Научная статья на тему 'ВОПРОСЫ ЛИЦЕНЗИРОВАНИЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ИНВЕСТИЦИОННЫХ ФОНДОВ'

ВОПРОСЫ ЛИЦЕНЗИРОВАНИЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ИНВЕСТИЦИОННЫХ ФОНДОВ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
104
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
инвестиционные фонды / инвестиционные компании / рынок ценных бумаг / инвестиционная декларация / инвестиционные услуги / лицензия / первоначальный уставной капитал. / investment funds / investment companies / securities market / investment declaration / investment services / license / seed capital.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Алишер Жумагулов

в данной статье анализируются вопросы деятельности инвестиционных фондов. Было предложено определить круг, привлекающих инвестиции с публикой и лицензировать их деятельность на единых условиях. В ходе анализа были выявлены неопределенности в законодательстве и выдвинуты предложения по их устранению.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE LICENSING OF ACTIVITIES OF INVESTMENT FUNDS

This article analyzes the issues of licensing the activities of investment funds. It was proposed to define the range of attracting investments with the public and license their activities on the same terms. In the course of the analysis, uncertainties in the legislation were identified and proposals were put forward to eliminate them.

Текст научной работы на тему «ВОПРОСЫ ЛИЦЕНЗИРОВАНИЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ИНВЕСТИЦИОННЫХ ФОНДОВ»

Review of law sciences

Q-------------- |

- Д^

Alisher Jumagulov,

Teacher of the Department of Business Law of Tashkent State University of Law

THE LICENSING OF ACTIVITIES OF INVESTMENT FUNDS

Annotation: This article analyzes the issues of licensing the activities of investment funds. It was proposed to define the range of attracting investments with the public and license their activities on the same terms. In the course of the analysis, uncertainties in the legislation were identified and proposals were put forward to eliminate them.

Keywords: investment funds, investment companies, securities market, investment declaration, investment services, license, seed capital.

Алишер Жумагулов,

Преподаватель Ташкентского государственного юридического университета

ВОПРОСЫ ЛИЦЕНЗИРОВАНИЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ИНВЕСТИЦИОННЫХ

ФОНДОВ

Аннотация: в данной статье анализируются вопросы деятельности инвестиционных фондов. Было предложено определить круг, привлекающих инвестиции с публикой и лицензировать их деятельность на единых условиях. В ходе анализа были выявлены неопределенности в законодательстве и выдвинуты предложения по их устранению.

Ключевые слова: инвестиционные фонды, инвестиционные компании, рынок ценных бумаг, инвестиционная декларация, инвестиционные услуги, лицензия, первоначальный уставной капитал.

Алишер ЖумаFулов,

Тошкент давлат юридик университети укитувчиси

ИНВЕСТИЦИЯ ФОНДЛАРИ ФАОЛИЯТИНИ ЛИЦЕНЗИЯЛАШ МАСАЛАЛАРИ

Аннотация: ушбу мацолада инвестиция фондлари фаолиятини лицензиялаш масаласи таулил цилинади. Оммадан маблаг жалб этувчи субъектлар доирасини аниц белгилаш ва бир хил шартларда фаолиятни лицензиялаш таклиф этилди. Таулил жараёнида цонунчиликдаги ноаницликлар аницланди ва уларни бартараф этиш учун таклифлар илгари сурилди.

Калит сузлар: инвестиция фондлари, инвестиция компаниялари, цимматли цогозлар бозори, инвестиция декларацияси, инвестиция хизматлари, лицензия, бошлангич устав капитали.

Акциядорлик жамиятлари ва инвестиция фондларининг тарихи турли молиявий фирибгарликларга гувох булган. Инвестиция фондлари эса молиявий пирамидаларга карши курашиш учун уйлаб топилган тузилмалар хисобланади [1]. Инвестиция фондлари профессионал бошкарув ва диверцификация оркали инвесторларнинг таваккалчилик хавф-хатарини камайтириб, жалб этилган маблагларни иктисодиёт тармокларига сафарбар этади. Фаолият таваккалчиликка асосланганлиги учун даромад олдиндан ваъда килинмайди хамда ишлаб топилган маблагларгина даромад сифатида таксимланади.

Инвестиция фондлари акциядорлик жамияти шаклида ташкил этилса-да, бошка акциядорлик жамиятларидан тубдан фарк килади. Инвестиция фондлари махсулот ишлаб чикармайди, ишлар бажармайди. У бошка акциядорлик жамиятларининг акциялари хамда облигацияларини сотиб олиб, улар даромад курсагина даромад куради. Мохиятан инвестиция фондлари молиявий хизматлар курсатишда воситачилик килувчи тадбиркорлик субъектлари хисобланади.

Миллий конунчиликда инвестиция фаолияти, инвестиция фаолияти субъектлари, инвесторлар каби хукукий категориялар мавжуд булса-да, "инвестиция хизматлари" тушунчаси мавжуд эмас. Х,аттоки, инвестиция сохасидаги махсус норматив-хукукий хужжат булган "Инвестициялар ва инвестиция фаолияти тугрисида"ги конунда хам инвестиция хизматлари хакида бирор модда мавжуд эмас. Вахоланки, мазкур конунга инвестиция фаолиятини тартибга солиш вазифаси юклатилган. Кундалик хаётда, интернет сахифаларида инвестиция хизматларини реклама килаётган, маблагларни купайтириб беришни ваъда килаётган фирмалар жуда купайиб кетди. Уларнинг аксари инвестиция компанияси никоби остида харакат килаётган фирибгарлардир. Айникса бундай фирибгарлар интернетдан усталик билан фойдаланиб, бошка мамлакатда туриб уз хизматларини таклиф килмокда.

Инвестиция хизматлари турфа булиб, молиявий хизматларнинг катта гурухини ташкил этади хамда уларнинг энг асосийлари сифатида куйидагиларни келтириш мумкин. Жамоавий инвестициялаш хизматлари, брокерлик хизматлари, пенсияни режалаштириш хизматлари, инвестицияларни бошкариш хизматлари, депозитарий хизматлари, инвестициявий консалтинг хизматлари, венчур инвестиция хизматлари инвестиция хизматлари хисобланади [2] "Инвестиция хизматлари" тушунчасини конунчиликка киритиш хизматлар ва уларни курсатувчилар доирасини аник белгилаш, хизмат курсатувчиларни тугри таснифлаш, уларни бошка хизмат курсатувчи субъектлардан фарклаш имконини беради.

Узбекистон Республикаси "Фаолиятнинг айрим турларини лицензиялаш тугрисида"ги конуннинг 7-моддасига кура, фаолиятнинг лицензияланадиган турлари жумласига амалга оширилиши фукароларнинг хукуклари ва конуний манфаатларига, соглигига, жамоат хавфсизлигига зарар етказиши мумкин булган хамда тартибга солиб турилиши лицензиялашдан ташкари усуллар билан амалга оширилиши мумкин булмаган фаолият турлари киради.

"Инвестиция ва пай фондлари тугрисида"ги конуннинг 3-моддасига кура инвестиция фонди уз фаолиятини кимматли когозлар бозорини тартибга солиш буйича ваколатли

давлат органи томонидан бериладиган лицензия асосида амалга оширади. Инвестиция фондларини лицензиялашга оид нормалар ягона хужжатда жамланмаган. ^онун чикарувчи инвестиция фондларига нисбатан банклар, сугурта компаниялари каби алохида муносабатни шакллантирмаган. Шунингдек, инвестиция фондини лицензиялашга оид норматив-хукукий хужжатларда бир-бирига карама-карши нормалар хам учрайди.

Барча мамлакатларда инвестиция фондлари давлатнинг катъий назорати остида фаолият юритади. Бундай муносабат икки мухим холат билан изохланади. Биринчидан, инвестиция фондлари маблагларнинг кенг оммадан жалб этганлиги боис, малакасиз чакана инвесторлар манфаатларини тажовуздан химоя килиш лозим булади. Иккинчидан, инвестиция фондларининг кулида улкан микдорда инвестиция жамланлиги туфайли ушбу маблаглардан ноурин фойдаланиш мамлакатнинг макроиктисодий баркарорлигига путур етказиши мумкин [3].

Давлат мега регулятор сифатида фирибгарликларнинг олдини олиш ва инвесторлар манфаатларини хар томонлама химоя килиш максадида инвестиция хизмати курсатувчиларга муайян талабларни белгилайди. Булар:

- хизмат курсатувчилар доирасини чегаралаб куйиш;

- хизмат курсатиш доирасини чегаралаб куйиш;

- хизмат курсатувчиларга алохида аник ва катъий талабларни куйиш;

- хизмат курсатувчиларни доимий назорат килиш.

Фаолият тушунчаси бирор иш билан мунтазам ва профессионал шугулланишни ифода этади. Жамоавий инвестициялаш хизматларини курсатишни факатгина профессионалларга ишониб топшириши лозим. Вазирлар Махкамасининг 2003 йил 9 июлдаги 308-сон карори билан тасдикланган "^имматли когозлар бозорида касбий фаолиятни лицензиялаш тугрисида Низом"нинг 3-бандига кура, кимматли когозлар бозоридаги касбий фаолиятни факат юридик шахслар амалга оширишлари мумкин. Демак, куриниб турибдики, хизмат курсатувчиларнинг субъектив таркиби чегаралаб куйилган.

Хизматларни курсатиш доираси хам чегаралаб куйилиши мумкин. Инвестиция фондларига банк, сугурта фаолияти билан шугулланиш ман этилган. Уларга фаолиятни амалга оширишда муайян чекловлар урнатилган. Улар инвестиция фаолияти билан боглик булмаган битимлар тузишга хакли эмас.

Куплаб мамлакатларда инвестиция фондларининг ривожланиши ва иктисодиётга таъсири ошиши натижасида унга нисбатан конунчиликда алохида муносабат шаклланган. Мамлакатимизда эса инвестиция фондлари кимматли когозлар бозорининг профессионал иштирокчиларидан бири сифатида кабул килинади хамда айрим истисноларни инобатга олмаса, кимматли когозлар бозорининг барча иштирокчилари учун белгиланган умумий талаблар уларга хам тадбик этилади. Вазирлар Махкамасининг 2003 йил 9 июлдаги 308-сон карори билан тасдикланган "^имматли когозлар бозорида касбий фаолиятни лицензиялаш тугрисида" Низом барча профессионал иштирокчилар учун лицензия талаблари ва шартларини белгилайди.

Инвестиция фондлари учун куйидагилар лицензия талаблари ва шартлари хисобланади:

а) лицензиат томонидан кимматли когозлар бозори тугрисидаги Узбекистон Республикаси конун хужжатларига, лицензияловчи органнинг норматив-хукукий хужжатларига, шунингдек мазкур Низомга мажбурий риоя килиниши;

в) лицензияловчи орган томонидан белгиланган дастурий-техник комплексга куйиладиган талабларнинг дастурий таъминоти ва техник воситалари мувофиклиги хамда кимматли когозлар бозорининг профессионал иштирокчилари ва фонд биржалари билан узаро электрон алокага тайёрлиги;

г) кимматли когозлар бозорида касбий фаолиятни амалга оширувчи лицензиатда кимматли когозлар билан операцияларнинг ички хисобини юритиш вазифасига кирувчи камида битта ходимнинг булиши хамда ички назоратни ташкил этиш ва амалга ошириш вазифасига кирувчи камида битта ходим (назоратчи) булиши;

д) куйидаги шахслар лицензиатнинг рахбари булиши мумкин эмас: молия-иктисод, юридик, математика ёки ахборот технологиялари

мутахассисликларидан камида биттаси буйича олий маълумотли булмаган шахслар;

кимматли когозлар бозоридаги касбий фаолиятни амалга оширувчи ташкилотларда, фонд биржаларида ёхуд иктисодий, молиявий ва юридик фаолият сохаларида, ахборот технологиялари сохасида ёки курсатиб утилган йуналишлар буйича давлат бошкарув органларидаги ишда камида икки йиллик иш стажига эга булмаган шахслар;

якка холда ижро этувчи орган функцияларини бажарган, коллегиал ижро этувчи орган таркибига кирган ёки ушбу шахсларнинг айби билан йул куйилган лицензия талаблари ва шартлари бузилганлиги учун курсатиб утилган ташкилотларда касбий фаолиятни амалга оширишга берилган лицензияларнинг амал килиши тухтатилган пайтда, агар бундай тухташ пайтидан бошлаб уч йилдан кам вакт утган булса, кимматли когозлар бозорининг профессионал иштирокчиси, фонд биржаси, кредит, сугурта ёки аудиторлик ташкилотининг муассислари булган шахслар;

иктисодиёт сохасидаги жиноят учун ёки бошкарув тартибига карши жиноят учун олиб ташланмаган судланганликка эга булган шахслар;

юридик шахс банкрот деб эътироф этилган пайтда ва эътироф этилган пайтдан бошлаб икки йил утмаган булса, якка холда ижро этувчи орган функцияларини бажарган ёки коллегиал ижро этувчи орган таркибига кирган шахслар;

е) лицензиатнинг мутахассислари, мансабдор шахслари ва назоратчисининг лицензияловчи орган томонидан тасдикланган малака талабларига мувофиклиги.

Низомнинг 9-бандига кура, инвестиция фонди лицензия олиш учун лицензияловчи органга куйидаги хужжатларни такдим этади:

а) лицензия бериш тугрисида куйидагилар курсатилган холдаги ариза: юридик шахснинг номи ва ташкилий-хукукий шакли, унинг жойлашган жойи (почта манзили), электрон почта манзиллари, банк муассасасининг номи ва банк муассасасида талаб килиб олинадиган депозит хисоб ракамининг тартиб раками;

лицензия талабгори кимматли когозлар бозорида амалга ошириш ниятида булган касбий фаолият;

в) лицензия талабгорининг аризаси лицензияловчи орган томонидан куриб чикилганлиги учун лицензия талабгори (чет эл инвестициялари иштирокидаги корхоналардан ташкари) томонидан йигим туланганлигини тасдикловчи хужжат;

д) охирги хисобот санасига молиявий натижалар тугрисидаги хисобот билан биргаликда бухгалтерия баланси нусхаси (талабгор охирги хисобот санасидан кейин ташкил этилган холлардан ташкари);

е) Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги томонидан тасдикланадиган тартибга мувофик охирги хисобот санасига уз маблаглари (сармояси) микдори хисоб-китоби;

ж) лицензия талабгори булган (инвестиция фондларидан ташкари) рахбари ва ходимларининг лицензияловчи органнинг малака талабларига мувофиклигини тасдикловчи хужжатларнинг нусхалари, шу жумладан лицензия талабгори булган юридик шахснинг улар доимий асосда ишга кабул килинганлиги тугрисидаги хужжатларнинг нусхалари, шунингдек якка холда ижро этувчи орган функциясини амалга оширувчи шахсларнинг мехнат стажини тасдикловчи хужжатларнинг нусхалари;

з) ахборотни саклаш, мухофаза килиш ва тиклаш тартиби, шу жумладан талабгор томонидан тасдикланган махфий ахборотидан нохукукий фойдаланишга каратилган чора-тадбирлар руйхати;

л) Ички назорат тугрисидаги Низомнинг нусхаси.

Низомнинг 11 -бандига кура, инвестиция фонди сифатида касбий фаолиятни амалга оширишга лицензия олиш учун лицензия талабгори кушимча равишда куйидаги хужжатларни такдим этади:

инвестиция фонди билан инвестиция активларининг ишончли бошкарувчиси уртасида контракт тузилганлиги тугрисидаги дастлабки шартноманинг лицензиат томонидан тасдикланган нусхаси;

инвестиция фонди билан ^имматли когозлар марказий депозитарийси уртасида контракт тузилганлиги тугрисидаги дастлабки шартноманинг лицензиат томонидан тасдикланган нусхаси.

Бошка профессионал иштирокчилардан фаркли уларок, инвестиция фондлари лицензия берувчи органга иккита шартноманинг узи тасдиклаган дастлабки вариантини такдим этилиши лозим. Назаримизда бундай талаб куйидаги сабаблар туфайли максадга мувофик эмас. Биринчидан, бир томонлама имзоланган шартнома юридик окибат келтириб чикармайди. Бундан ташкари, инвестиция фонди хохлаган пайтда узи маъкул курган ошкарувчи компания билан шартнома тузиши мумкин. Иккинчидан, инвестиция активларининг ишончли бошкарувчиси хам кимматли когозлар бозорининг профессионал иштирокчиси хисобланиб, фаолияти лицензияланадиган юридик шахсдир. ^имматли когозлар Марказий депозитарийси эса мамлакатда кимматли когозларга эгалик хукукининг реестрини юритадиган ва уларни саклайдиган ягона ташкилотдир. Инвестиция фонди инвестиция активларининг ишончли бошкарувчиси танлашда мукобил вариантларга эга булса-да, Марказий депозитарийдан бошка ташкилотга мурожаат кила олмайди. Шу боис, лицензия талабларидан мазкур икки дастлабки шартномани чикариб ташлаб, уларнинг урнига инвестиция фондининг таъсис хужжатлари ва инвестиция декларациясини такдим этиш талабини киритиш лозим.

"Инвестиция ва пай фондлари тугрисида"ги конуннинг 10-моддасида инвестиция декларацияси келтирилган. Унда инвестиция фондини ташкил этиш ва унинг фаолиятини амалга ошириш максади, инвестиция фондининг пул маблаглари ва бошка маблаглари инвестиция килинадиган инвестиция активларининг руйхати, инвестиция таваккалчиликларининг тавсифи ва ишончли бошкарувчи саклаб туриши шарт булган инвестиция активларининг таркиби тугрисидаги маълумотлар курсатилади. Инвестиция декларация фонд акциясини сотиб олишни режалаштирган инвесторлар ишончли маълумот берадиган энг асосий хужжатдир. Россия Федерацияда инвестиция декларациясига киритилган узгартиришлар ваколатли орган томонидан руйхатга олинмагунча кучга эга булмайди. Инвестиция фонди бутун фаолиятини инвестиция декларациясига мувофик олиб бориши лозим. Унга узгартириш ва кушимчалар киритиш фонднинг олий бошкарув органи

- умумий йигилишга берилган. Бизнинг конунчиликда эса мазкур мухим хужжат лицензия олиш учун такдим этиладиган хужжатлар орасида йук. О.Шалинанинг фикрича, чакана инвестор факатгина мазкур хужжат асосидагина карор кабул килиши мумкин [4].

Ривожланган мамлакатларда инвестиция фондлари тараккий этиб, уларнинг турли куринишлари пайдо булмокда. "Инвестиция ва пай фондлари тугрисида"ги конунда ишончли бошкарувчи пай фондини ташкил этилиши мумкинлиги белгиланган. У хам маблагларни оммадан жалб килади. Амалдаги конунчилик буйича юридик шахс сифатида ташкил этиладиган инвестиция фонди маблагларни устав фондига жалб килиши лозим. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 24 ноябрдаги "Тадбиркорлик ва инновациялар сохасидаги лойихаларни молиялаштириш механизмларини такомиллаштириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги ПФ-5583-сон Фармонида келтирилган инвестиция компанияси малакали инвесторлардан жалб этилган маблагларни шакллантириш ва жамлаш билан шугулланади. Фармонга кура, мазкур инвестиция компанияларининг фаолияти лицензияланмайди ва фаолиятни амалга ошириш бирор бир талаб белгиланмаган. Яна бир эътиборли жихат шундаки, жалб этилган маблаглар инвестиция компаниясининг устав капиталига улуш хисобланмайдиган пул маблаглари хисобланади. Куриниб турибдики, оммадан маблаг жалб этиш билан шугулланадиганларнинг доираси кенгаймокда. Баъзиларининг фаолияти лицензияланади, бошкаларники эса йук. Натижада, айни бир фаолият учун икки хил муносабат шаклланиб колмокда. Шу боис, оммадан маблаглар жалб этиш билан шугулланувчи корхоналарни алохида ажратиб, улар учун аник ва катъий лицензия талабларини ишлаб чикиш лозим.

Инвестиция фондлари учун бошлангич капиталга эга булиш руйхатдан утиш ва лицензия олишда энг мухим шартлардан бири булиши лозим. Инвестиция фондларининг устав капиталига талаб "Инвестиция ва пай фондлари тугрисида"ги конунда тугридан-тугри курсатилмаган. Шунингдек, Вазирлар Махкамасининг 2003 йил 9 июлдаги 308-сон карори билан тасдикланган ^имматли когозлар бозорида касбий фаолиятни лицензиялаш тугрисида Низомда хам лицензия шарти сифатида келтирилмаган. Низомнинг 7-бандида лицензиатнинг уз маблаглари (сармояси) ва бошка молиявий курсаткичларининг етарлилигини ва лицензияловчи орган томонидан белгиланган мажбурий нормативларга мувофиклигини таъминлаш мажбурияти юкланган, холос. Вазирлар Махкамасининг 1998 йил 25 сентябрдаги 410-сон карори билан тасдикланган "Инвестиция фондлари тугрисидаги низом"нинг 13-бандига кура, инвестиция фондининг устав фонди у таъсис этилаётганда унинг муассислари улушлари хисобига шаклланади ва у 1 600 миллион сумни ташкил этиши керак. Инвестиция фонди таъсис этилаётган вактда унинг устав фонди муассислар уртасида таксимланган булиши керак. Мазкур сумма барча акциядорлик жамиятлари учун куйилган умумий талаб эди. Узбекистон Республикаси Президентининг 2008 йил 18 ноябрдаги "Иктисодиёт реал сектори корхоналарининг молиявий баркарорлигини янада ошириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-4053-сон Фармони билан 2009 йилнинг 1 январидан бошлаб янги ташкил этиладиган акциядорлик жамиятлари учун устав жамгармасининг энг кам микдори жамият давлат томонидан руйхатга олинган санада Узбекистон Республикаси Марказий банкининг курси буйича эквиваленти 400 минг А^Ш долларига тенг суммани ташкил этиши кераклиги белгиланди. 2017 йилда акциядорлик жамиятларининг устав капитали микдорлари миллий валютада курсатилиши белгиланиб, Вазирлар Махкамасининг 1998 йил 25 сентябрдаги 410-сон карори билан тасдикланган "Инвестиция фондлари тугрисидаги низом"нинг 13-банди 400 минг А^Ш

долларидан унинг уша пайтдаги эквиваленти 1 600 миллион сумга алмаштирилди. Узбекистон Республикасининг 2019 йил 20 мартдаги УР^-531-сонли ^онуни билан "Акциядорлик жамиятлари ва акциядорларнинг хукукларини химоя килиш тугрисида"ги конуннинг 17-моддасига узгартириш киритилиб, жамият устав фондининг (устав капиталининг) энг кам микдори лицензия талабларида белгиланиши мумкинлиги урнатилди. "Инвестиция фондлари тугрисидаги низом"нинг 13-бандида инвестиция фондининг устав капиталига талаб 1 600 миллион сумлигича колдирилди. Мазкур низом дастлаб кабул килинган пайтда инвестиция фондларининг устав капитали энг кам ойлик иш хакининг камида 200 бараварини ташкил этиши кераклиги белгиланган булиб, муассислар устав фонди кийматининг камида 30 фоизини инвестиция фонди давлат руйхатидан утказилгунгача ва устав фонди кийматининг 100 фоизини инвестиция фонди давлат руйхатидан утказилган кундан бошлаб 30 кундан кечикмай тулашлари керак эди.

Инвестиция фондларининг устав капитали инвесторлар учун кафолат хисобланади. Очик инвестиция фондлари уз акцияларини кайтариб сотиб олиш мабжуриятига эга. Устав фонди етарли микдорда шакллантирилмаса, фонд уз акцияларини кайтариб сотиб ола олмайди. Устав фондига талаб куйиш, аслида континентал хукук тизимига хос булса-да, англо-саксон хукук тизими хам инвестиция фондларига келганда, мазкур усулдан фойдаланади. Е.Сухановнинг фикрича, англо-саксон хукук тизимида молиявий фирибгарликлар учун жавобгарлик катъий ва кескин булганлиги сабабли, устав фондига талаб куйиш унчалик хам долзарб эмас. Континентал хукук тизимида эса устав фондининг микдори энг мухим химоя воситаси хисобланади.[5, 98 б]

Фаолияти инвестиция фондиникига якин булган банклар ва сугурта компанияларининг устав капиталига талаб сифатида нисбатан давлат каттарок микдорни куяди. Мисол учун Узбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил 10 апрелдаги П^-618-сон ^арори билан тасдикланган "Сугурта бозорининг профессионал катнашчилари тугрисида" Низомнинг 10-бандига кура, сугурта компаниялари устав капиталининг энг кам микдорлари руйхатдан утиш пайтида:

умумий сугурталаш тармогида - 7,5 миллиард сум; хаётни сугурталаш тармогида - 10 миллиард сум; мажбурий сугурталаш буйича - 15 миллиард сум;

факат кайта сугурталаш буйича - 30 миллиард сумни ташкил этиши керак. Шунингдек, сугурталовчи устав капиталининг камида туксон фоизи муассислар (катнашчилар)нинг пул маблагларидан шакллантирилади.

Узбекистон Республикаси Марказий банки Бошкарувининг 2009 йил 15 августдаги 23/3-сон карори билан тасдикланган «Банкларни руйхатга олиш ва улар фаолиятини лицензиялаш тартиби тугрисида" Низомнинг 25-бандига кура 2017 йил 1 октябрдан бошлаб тижорат банклари устав капиталининг энг кам микдори 100 млрд. сум микдорида белгиланади. Фаолият курсатаётган тижорат банклари 2019 йилнинг 1 январига кадар уз устав капиталини ушбу микдорга етказишлари лозим.

1 600 миллион сум инвестиция фондининг бошлангич капитали учун етарли ёки етарли эмаслиги тугрисида бахслар мавжуд эмас. Бирок, инвестиция фондининг бошлангич устав фонди банкларникидан 287 марта, сугурта компаниялариникидан эса 4.5 марта камрок. Мазкур микдор инвестиция фонди фаолиятининг хусусиятларидан келиб чикиб эмас, балки акциядорлик жамиятлари учун белгиланган умумий микдор эканлигини эсдан чикармаслик лозим. Инвестиция фондининг бошлангич капитали А^Шда 100 000 А^Ш

доллари [6], Люксембургда 1 250 000 А^Ш доллари [7] ва Германияда эса 5 млн немис маркаси, Россия Федерациясида 35 млн рубль [8] ташкил этиши керак. Инвестиция фонди устав капиталнинг 75 фоизи пул куринишида булиши керак. Шу боис, инвестиция фондларининг бошлангич устав капитали, назаримизда, хозиргидан камида 10 марта куп булиши керак.

Шунингдек, лицензия талабларини катъий аник белгилаб, ягона норматив-хукукий хужжатда акс эттириш лозим. Лицензия талабларининг турли хужжатларда сочилиб ётиши инвестиция фондларининг фаолиятига салбий таъсир курсатади.

Вазирлар Махкамасининг 1998 йил 25 сентябрдаги 410-сон карори билан тасдикланган "Инвестиция фондлари тугрисидаги низом" факатгина юридик шахс сифатида ташкил этиладиган инвестиция фондларига талабларни белгилайди. "Инвестиция ва пай фондлари тугрисида"ги конунда пай фондлари хам ташкил этилиши белгиланган. Пай фондлари инвестиция активлариннг ишончли бошкарувчиси томонидан ташкил этилади. Айни пайтда у хам оммадан пул-маблагларини жалб этади. Унинг устав капиталига эса талаб куйилмаган. Шу боис, пай фондини ташкил этадиган бошкарувчи компанияларнинг устав фондига хам талаб белгиланиши лозим.

^онунчиликда инвестиция фондларига лицензия берувчи орган масаласида хам ягона тухтамга келинмаган. Вазирлар Махкамасининг 2002 йил 28 июндаги 236-сон карори билан тасдикланган "Фаолиятнинг айрим турларини лицензияловчи органлар руйхати"да Узбекистон Республикаси Давлат ракобат кумитаси хузуридаги ^имматли когозлар бозорини ривожлантириш маркази (бугунги кунда Капитал бозорини ривожлантириш агентлиги) кимматли когозлар бозорида касбий фаолият билан шугулланишни лицензиялаши белгиланган. Мазкур руйхатда Вазирлар Махкамаси томонидан бериладиган фаолиятлар орасида инвестиция фондлари курсатилмаган. Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 7 августдаги 650-сон ^арори билан тасдикланган "Узбекистон Республикаси Капитал бозорини ривожлантириш агентлиги тугрисида Низом"да кимматли когозлар бозорининг профессионал иштирокчилари фаолиятини лицензиялаш ваколати мазкур Агентликка берилган. Бирок, Вазирлар Махкамасининг 1998 йил 25 сентябрдаги 410-сон карори билан тасдикланган "Инвестиция фондлари тугрисидаги низом"нинг 19-бандида эса, инвестиция фондларининг фаолияти Вазирлар Махкамаси томонидан лицензияланиши курсатилган. Куплаб мамлакатларда бундай вазифа махсус ваколатли органларга юклатилган. А^Шда Биржалар ва кимматли когозлар кумитаси, Россия Федерециясида Марказий банк инвестиция фондларига рухсатнома беради. Лицензия шартлари фаолиятнинг асосини белгилайди ва инвестиция фондлари учун бутун фаолият даврига берилади. Лицензия берган орган инвестиция фондларининг кейинги фаолиятини назорат кила олиши керак. Вазирлар Махкамаси бундай вазифани тугридан тугри бажа олмайди. Шу боис лицензиялаш ваколатини Капитал бозорини ривожлантириш агенлиги ёки Марказий банкка бериш мантикан тугри булади.

Адлия вазирлиги томонидан такдим этилган "Лицензиялаш ва рухсат бериш тартиб-таомилларини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари т^рисида" Президент фармони лойихасида ^имматли когозлар бозорининг профессионал иштирокчиси сифатида инвестиция фонди фаолиятини лицензиялашни бекор килиш таклиф этилмокда. Узбекистон конунчилигида хам малакали ва малакасиз инвестор тушунчаси пайдо булди. Хорижий мамлакатлар конунчилигида инвестиция фондини ташкил этган бошкарувчи компаниянинг кайси турдаги инвесторларга хизмат курсатишига

караб, фаолиятни лицензиялаш ёки лицензияламаслик масаласи хал этилади. Бирок, мазкур конун хужжатида бу масала инобатга олинмаган.

Хулоса килиб айтганда, инвестиция фондлари фаолиятини лицензиялашга оид конунчилик тахлил килинганда 4 та жиддий камчилик аникланди.

Биринчидан, хозирда инвестиция фондларининг фаолияти икки томонлама лицензияламокда. Бошкарувчи компания хам, инвестиция фонди хам кимматли когозлар бозорининг профессионал иштирокчиси сифатида алохида лицензия олади. Дунё амалиётида эса, инвестиция фондлари ташкил этиш учун бошкарувчи компанияга лицензия берилади.

Иккинчидан, лицензия шартлари ва талаблари таркок холда бир неча норматив хукукий хужжатларда келтирилган булиб, уларни унификация килиш лозим. Шунингдек, лицензия шартлари ва талаблари аник хамда такдим этиладиган хужжатлар руйхати тугал эмас. Инвестиция фондлари билан боглик фаолиятни бутунлай лицензияланадиган фаолият турлари орасидан чикариб булмайди. Малакасиз инвесторлардан маблаглар жалб этилганда, хусусий муносабатлардан кура оммавий манфаатлар олдинги уринга чикади. Молиявий фирибгарликнинг янги куринишлари купайиб кетади.

Учинчидан, айни бир фаолиятни лицензиялаш борасида конунчиликда икки хил муносабат шаклланган. Мавжуд камчиликни бартараф этиш учун оммадан маблаг жалб этадиган барча тадбиркорлик субъектлари доирасини аник белгилаш ва улар фаолиятини лицензиялашнинг алохида тартибини урнатиш лозим. Ушбу масала малакали ва малакасиз инвесторлар билан боглик булиб, афсуски, конунчиликда бу масалада ягона тухтамга келинмади.

Туртинчидан, инвестиция фондларининг фаолиятини кайси ваколатли орган лицензиялаши тугрисида ягона тухтамга келинмаган. Ягона тухтамнинг йуклиги инвестиция фондларининг фаолиятига салбий таъсир курсатади. Шунингдек, инвестиция фондларининг фаолиятини тартибга солиш ва назорат килиш ваколатлари ягона ваколатли орган кулида жамланиши лозим.

Review of law sciences References:

1. Ekonomika investitsionnix fondov: monografiya / A.E.Abramov, K.S.Akshentseva, M.I.Cher nova, D.A.Loginova, D.V.Novikov, A.D.Radigin, Yu.V.Sivay; // pod obsh. red.A. D. Radigina. - M. : Izdatelskiy dom «Delo» RANXiGS, 2015. 16 s.

2. Wikipedia.org

3. Fridman A.I., Pravovoye regulirovaniye investitsionnix fondov v Rossii, SShA i Lyuksemburge. Dissertatsiya na soiskaniye uchenoy stepeni kandidata yuridicheskix nauk. - M.:2018, 57 s.

4. Shalina. O.I. Institut investitsionnix fondov v ekonomike Rossii: sovremennoye sostoyaniye i perspektivi razvitiya. Daissertatsiya na soiskaniye uchenoy stepeni kanditata ekonomechiskix nauk. Ufa.2010 . 123 s.

5. Suxanov Ye.A. Sravnitelnoye korporativnoye pravo. - M.: Statut, 2014.-98 s.

6. Victoria E. Schonfeld, Thomas M.J. Kerwin. The business Lawyer, vol.49, - No.1. 1993. 114 p.

7. Law of Luxembourg of 17 December 2010 relating to undertakings for collective investment

8. Prikaz ot 13 avgusta 2009 g. N 09-32/pz-n Ob utverjdenii trebovaniy k razmeru i poryadku rascheta sobstvennix sredstv aktsionernogo investitsionnogo fonda http://www.consultant.ru/cons/cgi/online.cgi?rnd=

82C0820A0248E8EEA4D9A2F4CB9B3298&req=doc&base=LAW&n=94959&dst=1000 06&fld=134&REFFIELD=134&REFDST=428&REFDOC=330290&REFBASE=LAW&s tat=refcode%3D16610%3Bdstident%3D 100006%3Bindex%3D60#1evnlw7s5l9

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.