Научная статья на тему 'ПРИМЕНЕНИЕ НЕКОТОРЫХ СТАРТАП-КОНТРАКТОВ И ЕГО ВАЖНОСТЬ В УСЛОВИЯХ ОНЛАЙН-РЕЖИМА'

ПРИМЕНЕНИЕ НЕКОТОРЫХ СТАРТАП-КОНТРАКТОВ И ЕГО ВАЖНОСТЬ В УСЛОВИЯХ ОНЛАЙН-РЕЖИМА Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
89
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
этапы стартапа / этап роста / этап расширения / краудфандинг / массовое финансирование / опцион / облигация / стартап акселератор / бизнес-инкубатор / бизнес-ангел. / startup stages / growth stage / expansion stage / crowdfunding / mass financing / option / bond / startup accelerator / business-incubator / business-angel.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Акбар Тожибоев

при любых обстоятельствах, особенно в условиях онлайн-режима, договорные отношения важны в деятельности стартапов. Стартапы заключают различные соглашения в этой области на каждом этапе, от идеи до создания. В статье представлен обзор контрактов с участием акселераторов стартапов, бизнес-инкубаторов, бизнес-ангелов, коммерческих банков и краудфандинговых инвесторов на этапах роста и расширения стартапов. В статье также представлен обзор краудфандинга и опционных контрактов, которые часто используются в стартапах.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE APPLICATION OF SOME STARTUP CONTRACTS AND ITS IMPORTANCE IN THE ONLINE MODE

under any circumstances, especially in the online mode, contractual relationships are important in the activities of startups. Startups conclude various agreements in this area at every stage, from idea to creation. The article provides an overview of contracts involving startup accelerators, business incubators, business angels, commercial banks and crowdfunding investors at the stages of growth and expansion. The article also provides an overview of crowdfunding and option contracts, which are often used in startups.

Текст научной работы на тему «ПРИМЕНЕНИЕ НЕКОТОРЫХ СТАРТАП-КОНТРАКТОВ И ЕГО ВАЖНОСТЬ В УСЛОВИЯХ ОНЛАЙН-РЕЖИМА»

Review of law sciences

Akbar Tojiboev,

Lecturer of the Tashkent State University of Law

THE APPLICATION OF SOME STARTUP CONTRACTS AND ITS IMPORTANCE

IN THE ONLINE MODE

Abstract: under any circumstances, especially in the online mode, contractual relationships are important in the activities of startups. Startups conclude various agreements in this area at every stage, from idea to creation. The article provides an overview of contracts involving startup accelerators, business incubators, business angels, commercial banks and crowdfunding investors at the stages ofgrowth and expansion. The article also provides an overview of crowdfunding and option contracts, which are often used in startups.

Keywords: startup stages, growth stage, expansion stage, crowdfunding, mass financing, option, bond, startup accelerator, business-incubator, business-angel.

Акбар Тожибоев,

Тошкент давлат юридик университети укитувчиси

ОНЛАЙН РЕЖИМ ШАРОИТИДА АЙРИМ СТАРТАП ШАРТНОМАЛАРНИ

ЦУЛЛАШ ВА УНИНГ АХДМИЯТЛАРИ

Аннотация: %ар цандай шароитда, хусусан онлайн режим шароитида щм стартаплар фаолиятида шартномавий-^уцуций муносабатлар мущм саналади. Стартаплар билан гоя, вужудга келишдан то чициш каби %ар бир босцичгача со^ага оид турли шартномалар тузилади. Мацолада стартапларнинг усиш ва кенгайиш босцичларида стартап акселератор, бизнес инкубатор, бизнес ангеллар, тижорат банклари ва краудфандинг инвесторлари иштирокидаги шартномалар уацида умумий тавсиф бериб утилган. Шунингдек, мацолада стартаплар фаолиятида тез-тез цулланиладиган краудфандинг (оммавий молиялаш) ва опцион шартномалар уацидаги умумий тушунчалар ишлаб чицилган.

Калит сузлар: стартап босцичлари, усиш босцичи ва кенгайиш босцичи, краудфандинг, оммавий молиялаш, опцион, облигация, стартап акселератор, бизнес инкубатор, бизнес ангел.

Акбар Тожибоев,

Преподаватель Ташкентского государственного юридического университета

ПРИМЕНЕНИЕ НЕКОТОРЫХ СТАРТАП-КОНТРАКТОВ И ЕГО ВАЖНОСТЬ

В УСЛОВИЯХ ОНЛАЙН-РЕЖИМА

Аннотация: при любых обстоятельствах, особенно в условиях онлайн-режима, договорные отношения важны в деятельности стартапов. Стартапы заключают различные соглашения в этой области на каждом этапе, от идеи до создания. В статье представлен обзор контрактов с участием акселераторов стартапов, бизнес-инкубаторов, бизнес-ангелов, коммерческих банков и краудфандинговых инвесторов на этапах роста и расширения стартапов. В статье также представлен обзор краудфандинга и опционных контрактов, которые часто используются в стартапах.

Ключевые слова: этапы стартапа, этап роста, этап расширения, краудфандинг, массовое финансирование, опцион, облигация, стартап акселератор, бизнес-инкубатор, бизнес-ангел.

Х,ар кандай фукаролик муносабатлари каби стартап хам шартномавий муносабатларисиз мавжуд була олмайди. Шу сабабли, фукаролик муомаласининг мазкур тури таркибида асосий юридик фактлар булиб, мажбуриятларга доир хукукий муносабатларни юзага келишига сабаб буладиган юридик фактлар хисобланади. Бу каби юридик фактлар стартап фаолияти иштирокчиларининг хукук ва мажбуриятларини вужудга келтиришга, узгартиришга хамда бекор килишга каратилган шартномалар хисобланади.

Стартап фаолиятида кулланиладиган шартномавий-хукукий муносабатлар мохиятан ва тузилиш жихатдан инновация шартномалари билан ухшаш саналгани боис стартаплар фаолиятининг аксарият муносабатлари инновация шартномалари асосида хам тартибга солинади. Таъкидлаш жоизки, инновация шартномаларининг асосий негизини фукаролик-хукукий шартномалар тизими ташкил этади.

А.Эргашевнинг фикрича, инновацион фаолиятни тартибга соладиган ягона конунчилик нормалари мавжуд булмаган шароитда шартноманинг кулланилиши:

- инновацион фаолият субъектларининг узаро хамкорлигини таъминлаш;

- илмий ва илмий-техникавий махсулотларни яратишга хукукий шароит хозирлаш буйича имкониятлар яратади [1].

У.Сулаймонов эса инновацион хукукий муносабатлар бир катор шартномалар асосида вужудга келиши: таянч ва амалий тадкикотлар утказишга каратилган хукукий муносабатларни яратувчи шартномалар; янги махсулот намуналари ва уларнинг конструкторлик хужжатларига доир контрактлар; пудрат ва олди-сотди шартномаларини эътироф этади [2].

А.Ахмедов назарида инновацион шартномаларда интеллектуал фаолият натижаларига булган хукукларни бошка шахсларга утказишга хизмат курсатувчи шартномалар тизими бир катор омиллар билан белгиланадиган ички табакаланиш оркали тавсифланишини таъкидлаб, улар жумласига \уцуцларни бошца шахсларга утказиш асоси; объектнинг таркибий тузилиши; томонларга цуйиладиган талаблар хусусияти; муцобил туловнинг мавжудлиги; шаклнинг муайянлиги каби белгиларни санаб утади [3].

Инновацион фаолиятга оид турли шартномалар стартап фаолиятига оид шартномалар сингари инновацион жараённинг барча боскичларини камраб олади: дастлабки гоядан бошлаб аник, якуний махсулотгача. Вахоланки, стартаплар фаолияти натижасида хосил булган товар, иш ва хизматлар реализацияси билан боглик холатлар, стартап фаолиятини кенгайтириш, страрапдаги улушларини сотиш сингари муносабатлар хам табиийки, шартномалар асосида тартига солинади. Демак, стартаплар фаолиятида вужудга келадиган

Стартапнниг ривожланиш боскичлари

бизнес ангеллар, "уруглаш" инвесторлари (seed

investors), "уруглаш"

фондлари, венчур фондлар, давлат фондлари ва грантлар

Seed Уру цадаш

Startup

жараённи бошлаш

Тугридан-тугри инвестициялаш фонди ва банк кредитлари, крафудфандинг инвесторлар

Early growth Усиш

Expansion Кенгайиш

Exit Чикиш

IPO

Кимматли Когозларни дастлабки оммавий оферта орк,али фонд биржага чицариш

SPO

Кимматли Когозларни

муносабатларни тартибга солувчи шартномалар иккита умумий куринишда, яъни интеллектуал фаолият натижаларига булган хукукларни бошка шахсларга утказишга хизмат курсатувчи шартномалар ва венчур битим (корпоратив шартномалар) оркали кулланилиши мумкин.

Стартаплар фаолияти ривожланиш жараёнида махсус субъектлар кантнашадиган хар бир боскичда сохага оид шартномалар кулланилади. Таъкидлашимиз жоизки, уруг кадаш ёки эрта стартап ва жараённи бошлаш боскичидада хусусан, бозорга чикишдан олдин махсулотнинг "пилот" наъмунасини яратиш ва тайёр махсулотни тижоратлаштириш учун реализация килиш намоён булади. Ушбу боскичда стартап акселератор, бизнес инкубатор, бизнес ангеллар, "уруглаш " инвесторлари (seed investors), "уруглаш " фондлари, венчур фондлар, давлат фондлари ва грантларлар иштирокига мутонасиб равишда мутлок ва мулкий хукукларни бошка шахсга утказиш билан боглик шартномалар кулланилади. Чунончи, стартапларни молиялаштириш эвазига "уруглаш " инвесторлари (seed investors), "уруглаш" фондлари бизнес ангеллар, венчур фондлар, буюртмачи - инвестор статусида булган холда саноат мулки наъмуналарини яратиш буйича илмий-текшириш, тажриба конструкторлик ва технология ишлари пудрати шартномасини (ИТТКТП), лицензия шартномаларини куллаши мумкин.

Акселераторлар ва инкубаторлар билан тузиладиган шартномалар хам стартаплар билан боглик жараёнларда акс этади. Одатда акселераторлар стартап компанияларга молиявий ва иктисодий, консалтинг, тарбиявий, юридик, ташкилий, маркетинг сингари масалаларда менторлик (мураббийлик) хизматларини курсатади. Бунда одатда Фукаролик кодексининг 38-боби (703-708-моддалар), яъни хак эвазига хизмат курсатиш шартномаси хизматлари коидалари кулланилади. ^олаверса, мазкур сохадаги муносабат турларини

хукукий тартибга солишга каратилган катор конун хужжатлари кабул килинган. Жумладан, Узбекистон Республикасининг "Адвокатлик фаолиятининг кафолатлари ва адвокатларнинг ижтимоий химояси тугрисида"ги, "Ахборот олиш кафолатлари ва эркинлиги тугрисида"ги, "Таълим тугрисида"ги, "Алока тугрисида"ги, "Аудиторлик фаолияти тугрисида"ги конунлар ва бошка конун хужжатлари хам стартап фаолияти хизмати курсатиш хизмат курсатиш шартномасига нисбатан кулланилиши назарда тутилган [4].

Таъкидлаш лозимки, консалтинг, тарбиявий, юридик, ташкилий, маркетинг хизматларини курсатиш шартномаси буйича акселератор стартапнинг топшириги билан ашёвий шаклда булмаган хизмат бажариш (муайян харакатларни килиш ёки муайян фаолиятини амалга ошириш), стартап компания эса бу хизмат учун хак тулаш мажбуриятини олади. Стартап фаолияти хизмати курсатиш шартномаларининг бошка шартномалардан бир пайтнинг узида консессуал, хдк эвазига хамда ижрочи (акселератор, инкубатор) ва буюртмачи (стартап компания ёки эгаси)да хукук ва мажбуриятлар мавжудлиги сингари асосий белгилари билан ажралиб туради. Стартап фаолияти хизмати курсатиш шартномасининг предметини эса ашёвий шаклда булмаган хизматлар ташкил этади.

Стартап фаолияти хизмати курсатиш шартномаси тарафларининг хукук ва мажбуриятлари, шартнома мажбуриятларининг бажармаганлик учун жавобгарлик чоралари ва шартноманинг бекор булиш асослари умумий таритибга ФКнинг хак эвазига хизмат курсатиш шартномалари коидалари ва махсус конун хужжатлари билан тартибга солинади.

Фикримизча, стартап фаолияти хизмати курсатиш шартномаларини расмийлаштириш холатлари салмоги мамлакатимизда стартап фаолияти субъектларнининг купайишига мутоносиб равишда ошиб бориши башорат килинади. Окибатда эса ушбу муносабатни ФК ва махсус конун хужжатлари умумий коидалари билан тартибга солиш билан кафолатланмасдан, "Стартаплар фаолияти тугрисида"ги конунчиликка шатрноманинг умумий коидалари ва кулланиш механизмлари хакида умумий тушунчалар акс эттириш зарур.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2019 йил 15 июндаги "Дастурий махсулотлар ва ахборот технологиялари технологик парки фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги 589-сон карорида стартап-лойихаларни молиялаштириш Жамгарма томонидан пул маблагларини бегараз ажратиш йули билан амалга оширилиши кайд этилган. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2020 йил 9 мартдаги "Илмий-тадкикот ва инновацион фаолиятни ривожлантиришнинг норматив-хукукий базасини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги 133-сонли карорида стартап лойихаларни молиялаштириш буюртмачи, талабнома берувчи (талабгор) ва Жамгарма уртасида тузиладиган шартнома шартларига мувофик амалга оширилади, деб белгиланган. Фикримизча, ушбу холатарда уруг кадаш ёки эрта стартап боскичи (seed, or early startup stage) ва жараённи бошлаш боскичи (startup staged ФК 502-511-моддалари коидалари билан тартибга солинадиган хадя шартномаси конструкциялари кулланилади. Зеро, хадя шартномасига мувофик бир тараф (Жамгарма) бошка тараф (стартап эгаси ёки компания)га ашёни текинга мулк килиб беради ёки бериш мажбуриятини олади (ФК 502-модда).

Вахоланки, стартапларни грантлар асосида кумаклашиш дастурларига нисбатан оммавий танловларни утказиш коидалари хам тадбик этилиши мумкин. Чунончи, ишни энг

яхши бажарганлик ёки бошка натижаларга эришганлик учун пул мукофоти тулаш ёки бошка мукофот бериш тугрисида (мукофот тулаш тугрисида) ошкора (оммавий танлов) эълон килган шахс танловни утказиш шартларига мувофик унинг голиби деб топилган кимсага шартлашилган мукофотни тулаши лозим (ФК 976-модда).

Демак, мазкур стартап боскичида давлат фондлари ва махсус грантлар асосида стартапларга кумаклашиш учун ажратмалар кайси шартномавий конструкцияси оркали амалга ошириши мухим хисобланади.

Шуни айтиш жоизки, жахон тажрибаси курсаткичи буйича тугридан-тугри инвестициялаш фонди ва банк кредитлари, крафудфандинг инвесторлар томонидан усиш боскичи (growth stage) ва кенгайиш боскичи (expansion stage)даги шартномалар амалиётда кенг кулланилиб келинмокда. Ушбу боскичда асосан тижорат банклари, корпоратив ва краудфандинг инвесторлар оркали стартап компанияларни молиялаштириш фоиз эвазига тузиладиган карз, кредит шартномалари ва олди-сотди шартномалари асосида амалга оширилади.

Узбекистон Республикасининг 2019 йил 25 декабрдаги "Инвестициялар ва инвестиция фаолияти тугрисида"ги конунининг 6-моддасига мувофик инвесторлар томонидан куйидаги шакллар оркали стартап копманиялар билан шартнома тузишлари белгиланган:

- юридик шахсларни ташкил этиш ёки уларнинг устав фондларида (устав капиталларида) улушли тарзда, шу жумладан мол-мулк ва акциялар (улушлар) сотиб олиш йули билан иштирок этиш;

- Узбекистон Республикаси резидентлари томонидан эмиссия килинган кимматли когозларни, жумладан карз мажбуриятларини олиш;

- мулк хукукини, шу жумладан интеллектуал мулк объектларига булган мулк хукукини, муаллифлик хукукларини, патентлар, товар белгилари, фойдали моделлар, саноат намуналари, фирма номлари ва ноу-хау, ишчанлик обрусини (гудвиллни), шунингдек савдо ва хизмат курсатиш сохаси объектларига булган мулк хукукини улар жойлашган ер участкалари билан биргаликда олиш тарзидаги инвестиция шартномаларини тузишади [5].

Чет эллик инвесторнинг хукумат кафолатларисиз, таваккалчилик шароитларида уз маблаглари ёки карз маблаглари хисобидан инвестициялари шаклланган инвестиция фондлари стартаплар билан инвестия шартномаларни тузишади. Ушбу шартнома эса инвестиция фаолияти субъектлари уртасида тузиладиган, инвестиция шартномаси тарафларининг хукуклари, мажбуриятлари ва жавобгарлигини белгилайдиган ёзма битим сифатида тан олинади. Шартноманинг предмети стартап компанияларнинг устав фондлари (устав капиталлари)даги мол-мулк ва акциялар (улушлар) сотиб олиш, стартап компанияси томонидан эмиссия килинган кимматли когозларни олиш ва стартапларнинг интеллектуал мулк объектларига булган мулк хукукини олиш кабилар ташкил килиши белгиланиши мумкин. Мазкур холатларда стартап компаниянинг устав фондидаги улушлар ва кимматли когозларга нисбатан олди-сотди тугрисидаги умумий цоидалар (ФК 29-боби) кулланилса, стартапларнинг интеллектуал мулк объектларига булган мутлак хукукдан фойдаланиш тугрисидаги инвестиция коидалари лицензия шартномаси (ФК 1036-модда) асосида амалга оширилади.

Х,ар иккала холатда хам шартномани руйхатдан утказиш ваколатли давлат органи томонидан амалга оширилади. Демак, тугридан-тугри инвестициялаш фонди томонидан

стартап компанияларга инвестиция киритиш нафакат фукаролик ва инвестиция тугрисидаги конун хужжатлари билан, балки турли соха норматив хужжатларини асосида тартибга солишни такомиллаштириш зарур.

2020 йилга келиб дунё буйича крафудинвестинг шартномалари киймати салкам 6 млрд А^Ш долларига етган булса, молиячилар томонидан ушбу курсаткич 2023 йилгача 8 млрд А^Ш доллари етиши мумкинлигини прогноз килмокда [6]. Мазкур хисобот шундан далолатки, стартапларни краудфандинг инвесторлар томонидан махсус платформа оркали молиялаштириш шартномалари салмоги йилдан-йилга ортиб бораётганига гувох булишимиз мумкин. Мамлакатимизда стартап компанияларни краудфандинг инвесторлар томонидан инвестициялашни тартибга солувчи конунчилик базаси ва инфратизим ишлаб чикилмаганлиги боис мазкур турдаги шартномаларни куллаш амалиётда мавжуд эмас. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 28 апрелдаги "Ракамли иктисодиёт ва электрон хукуматни кенг жорий этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-4699-сон карорига мувофик мамлакатимизда венчур молиялашни кенгайтириш максадида опцион шартнома, краудфандинг (оммавий молиялаш) шартнома сингари шартномалар буйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чикиш максадга мувофиклиги кайд этилган.

Краудфандинг шартномаси инвестиция шартномаси ва хак эвазига хизмат курсатиш шартномасининг гибрид куриниши сифатида бахоланиши лозим. Шартнома билан краудфандинг учун зарур булган инвестицион платформа оператори, краудфандинг инвестиция жалб килувчи стартап ва инвесторларнинг хукук ва мажбуриятлари, шартномани тузиш шартлари, шартнома муддатлари, шартномани расмийлаштириш, шартнома буйича мажбуриятларни бажармаганлик учун жавобгарлик каби жихатлари кайд этилиши лозим. Краудфандинг инвестиция шартномаси оркали инвестор узининг пул маблаглари хисобига стартап компания устав фондидаги кимматли когозлар, улушлар, интеллектуал мулк хукуки натижаларига булган хукук ёки Россия конунчилигида келтирилган утилитар ракамли хукукка эгалик килишни [7] олиши мумкин.

Краудфандинг шартномасига кура инвестор цимматли цогоз, улуш ёки рацамли ууцуцца эгалик цилиш мацсадида махсус платформа оператори щсоб рацамига пул маблагларини утказиш мажбуриятини олади, оператор эса тегишли маблаг эвазига инвестиция жалб цилган юридик шахсга царашли булган цимматли цогоз, улуш ёки рацамли ууцуцни инвестор номига утказиш ва расмийлаштириш мажбуриятини олади.

Краудфандинг шартномаси ёзма шаклда тузилади ва ваколатли давлат органи томонидан руйхатга олинади.

Дунё тажрибасидан шуниси маълумки, стартап компаниялар МЖЧ ёки АЖ ташкилий-хукукий шаклда фаолият юритади. АЖ шаклидаги стартаплар кимматли когозлар чикариши хукуки булганлиги боис инвестиция жалб килиш нисбатан осонрок кечади. Вахоланки, МЧЖ шаклидаги стартаплар эса кимматли когозлар чикариш ваколатига эга эмас. Ушбу вазиятда, краудфандинг инвесторлар томонидан МЧЖ шаклида стартапларга инвестиция киритиш унинг устав капиталидаги улушларга эшалик килиш билангина чекланиб колади. Краудфарнинг инвестициялаш буйича А^Ш, Буюк Британия, Франция, Германия тажрибаларини инобатга олган холада МЧЖ шаклидаги юридик шахсларга узларининг устав фондидаги мулкларига мутаносиб равишда облигация куринишидаги кимматли когозлар чикариш хукукларини киритиш максадга мукофик. Бунда "Масъулияти чекланган хамда кушимча масъулиятли жамиятлар тугрисида"ги (2001) конунининг

3-моддаси учунчи кисмига куйидаги кушимча киритиш хамда шу оркали барча конун хужжатларига узгартириш ва кушимчалар киритилиши максадга мувофик:

Жамият цонун хужжатларига ва уз уставига мувофиц корпоратив облигацияларни чицаришга хамда жойлаштиришга хацли.

Шуниси аёнки, келажакда краудфандинг шартномаси коидалари нафакат фукаролик ва бошка шу сохадаги конунчиликларда акс этишини, балки ушбу сохада махсус конун хужжатлари ишлаб чикишни хам такозо этади.

Стартаплар фаолиятида шартномавий-хукукий муносабатларнинг сифат жихатдан янги механизмларини жорий килиш, шу жумладан шартнома турларини оптималлаштириш, дастлабки шартнома институтини ривожлантириш, шартнома тузиш эркинлигини кенгайтириш, шартномавий муносабатларнинг баркарорлигини таъминлашда опцион ва опцион шартномалари институтлари асосий коидаларини пухта ишлаб чикиш максадга мувофик.

Шу муносабат билан ва дастлабки шартнома институтини ривожлантиришда шартнома тузишнинг иккита янги модели - стартаплар учун опцион ва опцион шартномаси каби терминларга тушунча ишлаб чикиш лозим.

Опцион деганда бир тараф (стартап)нинг бошца тараф (опционни сацловчи)га олдиндан келишилган тартиб, муддат ва шартлар асосида келгусида шартномани тузиш учун цайтариб булмайдиган офертани тацдим этиш эвазига бошца тараф (опционни сацловчи)нинг келажакда шартнома тузиш хуцуци тушинилса, опцион шартномаси — бир тараф (опционни сацловчи)нинг бошца тараф (стартап)дан хац эвазига опцион шартномасида белгиланган харакатларни (шу жумладан мол-мулкни топшириш ёки цабул цилиш, ишни бажариш, хизматлар курсатиш, пул тулаш ва хоказо) бажаришни талаб цилади, бошца тараф (стартап) эса шартномада белгиланган харакатларини бажариш мажбуриятини олади.

Опцион ва опцион шартномалари стартаплар фаолиятининг хар кандай боскичларида амалга оширилиши мумкин. Лекин мохиятан олиб караганда, фаолияти давомида инвестиция мухтож булган стартаплар асосан инвесторлар билан опцион шартларини белгилаган холда шартномавий муносабталарга киришишига гувох булишимиз мумкин. Инвестор, яъни опционни сакловчи стартап олдига конун билан таъкикланмаган хар кандай мажбуриятни бажаришни талаб килиши мумкин. Хорижий давлатларда стартаплар билан оцион шартномасини расмийлаштирган инвесторлар келажакда куйидаги асосий хукукларга эга булиши мумкин:

1. карзни фоизлари билан кабул килиш;

2. кимматли когозларга эгалик килиш;

3. утилитар ракамли хукукка эгалик килиш.

Тижорат банклари томонидан стартап компанияларига кредитлар ажратиш одатда уларнинг ривожланишининг сунги боскичларига тугри келади. Зеро банклар хали гоя, лойиха куринишида булиб, махсулот шаклига эга булмаган ва релизация килинмаган, ликвидлик юкори булмаган стартапларга таваккал килиб пул киритмайди. Ушбу боскичда эса стартап компания узи хакида бозорда катъий ишчанлик обрусини (гудвилл) хосил килган, ликвидлик нормал холатларда акс этган куринишда булади.

Тижорат банклари томонидан стартап компанияларга кредитлар бериш жараёни тулик фукаролик конунчилиги билан тартибга солинадиган кредит шартномаларини тузишади. Чунончи, ФКнинг 744-моддаси коидалари асосида тижорат банки стартап

компанияга шартномада назарда тутилган микдорда ва шартлар асосида пул маблаглари (кредит) бериш, стартап компания эса олинган пул суммасини кайтариш ва унинг учун фоизлар тулаш мажбуриятини олади. Тижорат банки ва стартап компания уртасида тузиалдиган кредит шартномаси коида тарикасида ёзма шаклда тузилиши шарт. Таъкидлаш жоизки, кредит шартномасидаги мажбуриятлар таъминоти сифатида тижорат банклари стартап компаниядан кафиллик шартномаси (ФК 292-моддаси) ва гаров шартномалари (ФК 264-289 моддалари) тузишларини талаб этилиши мумкин.

Стартап фолияти кредит шартномаси тарафларининг хукук ва мажбуриятлари, шартнома мажбуриятларининг бажармаганлик учун жавобгарлик чоралари ва шартноманинг бекор булиш асослари умумий таритибга ФКнинг кредит, карз шартномалари коидалари ва махсус конун хужжатлари билан тартибга солинади.

2020 йил 27 апрелда Инновацион ривожланиш вазирлиги томонидан "Стартаплар тугрисида"ги цонуни лойиуаси Узбекистон Республикаси норматив-хукукий хужжатлар лойихалари мухокамаси портали - regulation.gov.uzra жойлаштирилди [8]. ^онун лойихаси асосий максади стартапларни ташкил этиш ва ривожлантириш сохасидаги муносабатларни, шунингдек, рагбатлантириш механизмлари ва уз фаолиятида инновацион гоялардан фойдаланишни тартибга солишдан иборат.

^онун лойихасида стартапларни ташкил этиш ва ривожлантириш сохасидаги муносабатларга доир нормаларнинг етарли эмаслиги стартапларни давлат руйхатидан утказиш, стартапларни инвестициялаш эвазига кулланиладиган оммавий молиялаш (краудфандинг) ва опцион шартномалари тушунчаси ва тузиш тартиби, стартапларда таваккалчиликни бахолаш ва уни камайтириш чоралари каби масалалар конун лойихасидан урин эгалламаганлиги билан белгиланади. Таваккалчиликни бошкариш, уни таксимлаш ва минималлаштириш каби механмизмларнинг урнатилганлиги, шунингдек, венчур ва оммавий молиялаш (краудфандинг) учун ташкилий платформаларнинг мавжудлиги нафакат инвестицияларни жалб килиш оркали кенгайтириладиган бизнес моделини излайдиган стартаплар, балки инвесторлар учун хам жуда долзарб. Ушбу масалалар буйича конун лойихасида махсус коидалар акс этилмаганлиги ва бу борасида самарали механизмнинг мавжуд эмаслиги стартап-экотизими иштирокчилари томонидан стартап-лойихаларини амалга ошириш тугрисида карорлар кабул килишда салбий таъсир килади. Окибатда эса узбек стартапларининг глобал бозорга чикиш имкониятлари сезиларли даражада пасайиб кетади.

Юкоридагиларга хулоса сифатида стартапларни ташкил этиш ва ривожлантириш муносабаталарини такомиллаштириш максадида куйидагиларни назарда тутувчи таклифлар ишлаб чикилиши максадга мувофик:

биринчидан, "Стартаплар тугрисида"ги конун лойихасига краудфандинг шартнома, опцион ва опцион шартнома каби тушунчаларни киритиш зарур.

иккинчидан, стартаплар инвестицияларни талаб киладиган кенгайтириладиган бизнес моделини излаш ва амалга ошириш учун хужалик жамиятлари (асосан МЧЖ) шаклидаги тузилмалар сифатида фаолият олиб боради. Ушбу вазиятда стартаплар фаолиятини такомиллаштириш ва унга инвестицияни жадал жалб килиш, краудфандинг ва опцион шартномаларини тузиш амалиётини йулга куйиш максадида МЧЖ шаклидаги юридик шахсларга облигация куринишидаги кимматли когозларни чикариш ва жойлаштириш хукукини такдим килиш максадга мувофикдир.

Ma3Kyp TaK^H^napHHHr x,aeTra TaTÖHK aTH^nrnH öyryHru KyHga O^HÖ 6opH.naeTraH Hc^oxoxnapga crapTan.napHH caMapa^H TamKHn этнm Ba pHBo:®.naHTHpHmra, crapTan-экотнзнмн HmTHpoKHH^apHHHHr xyKyK Ba MaH^araapH x,HMOA KHnHHHmHra xH3MaT KHnagH.

Review of law sciences References:

1. O'zbekistonda innovatsiya faoliyatining fuqarolik-huquqiy tartibga solinishi: monografiya / I.Rustambekov va boshq. - Toshkent: Spectrum Media Group, 2015. - B. 50-54.

2. Sulaymonov U. Innovatsion shartnomalarning o'ziga xos xususiyatlari // O'zbekiston Respublikasida innovatsiya faoliyatini fuqarolik-huquqiy tartibga solish muammolari ilmiy-amaliy konferentsiyasi materiallari to'plami. - Toshkent: TDYuU, 2015. - B. 55.

3. Axmedov A. Innovatsion faoliyatni huquqiy tartibga solishni takomillashtirish. Yuridik fanlar doktori (DSc) dissertatsiyasi avtoreferati. - Toshkent:. 2017.

4. Fuqarolik huquqi: Darslik. II qism. Mas'ul muharrir:I.Zokirov, F.Otoxonov. -T.: TDYuI nashriyoti, 2008. 920 bet.

5. O'zbekiston Respublikasining 2019 yil 25 dekabrdagi "Investitsiyalar va investitsiya faoliyati to'g'risida"gi qonuni // Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi, 26.12.2019 y., 03/19/598/4221-son

6. https://www.statista.com/outlook/377/100/crowdinvesting/worldwide

7. http://www.garant.ru/news/1286637/

8. ttps://regulation.gov.uz/uz/document/17135

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.