи дигap, ки дap замони зиндагии Хаким Саной дacгpac буд, истишдод нaмyдaacт, дap aкcи дол Myдappиcи Разавй дap дошияи caфдa ба ондо ишоpa мeкapд.

Aйнyлкyзот дap поëнгapи номаи мaзкyp наклс аз Шай^ Бapaкa- мypшиди xern мeоpaд [12, c. 323] ва OTrnc cyxaн аз ишк ва ошикй намуда бapои истишдод чах^ байти зeppо бс зикpи муаллиф накл мскунад, ки бсшак аз RycxaK^ кудани aшъоpи Саной ба дишб мepaвaнд. Чунонки гуяд: «Ва он ки маъшуки xyдpо дap xоб низ надид, ypо ошик кай гуянд? Фapëд, аз пиндоpи бeдоcил! Эй пайки ошикон ^ape кун ба боми дуст, Бapгapд бaндaвоp ба гиpди макоми дуст. Гиpди capойи дуст тавофс куну бибин Он боpy боpномaвy он эдтишоми дуст. Ходй, ки нapxи мушк шикacгa шавад ба Mapв Бapзaн ба зулфи пypшикaни мушкфоми дуст. Ходй, ки боpи нав кaмape бандй аз Сapaxc Хaмpоди xeш кун ба cyйи ман caломи дуст [12, c. 323-324].

Дap дсвони Хаким Саной Faзaли «Эй пайки ошикон гyзape кун ба боми дуст» 12 байт аст. Ду байги аввали мaзкyp дap дсвони Саной низ ду байги на^устини Faзaл acг ва байнашон дсч фapк ба нaзap нaмepacaд. Байги ceвyми мaзкyp низ дap дсвони cyxaнвap байги гевум acг, аммо дap миcpaи якуми ин байг ба чои «Mapв» вожаи «Чин» омaдaacг [2, c. 819]. Байги чоpyми мyндapич дap номаи мaзкyp аз байги чоpyми дсвон куллан фapк мскунад, зepо миcpaи дафтуми мaзкyp дap дсвони cyxaнвap чун миcpaи нудум ва ба гунаи «Ходй, ки боpи aнбap ба^шй ту аз Сapaxc» омада ва миcpaи даштуми мyндapич дap номаи Aйнyлкyзот дap дсвони Саной дамчун миcpaи чоpдaдyм ва бо андакс тaFЙиp, яънс бap ивази «^уйи ман» «^уйи мо» омадааст [12, c. 324; 2, c. 819].

Aйнyлкyзоти Хамадонй на тандо дангоми баёни андсшадои ^фонй, балки дини шapдy тавзсд ва тaфcиpи оёги Кypъон ва а^одши Рacyл (c) низ аз aшъоpи Хаким Саной мадад чyегaacг. Aз чумла, дap номаи 127-ум чос аз шифоба^шанда ва шapди маъчундои бeмоpидои мyxтaлиф будани Кypъон ёд намуда, бapои иcгишдод бaйгepо бидуни зи^и муаллиф аз Саноии Faзнaвй овapдaacт. Чунонки гуяд: «В-arap на он будй, ки маъчундои paнгоpaнг будй дap Кypъон Худойи таоло нагуфтй, ки «Кул куллуй йаъмалу ъало шокилатиди» (мaъxyз аз cypaи Иcpо (17), киcмaти OFOЗи ояги 84-ум acг. Худованд мeфapмояд: «Бигу: «Хap кace бap тapикaи xyд коp мскунад... » -З.Х). Маънй он acт, ки дap бeмоp аз маъчун xypaд, ки пaЙFaмбap-caлъaм- фapмояд, ки ин вaйpо cyд доpaд. Якс ин маъчун xypaд, ки «фаълам аннаду ло илода иллаллоду» (мaъxyз аз cypaи Мудаммад (47), киcмaти аввали ояги 19-ум acт. «nac, якин кун, ки ба чуз Худо дсч маъбудс нсст...»- З.Х) ва якс ин xypaд, ки «Ва акиму-c-caлотa ва ату-з-закота» (мaъxyз аз cypaи Бaкapa (2), к^мата аввали ояги 43 -юм acг. «Ва нaмозpо бapпо доpeд ва зако^о бидидсд... »- З.Х) ва якс ин xypaд, ки «Ит-такуллода ва зapy мо бакийа мина-p-pибо» (мaъxyз аз cypaи Бaкapa (2), ^^матс аз миёнаи ояги 278-ум acт. «.. .аз Худо дaзap кунсд (ва aгap аз адли имон дacгeд), он чиpо, ки аз cyд мондaacт, тapк кунсд» - З.Х) ва якс ин xypaд, ки «yнзypy мозо фи-c-caмовоти вал apзи» (мaъxyз аз cypaи Юнyc (10), ^домате аз миёнаи ояги 101-ум аст. «.. .Бибинсд, ки дap оcмондовy замин чй чиз аст?...»- З.Х) ва якс ин xypaд, ки «фaътaбиpy йа yли-л-aбcоpи» («...nac, ибpaт гиpeд, эй cодибони дидадо», мaъxyз аз cypaи Хaшp (59), киcмaти оxиpи ояги 2-юм аст- З.Х) ва бeштap Кypъон дама шapди маъчундо ва матбу^до ва шapбaтх,ои бeмоpии мyxтaлифи xaлк аст.

Aввaлy оxиpи Кypъон зи чй «бо» омаду «cин»,

Яъне андар рахи дин рахбаратон Куръон бас» [12, с. 485-486].

Байги фавк аз касидаи «Даргахи халк хама зарку фиреб асту хавас» буда, дар нусхаи Myдaрриcи Paзaвй ба гунаи зайл омадаасг:

Aввaлy охири Куръон зи чй «бе» омаду «син»,

Яъне андар рахи дин рахбаратон Куръон бас [2, с. 309].

Зохиран асли сурудаи Даким Саной хамон асг, ки дар номаи мазкури Aйнyлкyзoт исгишход шудаасг [12, с. 4В5-4Вб]. A3 хошияи сафхаи девон низ маълум мешавад, ки дар яке аз нусхахо «бо» омада, вале мусаххехи китоб онро сарфи назар намудааст [2, хошияи с. 309].

Aйнyлкyзoт дар номае, ки тахти раками 155-ум омадааст, дар хусуси одоби пир ва мурид сухан намуда, хар як фармудаи пирро барои мурид чун хилъати Илохй медонад, ки хар чо бувад дар химояти он хилъат бошад ва парокандагии муридро сабаби дур шудани у аз химояти пир мехисобад ва барои исгишход байги зерро бидуни зикри муаллиф меорад:

Ё бирав хамчун занон рангеву буйе пеш гир,

Ё чу мардон андар ойу гуй дар майдон фикан [13, с. 435].

Байги мазкур аз касидаи «Барги бебаргй надорй, лофи дарвешй мазан»-и Даким Саной буда, дар «Девон» ва «Осори мунтахаб»-и суханвар айнан омадаасг [2, с 4В4; 10, с 94].

Aфзyн ба ин, A^y^yBorn Дамадонй боз чанд байги дигари Даким Саноиро бидуни зикри гуянда дар «Номахо» ва «Тамхидот»-и худ исгишход намудааст, ки бaëн ва кдесу мукобалаи хамаи онхо бо «Девони ашъор»-и суханвар бахси алохидаро мехохад.

A3 тахкики ин мавзуъ ва мукоисаву мукобалаи «Девони ашъор»-и Даким Саной бо ашъори исгишходшудаи у дар «Номахо»-и Aйнyлкyзaг метавон ба ин натича расид:

1. A^yn^arn Дамадонй (тахмин 109б- 1131) аз хамзамонони Даким Саной буд ва пеш аз у дар синни 35-солагй ба шаходат расид.

2. Даким Саной хамчун суханвари ориф хануз дар замони зиндагии худ обру ва маъруфияти беназир дошта ва сурудахояш дар осори хамзамонон хамчун исгишход накл шудаасг.

3. Aйнyлкyзaги Дамадонй бо он хама дониш, хунари нависандагй ва маком дар тасаввуф Даким Саноиро хамчун суханвари ориф ва беназир эътироф мекарда ва дар осораш аз сурудахои у мадад чусгаасг.

4. Овозаи шухрати Даким Саной ва сурудахои у хануз дар даврони зиндагияш на танхо дар Fазнинy Балх ва Сарахс, балки то Дамадон ва дигар манотики форсизабонон расида ва дар махофилу мачолиси ахли тарикат ва осори cyхaнcaрoëни ориф ба касрат накл мешудааст.

5. Ab омузиш ва тахкики мавзуъ маълум мешавад, ки «Номахо»-и Aйнyлкyзaг ва «Девони ашъор»-и Даким Саной ниСз ба тасхех доранд ва чойи нусхахои интикодии онхо хануз холй аст.

6. «Номахо» ва «Тамхидот»- и Aйнyлкyзoти Дамадонй яке аз кадимгарин сарчашмахое мебошанд, ки дар замони зиндагии Даким Саной таълиф шудаанд ва метавонанд хамчун нусхаи кухан дар тасхехи ашъори ин суханвар хидмат кунанд.

7. Aйнyлкyзoти Дамадонй на танхо барои тасдик ва таквияти фикр аз ашъори Даким Саной мадад чуста, балки гохи зиСд бо андешахои орифонаи худ чихати маърифати абети алохида ва рyбoиëти суханвар хидмат аст.

В. Нусхахои боэътимоди осори A^y^^a^o метавон хамчун яке аз кухантарин нусхаи ашъори Даким Саной ва хам шархномаи абëти алохидаи ин суханвари ориф пазируфт ва дар тасхеху нашри нусхахои илмй-интикодии осори у ба кор гирифт.

АДАБИЁТ

1. Fasm^, Aбyлмaчд Ынч^уд ибни Одам Саной. Maкoтиб. Ба кушиши Назир Aхмaд. -Техрон: Бунди мавкуфоти дукгур Ыахмуди Aфшoр, 1379.- 415 с.

2. Fasm^, Даким Aбyлмaчд Maчдyд ибни Одам Саной. Девон. Бо мукаддима ва хавошиву фехраст ва саъйу эхтимоми Ыударриси Pa3aHí. - Техрон: Интишороти Саной, 13ВВ. - 1227 (+ яксаду шасту хафт) сах.

3. Деххудо, Aлиaкбaр. Фарханги мутавассити Деххудо. Дар ду чилд. Зери назари дуктур Саид Чаъфари Шахидй. Ба кушиши Fyлoмризo Сигуда, Эрач Ыехракй ва A^^ Сулгонй. - Техрон: Интишороги Донишгохи Техрон, 13В5. Чилдхои аввал ва дувум. -3224 сах.

4. Зоиров Д. A^Hëra тасаввуф (асрхои XI- XIII). - Хучанд: Ношир, 2013. - 23б сах.

5. Куръони карим. Maгни асл ва тарчумаи маънохои он ба забони точикй. Maгни тарчумаи точикй ва тавзехоти Ыухаммадчон Умаров. - Душанбе: «Эр-граф», 2011. - б40 с.

6. Мавлавй, Чалолуддин Мухаммад. Куллиёти Шамси Табрезй. Ба инзимоми шархи холи Мавлавй ба ралами Бадеъуззамон Фурузонфар. - Техрон: Муассисаи интишороти Амири Кабир, 1376. - 1570 с.

7. Мудаббирй, Махмуд. Шархи ахвол ва ашъори шоирони бедевон. - Техрон: Понус, 1370. - 704 сах.

8. Фарманиш, Рахим. Ахвол ва осори Айнулщузот. - Техрон: Асотир, 1392. - 385 сах.

9. Х,аким Саной. Осори мунтахаб: Чилди 1. - Душанбе: Адиб, 1993. - 400 сах.

10. Х,аким Саной. Осори мунтахаб: Чилди 2. - Душанбе: «Адиб», 2004. - 296 сах,

11. Хамадони, Айнулщузот. Номахо. Чилди аввал. Ба эхтимоми дуктур Алинащии Мунзавй, дуктур Афифи Усайрон. - Техрон: Асотир, 1377. - 480 сах.

12. Хамадонй, Айнулщузот. Номахо.Чилди дувум. Ба эхтимоми дуктур Алинащии Мунзавй, дуктур Афифи Усайрон. - Техрон: Асотир, 1377. - 488 сах.

13. Хамадонй, Айнулщузот. Номахо.Чилди севум. Ба эхтимоми дуктур Алинащии Мунзавй. - Техрон: Асотир, 1377. - 444 сах

14. Хамадонй, Айнулщузот. Тамхидот. Бо мущаддима ва тасхеху тахшия ва таълищи Афифи Усайрон. - Техрон: Интишороти Манучехрй, 1373. - 523 сах.

ВЛИЯНИЕ ТВОРЧЕСТВА САНОИИ ГАЗНЕВИ НА ПИСЕМ АЙНУЛКУЗОТА ХАМАДОНИ

Саноии Газнави оставил после себя бесценное творческое наследие, самыми известными из которых являются "Диван стихов", маснави "Корномаи Балх", "Сайр-ул-ибод илал маъод" «Хадикат-ул-хакика ва шариат-ут-тарика» и «Макотиб». Читая книгу автора "Девони ашъор" можно делать такой вывод, что Хаким Санои был мастером по написанию од, таркиббандов, газелей, мусамматов, мукаттаот, рубаи, которые составляют его книгу. Именно его поэтическое мастерство стало причиной того, что ряд его современных и последующих поэтов пошли по его стопам. Один из великих мыслителей, который выучил стихи поэта и одно время написал некоторые стихи Хакима Санои под своим именем, не показывая основного автора, Абдуллох ибн Мухаммад Миёнджи или по другому зовут Айнулкузот Хамадони. Как показывает исследование письма Айнулкузота Хамадони из творчества Хакима Санои имеют влиятельную силу и его стихи под подлинным автором могут служить как самыми древними свидетелями литературных источников и стать верным экземпляром для дальнейшего изучения творчества и переиздания «Диван стихов» Хакима Санои.

Ключевые слова: Айнулкузат Хамадони, Санои Газнави, "Письма", диван стихотворений, рубаи, ода, истишход

THE INFLUENCE OF SANAI GHAZNAVI ON LETTERS AYNULQUZOT HAMADANI

Sanoi Ghaznavi left behind a priceless creative legacy, the mostfamous of which are "Diwan ofpoems", masnavi "Kornomai Balkh", "Sayr-ul-ibod ilal ma'od", "Hadiqat-ul-haqiqa wa Shariat-ut-tariqa" and "Makotib". Reading the author's book "Devoni ash'or(Diwan of poems)", we can conclude that Hakim Sanoi was a master of writing odes, tarkibbands, ghazals, musammats, muqattaot, rubai, which make up his book. It was his poetic skill that caused a number of his contemporary and subsequent poets to follow in his footsteps. One of the great thinkers who learned the poems of the poet and at one time wrote some of the poems of Hakim Sanoi under his own name, without showing the main author, Abdulloh Ibn Muhammad Mienji or otherwise called Ainulkuzot Hamadoni. As the study shows, Ainulkuzot Hamadoni's letters from Hakim Sanoi's work have an influentialforce and his poems under the original author can serve as the most ancient witnesses of literary sources and become a faithful copy for further study of the work and reissue of Hakim Sanoi's "Diwan of poems".

Keywords: Aynulquzot Hamadani, Sanai Ghaznavi, "Letters(Nomaho)", the Diwan of poems, the Rubaiyat, an ode, istishhad Сведения об автора:

Зоиров Халимджон, к.филол.. н., заведующий общеуниверситетской кафедрой таджикского языка ГОУ «ХГУ им. акад. Б. Гафурова» (Таджикистан, Худжанд) Email: z.halimjon@mail.ru About the author:

Zoirov Khalimjon, candidate of philological sciences, head of the all-University chair of the Tajik language under the State Educational Institution "KhSU named after acad. B. Gafurov (Tajikistan, Khujand) E-mail: z.halimjon@mail.ru

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.