CC BY
91
10.00. 00. ИЛМҲОИ ФИЛОЛОГИ
10.00. 00. ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ
10.00. 00. PHILOLOGICAL SCIENCES
10.01.00. адабиётшиносИ
10.01.00. ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИЕ 10.01.00 LITERATURE
10.01.03. АДАБИЁТИ МАРДУМИ КИШВАРҲОИ ХОРИҶӢ
10.01.03. ЛИТЕРАТУРА НАРОДОВ СТРАН ЗАРУБЕЖЬЯ
10.01.03. LITERATURE OF THE PEOPLE OF THE COUNTRY AND ABROAD
УДК 8Т1 ББК 83,3
М. Ю. ХОҶАЕВА
НАХУСТИН ШАРҲИ ДЕВОНИ ҲОФИЗ
Вожаҳои калидӣ: Мирсайид АлииҲамадонй, шарҳнависй бар девониҲофиз, Муродоти девони Ҳофиз, шарҳияк байтиҲофиз, ташреҳиистилоҳоти сӯфия, тавзеҳиисмва лақабиҲофиз.
Мирсайид Алии Ҳамадонй аз шахсиятҳои мунири илмиву фарҳангй ва мазҳабии мост, ки бо осори мутааддиди мансур ва манзуми форсиву арабй дар ақсои олам шӯҳрати бузург пайдо кардааст. Шахсияти боазамати ӯ ва хидматҳое, ки барои густариши илму фарҳанг ва ислом ба ҷо овардааст, номи ӯро ҷовидонй намудааст ва ҳақ ба ҷониби аллома Иқболи Лоҳурист, ки мегӯяд:
Мирсайид Алии Ҳамадонй дар тӯли умри пурбаракати хеш бештар аз 170 рисола, аз ҷумла рисолаҳои хурди ирфонй мисли «Машориб-ул-азвоқ», «Рисолаи фақрия», «Миръот-ут-тойибин», «Рисолаи зикрия», «Даҳ қоидаи сӯфия», «Рисолаи дарвешия», «Минҳод-ул-орифин», «Силсилат-ул-авлиё», «Чиҳил мақоми сӯфия», «Истилоҳоти сӯфия», «Одоб-ул-машоих», «Манозил-ул-соликин» ва гайра, инчунин осори манзум муштамил бар 41 газал, 9 рубой, 1 қитъа, баъзе абёти парокандае, ки дар батни осори мансураш сабт аст ва достони «Ҳафт водй» (ё «Ихтиёроти амирия»)-ро таълиф намудааст.
Дар ин мақола сухан дар бораи яке аз нодиртарин асарҳои Мирсайид Алии Ҳамадонй меравад, ки ба тавзеҳи баъзе вожаҳои ирфонй ва шарҳи як байти Ҳофиз ихтисос ёфта, вале бо баъзе сабабҳо мавриди таваҷҷӯҳи муҳаққиқони ҳофизшинос қарор нагирифтааст. Ин асар «Муродоти девони Ҳофиз» ном дошта, таҳти шумораи 7763 дар музеи Бритониё маҳфуз аст ва онро бори аввал доктор Муҳаммади Риёз дар китоби «Аҳвол ва осору ашъори Мирсайид Алии Ҳамадонй (бо шаш рисола аз вай)» тавассути Маркази таҳқиқоти форсии Эрон ва Покистон соли 1980 дар Исломобод ба табъ расонидааст ва соли 1994 дар Тоҷикистон дар ҷилди авали осори чаҳорҷилдаи «Мирсайид Алии Ҳамадонй» ба хати кириллй таҳия ва чоп шудааст.
Бино ба қавли Муҳаммади Риёз, ин рисола дар васати «Дебочаи Гуландом бар девони Ҳофиз» ва «Девони Хода Ҳофиз » (Ҷамъоварии муосири вай Хода Муҳаммади Гуландом) қарор дорад, ки зоҳиран мунҳасир ба фард аст.
Нуктаи долиб он аст, ки Мирсайид Алии Ҳамадонй, ки солҳо дар Кашмир зистааст, бисту як сол даҳонгардй кардаву дувоздаҳ бор сафари ҳад ба дой овардааст ва манотиқи мухталифи Эрон, Шибҳи Қора, Мовароуннаҳр, Сейлон, Тибет, мамолики Арабро дидааст. Дар яке аз сафарҳои худ ӯ ба Шероз низ омада, бо Хода Ҳофизи Шерозй мулоқот доштааст. Дар ин бора яке аз ёрон ва муридони Мирсайид Алии Ҳамадонй Сайид Ашрафи Ҷаҳонгир ибни Сайид Муҳаммад Иброҳими Симнонй, ки бо номи Ҷаҳонгард низ шӯҳрат дорад ва аз сайёҳони бузурги олами тасаввуф ва
Сайидуссодот, солориАдам,
Дасти ӯ ссеъмори тақдири умам.
То Ғазолй дарси «иллаҳ» ҳӯ гирифт,
Ҷумларо он шоҳи дарёостин Дод илму санъату таҳзибу дин. Офарид он мард Эрони сагир Бо ҳунарҳои гарибу дилпазир. Як нигоҳи ӯ кушояд сад гиреҳ
Зикру фикр аз дудмони ӯ гирифт. Муршиди он кишвари минупазир Миру дарвешу салотинро мушир.
Хезу тирашро б а дил роҳе бидеҳ! (5, 351)
58
НОМАИ ДОНИШГОХ. УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 2(43)2015
сӯфиёни машҳури Шибҳи қораи Покистон ва Ҳинд аст, дар китоби «Латоифи Ашраф» хабар медиҳад. «Латоифи Ашраф» маҷмӯаи гуфтори сӯфии мазкур Сайид Ашрафи Ҷаҳонгир аст, ки бо Алии Ҳамадонӣ ҳамсафар буда, ба иттифоқ дар Шероз меҳмони Хоҷа Ҳофиз шудааст. Ҳам аз ахбори ин сӯфии номвар ва ҳам аз асари Мирсайид Алии Ҳамадонӣ маълум мешавад, ки ҳар ду ҳазрати Хоҷа Ҳофизро орифи комил шинохта ва иродатманди ӯ будаанд.
Дар бораи «Муродоти девони Ҳофиз» ва аҳамияти он муаллифи пешгуфтори китоби «Аҳвол ва осору ашъори Мирсайид Алии Ҳамадонӣ» менависад, ки: «Шарҳи вай бар теъдоде аз ашъори Ҳофиз ва низ фарҳанге, ки барои мусталеҳоти девони вай пардохта ва ҳар ду низ бо диди орифона - дар навъи худ нахустин корест, ки анҷом шуд ва ҳарчанд маҳсули кори вай дар ин маврид як рисолаи мухтасар беш нест, вале аҳамияти шоёне дорад, зеро илова бар фазли тақаддум - шореҳ худ бо Хоҷаи Шероз муосир буда ва ӯро мулоқот карда ва хоҳу нохоҳ бардошту шинохти ӯ аз Лисонулгайб ба воқеият наздиктар аст, то дигарон, ки қарнҳо баъд мезистаанд. Вежа он ки бардошти вай бо гузориши яке дигар аз муосирони Ҳофиз, ки низ вайро дидор карда, таъйид шавад, асари Сайид ҳамчунин аҳамияти Хоҷаро дар рӯзгори ҳаёташ ошкор месозад, ки шахсияти баазамати Сайиди Ҳамадонӣ, ки зоҳиран аз Хоҷа солхӯрдатар ҳам буд, бо он ҳама машогил ва гирифториҳое, ки худ дошта, дар рӯзгори ҳаёти Хоҷа ва ҳатто пеш аз ҷамъи девони вай ин рисоларо барои кӯмак ба дарки ашъораш падид овардааст» (с.8)
Дар иртибот бо «Муродоти девони Ҳофиз» бояд гуфт, ки ин асар воқеан ҳам дар замони зиндагии Ҳофиз иншо шудааст, зеро чунонки аз санаҳои зиндагии Мирсаид Алии Ҳамадонӣ (1314-1380) ва Хоҷа Ҳофизи Шерозӣ (1325-1389) маълум мешавад, Амири Кабир тақрибан 9 - 10 сол пеш аз Ҳофиз ба дунё омадааст. Ба гумони голиб асри фавқззикро ба хотири шинохти беҳтари Ҳофиз муридонаш аз забони ӯ навиштаанд ва табиӣ, ки баъди таълифи он шоир ҳадди ақалл боз 9 соли дигар зистааст.
Аз таълифоти шарҳшиносони Ҳофиз бармеояд, ки ин рисола мавриди назари онҳо қарор нагирифтааст. Чунончи, устоди шодравон, муаллифи асари арзишманди «Шарҳнависӣ дар таърихи адаби форс-тоҷик» профессор Абдулманнони Насриддин дар бахши «Шарҳи осори манзум» осори даҳҳо шореҳ, аз қабили Шайх Ҷамолиддин Алии Исфароинӣ маъруф ба Шайхи Озарӣ (1382-1462), Ҷалолиддини Давонӣ (вафот 1502), Сайфиддин Абулҳасани Абдурраҳмон (Хатмӣ) (асри ХУ11), Мавлоно Бадриддини Акбарободӣ (асри ХУ111), Сайид Муҳаммади Ваҳбӣ, Афзали Аллоҳободӣ, Убайдуллоҳи Хешакии Чиштӣ, Баҳлул ибни Мирзохони Баракӣ, Мавлоно Бадриддин, Содиқалии Лакҳнавӣ ва шарҳҳои туркии Сурурӣ, Шамъӣ, Судии Буснавиро мавриди баррасӣ қарор дода, давра ба давра рушд ёфтани шархнависиро бар девони Ҳофиз ёдовар мешавад, вале дар миёни шореҳон номи Мирсайид Алии Ҳамадонӣ ба назар намерасад. Ба андешаи мо, сабаби аз назари муҳаққиқон дур мондани ин асар шояд, аз як тараф, на аз ҷониби худи Мирсайид Алии Ҳамадонӣ, балки ба нақл аз ӯ таълиф шудани асари мазкур бошад, аз ҷониби дигар, маҳз бо ҳамин сабаб зиёд иштиҳор наёфтани он менамояд. Аммо бо вуҷуди шарҳи танҳо як байтро фаро гирифтани «Муродот» имкон дорад, ки онро ба унвони шарҳи Ҳофиз қабул намоем ва дуруст будани ин нуктаро андешаи профессор А.Насриддин роҷеъ ба марҳалаҳои шарҳнависӣ ва хусусияти онҳо собит мекунад. Чунончи эшон зикр карда, ки: «Шарҳнависӣ бар ашъори Ҳофиз аз тафсиру таъвили байтҳои ҷудогонаи ӯ огоз ёфтааст, ки як зуҳуроти қонунӣ маҳсуб мешавад. Зеро барои муосирону иддаи пайвастагоне, ки ба замони зиндагии шоир наздиканд, одатан танҳо байту газалҳои алоҳида мушкилфаҳм буданашон мумкин аст. Баъдтар тагйироти муҳити адабию иҷтимоӣ ва ивазшавии наслҳо ин ҷараёнро тезонида, эҳтиёҷ ба маъникушоӣ ва тафсир рӯ ба афзунӣ мениҳад. Сониян пайдоиши шурӯҳи ҷомеъ низ қонуниятмандии худро дорад, ки мутобиқи он баъди таълифи асари муайян бештар аз як қарн лозим мешавад, ки шарҳи ҷомеаш ба қалам ояд» (6,184).
Мӯҳтавои рисолаи Мирсайид Алии Ҳамадонӣ гуфтаи фавқро тасдиқ мекунад, зеро он фарҳангномаи мухтасари калимоти Ҳофиз ва шарҳи танҳо як байти ӯ, инчунин шарҳе бар ному тахаллус ва муршидони шоирро фаро гирифтааст. Ин рисолаи кӯчак, ки аз 10 саҳифа иборат аст, мавсум ба «Муродоти девони Ҳофиз» буда, вожаи «муродот» ҷамъи «мурод» тавзеҳ мешавад ва маънӣ шарҳи матолиби девони Ҳофиз аст. Хубии кори мураттиб ва муҳаққиқ доктор Муҳаммад Риёзӣ дар он аст, ки гайр аз таҳлили мухтасари ин асар дар китоб матни тасвирнамо (факсимиле)-и рисоларо манзур намудааст. Дар тавзеҳот он нукта қобили таваҷҷӯҳ аст, ки: «Шарҳи матлаи газали мазкур ва матолибе дар бораи исму лақаби Ҳофиз низ дар бораи падару муршидони ӯ ва гайра ба зоҳир ба қалами ҷомеъ (Муҳаммад Гуландом ё гайра) аст ва фақат истилоҳот ва муродоти ирфонии Ҳофизро аз гуфтори Мирсаид Алии Ҳамадонӣ нақл кардаанд ва ин муродот гайр аз истилоҳот ё мусталеҳоти сӯфия» таълифи Алии Ҳамадонӣ аст (шумораи 29 аз осори форсии ӯ) ва соири муродот бо он рисола ихтилоф дорад ва гӯё Алии Ҳамадонӣ ин рисоларо
59
НОМАИ ДОНИШГОХ. УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 2 (43) 2015
ҷудогона навишта ё ба муридони худаш имло кардааст. Аз вуҷуди нусхаи дигари ин муродот феълан хабаре надорем ва мӯҳтамилан нусхаи мунҳасир ба фард аст» (1, 176). ва дар поёни тавзеҳоти худ муаллиф бори дигар таъкид мекунад, ки «Муродоти девони Ҳофиз аз Алии Ҳамадонист ва шарҳи байти Ҳофиз мӯҳтамилан аз ҷомеи муродоти муриди Алии Ҳамадонӣ». Зимнан ҷои таъкид аст, ки «Муродоти девони Ҳофиз» бо нақли гуфтори Мирсайид Алии Ҳамадонӣ шуруъ мешавад ва аз матн маълум нест, ки иқтибоси сухан то кучо идома мекунад. Эҳтимол, тамоми матн нақли гуфтори Мирсайид Алии Ҳамадонӣ бошад. Огози матн чунин аст: «Бисмиллоҳир раҳмонир раҳим. Тарчумаи муродоти девони ҳазрати Хоча Ҳофизи Шерозӣ алайҳирраҳма - нақл аст аз ҳазрати Амири Кабир Сайид Алии Ҳамадонии қуддуса аллоҳу ас-сомӣ. Бидон, ки майхонаву буткада ва шаробхона ботини орифро гӯянд, ки аз ҳақоиқу шавқи илоҳӣ бохабар бошад ва тарсо - марди рӯҳонӣ, ки сифати замимаи нафси аммораи ӯ табдил ёфта бошад ба нафси лавомеъ ва муттасиф ба сифоти ҳамида бошад.Тарсобача илҳоми гайбиро гӯянд, ки аз олами гайб дар дили солик фуруд ояд...» (4, 86).
Дар рисола алфози ирфоние, ки дар ашъори шуарои мутасаввиф, бахусус дар каломи Ҳофиз ба вофир ба кор рафтааст, аз чумла буту шоҳид, дайру харобот, габру кофар, май, зуннор, калисо ва куништ, ёру маҳбубу дӯст, гамзаву бӯса, лабу даҳон, қалошу қаландар, чашму абрӯ, масту шоҳид, хумору бодафурӯш, маҳбуб, матлуб, моҳи сиём, ид, баҳор, майхона, шароб, қадаҳ, висол, фироқ, маъшуқ, ошиқ, гул, булбул, шабхезу саҳархон, толиб, дӯш, об, сабо, рақиб, пири мугон ва мугбача ва гайра шарҳ ёфтаанд.
Ба гайр аз шарҳи вожаҳо, чунон ки гуфта шуд, дар рисола як байти Ҳофиз ба назар мерасад, ки он байт ин аст:
Соқӣ, ҳадиси сарву гулу лола меравад,
В-ин баҳс бо салосаи гуссола меравад.
Зикр мешавад, ки «шарҳи ин байт тааллуқ ба қиссае дорад, ки рӯзе подшоҳи Бангола барои тафарруч савор шуда буд ва дар хонаи вазир се духтар буданд, номи яке Сарву дувум Лола ва номи савум Гул буд. Хоҳарон барои дидани подшоҳ бар бом рафта буданд ва подшоҳро диданд ва ба назари подшоҳ ҳам афтоданд. Боз подшоҳ дар бог омад ва мачлис сохт ва вазирро соқӣ кард ва фармуд:
Соқӣ, ҳадиси Сарву Гулу Лола меравад.
Баъд аз он фармуд, ки мисраи ин кӣ бигӯяд. Лекин гуфтан натавонист. Баъзе гуфтанд, ки шоире дар Шероз аст, агар касе пеши ӯ биравад, мисраи дувум бигӯяд. Подшоҳ вазирро тайин кард ва бисёр тӯҳфа ба ҳазрати Ҳофиз фиристод ва баъд аз муддате вазир пеши Хоча расид ва тӯҳфаҳоро пеши вай ниҳод. Ҳазрати Хоча Ҳофиз тӯҳфаро ба фуқаро дод ва фармуд, ки барои чи кор омада. Вазири мазкур тамоми кайфият арз кард, ки як мисрае подшоҳ иншо фармуд ва дувум мисраъ гуфтан касе наметавонад. Ҳазрати Хоча Ҳофиз ҳамон рӯз ин газалро иншо фармуданд».
Баъд аз нақли ин қисса, ки дар таълифоти дигарон низ шабеҳи он ба назар мерасад, муаллиф мақсудро баён мекунад: «Соқӣ, ҳадиси сарву гулу лола меравад» ва чун сарв се файз дидааст, бинобар ин ҳазрати Хоча фармуданд, ки «Ин баҳс бо салосаи гуссола меравад» (4,86).
Зимнан муаллиф аз мавчудияти ривоёти дигар низ огоҳ будааст, зеро баъди нақли қисса илова мекунад, айзан як гуссола буд соҳиби се духтар: номи яке Сарву номи дувум Гулу номи савум Лола. Сипас дар рисола дар шарҳи ибораи «салосаи гуссола» гуфта мешавад, ки «майи сесола»-ро «салосаи гуссола» мегӯянд ва ин матлаб бо истинод ва шоҳид аз байти дигари Хоча Ҳофиз исбот мешавад:
Майи сесола ва маҳбуби чаҳордаҳсола Храмин бас астмаро сӯҳбати сагиру кабир.
«Ба эътибори он ки се пиёла май хуранд ва ё шаш ва он оби ангур аст, ки аввалпиёла бихуранд, ҳамчу сарви равон гарданд ва дар пиёлаи дувум ҳамчу гул бишкуфанд ва дар пиёлаи сеюм ҳамчу лола бигарданд. Ва муроди «салосаи гуссола» - се карат мачлуч пок кардан, ки гуссолон мурдаро мешӯянд аз лавс ва калимаи шаҳодат мегӯянд, ончунон сесола ҳамешад, ки райбу ҳайат ва ҳастиро мешуянд ва мурод- се ҳол - бачагиву чавонӣ ва пирӣ аст» (1,87).
Қобили зикр аст, ки байти мазкур аз чониби шореҳони дигар низ тавзеҳ ёфтааст. Шайхи Озарӣ, ки аз аввалин шореҳони девони Ҳофиз эътироф шудааст, дар китоби «Ҷавоҳир-ул асрор» аз ин байти Хоча маънии зерин истихроч намудааст: «Ҳофиз ба истилоҳи ҳукамо сифати нашъунамои табъ ва сифати баҳор мекунад», аммо тафсири Убайдуллоҳи Хешакии Чиштӣ низ хеле чолиб аст: «Ин байт аз чумлаи мушкилоти абёт аст. Маънои байт машҳур дар афвоҳ он аст, ки Султон Ғиёсиддин - подшоҳи Банголаро маразе сабъ рӯй намуд ба ҳадде ки аз чон навмед шуд. Се кас аз ҳарамсарои худ, ки номи яке Сарв буду номи дигар Гул ва номи саввум Лола ба гуссолагӣ васият кард. Иттифоқан аз он беморӣ сиҳҳат рӯй намуд. Султон хидмати онҳоро эминӣ тасаввур намуда,
60
НОМАИ ДОНИШГОХ. УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 2(43)2015
илтифоте, ки аввалан дар бораи эшон дошт, аз он бештар мабзул гумошт, анбогони дигар аз оташи гайрат месӯхтанд ва ҳар якеро ба таъни гуссолагӣ медӯхтанд. Рузе дар ҳолати инбисот султон худ ин маънӣ изҳор кард ва фармуд:
Соқӣ, ҳадиси Сарву Гулу Лола меравад...
Ҳарчанд хост, то мисраи дигар гӯяд ва байтро тамомӣ расонад, асло ба хотир наёмад. Шуарои замона, ки дар хидмати подшоҳ ҳозир буданд, ин мисраъро бар эшон зоҳир сохт. Ҳеч як ба итмоми он напардохтанд. Ҳама муттафиқ шуда, маърузи ҳазрати султон доштанд, ки дар ин вило дар Шероз шоирест багоят фасеҳу бениҳоят балег...» Идомаи нақл шабеҳи қиссаҳои дигар аст, ки ба Хоҷа муроҷиат карданд ва ӯ газали шевое навишт. Сухан дар бораи газалест, ки матлааш байти боло ва мақтааш байти зерин аст:
Ҳофиз зишавқимацлиси СултонҒиёсиддин,
Ғофил машав, ки кори ту аз нола меравад.
Ба назари мо, нуктаи қобили таваццӯҳ дар идомаи матлаби Хешакии Чистист: «Ва баъзе аз афозил гуфта, ки «салосаи гуссола» - мурод аз се пиёла бошад, ки ҳукамо онро дар вақти хуфтан ва субҳ муқарар намудаанд ва аксари муоширон, ки солики тариқати ҳукамо бошанд, эшон ҳамин маъноро маръӣ медоранд ва сифати гуссола он аст, ки ин ҳар се пиёла поккунандаи диланд аз фикри фосид ва бухл ва гайру золика. Тақрири маъно он аст, ки «эй соқӣ, ҳадиси сарву гулу лола дар афвоҳ меравад, яъне сарву гулу лола тамоми тозагӣ ба ҳам овардаанд. Чун ин ҳолат муқтазои шароб аст, пас ин баҳс ба ихтиёри салосаи гуссола меравад» (6, 1, 186).
Чунонки ба мушоҳида меояд, Убайдуллоҳ Хешакии Читтттӣ таркиби «салосаи гуссола»-ро бо пиёла мепайвандад ва тафсири онро ба «баъзе афозил» нисбат медиҳад. Истихроци маънии «тозагии ботинӣ»-ро аз «се пиёла» дар рисолаи Мирсайид Алии Ҳамадонӣ низ дучор омада будем, бинобар ин ҳадс задан мумкин аст, ки Хешакии Чиштӣ бо мазмуни шарҳи Ҳамадонӣ ошно буд.
Шабеҳи ҳамин шарҳ дар шурӯҳоти дигар низ ба назар мерасад. Чунончи, доктор Ҳусайналии Юсуфӣ дар шарҳи матлаи газали мазкур менависад: «Эй соқӣ, сухан аз гулу сарву лола дар миён аст. Ин сухан бо ҳамроҳии салосаи гуссола хуштар ва беҳтар цараён меёбад. Мақсуд аз салосаи гуссола (се шӯянда) шароби субҳгоҳӣ аст, ки се косаро якцо менӯшидаанд ва зоҳиран барои шустушӯи меъда муфид будааст. Бинобар ин мегӯяд: сухани сарву гулу лола - яъне зебоиҳои табиат - бо ҳамроҳи шароб - се цоми субҳгоҳӣ дилнишинтар аст» (1,395).
Нуктаи дигари қобили таваццуҳ дар «Муродот» - шарҳи исму тахаллус ва маълумот дар бораи муршидони Ҳофиз аст: «Ва Ҳофиз тахаллус аст ва Шамс - мурод ҳофизи фатҳуллоҳ ва истимоъ чунон шуд, ки омӣ буд ва каломаш лисонулгайб аст. У масти соқии лам язил бувад ва муҳтасиб -мурод зоҳидону сӯфиён, ки монеи Хоцаанд. Ва муршиди ҳоца се касанд - ҳазрати шайхулислом Шайх Аҳмади Ҷом ва дувум - Ҳоцӣ Қивомуддин ва савум - Шайх Шаҳобуддин ва маҳбуби мацозии ӯ низ се кас бувад: Сулламӣ ва Хоца Абдулсамад ва Осаф. Ва падари бузургвори Хоца муфтии муътабари Шероз буданд» (4,88).
Ба назар чунин мерасад, ки дар «Муродот» ҳамаи вожаҳои калидии шеъри Ҳофиз аз назари Мирсайид Алии Ҳамадонӣ шарҳ ёфтаанд ва ҳатто дар сурати қисман мансуб будани ин шарҳ ба ӯ ҳам, цои шак нест, ки муридонаш цаҳонбинии ӯро дарёфтаву пазируфта ва аз номи ӯ ба қалам додаанд. Дар шарҳи вожаҳо намунае аз сабки ӯ, ки нишонаҳои он мӯцазбаёнӣ ва цумалоти кӯтоҳ аст, ба мушоҳида меояд. Чунончи, дар тафсири «ишқ» гӯяд: «Ишқ - мурод фонӣ шудан дар муҳаббати ҳақтаоло аст ва бехабар гаштан аз ҳастии худ ва ишқ комил он гаҳ шавад, ки ду-се чиз намонад: аввал ақл, дувум - шарм, савум - қарор» (4, 88).
Ҳамин тариқ, маълум мешавад, ки «Муродоти девони Ҳофиз» дар замони зиндагии Хоца ба қалам омада, дар он шарҳи як байти Ҳофиз ва мусталеҳоти ирфонии мавриди истифодаи ӯ, шарҳи исму тахаллус ва маълумот дар бораи муршидони ӯ омадааст ва Мирсайид Алии Ҳамадонӣ бо ҳама бузургӣ аз иродатмандони Хоца Ҳофизи Шерозӣ буда, қабл аз шарҳи ӯ шарҳи дигаре дар адабиётшиносӣ зикр нашудааст.
ПАЙНАВИШТ:
1. Аҳвол ва осору ашъори Мирсаид Алии Ҳамадонӣ (бо шаш рисола аз вай). Д-р Муҳаммади Риёзӣ. (чопи дуюм). Маркази форсии Эрон ва Покистон.- Исломобод, 1991. - 565 с.
2. Девони Ҳофиз (бар асоси нусхаи Қазвинӣ ва Хонларӣ бо муқоисаи нусхаҳо ва шарҳҳои мӯътабар ҳамроҳ бо шарҳу маънии комили газалҳо ва фарҳанги луготу истилоҳот). Гирдоваранда Ҳусайналии Юсуфӣ. - Теҳрон, 1381. -С. 395.
3. Девони Ҳофиз (бо дебочаи Муҳаммад Гуландом) Ба кӯшиши Беҳруз Имонӣ. - Теҳрон: Мероси мактуб, 1394. - 92 с
4. Мирсайид, Алии Ҳамадонӣ. Шоҳи Ҳамадон / М.А. Ҳамадонӣ.- Душанбе: Ирфон, 1995. - 682 с.
61
НОМАИ ДОНИШГОХ. УЧЕНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№ 2 (43) 2015
5. Муҳаммад, Иқбол. Куллиёти форси / М.Иқбол.- Исломобод: Грффити, 1997. - 494 с.
6. Насриддин, А. ШарҳнависИ дар таърихи адаби форс-тоҷик. Қисми 1 / А.Насриддин.- Хуҷанд, 2000. - 254 с.
REFERENCES:
1. The life, works and poetry of Mirsaid Alii Hamadoni (with six thesis of him). Dr.Muhammad Riyazi. 2nd edition. Persian Center of Iran and Pakistan.- Islamabad, 1991.- 565 p.
2. Collection of poems of Hafiz (according to versions of Qazvini and Khonlari with comparison of versions, comments, complete interpretation of ghazals and glossary of terminology). Compiler Husainalii Yusufi.- Tehran, 1381. -395p.
3. Hafis’s collection of poems (with the introduction of Muhammad Gulandam), with the efforts of Behruz Imani. - Tehran: Merosi maktub, 1394. - 92 p.
4. Mirsaiyid, Alii Hamadani. The King of Hamadan /M.A.Hamadani.-Dushanbe: Irfon, 1995. - 682 p.
5. Muhammad, Iqbal. Persian collection of works/ M.Iqbal. - Islamabad: Graffiti, 1997. - 494 p.
6. Nasriddin, A. Writing commentaries in Persian and Tajik literary history. Part 1/ A.Nasriddin. -Khujand, 2000. - 254 p.
Первый комментарий к дивану Хафиза
Ключевые слова: М^сайид Алии Хамадони, комментаpии к дивану Хафиза, «Муpодоти девони Хофиз», коммeнтаpии одного бейта Хафиза, толкование суфийских теpминов, pазъяcнение имени и псевдонима Хафиза.
Статья посвящена одному из необычных сочинений великого таджиcко-пеpcидcкого мыслителя и мистика М^сайида Али Хамадони (X.7Ув^), cовpеменника Хафиза, с ^mpTm ему довелось вcтpетитьcя во вpемя одного из своих многочисленных поездок. Автоp статьи излагает, что «Mуpодоти девони Хофиз» (Мысли (цели) дивана Хафиза) М^сайида Алии Хамадони охватывает комментаpии к одному из бейтов Хафиза, толкование суфийских теpминов его дивана, pазъяcнение значения его имени и псевдонима и т.п.
Обосновывается, что до pаccматpиваемого сочинения в ^mpn таджикско- пеpcидcкой литеpатуpы не было написано комментаpиев к дивану Хафиза Шepози, поэтому «Mуpодоти девони Хофиз» М^сайид Али Хамадони можно считать пеpвым таким ^отведением.
The first commentary on collection of poems of (Devan) Hafiz
Keywords: Mirsayid All Hamadoni, commentary on collection of poems of (Devan) Hafiz, "Murodoti DevoniHofiz", commentary of two verses (bayt) of Hafiz, interpretation of Sufi terms, an explanation of the name and the nickname of Hafiz.
The article speaks about one of the most unusual works of the great Persian and Tajik thinker and mystic Mirsayid Ali Hamadoni (XIV century), a contemporary of Hafiz with whom he met during one of his many trips. The author sets out that "Murodoti Devoni Hofiz" (Thoughts (goals) of Hafiz’s collection of poems) of Mirsayid Ali Hamadoni includes commentary on two verses (beit) of Hafiz, interpretation of Sufi terms of his poems collection, explanation of the meaning of his name and nickname, etc.
It is argued that there were not written any commentaries on the poems collection (devan) of Hafiz Sherozi in the history of Tajik-Persian literature until this reviewed work, and "Murodoti Devoni Hofiz" of Mirsayid Ali Hamadoni can be considered the first of such works.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Хоцаева Матлуба Юнусовна, доктоpи илмҳои филологи, пpофeccоp, ноибpектоpи бахши илми Донишгоҳи давлатии Хуҷанд ба номи академик Б.F.Fафуpов (Ҷумҳуpии Тоҷикистон, ш. Худанд), E-mail: [email protected]
Сведения об авторе:
Ходжаева Матлуба Юнусовна, доктоp филологических наук, пpофеccоp, пpоpектоp по науке Худжандского гоcудаpcтвенного унивеpcитета имени академика Б.Г.Гафуpова (Республика Таджикистан, г. Худжанд), E-mail: [email protected]
Information about the author:
Khojaeva Matluba Yunusovna, Doctor of Philological Sciences, Professor, Vice-rector of Science, Khujand State University named after academician B. G. Gafurov (Republic of Tajikistan, Khujand), Е-mail: matluba.khojaeva@gmail. com
62
