Научная статья на тему 'ТРУДОВАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ В ПЕРИОД КАРАНТИНА: ПОРЯДОК, ЭТИКА И БУДУЩЕЕ'

ТРУДОВАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ В ПЕРИОД КАРАНТИНА: ПОРЯДОК, ЭТИКА И БУДУЩЕЕ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
104
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
труд в условиях карантина / удаленный труд / дистанционная работа / работа по гибкому графику / работа на дому / этика удаленного труда / развитие трудового законодательства. / labor during quarantine / telecommuting / flexible schedule work / work at home scheme / remote labor etiquette / development of labor legislation.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Зафар Тухташов

в данной статье анализируются действующий порядок осуществления труда в условиях карантина, этикет данной деятельности, а также перспективы его правового регулирования.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

LABOR ACTIVITY DURING THE QUARANTINE: WHAT IS ESSENTIAL TO KNOW FOR EMPLOYER AND EMPLOYEE

In this article the current regulation of remote labor during the quarantine period, the ethics of this activity, and the prospects for its legal regulation are analyzed

Текст научной работы на тему «ТРУДОВАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ В ПЕРИОД КАРАНТИНА: ПОРЯДОК, ЭТИКА И БУДУЩЕЕ»

Review of law sciences

Q-------------- 1

- Д^

Zafar Tukhtashov,

lawyer, managing partner of "ESTE" Law Firm

LABOR ACTIVITY DURING THE QUARANTINE: WHAT IS ESSENTIAL TO KNOW FOR EMPLOYER AND EMPLOYEE

Abstract: In this article the current regulation of remote labor during the quarantine period, the ethics of this activity, and the prospects for its legal regulation are analyzed

Keywords: labor during quarantine, telecommuting, flexible schedule work, work at home scheme, remote labor etiquette, development of labor legislation.

Зафар Тухташов,

адвокат, управляющий партнер адвокатской фирмы «ESTE»

ТРУДОВАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ В ПЕРИОД КАРАНТИНА: ПОРЯДОК, ЭТИКА И БУДУЩЕЕ

Аннотация: в данной статье анализируются действующий порядок осуществления труда в условиях карантина, этикет данной деятельности, а также перспективы его правового регулирования.

Ключевые слова: труд в условиях карантина, удаленный труд, дистанционная работа, работа по гибкому графику, работа на дому, этика удаленного труда, развитие трудового законодательства.

Зафар Тухташов,

адвокат, "ESTE" адвокатлик фирмаси бошкарувчи шериги

КАРАНТИН ДАВРИДА МАСОФАДАН ТУРИБ ИШЛАШ: ТАРТИБИ, ЭТИКАСИ ВА КЕЛАЖАГИ

Аннотация: ушбу мацолада карантин даврида масофадан туриб ишлашнинг амалдаги тартиби, ушбу фаолиятнинг этикети %амда унинг %уцуций тартибга солиниш истицболлари та%лил этилган.

Калит сузлар: карантинда ме%нат, масофавий иш, уйда ишлаш, мослашувчан иш графиги, масофавий иш этикети, ме%нат цонунчилигини ривожлантириш.

Зафар Тухташов,

адвокат, управляющий партнер адвокатской фирмы «ESTE»

ТРУДОВАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ В ПЕРИОД КАРАНТИНА: ПОРЯДОК, ЭТИКА И БУДУЩЕЕ

Аннотация: в данной статье анализируются действующий порядок осуществления труда в условиях карантина, этикет данной деятельности, а также перспективы его правового регулирования.

Ключевые слова: труд в условиях карантина, удаленный труд, дистанционная работа, работа по гибкому графику, работа на дому, этика удаленного труда, развитие трудового законодательства.

Коронавирус пандемияси ва уни олдини олишга каратилган профилактика чоралари мехнат муносабатларига жиддий таъсир курсатмай колмайди, албатта. Илгари шунчаки ихтиёрий ва такчил хисобланган масофавий иш жараёни эндиликда вактинчага булса хам мажбурий тусга кирди.

Жорий йилнинг 23 март санасидан бошлаб карантин туфайли мамлакатимиздаги корхона ва муассасалардаги ходимларининг мехнат фаолиятларини иложи борича ишхонадан узоклашган холда ташкиллаштириш вазифаси юклатилди. Бу курсатмага куплаб ташкилотлар зудлик билан амал килишга киришди.

Шуни айтиб утиш зарурки, амалий нуктаи назардан хаммани хам масофадан туриб ишлашга утказиб булмайди. Уйда утириб ишлашга бажариладиган мехнат фаолияти тускинлик килиши мумкин. Бирок, тижорат (алока операторлари, куллаб-кувватлаш хизмати, савдо-сотик буйича иш бошкарувчилар), молия, реклама ва маркетинг, ахборот технологиялари, дизайн, таълим ва ОАВ сохалари масофадан туриб фаолият олиб боришга тезда киришдилар.

Шунингдек, махсулот ишлаб чикариш хамда мехнат фаолиятини уй шароитида ташкиллаштирган корхоналар янги тартибга нисбатан осон утдилар. Булар тикувчилик, пойабзал, хунармандчилик махсулотлари ишлаб чикариш, электротехника махсулотларини йигиш, аксарият овкатланиш нукталари каби бизнесларни келтириш мумкин. Масалан, бугунги кунда куплаб тикувчилик цехлари уйда мехнат килиш тартибида фаолият олиб борар экан, улар узларининг яшаш жойларида зарур талабларга риоя килган холда гигиеник никоблар тикиш билан банддирлар.

Долган ташкилотлар булса фаол равишда янги шароитга мослашиш имконини кидирмокда. Чунки якин келажакда факат янги тартибда фаолият олиб боришга мослаша олган ташкилотлар ва мамлакатлар хакикий муваффакиятга эриша олиши яккол намоён булмокда. Бу, уз навбатида, масофадан туриб фаолият олиб боришни, контактсиз туловларни ва доимий инновацион ечимларни назарда тутади.

МАСОФАДАН ТУРИБ ИШЛАШ ТАРТИБИ

Х,озирги кунгача конунчилигимизда масофадан туриб ишлашнинг коидалари белгиланмаган эди.

Зарур хукукий шароитларни яратиш максадида Бандлик ва мехнат муносабатлари вазирлиги "Карантинга оид чораларни амал килиш даврида ходимларни масофавий иш усулида, мослашувчан иш графигида ёки уйда ишлашга утказишнинг вактинчалик тартиби тугрисида"ги низом ишлаб чикди. Юкоридаги идоравий хужжат Адлия вазирлиги томонидан 2020 йил 28 март куни руйхатдан утказилди ва эълон килинди.

Низом куйидаги учта мехнат шаклини тартибга солади:

- масофавий иш усули - ходим томонидан уз вазифаларини доимий иш жойидан ташкарида бажарилиши. Купинча масофада туриб мехнат фаолияти олиб бориш тартибига аклий мехнат вакиллари утказилади;

- уйда ишлаш - ишчининг ишлаб чикариш фаолиятини бевосита унинг яшаш жойига кучириш. Бу тартибни хукукий асослари аввалрок яратилган касаначиликнинг куриниши деб атасак хам булади;

- мослашувчан иш графиги буйича мехнат килиш - кундалик иш бошланиш ва якунланиш вактини хисобга олган холда ходимнинг иш вакти узгариши ёки уни нотулик иш вактига утказиш. Бундан максад ишчиларни иш жойида тупланишининг олдини олиш.

Масофавий иш усули ва уйда ишлашни киска килиб масофадан туриб ишлаш деб аташимиз мумкин. Иш берувчилар биринчи уринда хомиладор аёллар, кариялар, ногиронлар ва сурункали касалликларга чалинган шахсларни масофадан туриб ишлашга ёки мослашувчан иш графигига утказишлари керак. Лекин шуни таъкидлаб утиш керакки, хар кандай холатда хам бу тартибга утказиш учун ишчи иш берувчи номига ёзма ёки электрон равишда ариза бериб, уз розилигини ифода этиши талаб килинади.

Аввало, ишчининг масофадан туриб ишлашга ёки мослашувчан иш графигига утказилганлиги тугрисида буйрук чикарилади. Унда ходимнинг янги тартибда мехнат килиш даври курсатиб утилади.

Керакли узгартиришлар мехнат шартномасига хам киритилади. Мисол учун, масофавий иш усулига утказилаётганда ходим ва иш берувчи уртасида узаро электрон хужжатлар алмашиниш шартлари, ходимга топширилган ускуналар, дастурий-техникавий воситалар, маълумотларни химоя килиш воситаларидан фойдаланиш тартиби хамда ходимнинг уларни саклашга булган жавобгарлик чоралари куриб чикилади.

Агар ходим уй шароитида ишлашга утказилса, мехнат шартномасида ходим уйда бажариши лозим булган иш турлари, уни керакли ускуна, материал ва механизмлар билан таъминлаш шартлари, зарурий мехнат мухофазаси ва шароитларига амал килиш буйича мажбуриятлар курсатиб утилади.

Иш вакти томонларнинг узаро келишуви асосида белгиланади. Келишувда, шунингдек ходим томонидан мехнат мажбуриятларини бажарилиши тартиби ва бошкарув шакллари хам куриб чикилиши мумкин.

Х,ар кайси холатда хам масофадаги иш ходимининг мехнат фаолияти бажарилишига боглик харажатлари копланади. Жумладан, электр энергияси, сув, алока, ускуналарга хизмат курсатиш ва таъмирлаш, ходимнинг ускуналари амортизацияси ва х.к.

Агар ходим аввалги хажмда фаолият юритишни давом этса, масофадан ишлашга кучириш унинг ойлик маошини камайтиришга асос була олмайди. Ходимларнинг таътиллар жадвалига мувофик мехнат таътили, вактинча мехнатга лаёкатсизлик буйича нафака олиш хамда конун хужжатларида ва жамоа шартномасида назарда тутилган бошка хукуклари саклаб колинади.

Юкорида санаб утилган мехнатни ташкиллаштиришнинг учала шакллари (масофавий иш усули, мослашувчан иш графиги буйича мехнат килиш, уйда ишлаш) карантин даврида иложи борича купрок инсонларни хавфсиз шароитда бандлигини таъминлаш учун зарур булган чоралар хисобланади.

МАСОВАФИЙ ИШНИНГ ЭТИКАСИ

Тахминий хисобларга кура якин давргача инсониятнинг 30 фоизи уз иш кунини уйдан бошлашга урганган экан. Коронавирус эса ушбу курсаткичнинг кескин усишига сабаб булди.

Масофадан туриб ишлашнинг ижобий тарафлари, албатта, етарличадир. Иш берувчи мехнат фаолиятини идорада ташкил этиш учун зарур булган харажатларни тежайди. Ходим йул хаки ёки уйдан ташкарида овкатланиш учун зарур пул ва вактни йукотмайди. У шахсий хаётга хам купрок вакт ажратади.

Шунга карамасдан, иш жойидан ташкарида мехнат фаолияти юритиш самарадорлиги куплаб шартларни бажаришга боглик.

Ходимлар билан алокага чикиш йулларини урнатиш - иш билан таъминловчи олдида турган биринчи вазифа хисобланади. Ишлаб чикаришга тегишли булмаган сохада бу нарса вазифаларни етказиб бериш ва натижаларни кабул килиб олиш, бошкарув, биргаликда лойихаларни мухокама килиш хамда уларни тугирлаш ва бошка куплаб холатларда бу зарурдир.

Сифатли интернетдан ташкари, масофада ишлаш учун керак булган асбоб-ускуналарга куйидагилар киради:

- сифатли эшитиш воситаларига эга булган компьютер (микрофон ва наушниклар билан);

- махсус дастурлар (электрон хужжатлар алмашинуви, органайзер ва хоказо);

- гурух чатлари ва сухбатлашиш учун видеоконференц алока.

Амалиётдан келиб чикиб шуни таъкидлаш мумкинки, масофавий ишлашга утган, лекин ходимларининг мехнатини тугри йулга куя олмаган ташкилотларнинг самарадорлиги тушиб кетади. Шунинг учун рахбар вазифаларни уз вактида таксимлашни ва уларни бажарилиши устидан назоратни урната билиши жуда мухимдир.

Бошка тарафдан эса масофавий ишлаётган ходим "иш жойи" тушунчасини кайтадан англаб етиши керак. Янги шароитда иш жойи сифатида хонадон ёки жамоат жойлари тушунилади. Бирок хамма хам бирданига уй ва кахвахона ёки бошка жамоат жойини идора сифатида кабул кила олмайди. Ходим идорадан ташкарида хам уз диккатни жамлашни ва ишхона мухитини ярата олишни урганиши лозим. Шу билан бирга, узини узи бошкариш махорати хам жуда мухимдир, негаки атрофда одатдагидек мехнат интизомини назорат килувчи рахбар ёки кадрлар буйича мутахассис булмайди.

Жамоавий холда муаммолар ечимини топиш учун барча масофадан туриб ишловчи ходимлар идорада колган ходимлар билан бир пайтда онлайн равишда хозир булиши керак. Бунинг учун барча ходимлар иш берувчи тузиб чиккан мехнат графиги буйича ишлаши зарур.

Одатда, ишхонада доимо одоб-ахлок коидаларига амал килинади. Бунга кийинишга куйилган талаблар, хамкасблар билан муомала килиш ва мижозлар билан алокага киришиш коидалари киради. Масофада ишлашнинг эса узига хос жихатларга эга одоб-ахлок коидалари мавжуд. Одатда, бу кулланиладиган алока услубига боглик булади.

Агар иш жараёни электрон почтага асосланган булса, иш ёзишмалари коидаларига амал килиш зарур. Авваламбор, саломлашиш, мурожаат матнини тугри келтириш, сунгра амал ва мурожаат учун маълумотларни колдириб хайрлашиш керак. Барча кискартмалар ва истиснолар хакида алохида келишиб олиш даркор. Тугри белгиланган мавзу хатнинг мазмуни тугрисида дархол тушунчага эга булишга ёрдам беради. Хатдаги барча саволларга

жавоб бериш керак. Мухими, уз вактида ёки иложи борича тезрок жавоб кайтарган маъкул, чунки кутиш хеч кимга ёкмайди.

Мессенжер ва чатлардан фойдаланилганда эса норасмий ва дустона муносабатлардан фаркланувчи мулокот килиш маданиятини куллаш керак. Жамоавий мулокотда кискартмалар ва жаргон (ИМХ,О, ОМГ в х.к.), "смайлик"лар ва стикерлардан фойдаланиш уринли эканлигига амин булиш зарур. Кунгилочар материалларни иш вактида юборишдан узок булиш керак.

Кенг куламли интернетнинг таркалиши видеоконференция, видеокунгироклар ва видеочатларнинг жадал узлаштирилишига хисса кушмокда. Мехнат муносабатлари хам бундан мустасно эмас. Иш фаолиятига боглик масалалар буйича видеоалокага чикишдан олдин ташки куринишга эътибор каратиш мухимдир. Бу ён-атрофга хам тегишлидир, яъни сухбатдошга куринадиган масофадаги ходимнинг уйи ёки унинг ортидаги бошка жойлар иложи борича расмий холатга якин булиши хамда ишдан чалгитмаслиги лозим.

Долган холатларда масофадаги иш оддий идоравий ишда амал килинадиган коидаларга буйсунишни талаб килади.

КЕЛАЖАКДА ВАЗИЯТ ЦАНДАЙ БУЛАДИ?

Купчиликнинг фикрига кура якин келажакда масофадан туриб ишлаш борган сари кенгрок кулланилишни бошлайди. Шунинг учун куйидаги масалаларга эътибор каратиш максадга мувофикдир.

Айни дамда Мехнат кодекси масофали иш билан боглик муносабатларни тартибга солмайди. Шу боис мехнат муносабатларини тартибга солувчи асосий конун куйидагиларни белгилаб берувчи нормалар билан тулдириш керак:

- масофадан туриб ишлаш тушунчаси ва уни куллаш сохалари;

- масофадан туриб мехнат килувчи ходимлар билан мехнат шартномалари тузиш ва бекор килиш тартиби;

- масофадаги ходимларнинг мехнатини ташкил килиш ва уни мухофазасини таъминлаш, ишлаш ва дам олиш режими коидалари.

Шунингдек, масофадан туриб ишлаш шаклларидан амалда тугри фойдаланиш максадида иш берувчилар ва ходимлар уртасида катта ташкилий ва тушунтириш ишларини утказиш лозим.

Агар хозирдан иш берувчиларнинг уз ходимлари бандлигини доимий равишда масофадан туриб таъминлашга утказишга эришилса, биз нафакат коронавируснинг салбий окибатларини бартараф этамиз, балки постиндустриал келажакка хам анча якинлашамиз.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.