ВОҲИДҲОИ ФРАЗЕОЛОГӢ БО БАЪЗЕ ИСМҲОИ МАЪНӢ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

ЗАБОНШИНОСЙ / ЯЗЫКОЗНАНИЕ

ВО^ИД^ОИ ФРАЗЕОЛОГИ БО БАЪЗЕ ИСМ^ОИ МАЪНИ

ГадоевН.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айни

Дар шеваи чанубии забони точикй як силсила калимахои исмие мавчуданд, ки дар ташаккули калимаю иборахо накши мухим доранд, Дар байни онхо вожахои чун/чон, кадам, чой, замин, хок, рах, кор ва руз мавкеи хосса доранд. Тавассути онхо иборахои фразеологии зиёде арзи вучуд намуданд, ки маънихои зиёди хаётан мухими рузгори моро ифода менамоянд. Инак, мо тасмим гирифтем, ки рочеъ ба мавкеъ ва накши вохидхои лугавии мазкур дар ташаккули вохидхои фразеологии лахчахои чанубии забони точикй андешахоямонро пешниход намоем. Калимаи чун/чон. Дар гуйишхои мавриди назар хар ду варианти ин вожа ба таври муштарак мустаъмал аст.Дар шахри Кулоб ва дехахои гирду атрофии он «чон» мегуянду дар минтакаи Тагноб ва Дашти чум «чун». Ч,ун/чон олами рухии ботинии инсон махсуб мешавад. Он сабаби зиндагии инсон аст. Дар зери мафхуми «чун/чон» хаёту зиндагй дар назар дошта мешавад. [7, с. 547]. Дар тасаввури мардум чон боиси зиндагии инсон ба шумор меравад. Хамин ки чон аз даст рафт, инсон зиндагиро, ин хаёти пур аз шуру шарро тарк мегуяд. Махз барои хамин маъно ва мафхумхои ифодакардаи калимаи чун дар аксар мавридхо ба инсон иртибот мегиранд. Дар гуфтугу ва муошират дар нутки сохибони лахxа таъбирхои фразеологии бо калимаи чон сохташуда хеле фаровон ба чашм мерасад. Вохидхои фразеологии бо калимаи чун ташаккулёфта дар ду намуд ба назар мерасанд: вохидхои фразеологии изофй ва феълй 1. Вохидхои фразеологй изофй аз руйи микдор он кадар зиёд набошанд хам, аз нигохи образнокй ва обуранги сухан хеле барxаста ба назар мерасанд. Вохидхои фразеологии зерин ба ин гурух тааллук доранд: «бо хавли чун» (сахт тарсидан), ай тарси чун (муродифи «бо хавли чун»), ай дълъ чон (аз тахти дил, бо мамнуният), чун дар кафи даст (таваккал кардан, аз мурдан натарсидан) ва монанди инхо. Масалан: Ай тарси чун- ма ба ичара умадъм (Х).

Ба гапойи у ай дълъ чон розй шидъм (К). Чун дар кафи дъст ба Тагнов-а рафтъм. 2. Вохидхои фразеологии феълй микдоран зиёдтаранд. Онхо ифодагари маънохои гуногунанд. Дар онхо хам чаззобияти сухан назаррас менамояд. Х,оло якчандтои онхоро аз назар мегузаронем: чун ковундан ( шабу руз мехнат кардан), чун ба саломат бурдан (рахой ёфтан, аз ходисае ё садамае), ба чун расидан (аз зиндаги безор шудан), чуни гапа гуфтан (ба сари максад омадан, сухани асосиро арз намудан), чун надоштан ифодагари ду маънй аст: 1. Харобу логар будан, бекувват шудан; 2. Дошт надоштан нисбат ба матоъ), чуни касеро харидан (касеро аз марг начот додан), чун дар танъш тангй кадан (азобу машаккати зиёде кашидан), чун гъръфтан (бехтар шудани ахволи саломатии бемор), Ч,ун дар танаш маст шид (муродифи «чун дартанаш тангй кадан»), чун тори аво бърумадан (мурдан, вафот кардан ба таври фоxиавй), чойи чуна ёфтан (чихати нозукии касеро пайхас намудан), чуни сия кандан (муродифи чун ковундан), гап чун доштан (сухани мухимеро далел овардан), дар чуни касе задан (касеро безор кардан), чун кандан (фавтидан бедушворй), чун шъринй кадан (чуръат накардан, тарсидан, вахм зер кардан), ай чун гъзаштан (таваккал кардан, аз бахри зиндагй гузаштан), чуна курбон кадан (чонсупорй кардан),чон-чон гуфтан (хурсанд шудан, аз дилу чон розй шудан), ай чун сер шудан (аз коре ё аз фаъолияте безор шудан; ба танг омадан), ба чун чавр кадан (худро сахт азият додан), ай чун сер шидан (аз сахтй ва камбагалй нихоят азоб кашидан), чуни хъдой гуфтан (касеро ба ёри чег задан, имдод талабидан), чунта маст къна хъдо (дуои бад кадан), то чон доштан (то зинда будан) ва гайрахо.

Дар лахчахои чанубии Кулоб хангоми мурочиат барои хурмату эхтиром ва навозиш унсури лугавии «чон»-ро мавриди истифода карор медиханд, ба мисли: эй чураи чун (чон), чураи чонам шавй, эй чон, чони ширин ва монанди инхо. Бояд гуфт, ки чунин иборахо хусусияти услубй дошта, аз обу ранги бадей ва образнокй махруманд. Ба хар хол, иборахои мазкур дар забони гуфтугуии мардуми ин чо ба таври зиёд истеъмол мешаванд.

РУз хам мисли дигаp исмхои маънй даp таpкиби вохидхои фpазеологй хамчун чузъи асосй омада, маънохои мyхталифpо ифода менамояд. Аз pyйи вазифа, мавкеи истеъмол ва мазмуну мyндаpича онхоpо ба ду rypy^ тасниф намудан ба максад мувофик аст.

1.Ба ин rypy^ чунин таъбиpхои фpазеологиеpо дохил менамоем, ба маънои лyFавии калимаи pyз-аз дами субх то шом хеч умумияти маъной надоpанд. Таваччух кунед ба ин ибоpахо: руз надодан (касеpо pанч додан, Fам додан, ба чон pасондан), дар назари касе руза шави торик гардондан ( мypодифи <фуз надодан»), шавъ руз (мунтазам, доимо), рузвори рушан (ин ибоpа ба коpи ба хама маълум, сухани хакки бо далел гуфташуда нигаpонида шудааст), руза нишон додан (тахдид каpдан, ба Fам гиpифтоp намудан) ва Fайpахо.

Аз ин ибоpахо чунин маъно баpмеояд, онхо ифодагаpи мазмунхои мусбат набуда, нисбат ба маpдyми золиму хаккимаpдyмхyp истифода бypда мешаванд. Маpдyм онхоpо хангоми чангу чанчол, хаpхаша ва ба хамдигаp хамчун воситаи тахдид намудан истеъмол менамояд: Тъ бача рузъм надодй, ки цунъм ба хъшй бъброя. (Т). Оли бест, то руз-та шави торик нагардунъм, магама бой Fозuбек набошъм. (П). Рузвори рушанай, ки амира тъ гъръфти, бо чи ноцоил меброй (X) 2.Ба гypyхи дуюм чунин ибоpахоеpо дохил менамоем, ки маънои ифода каpдаи онхо ба маънои аслии вожаи «руз» то як андоза иpтибот доpанд: Даp чунин вохидхои фpазеологй калимаи «руз» бештаp даp алокаи изофй омада, маънохоеpо далолат мекунанд, ки ифодагаpи вакту замонанд: рузи сахт (pyзе, ки ба саpи кас мусибат фаpо меpасад), рузи х,исоби буд шудан (фавтидан, чон ба xаббоp сyпоpидан), ба рузи нек расидан (ба pyзи хypсандю шодй сихату саломат омада pасидан), руза ба почои гъзарундан (pyзхоpо бо нишоту таpаб паси саp намудан), руз надидан (вактpо бо pанчy хоpй гyзаpондан; азоб кашидан) ва монанди инхо.

Якчанд мисол; Лцабрузой сахтеро ай сар гъзарундем (Ш). Бечорара рузи исобиш буд шид, дига чъко къна. (И). Ишоло, ба рузой нек ам мерасем, гам нахъ (X). Бечора бобой Мадоуир дар дънёи рушан руз надид (П). Дар уца руз-ът ба почои мегзара (К). Х,амин таpик, ибоpахои фpазеологй бо вожаи <фуз»бо ифодаи маънохои чаззобу нишонpас даp таpкиби лyFавии лахчахои мазкyp накши назаppас доpанд.

Кор - Маънои лyFавии «кор»- амал, машFyлият ва пеша аст. Кор хамчун мояи зиндагист. Ифтихоpи инсон хам аз мехнат-^p аст. Коp ва мехнат хаммаъно буда бо хам мypодифи лyFавй махсуб мешаванд. Даp гуйишхои маpдyмй калимаи «кор» бо маънохои Fайpиаслй омада, рафтор, кирдор, вазъият, ах,вол ва монанди инхоpо ифода мекунад : кор чаток шид (баpоp нагиpифтани коp). ягон кор кадан (илочи коppо бояд ёфт), кор-ша тамом кардан (касеpо ба халокат pасондан), да (р) сари (чои) кор (макон ё чое, ки даp он чо шахс фаъолият мегyзаpонад.), кор кадан (бо амал ё фаъолияте машFyл будан), ай кор мондан/бундан 1. (танаффуси мачбypй даp коp; 2. коpношоям шудан;), кор умад кадан (амал ё фаъолияте ба ба хубй анчом пазиpyфтан), кор барор гирифтан (мypодифи «кор умад кадан»), ай кор рафтан ( бо хохиши худ истеъфо додан аз вазифа), ай кор холи кадан (аз вазифаи ишFOлкаpда касеpо pондан), кор доштан (ба фаъолияте машFyл будан), ба кор дърумадан (антонимии «ай кор рафтан»). Кори калун (коpе, ки аз вай поpавy pишва хypдан мумкин аст), кори pyFанй (муодили «кори калун»), кору кочор (хилаю найpанг). кори хайр (туй, маъpака), сару кор гирифтан (ба амал ё фаъолияте даст задан), ба руйи кор умадан (калон шудан, ба балоFат pасидан), коре кадан (ягон илоч каpдан), чъшми кора дунистан (чашми тезбин доштан, ба коpе саpфахм pафтан), кор манчов шидан (ичpои коppо мавкуф гузоштан), лангидани кор (суст шудани ягон амал ё фаъолият), коргири кадан (вактpо бехуда нагyзаpондан), барор гирифтани кор (тез шудани pаванди ^p), ба коре дъст задан ^оз бахшидан ба коpе ё фаъолияте), дъст пеши кор нарафтан (майли мехнат каpдан надоштан), кора сар кадан (мypодифи «ба коре дъст задан»), кора буд кадан (аз таpафи шахсони муайян анчом додани ягон амал ё фаъолият), кор-панч (хама коpхо хуб), кора пазундан (ба як каpоp омадан), кор xyшидан (даp хушу хypyш будани pаванди коp), кора сахт гъръфтан (аз сидки дил мехнат каpдан), ЧЪFел шудани кор (мypодифи «манхов шидани коp»), тана ба кор додан (мypодифи «коpа сахт гъpъфтан»), руйи натан кор кадан (аз тахти дил мехнат намудан), ба х,ама кор бъни халундан (нихоят зиёд пypсyпос каpдан), ва хоказо. Инчунин вожаи «кор» даp таpкибхои фpазеологй даp шакли мypаккаб низ коpбаст мешавад: Пешкор бъдан ^p ичpои коp пешоханг бъдан, маpдyмpо ба ичpои коpхои хуб даъват намудан), корсуз шидан (бо сабабе аз rap мондан, бекор ба гушае нишастан), ба дав кор кадан (бо сypъати тез rap каpдан, кобил будан) ва хоказо аз кабили ибоpахоеанд, даp нутки сохибони лахча саpи хаp кадам мавpиди истифода каpоp мегиpанд.

Рах (рох) - Рах монанди дигар исмхои маънй дар таркиби вохидхои фразеологй хамчун чузъи асосй омада, инъикосгари маънихое хастанд, ки ба маънои аслии ин калима-чой ва масофае, ки мардум рафтуомад менамояд, хеч алокамандй надорад. Ин навъи вохидхои фразеологй асосан ба шахс ва фаъолиятхои мусбату манфии он нигаронида шуданд: ай рах задан (касеро ба рохи бад бурдан), ба рах дъровардан (касеро ба рохи рост хидоят намудан), ба рах дъровардан (аз рохи бад гардондан), раи рост рафтан (ба амали бад даст назадан; хакгуй, покдил будан), ба раи бад рафтан (одобу ахлоки бадро интихоб кардан, касеро фиреб додан, ба хиллаю найрангро пеша кардан), рара бастан (ба ичрои коре монеъ шудан), ра нишун додан (касеро ба ичрои кори нек рахнамун сохтан), дар ра чъшм кандан (касеро интизор шудан), ра додан (ичозат додан; чо кардан), рара кута кадан (аз хона ё маконе касеро рондан, пеш кардан), раи кора ёфтан (роху равиши ичрои корро сарфахм рафтан) ва монанди инхо. Чунончи: ^осимгандека ай ра задан, агане одаме хуб бъд (П). Ба ра дъровардани одами бера кори савобай (Ш). Бечорара раша бастан, дига ба къчора бърава. (ч.К) Райи кора ёфтас, ишоло ръзкъ рузи-ша миёва (Ф)

Хок - Хок дар зиндагии инсон накши мухим дорад. Хок кишри болоии замин аст ва барои сабзиш ва нашъунамоии растаниву дарахтон мусоидат менамояд. Хок аломатхову хусусиятхои ба худ хос дорад. Хамаи хамин аломатхову нишонахо дар таъбирхое, ки бо вожаи «хок» сохта шудаанд, инъикос ёфтанд. Вохидхои фразеологии мавриди назар ифодагари мазмунхои мусбат набуда, саросар манфианд. Маънохои нест шудан, кадру киммат надоштан, касеро фиреб додан, хакорат додан аз хамин кабиланд. Иборахои фразеологии «хоки сари куча» (кадру киммат надоштан), хоки сия (нихоят арзон), ай хок берун гаштан (зиндагиро базур сомон додан, як илоч карда зиндагй кардан), ба чъшм хок пошидан (касеро бо хиллаю найранг фиреб додан), хок шидан (ин ибора ифодагари ду маънист:1.фавтидан, нест шудан; 2. Хушомад задан;), хок хурдан (ба доми касе афтодан, фиреб хурдан.), ба хок баробар шидан (нихоят шарм кардан), хоку туроб шудан //хокъ нъмък шидан (муодили «хок шидан»), хоки хънък (муродифи «хоки сия»), дъст ба хок рафтан (ичрои казои хочат) ва монанди инхо. Вохидхои фразеологии мазкур дар лахчахои чанубии Кулоб бо ниятхои гуногуни услубй ба таври фаровон истеъмол мешаванд ва онхо саршори обуранги сухан хастанд. Мисолхо: Хоки сари куча къбр (кадру киммат) доравъ Сияки Раxабой не. (X). То кая и мардак ба чъшми мардъм хок мепошида боша? (Ш). Амрутой вардагимун амашун хокъ нъмък шидан (П). Ами, ки гапи Марасула шънавидъм ба хок баробар шидъм. (Т). Ба и рузора ай хок берун гаштем (Ф). Хамин тарика, вохидхои фразеологй бо унсури лугавии «хок» дорои обуранги бадей буда, барои образноку диккатчалбкунанда гардидани нутки сохибони лахча беминнат ба мардум хизмат мерасонанд.

Зъмин (замин) Зъмин(замин) хам дар сохтан ибора ва чумлахои фразеологй хеле фаъол аст. Вохидхои фразеологй бо вожаи «зъмин» сохта шуда, низ дар нутк хеле зиёд корбаст шуда, маънохои мусбату манфиеро далолат мекунанд, ба маънои лугавии замин хеч алокамандие надоранд. Хамаи он вохидхои фразеологй ба гурухи идеомахо (рехтаи фразеологй) дохил мешаванд. Холо мо дар ин чо баъзе онхоро аз назар мегузаронем: замина ба сар вардоштан (шуру гавго бардоштан, магал кардан), зъмина газидан (зарбаи сахт хурдан), ба зъмин баробар шидан //ба хок яксон кадан (нест кардан, вайрон кардан), ба зъмин набундан (аз паи ичрои кори фармудаи касе шудан), ба зъмин задан (сухани касеро гуш накардан, эътибор надодан), зъмина ай осмун фарк накардан (ибораи мазкур ифодагари ду маъно аст: 1.магруру хавобаланд; 2. аз хад зиёд маст будан), зъмин ба осмун начаспидан (мухим набудани хабар), зъмина газидан (тахдид кардан, ба зарбаи сахти хариф тоб овардн), зъмини фарбех (замини хосилхез), гапа дар зъмин набундан (ба касе итоаткор будан, аз дилу чон ичро намудани супориш), ай зъмин то осмун миннатдор бъдан (нихоят дараxа миннадор шудан), зъмин кафидъ одам бърумад (одамони зиёди дар як чо чамъшударо далолат мекунад), зъмин накафид, ки бъдром (шарманда шудан), зъмин сахтъ осмун бъланд (илоxи корро наёфтан), Съмбъш зъмина намебина (ин ибора ба касе нигаронида шудааст, ки нихоят серкор аст, вакти сархорй надорад), (Бояд гуфт, ки муодили вохиди фразеологии мазкур- «дъстъш ба даханъш намераса» айнан ба хамин маъно дар лахчахои мавриди назар гардиш мехурад). Фарк ай зъмин то осмун (тафовути нихоят калон, ин ибора бештар барои мукоиса намудани шахсон ва ашё истеъмол мешаваад.), сара дар зъмин чъкидан (намозгузорй кардан) ва хоказо. Бояд гуфт, ки ибораи охир -«сара дар зъмин чъкидан» //сар чъкидан аз обуранги сухан ва образнокй махрум аст. Мисолхо: Ба мъ бозй накъ, мезанъмът зъмина мегазй.(Х). Дъ гудак зъмина ба саршун вардоштан-е (Т). Усмоналй

гапи таFа-ша ба зъмин набунда, ай чо-ш хестъ беpyн бъpyмад (К). И одам хамика масте шидаст, ки зъмина ай осмун фаpк намекъна, Хъдо нига бъдоpа (Ф). Намика гудаки майтъкък (майдахак) яг гапим зад, ки зъмин накафид, ки бъдpом (П). Чъко кънем, зъмин сахтъ осмун бъланд. (Й). Гълноpаpа ай саpи то вегаpа съмбъш зъмина намебина (Ш). Ч,о (й) Чо- даp забон ва нутки сохибони лахча ифодагаpи ду маънй аст. 1.Фазо ё масохате, ки аз таpафи касе ё чизе ишFOл шуда бошад- макон, мавзеъ, махал. 2.Манзили истикоматй, мавкеъ, мавpид, вакт, мансаб, вазифа, rap, маpтаба, чойга, pахти хоб. Ин yнсypи лyFавй низ даp таpкиби ибоpахои фpазеологй pох ёфта, маънохои мyхталифpо далолат мекунанд, Онхо даp мyошиpати маpдyми чануби Кулоб накши асосй дошта, нутки онхоpо чаззобу нишонpас мегаpдонанд. Мазмунхои ифодакаpдаи вохидхои фpазеологй бо калимаи «чо (й)» бо маънои лyFавии вожаи мазкyp умумияти маъной хис каpда мешавад. Вохидхои фpазеологй бо калимаи «чой» маънои хонаю манзил, макон, rap, вазифаи ишFOлкаpда, илочи вокеа пеш аз вукуъ, чон ба чаббоp сyпоpидан, вазъиятхои ботинии инсон ва Fайpахоpо ифода менамояд. Х,оло мо даp ин чо баъзеи онхоpо дида мебаpоем: чора гарм кадан ^p як вазифа солиёни даpоз коpy фаоълият намудан), чо гъръфтан (сохиби манзил шудан; хyдpо даp маконе Fyнчондан), чо кадан (касеpо бо манзил ва коpи доимй таъмин намудан; ), чо доштан (хонаю манзил доштан), ба яг чо расидан (пиp шудан, баpчомонда шудан), ба чойи касе нишастан (вазифаи касеpо сохиб шудаан), ба чойе расидан (мypодифи «ба яг чо расидан»), чойи сузанзани набъдан (ишоpа ба маконе, ки даp он чо маpдyми зиёде чамъ шудааст), чойи гърез набъдан (илочи дигаp нест), чо додан (касеpо муваккатан даp хонаи худ pох додан), чои гарма хънък накадан (хонаи зист ё коppо таpк каpдан), чои фигр кадан набъдан (вакти истихола нест), чо ба чо шидан (халок шудан, чон ба чаббоp сyпоpидан), чо ба чо кадан (хаpчизpо даp мавкеи худ гузоштан), чойи гап набъдан (баpои аpзи дил каpдан макон ва вакти муносиб нест), чойи шиштан-ша наёфтан (нихоят хypсанд шудан, аз шодй бозй каpдан), ба чо кадан (чизеpо ё касеpо пинхон нигох доштан), чо-ш умадан (фypсати гап задан, аpзи дил фаpо pасидан), чойи касеро ёфтан (баpои касеpо чазо додан, фypсати муносиб фаpо pасидан), акла дар чо-ш бундан (баpои хyлосабаpоpй саpосема нашудан) ва монанди инхо. Мисолхо: Се сол пеш ба ичаpа умада чо гъpъфта бъдъм. (Ш). Биё даp йагун обшижит чо-т мекънъм. (X). Даp шахp чо доштъм (Ф). Ай pyйи синъ сол ба яг чо pасидем (Д.О.). Хай, ягум pyз чоша миёвъм, охи. (Т). Пул-ота ба чо кадам, бад биё, метъмът (К). Ба хунаша pафтем, бечоpа чойи шиштан-ша наёфт (П).Даp уча чойи гап набъд, ба назаpъм, хъдьт ни фамидй (Т). Х,о-ш биёя бад гап мезанем. Бачам, акл-та даp чо-ш бун, бехуда намеган, ки авал бин чота, бад бин пота (М). Бояд хотиpнишон каpд, ки вохидхои фpазеологии номбаpшyда даp забони умумихалкй низ ба тавpи васеъ мавpиди истифода каpоp доpанд.

^адам ^адам исми маънй махсуб мешавад. Маънои аслии он даp Фаpханги тафсиpии забони точикй чунин тавзех дода шудааст: 1. «пой, андозаи пойа з саpангyшт то пошна. 2. фосилаи байни ду пой хангоми pох pафтан...» [6 ,c. 682].

Даp лахчахои мазкyp ин вожа маънои мачозй кабул намуда, фpазеологизмхое месозад, ки онхо маънои OFOЗи ^p, саpшавии ягон фаъолият, даp ичpои коp боэхтиёт ва мyлохизакоpона амал намудан, pафтоpи хyдpо аз чое катъ намудан, даp ичpои коpи нек пешоханг будан, дилпypона ва бо дили гаpм ба коpе часпидан, пyppа бо нишондоди касе коpеpо ба субут pасондан ва хоказохоpо таъкид менамоянд. Вохидхои фpазеологие, ки даp онхо вожаи «кадам» хамчун чузъи асосй шиpкат меваpзанд, даp захиpаи фpазеологии лахчахои чануби Кулоб он кадаp зиёд набошанд хам, даp обpазнокию пypобypангии нутки сохибони лахча накши муайян доpанд. Таъбиpхои «кадам мондан» (ба синни муайян даpомадан): Имсол ба нуздах кадам мондъм (К)., яг кадам берун нарафтан (ба сухани касе сахт эътибоp додан): То имpyза ай гапи отавъ очам яг кадам беpyн наpафтам (X,)., яг сари кадам (як лахза, фypсати кам): Яг саpи кадам умадъм, ки тъpа бинъмъ бъpам (Ф) кадама дуниста бундан (ин таъбиp коpеpо мyлохизакоpона, даp таpозyи акл баpкашида, сипас ба ичpои он камаp бастанpо даp назаp доpад): Хдо коpе мекъни, кадамта дуниста бун мегум (Т)., ай пайи кадами шъмо ( бо шаpофати шумо, дастгиpии шумо): Ай пайи кадами шъмо мъ ба амии маpтаба pасидъм (Анч)., кадам расид, бало нарасад (дуое, ки шахси ба хонаи дусташ омада, баъди нишастан мегуяд), хайрияти кадам (кадами нек, OFOЗи хуб)^дар х,ар кадам ^p хама чо): Даp шахp даp хаp кадам дъхтаpои хъшpypа мебинй (Й)., кадам ба кадам (охиста-охиста py ба пешpавй ниходан): Даp и ча кадам ба кадам навигаpиpа мебинй (Й) кадаме ба пеш бундан (ташаббус нишон додан, пешоханг будан), кадаматон болои дида (аз ташpифи касе хушхол шудан), даp лахчахои мазкyp хеле зиёд гаpдиш мехypанд.

Ихтисорахо

Анч-Анчиров Т-Тагнов Р-Рог С.М- Саримагзор

Й-Йол С.Н.-Саринамак

Н-Новачун Х,ам.-Х,амадонй

Ф- Фархор 4,-К-чануби Кулоб

Ш-Шурообод П.-Порвор

Д-Ч - Даштичум Паш.- Пашадара

АДАБИЁТ

1.Бачаев М. Фразеологияи забони точикй дар асархои тарчумавй // Тарчума - балогати сухан. Ч.2. Душанбе, 2005. С.184-190.

2.В.В.Виноградов. Избранные труди.(лексикология и лексикография) Москва.1977, с.140-162.

3.Маъсумй Н. Очеркхо оид ба инкишофи забони адабии точик. Душанбе.2011. 385.с

4.Мачидов. X,. Фразеологияи точик.- Душанбе. 1982-102 с.

5.Максудов. Т. Лексика ва фразеологияи лахчаи точикони Исфара.-Душанбе, Ирфон, 1977 С.50-56.

6.Фарханги тафсирии забони точикй», ч.1 Душанбе: 2010- 996 с.

7.Фарханги тафсирии забони точикй», ч.2 Душанбе: 2010- 1095 8 с.

8.Фозилов М. Фарханги иборахои рехтаи забон адабии хозираи точик. (фарханги фразеологй)., ч.1. Душанбе: 1963-952 с.

9.Фозилов М. Фарханги иборахои рехтаи забон адабии хозираи точик. (фарханги фразеологй)., ч.2. Душанбе: Ирфон, 1964-802 с.

ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКИЕ ЕДИНИЦЫ С НЕКОТОРЫМИ АБСТРАКТНЫМИ

СУЩЕСТВИТЕЛНЫМИ

В статье автор расматривает особенности фразеологических единицы с некоторыми конкретными абстракными существительными в южном диалекте Кулябского региона, которые по содержанию и значению связаны с различными сферами жизни и быта и выражают различные действия людей. Они в речи представителей диалекта используются как готовые средства, а так же придают образность и экспрессивность речи представителей этого диалекта.

Ключевые слова: готовые средства,диалект, образность,экспрессивность.

PHRASEOLOGICAL UNITS WITH SOME ABSTRACT NOUNS

In the article the author reviews the features ofphraseological units with some specific abstract nouns in the southern dialect of the Kulyab region, which in content and meaning are associated with different spheres of life and life and Express different actions ofpeople. They are in speeches of the representatives of the dialect used as willing tools, and also attach imagery and expressiveness of the speech of the representatives of this dialect.

Key words: ready-made means,dialect, imagery,expressiveness.

Сведение об авторе:

Нурхон Гадоев - кандидат филологических наук, доцент кафедры теория и практики языкознании ТГПУ, имени С. Айни.

About the author:

Nurkhon Gadoev - Candidate of Philological Sciences, Associate Professor of the Theory and practice of linguistics, Tajik State Pedagogical University, named after S.Ayni.

ЛЕКСИЧЕСКИЕ ЕДИНИЦЫ, ОБОЗНАЧАЮЩИЕ ПЛОТНИЧЕСКИЕ РАБОТЫ

(на материале южных и юго-восточных говорах таджикского языка)

Рахматуллозода С.

Институт языка, литературы, востоковедения и письменного наследия им. Рудаки

В южных и юго-восточных говорах таджикского языка при строительства кроме материалов, изготовленных из глиняной основы, для строительства дома, используются также деревянные строительные инструменты и материалы. В строительстве дверей, окон, физщелей, крыш в основном используются лесоматериалы.

Существуют много простых ЛЕ являющегося основой для создании и совершенствовании этой тематической группы. Можно привести такие ЛМ как васа // васта, рав, нигас,