Научная статья на тему 'ВОИНЫ ТАДЖИКИСТАНА В ГОДЫ ВЕЛИКОЙ ОТЕЧЕСТВЕННО ВОЙНЫ'

ВОИНЫ ТАДЖИКИСТАНА В ГОДЫ ВЕЛИКОЙ ОТЕЧЕСТВЕННО ВОЙНЫ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
145
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
НАРОДЫ СОВЕТСКОГО СОЮЗА / ТАДЖИКИ И ТАДЖИКИСТАНЦЫ / ФАШИСТСКАЯ ГЕРМАНИЯ / ГЕРОИЗМ ТАДЖИКСКИХ ВОИНОВ ПОД МОСКВОЙ / СТАЛИНГРАДОМ / ЛЕНИНГРАДОМ И КУРСКОМ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Турсунов Б.Р.

В статье рассмотрен один из сложных периодов истории Советского Союза и Таджикской ССР - годы второй мировой войны, один из основных ее этапов - годы Великой Отечественной войны. Руководители Советского Союза во главе Иосифом Джугашвили - Сталином, с началом неожиданного нападения фашистов, по возможности смогли эвакуировать людей из стратегически важных объектов промышленности. Таджикистанцы вместе с народами Советского Союза, в том числе с русскими на фронтах, в сражениях активно участвовали и проявили героизм показав пример другим. В сражениях под Москвой, Сталинградрм, Курском и Ленинградом десятки соотечественники вместе с русскими, украинцами, белорусами боролись против фашистов и внесли свою лепту в Великую Победу.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

WARRIORS OF TAJIKISTAN DURING THE GREAT PATRIOTIC WAR

The article considers one of the difficult periods in the history of the Soviet Union and the Tajik SSR - the years of the Second World War, one of its main stages - the years of the Great Patriotic War. The leaders of the Soviet Union, headed by Joseph Kugashvili-Stalin, with the start of an unexpected attack by the Nazis, were able to evacuate people and strategically important industrial facilities whenever possible. The Tajiks, together with the peoples of the Soviet Union, including Russians on the fronts, actively participated in the battles and showed heroism to others, setting an example. In the battles of Moscow, Stalingrad, Kursk and Leningrad, dozens of compatriots in a place with Russians, Ukrainians, Belarusians fought against the Nazis and drew their contribution to the Great Victory.

Текст научной работы на тему «ВОИНЫ ТАДЖИКИСТАНА В ГОДЫ ВЕЛИКОЙ ОТЕЧЕСТВЕННО ВОЙНЫ»

УДК-9 (575.3)

ЧДНГОВАРОНИ ТОЧИКИСТОН ДАР СОЛ^ОИ ЧАНГИ БУЗУРГИ ВАТАНЙ

ТУРСУНОВ Б. Р., ШАРИПОВ М. М., Донишгохи давлатии Хучанд ба номи академик Б. Гафуров

Дар таърихи Чумх,урии Шуравии Сотсиалистии Точикистон мух,имтарин давра ин солх,ои Ч,анги Бузурги Ватанй аст.Муаррихони даврони Шуравй, дар огози амалиёти чангй, рох,барони давлатиро дар беъэтиборй ва тайёр накардани куввах,ои хдрбй ба амалиёти чангй айбдор мекарданд. Имрузх,о бошад ба натичаи чанг, дар фазои собик Иттих,оди Шуравй ва чах,он бах,огузории гуногун мавчуд аст. Дар огози чанг хдтто худи Иттих,оди Шуравиро, рох,бари он Иосиф Чугашвили Сталинро барои шарикй бо рох,барй ба фашистон ва Адолф Гитлер айбдор намуда буданд. Он мучассамах,ое, ки дар вак;таш ба хотири часорати саркардах,о ва сарбозони Иттих,оди Шуравй дар рох,и озод намудани халкиятх,ои Украина, Венгрия, Полша аз зулми фашистон сохта буданд, имрузх,о ошкоро вайрон карда мешаванд. Як равия дар мамлакатх,ои Аврупо бо номи неофашиста ба вучуд омад, ки тарафдори ак;идах,ои фашистй мебошад. Дар хдмин фазо хдкикати х,олро нишон додан, кадршиносй намудани хотираи иштирокчиёни Чднги Бузурги Ватанй хело хдм мух,им мебошад. Дар солх,ои Ч,анги Бузурги Ватанй ягон оила дар Иттих,оди Шуравй, аз чумла дар Ч,умх,урии Шуравии Сотсиалистии Точикистон набуд, ки намояндааш дар чанг иштирок накарда бошад. Ах,олии хдр як дехд, шах,р дар ин фочиаи асри ХХ иштирок карданд. Дар маколаи мазкур муаллифон карор доданд, то ки мухтасар оид ба вазъи сиёсй дар арафаи чанг, огози он, корнамоии чанговарони Точикистон дар майдони мух,орибах,ои хдлкунандаи солх,ои Ч,БВ маълумот дихднд.

Олмони фашистй ба чанг хдмачихдта тайёрй дида, сараввал тамоми Аврупоро ба тасарруфи худ даровард, ки давлатх,ои мазкур низ барои амалй гардонидани максади гаразноки фашистон хизмат карданд.Бо максади маълумоти дакик доир ба полати хдрбии х,удуди Иттих,оди Шуравй гирифтан, х,авопаймох,ои Олмони фашистй аз мох,и январ то мох,и июни соли 1941 152 маротиба фазои сар^адиро вайрон намуданд[1].Дар натичаи ин маълумоти хдрбй-стратегй фашистон накшах,ои х,учуми худро мукаммал намуданд. Ч,анги Бузурги Ватанй субх,и 22 июни соли 1941 огоз ёфт ва то нисфирузй 1200 адад хдвопаймох,ои Шуравй нест карда шуд[2]. Олмон бо 191 дивизия ба сархдди Иттих,оди Шуравй х,учум кард, ки аз он 153 дивизия бевосита аз куввах,ои хдрбии фашистон иборат буд. Дигар дивизиях,о аз кисмх,ои хдрбии мамлакатх,ои Аврупо иборат буд. Дар рузх,ои

аввали чанг, шумораи умумии армияи Олмон 5 млн 500 хазор, кушунхои Иттиходи Шуравй бошад, 2 млн. 900 хазорро ташкил менамуд ва аз 170 двизия иборат буд [3].

Дар солхои чанг аз Ватани азизамон 275 хазор нафар ба сафи Армияи Сурх даъват шудаанд, ки аз он чумла 68 хазору 695 нафар аз вилояти Ленинобод (Хучанд, холо Сугд) буданд[4]. Синну соли аз 16-сола то 55-сола дар мамлакати Иттиходи Шуравй ба фронт сафарбар гардид. Ба му-носибати огози амалиёти чангй дар кисмати Аврупоии Иттиходи Шуравй сафарбарии харбй эълон карда шуда. Аз соати 7:15-и рузи 22 июни соли 1941 кушунхо ба хучум гузаштанд ва ба махв кардани душман фармон до-да шуд. Танхо 25 июн рохбарият дарк кард, ки душман бошиддат хучум намуда, ба суи кисмати марказ рафта истодааст ва дар натича барои акиб-нишинй ичозат дода шуд. 28 июн пойтахти Белорусия шахри Минскро фашистон пурра ишгол карданд. Танхо 18 июл дар назди Смоленск ба кушунхои фашистон аввалин зарба зада шуда, минбаъд кувваи душман ба суи Москва - пойтахти Иттиходи Шуравй харакатро идома дод.

Дар чунин холати мушкил сохтори идоракунии давлатй тагйир ёфт. Кумитаи Давлатии Харбй (КХД) бо рохбарии И.В. Сталин ташкил карда шуд, ки ба он рузхои аввал ба монанди Молотов, Ворошилов, Маленков ва Берия аъзо буданд. Минбаъд ба сафи онхо - Булганин, Каганович, Вознесенский ва Микоян ном рохбарони Хизби Коммуниста Иттиходи Шуравй ва давлатй аъзо шуданд. Дере нагузашта, И.В. Сталин фармондехии Вазо-рати мудофиаро ба зиммаи худ гирифт (19 июл)[5]. Ичроиши хар як супо-риш, фармон ва супориши ^ХД барои хамаи ташкилоти давлатй, хизбй ва харбй мачбурй буд ва дар мамлакат низоми давлатй имконият дод, ки дар мухлати кутох мувофики супориши ^ХД аз 29 июни соли 1941, хамаи чабхаи хаёти иктисодй-ичтимоии чамъият ба эхтиёчи фронт равона карда шуд. Вобаста ба масъалаи мазкур профессор Шарифов А. дар асари худ чунин ишора мекунад: «...16 августи соли 1941 барои семохаи чахоруми соли 1941 ва тамоми соли 1942 накшаи махсуси хочагй барои минтакахои Поволже, Урал, Сибир, ^азокистон ва Чумхурихои Осиёи Миёна пазируфта шуда, онхо вазифадор гардиданд, ки фронтро бо лавозимоти харбй таъмин намоянд»[6]. Дар натича аз мохи июли соли 1941 то ноябри соли 1942 ба кисми шаркии мамлакат 1523 корхонахои саноатй кучонида шуд [7]. Аз чумла, ба Точикистон 30 корхонахои саноатй кучонида шуд.

Барои химояи марзу буми Ватан дар Точикистони дивизияхои савораи 20-ум ва 61-ум омода шуда, пурра ба фронт фиристода шуданд.

Аввалин мухорибаи халкунанда дар пойтахт-дар остонаи шахри Москва руй дод, ки фашистон дар ин мухориба 1 млн. 800 хазор нафар аскар ва афсар, 1700 танк, 1390 самолёт, 14 хазор тупхоро истифода бурданд. Дар навбати худ Иттиходи Шуравй бар зидди душман 1 млн. 250 хазор аскару афсар, 900 танк, 7600 туп, 677 самолёт омода намуд. Аз чумла, диви-

зияи 20-уми кавалерияи Точикистон низ дар сафи пеши аскарони Шуравй карор доштанд. Ин мухориба аз сентябр то 6 декабри соли 1941 давом карда, Москва дар натичаи мухорибаи шадид бомуваффакият химоя карда шуд ва аз 6 декабр бо хучуми кушунхои Иттиходи Шуравй бо галаба хо-тима ёфт.

Ба кушунхои Иттиходи Шуравй яке аз сарлашкарони болаёкат Георгий Константинович Жуков сарварй менамуд.Лашкари душман дар ин мухориба талафоти хеле калон дид.Яъне, аз 191 дивизияе, ки ба Иттиходи Шуравй хиёнаткорона хучум карда буд, 75 дивизияи фашистон дар остонахои Москва ба таври пурра нобуд карда шуд. Дар майдони мухорибахои шадид, чанговарони точик ва точикистониён мардонавор чангиданд, ки дар ин бобат дар асархои муаррихон ба таври возех маълумоти бешумор мавчуд аст. Танхо аз дивизияи 20-уми савораи Точикистон дар ин набардхо 150 нафар хамватанон сазовори ордену медалхои харбй гардиданд, ки боиси ифтихори мост.

Аз бахори соли 1942, баъди маглубият дар остонаи шахри кдхрамони Москва, сарлашкарони фашистй накшаи нав таъсис дода, ба суи чануб ба Сталинград харакат намуданд. Дар ин самт аз чониби Олмони фашистй 80 дивизия сафарбар карда шуд, ки дар он зиёда аст 1 млн. нафар аскару афсар, кариб 10 хазору 300 туп, 675 танк, 1,5 хазор самолёт мавчуд буд. Дар таърихи Чднги Бузурги Ватанй мухорибаи Сталинград намунаи ибрат буда, ба туфайли фармондехони болаёкати кушунхои Армияи Сурх майдони мухориба ба майдони калони машки тактикахои нави харбй табдил ёфт.Ба туфайли галабаи кушунхои Иттиходи Шуравй дар мухорибаи Сталинград давраи гардиши бузурге дар таърихи Чднги Бузурги Ватанй рух дод. Дар амалиёти чангие, ки беш аз 200 рузи расо давом кард, фашистон 1 млн. 300 хазор нафар аскар ва афсарони худро аз даст доданд. 22 дивизияи онхо бо сарварии фелдмаршал Паулус бе чанг таслим шуданд. Барои шучоат ва далерй дар мухорибаи Сталинград, 300 нафар фиристодагони Точикистон бо орден ва медалхо мукофотонида шуданд.

Муваффакиятхоро идома дода, кушунхои Иттиходи Шуравй баъди 900 рузи мухорибахо шахри кахрамони Ленинградро дар 12-18 январи соли 1943 аз душман озод карданд, дар мохи феврали соли 1943 ^афкози Ши-молй низ пурра аз душман озод карда шуд. Дар мухориба барои Ленинград фарзандони часури точик - Ш.Иброхимов ва Тешабой Одилов барои шучоат ва далерй ба унвони ^ахрамони Иттиходи Шуравй ноил шуданд.

Дар байни шахрхои Курск ва Орёл халкаи истехкомхо барои мудофаи ин худудхо пайдо шуд, ки он номи «Камона»-ро гирифт. Фашистон бо максади аз нав ба даст гирифтани ташаббус амалиёти нави харбиро бо максади ба даст даровардани шахри Курск огоз карданд. Бо ин максад дар остонахои Курск кисми калони захираи харбии худро сафарбар намуданд, ки он наздик аз 1 млн. аскару афсар, 10 хазор туп, 2,5 хазор танк ва 2 хазор самолёт иборат буд. Дар навбати худ аз тарафи Иттиходи Шуравй ба ин

мyхоpиба фpонтхои Маpказй, Воpонеж, Бpянск ва Степной ибоpат аз 1 млн. 300 хазоp аскаpy афсаp, 19,1 хазоp туп, 3444 танк, 2172 самолёт ишти-pок намyд. Ба тyфайли pохбаpии мохиpонаи саpлашкаpон, шyчоат ва да-леpии ^ушунхои Шypавй ин мyхоpиба хам бо маFлyбияти фашистон хоти-ма ёфт. Даp он Геpманияи фашистй бо 500 хазоp аскаpy афсаp, 3000 адад туп, 1 хазоpy 500 адад танк, 3 хазоpy 700 адад самолёти xyдpо талаф дод. Даp майдони мyхоpиба садхо нафаp точикистониён далеpона иштиpок каpда, коpнамоии бемислу монанд нишон доданд. Аз чумла, Додй Кенчаев, Исмоил Дамзаалиев баpои далеpй ва шучоат даp ин мyхоpиба сохиби унвони Кахpамони Иттиходи Шypавй гаpдиданд. Аз 12 июли 1943 ^ушунхои Аpмияи Сypx ба хучум гузашт ва то 5 августи 1943 душман 140150 км дyp pонда шуд. «Камонаи ^pœ» боз як сахифаи к;ахpамонй даp сахифаи таъpиxи Чднги Бyзypги Ватанй мебошад [S].

^айд каpдан зypyp аст, ки шоиpy нависандагони точик Дабиб Юсуфй, Х,аким Каpим, Лутфулло Бyзypгзода, Абдyшyкyp Пиpмyхамадзода Дехотй ва Fайpахо хам бо силох ва хам бо калам зидди душман мyбоpиза бypданд. Устод Айнй бо маколахои публитсистии худ накшахои зишти фашизмpо ошкоp сохта, даp мисоли кахpамонони халки точик эхсоси ватанд7стй ва озодихохии маpдyмpо пайваста бедоp мекаpд.

Оxиpин чангхои шадид даp худуди Иттиходи Шypавй даp лаби даpёи Днепp pyx дод, ки ин чанг даp сохили даpё даp масофаи 700 км бо хучуми ^ушунхои Иттиходи Шypавй даp мохи сентябpи соли 1943 OFOЗ ёфт. Даp ин чангхои шадид даххо хазоp нафаp аскаp ва афсаpон аз хаp ду таpаф нобуд шуданд, фpонтхои Маpказй, Воpонеж, Степной, Ч,анyбй-Fаpбй, даp ин мyхоpиба фаъолона иштиpок каpд. Аз фаpзандони часypи Точикистон Д. Азизов, Д. Косимов, М. Новоселсев, А. Гоpдеев, Н. Аникин, С. Тypдиев, К. Каюмов, У. Ёкубов, Б. Давлатов, И. Дводненко, В. Батypин даp мyхоpибаи Днепp баpои коpнамоии худ ба унвони баланд - Кахpамони Иттиходи Шypавй ноил гаштанд. Туйчй Эpжигитов даp фpонти Волхов октябpи соли 1943 бо тани худ пулемёти фашистонpо пушида, халок гашт. Баpои ин шучоат ва коpнамои нотакpоp ба y унвони Кахpамони Иттиходи Ш^авй дода шуд.

Мо имpyз хак доpем бо як чахон ифтиxоpy саpбаландй ибpоз намоем, ки фаpзандони шаpафманди Точикистон низ беш аз 260 хазоp нафаp даp чабхахои Ч,анги Бyзypги Ватанй фаъолона иштиpок каpда, даp ин Fалабаи Бyзypг сахми босазо гиpифтаанд. Баpои кахpамонихои бемисл ва шучоату маpдонагй зиёда аз 54 нафаp [9] бо унвони олии ^ахpамони Иттиходи Шypавй, 15 нафаp бо се даpачаи оpдени «Шаpаф» ва даххо хазоpи дигаp бо оpденy медалхои чангй саpфаpоз гаpдидаанд.

Дамин тавp, бо далеpй, часоpат, ба Ватан мухаббат ва садокдт халкдои Иттиходи Шypавй даp майдони чанг коpнамоии зиёд нишон додаанд. Даp натичаи заковати саpлашкаpон ва к;ахpамонии халкдои Иттиходи Шypавй

аз чумла, точикон ва точикистониён, дар охири соли 1943 аввали соли 1944 худудхои Иттиходи Шуравй аз душман пурра озод гардид.

^ахрамонихои ин ватандустон барои тарбияи чавонони имруза дар рухияи ватандустиву хештаншиносй ва хувияти миллй ахаммияти калон дорад.

АДАБИЁТ

1. Боффа Дж. История Советского Союза. В двух томах. Том 2. - М.: Международные отношения, 1990. - С. 15.

2. Боффа Дж. История Советского Союза. В двух томах. Том 2. - С.25.

3. Боффа Дж. История Советского Союза. В двух томах. Том 2. - С.24.; Ахмадов Ш.А. Сахми Точикистон дар фронт ва о;ибгох (1941-1945). - С.22.

4. Ахмадов Ш.А. Сахми Точикистон дар фронт ва о;ибгох (1941-1945). - Хучанд, 2000. -С.22.

5. Боффа Дж. История Советского Союза. В двух томах. Том 2. - С. 30.1

6. Ахмадов Ш.А. Сахми Точикистон дар фронт ва о;ибгох (1941-1945). - Хучанд, 2000. -С.6-7.

7. История Великой Отечественной Войны Советского Союза. Том 2. - М., 1962. - С. 142-143.

8. История Ленинабада. - Душанбе, 1986. - С. 361-362.

9. Баъзе аз муаррихон шумораи онхоро 60-нафар низ нишон додаанд // https://mvd.tj/index.php/tj/az-ta-rikhi-militsiya/23490-sa-mi-khal-i-to-ik-dar-alabai-angi-buzurgi-vatanii-sol-oi-1941-1945-санаи мурочиат 10.04.2020.

ЧДНГОВАРОНИ ТОЧИКИСТОН ДАР СОЛ^ОИ ЧАНГИ БУЗУРГИ ВАТАНЙ

Дар макола яке аз даврахои вазнини таърихи Иттиходи Шуравй ва РСС Точикистон-солхои чанги дуюми чахон, инчунин яке аз даврахои мухимми он -солхои Ч,анги Бузурги Ватанй сухан меравад. Рохбарияти он давраи Иттиходи Шуравй бо сарварии Иосиф Чугашвилй - Иосиф Виссарионович Сталин, дар огози хучуми ногахонии фашистон, дар мамлакат бо душворй кучонидани одамон ва корхонахои мухимро бадал намудан имконият фарохам оварданд. Точикистониён якчоя бо халкхои Иттиходи Шуравй, аз чумла русхо, дар фронт ва як ;атор мухорибахо далерона иштирок карда, ба хамагон намунаи ибрат гардиданд. Дар мухорибахои шадиди шахрхои Москва, Сталинград, Курск, Ленинград даххо нафар хамватанони мо бо русхо, украинхо, белорусхо бар зидди фашистон чанг карда дар таъмини Галабаи бузург хиссаи худро сарбаландона гузоштаанд.

Калидвожахо: Иттщоди Шуравй, тоцикон ва тоцикистониён, Германияи фашисты, корнамои, цанговарони тоцик, мухорибаи Москва, Сталинград, Ленинград, Курск.

ВОИНЫ ТАДЖИКИСТАНА В ГОДЫ ВЕЛИКОЙ ОТЕЧЕСТВЕННО ВОЙНЫ

В статье рассмотрен один из сложных периодов истории Советского Союза и Таджикской ССР - годы второй мировой войны, один из основных ее этапов -годы Великой Отечественной войны. Руководители Советского Союза во главе Иосифом Джугашвили - Сталином, с началом неожиданного нападения фашистов, по возможности смогли эвакуировать людей из стратегически важных объ-

ектов промышленности. Таджикистанцы вместе с народами Советского Союза, в том числе с русскими на фронтах, в сражениях активно участвовали и проявили героизм показав пример другим. В сражениях под Москвой, Сталинградрм, Курском и Ленинградом десятки соотечественники вместе с русскими, украинцами, белорусами боролись против фашистов и внесли свою лепту в Великую Победу.

Ключевые слова: народы Советского Союза, таджики и таджикистанцы, фашистская Германия, героизм таджикских воинов под Москвой, Сталинградом, Ленинградом и Курском.

WARRIORS OF TAJIKISTAN DURING THE GREAT PATRIOTIC WAR

The article considers one of the difficult periods in the history of the Soviet Union and the Tajik SSR - the years of the Second World War, one of its main stages - the years of the Great Patriotic War. The leaders of the Soviet Union, headed by Joseph Kugashvili-Stalin, with the start of an unexpected attack by the Nazis, were able to evacuate people and strategically important industrial facilities whenever possible. The Tajiks, together with the peoples of the Soviet Union, including Russians on the fronts, actively participated in the battles and showed heroism to others, setting an example. In the battles of Moscow, Stalingrad, Kursk and Leningrad, dozens of compatriots in a place with Russians, Ukrainians, Belarusians fought against the Nazis and drew their contribution to the Great Victory.

Key words: peoples of the Soviet Union, Tajiks and Tajiks, fascist Germany, heroism of Tajik soldiers near Moscow, Stalingrad, Leningrad and Kursk.

Сведения об авторах: Турсунов Б.Р.-кандидат исторических наук, доцент кафедры истории Отечества и археологии Худжандского государственного университета имени академика Б.Гафуров, Шарипов М.М.-преподаватель кафедры истории Отечества и археологии Худжандского государственного университета имени академика Б.Гафуров. Information about the authors: Tursunov B.R.-Candidate of Historical Sciences, Associate Professor of the Department of the History of the Fatherland and Archeology of the Khujand State University named after academician B. Gafurov, Sharipov M. M.-Lecturer of the Department of the History of the Fatherland and Archeology of the Khujand State University named after academician B. Gafurov.

УДК-378(575.3)(09)

ДДОЛ БА НОМИ С. М. КИРОВ ДАР СОЛДОИ ЧАНГИ БУЗУРГИ ВАТАНЙ (1941-1945)

МАХМУДОВА Н. Х., ИКРОМОВ Н. А., Донишгохи давлатии Хучанд ба номи академик Б. Гафуров

Ч,анги Бузурги Ватанй ки 1418 шабонаруз давом карда 9 майи соли 1945 бо галабаи музаффаронаи халки советй анчом ёфт, дар таърих бо харфхои заррин ва носутурданй сабт гардидааст. Асосгузори сулху вахдати миллй-Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон таъкид намудаанд: "Дар таърихи тулонии хаёти башарият руйдодхое ба вукуъ пайвастанд, ки бузургй ва шахомати онхо бо

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.