Научная статья на тему 'ВОПРОСЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ТРУДОВОГО ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА В УСЛОВИЯХ ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ'

ВОПРОСЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ТРУДОВОГО ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА В УСЛОВИЯХ ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
123
31
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
дистанционная работа / надомная работа / рабочее время / электронная цифровая подпись / право на труд / коллективные переговоры. / remote work / work from home / working hours / electronic digital signature / right to work / collective bargaining

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Махмуд Махаматов

в статье исследуются вопросы дистанционного труда, которые сегодня все чаще внедряются в глобальном масштабе, ее правовая природа, отличие от надомного труда (work from home). Также с учетом некоторых аспектов. имеющегося опыта в зарубежных странах и международных организациях, были даны рекомендации по правовому регулированию дистанционной работы в национальном законодательстве Республики Узбекистан.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ISSUES OF IMPROVING LABOR LEGISLATION IN THE DIGITAL ECONOMY

This article explores the issues of remote labor, which is now increasingly being implemented on a global scale, its legal nature, as opposed to home work (work from home). Also, taking into account some aspects of the existing experience in foreign countries and international organizations, recommendations were made on the legal regulation of remote work in the national legislation of the Republic of Uzbekistan.

Текст научной работы на тему «ВОПРОСЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ТРУДОВОГО ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА В УСЛОВИЯХ ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ»

Review of law sciences

Makhmud Makhamatov

Senior lecturer of TSUL, PhD

ISSUES OF IMPROVING LABOR LEGISLATION IN THE DIGITAL ECONOMY

Abstract: This article explores the issues of remote labor, which is now increasingly being implemented on a global scale, its legal nature, as opposed to home work (workfrom home). Also, taking into account some aspects of the existing experience in foreign countries and international organizations, recommendations were made on the legal regulation of remote work in the national legislation of the Republic of Uzbekistan.

Keywords: remote work, work from home, working hours, electronic digital signature, right to work, collective bargaining

Махмуд Махаматов,

Старший преподаватель Ташкентского государственного юридического университета, PhD

ВОПРОСЫ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ТРУДОВОГО ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА В УСЛОВИЯХ ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ

Аннотация: в статье исследуются вопросы дистанционного труда, которые сегодня все чаще внедряются в глобальном масштабе, ее правовая природа, отличие от надомного труда (work from home). Также с учетом некоторых аспектов. имеющегося опыта в зарубежных странах и международных организациях, были даны рекомендации по правовому регулированию дистанционной работы в национальном законодательстве Республики Узбекистан.

Ключевые слова: дистанционная работа, надомная работа, рабочее время, электронная цифровая подпись, право на труд, коллективные переговоры.

Махмуд Махаматов,

Тошкент давлат юридик университети катта укитувчиси, юридик фанлари буйича фалсафа доктори mmahmud34@mail.ru

РАЦАМЛИ ИЦТИСОДИЁТ ШАРОИТИДА МЕ^НАТ ЦОНУНЧИЛИГИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МАСАЛАЛАРИ

Аннотация: мацолада бугунги кунда дунё мициёсида тобора кенг жорий этилаётган масофавий иш тартиби, унинг %уцуций табиати, уйда ишлаш (касаначилик)дан фарцли

1

жщатлари урганилган. Шунингдек, хорижий мамлакатлар ва халцаро тузилмалардаги мавжуд тажрибанинг айрим жщатларини куриб чиццан уолда миллий меунат цонунчилигимизда масофавий иш усулини тартибга солиш юзасидан тавсиялар берилган.

Калит сузлар: масофавий иш, касаначилик, иш вацти, электрон рацамли имзо, меунат ууцуци, жамоавий музокара.

Халкаро даражада мехнат муносабатлари, мехнат стандартлари хакида суз кетганда, энг аввало, Халкаро мехнат ташкилоти куз олдимизга келади. Мазкур тузилма ташкил этилганига бир аср булган булса-да, хамон мехнат сохасидаги асосий хукук ва принципларни ишлаб чикиш ва таъминлашга харакат килмокда. Бирок бугун худди 100 йил илгари булганидек [1], мехнат муносабатлари техника-технология сохаси ривожланиши натижасида катта узгаришларга учрамокда. Халкаро мехнат бюроси Бош директорининг 2015 йилдаги "Мехнат сохаси келажагига оид юз йиллик ташаббус" маърузасида [2], Мехнат сохаси истикболи масалалари буйича глобал комиссиянинг 2019 йилдаги маърузасида [3] хам давлатлар мазкур узгаришларга тайёр булишлари кераклиги таъкидланган.

Бугунги кун шароитида замонавий иктисодиётнинг хеч бир сохаси замонавий технологияларнинг таъсиридан, хусусан фаолиятни компьютерлаштиришдан четда колмайди. Уз навбатида, иш берувчилар ва ходимлар кундалик фаолиятларида мазкур холатларни хисобга олишлари лозим булади. Мазкур масалаларнинг технологик ва техник жихатлари эса ходимларнинг мехнат фаолиятига бевосита таъсирини утказиши, уларнинг мехнат шартномаларига хам узгартириш киритишга олиб келади. Шунингдек, мехнат ва у билан боглик муносабатларни хукукий тартибга солиш амалиётида ракамли иктисодиёт ютукларини янада кенгрок куллаш, мазкур жараёнларни конунчилик даражасида хамда иш берувчиларнинг локал норматив хужжатларида акс эттириш билан боглик куплаб саволлар келиб чикади.

Жамиятда ахборот технологияларининг тараккий этиши хамда электрон хужжат айланишининг жадаллик билан жорий этиб борилиши масофадан туриб ишлашга янада кенгрок имконият яратиб беради. Ахборот технологиялари нафакат иш берувчи ва ходимнинг реал вактда масофавий алокасини таъминлайди, балки иш натижаси билан тезда танишиш имконини хам беради. Компьютер технологиялари ва интернетнинг имкониятлари эса ходимга доимий равишда офисдаги иш жойида булиш заруриятини камайтиради. Шундай булса-да, масофавий мехнатни жорий этишда миллий даражада бандликни тартибга солишнинг механизмларини хисобга олиш зарурдир.

Давлатимиз рахбари Ш.Мирзиёев: "Тараккиётга эришиш учун ракамли билимлар ва замонавий ахборот технологияларини эгаллашимиз зарур ва шарт. Бу бизга юксалишнинг энг киска йулидан бориш имкониятини беради. Зеро, бугун дунёда барча сохаларга ахборот технологиялари чукур кириб бормокда" [4], - дея таъкидлаб утган эдилар.

Шундай экан мехнат муносабатлари сохаси хам мазкур жараёнлардан асло четда колмайди. Бу эса мехнат конунчилигимизни ракамли иктисодиёт шароитларига мослаштириш зарурлигини англатади. Бугун мехнат конунчилигимиз масофавий мехнат муносабатларини тартибга солишга тайёрми? ^андай узгаришларни амалга ошириш талаб этилади?

Ёлланиб ишлаш сохасидаги анъанавий бандлик - бу муайян иш берувчи билан тузилган мехнат шартномаси асосида, тулик иш вактида фаолият олиб боришдир.

^онунчилик билан истисноларга хам йул куйилиши мумкин, яъни шартномани муддат билан чеклаш, туликсиз иш вактини урнатиш, иш берувчининг жойидан ташкарида ишлаш ва бошкалар. Х,озирги вактда бундай мехнат муносабатларини анъанавий иш билан бандлик деб таснифлаш мумкин, чунки бундай ходимлар ижтимоий кафолатлар нуктаи назаридан бошка ходимлар билан максимал даражада тенглаштирилади.

Юкорида таъкидланганидек иктисодиёт, хусусан ахборот технологияларининг ривожланиши билан анъанавий булмаган иш турлари хам иш берувчилар томонидан яратилмокда. Буларга, масалан, интернет платформа оркали бажариладиган ишларни киритиш мумкин (Uber, Yandex Taxi, Deliveroo ва бошкалар). Бирок уларнинг мехнатини хукукий жихатдан, айникса ижтимоий химоя томонидан тартибга солиш масаласи, ушбу хизматлар кенг таркалган Европа мамлакатларида хам асосий саволлардан хисобланади [P17. 5].

Узбекистон Республикаси Мехнат кодексининг амалдаги тахририда масофавий мехнат тушунчаси, уни тартибга солиш коидалари келтириб утилмаган. Бу эса, биринчидан, масофавий мехнатни турлича талкин килишга; иккинчидан, масофавий мехнат шартлари ва шароитларини турлича тартибга солишга олиб келиши мумкин.

Мазкур хукукий бушликни бартараф этиш максадида 2020 йил 25 мартда Узбекистон Республикаси Бандлик ва мехнат муносабатлари вазирининг 9-2020/Б-сонли буйруги билан "Карантинга оид чораларнинг амал килиш даврида ходимларни масофавий иш усулида, мослашувчан иш графигида ёки уйда ишлашга утказишнинг вактинчалик тартиби тугрисида"ги низом кабул килинди. Мазкур Низомга кура, масофадан ишлаш деганда, ходимнинг мехнат шартномасида курсатилган мехнат мажбуриятларини иш берувчининг жойлашган худудидан ташкарида, бевосита ёки билвосита назоратида булган доимий иш жойи, худуд ёки объектдан ташкарида бажариладиган иш усули тушунилади. Бу ерда асосий мезон иш берувчининг жойлашган худудидан ташкарида бажарилган иш олинмокда.

Масофавий мехнатга мохиятан ёндашадиган булсак, унинг иш берувчига хам, ходимга хам катор афзалликлари борлигини куришимиз мумкин. Хусусан, иш берувчига, биринчидан, бинонинг ижараси; иккинчидан, иш жойини яратиш ва жихозлаш; учинчидан, ходимларнинг яшаши, овкатланиши, ишга келиб-кетиши билан боглик харажатларни тежашига ёрдам беради.

Бирок шуни ёдда тутиш керакки, юкоридаги холатда хам иш берувчининг биносида мехнат фаолиятини олиб боришдаги хукукий нормалар амал килишда давом этади. 2020 йил 25 апрелдаги вактинчалик низомдаги тушунчадан ташкари Узбекистон Республикасининг Мехнат кодексида масофавий мехнат тушунчаси, уни тартибга солиш усуллари назарда тутилмаган. Хорижий мамлакатлар конунчилигига эътибор каратилса, масофавий мехнат ва уй мехнати (касаначилик) тушунчалари куплаб давлатлар мехнат конунчилигида уз аксини топган булиб, мазкур икки тушунча узаро киёсланади ва хукукий жихатдан фаркланади.

Хожирий мамлакатларда масофавий иш усулини ифодалаш учун терминологияда хам якдиллик йуклигини куришимиз мумкин: telework, telecommuting, telejob, flexplace, peripheraljobs, work-at-home, home-basedwork, remotework, eWork ва бошкалар.

2002 йилда Европа Иттифоки ижтимоий шериклар билан Европа комиссияси ва иш берувчилар ва касаба уюшмалари Европа бирлашмалари уртасидаги масофавий иш тугрисидаги келишувнинг катор моддалари алохида эътиборга лойик. Мазкур коидаларда

нафакат касаначиликнинг хусусиятлари, балки айнан ахборот технологияларидан фойдаланиш билан боглик масофавий иш усули хакида тухталиб утилган [6].

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2006 йил 11 январдаги 4-сон карори билан кабул килинган "Касаначилик тугрисида"ги низом уй мехнати, яъни касаначиликка куйидагича таъриф беради: "касаначилик" тушунчаси тузилган мехнат шартномасига мувофик жисмоний шахс - касаначининг яшаш жойи буйича ёки унга ёки унинг оила аъзоларига тегишли булган бошка биноларда иш берувчининг буюртмалари буйича товарлар ишлаб чикариш ёки хизматлар курсатиш буйича касаначи томонидан амалга оширилаётган ишни англатади" [7]. Эътибор бериладиган булса, уй мехнати (касаначилик) ва масофавий мехнат шаклан ухшаса-да, мазмунан бир-биридан фарк килади.

Ушбу масаланинг мураккабликларидан яна бири, уни куриб чикиш билан боглик суд амалиётининг бир хилда эмаслигидир. Буюк Британиянинг Мехнат низолари буйича апелляция суди 2017 йил ноябр ойидаги ишида Uber хайдовчиларини ходимларга тенглаштирган, кейинчалик бошка суд органлари хам мазкур нуктаи назарни тасдиклади [8]. Париж Апелляция судининг 2019 йил январ ойидаги карорида суд биринчи марта Uber компанияси ва унинг хайдовчиларидан бири билан тузилган шартнома мехнат муносабатлари эканлигини тасдиклади [9].

Бугунги кунда ахборот технологияларининг тараккий этиши янги хизмат турларини вужудга келтирмокдаки, уларни хукукий жихатдан тартибга солиш зарурияти амалдаги масофавий мехнатни тартибга солиш буйича вактинчалик низом ва 2006 йилда кабул килинган низом билан тула камраб олинмайди. Шу сабабли Узбекистон Республикаси Мехнат кодексига масофавий ва уй мехнатини тартибга солувчи нормаларни киритиш зарурияти тугилади.

Яна бир жихатга эътибор каратиш керакки, масофавий иш усули давлат бюджети ташкилотлари учун мос келмаслиги мумкин. Нега деганда улардаги кадрлар билан боглик ишлар "Хизматчиларнинг асосий лавозимлари ва ишчилар касблари классификатори" асосида тасдикланадиган мехнатга хак тулашнинг ягона таъриф сеткаси, штат жадвалига асосланади. Бюджет ташкилотларида ходимларнинг иш хакини хисоблаш учун иш вакти жадвалини юритиш шарт. Санаб утилган меъёрлардан четга чикиш бюджет интизомининг бузилишига ва натижада ташкилот мансабдор шахсларининг белгиланган жавобгарлигига олиб келиши мумкин. Хусусий ташкилотлар хам хар бир мутахассис билан масофавий иш усули буйича мехнат шартномасини туза олмайди. Чунки купгина касблар ходимнинг офисдаги уз иш жойида булишлигини талаб этади.

МДХ, давлатларидан Россия Федерацияси, Беларусь Республикаси мехнат конунчилигига эътибор каратиладиган булса, уларда масофавий иш усули билан боглик коидалар мехнат конунчилигида уз аксини топганлигини куришимиз мумкин. Шундай булса-да, хали хам катор масалаларда бушликлар борлиги таъкидланади [С. 34. 10].

Хорижий мамлакатлар тажрибаси ва мавжуд шароитдан келиб чикадиган булсак, ишларни масофавий усулда олиб бориш тартибини конунчиликка киритишда иш вакти, электрон хужжат алмашинувида электрон ракамли имзодан кенг фойдаланишнинг талаб этилиши, масофавий иш усулида ишловчиларнинг хукукларини касаба уюшмалари оркали химоя килиш, жамоавий музокараларда иштирок этиш, жамоавий мехнат низоларини хал этиш, унинг трансмиллий характер касб этиши каби масалаларга жиддий эътибор каратиш лозимдир. Мазкур жихатларнинг инобатга олиниши:

биринчидан, ходимларнинг мехнат хукуклари кафолатларини мустахкамлашга; иккинчидан, мехнат конунчилигидаги анъанавий булиб келган тушунчалар, яъни иш вакти, туликсиз иш вакти, дам олиш куни ишлаш, меъёрдан ортик ишлаш, хак туланадиган таътил каби категорияларни масофавий иш тартибига мослаштиришга;

учинчидан, прецедент шаклида юзага келувчи янги мехнат низоларини (масалан, масофавий ишда мехнат интизомини бузиш) тартибга солишга каратилган нормаларнинг шакллантирилишига хизмат килади.

Умуман олганда, масофавий иш тартибининг узига хос ижобий ва салбий жихатлари мавжуд булса-да, бугунги кунда ушбу турдаги бандлик мехнат бозорида уз урнини эгаллади. Бирок масофавий мехнат шаклининг самарали ишлаши учун энг аввало масофавий мехнат шаклининг мавжудлигини, уни назорат килиш мехназимларини белгиловчи ва тартибга солувчи такомиллашган хамда бугунги кун талабларини хисобга олувчи конунчилик мавжуд булиши лозим.

References:

1. Bronstein A. International and Comparative Labour Law Current challenges. ILO, 2009.

2. Mejdunarodnaya konferentsiya truda, 104-ya sessiya, 2015 g. Doklad Generalnogo direktora MBT «Initsiativa stoletiya, kasayushayasya budushego sferi truda». Jeneva: MBT, 2015.

3. Rabotat radi luchshego budushego / Globalnaya komissiya po voprosam budushego sferi truda; Mejdunarodnoye byuro truda. Jeneva: MBT, 2019. URL https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/—dgreports/— cabinet/documents/publication/wcms_662472.pdf.

4. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. 25.01.2020. https://uza.uz/

5. Chesalina O. Access to social security for digital platform workers in Germany and in Russia: a comparative study. Spanish Labour Law and Employment Relations Journal.

2018. Vol. 7. No 1-2. P. 17-28

6. Framework Agreement on Telework, between the ETUC, UNICE/UEAPME and CEEP 2002 // URL: http://ec.europa.eu/ employment_social/news/2002/oct/ teleworking_agreement_en.pdf.

7. Kasanachilik to'g'risidagi Nizom. Vazirlar Mahkamasining 2006 yil 11 yanvardagi 4-son qaroriga 1-ilova.

8. Employment Appeal Tribunal Judgment No UKEAT/0056/17/DA. 10 November 2017. URL: https://assets.publishing.service.gov.uk/me-

ia/5a046b06e5274a0ee5a1f171/Uber_B.V._and_Others _v_Mr_Y_Aslam_and_Oth-ers_UKEAT_0056_17_DA.pdf

9. Arrêt du Cour d'Appel de Paris No RG 18/08357. 10 janvier 2019. URL: https://revuefiduciaire.grouperf.com/plussurlenet/complements/CA-Paris-UBER-10-01-

2019.pdf

10. Lyutov N.L. Distantsionniy trud: opit yevropeyskogo soyuza i problemi pravovogo regulirovaniya v Rossii. Lex Russica. №10, 2018, - S. 34-35

- P. 1.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.