ВКРСТЕНА ИГРА НА МЕМОРИЈАТА И ПИСАТЕЛСКАТА ФАНТАЗИЈА Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

претходно соопштение

УДК 821.163.3-31.09 801.73

ВКРСТЕНА ИГРА НА МЕМОРШАТА И ПИСАТЕЛСКАТА ФАНТАЗША1

Мо^ова-Чепишевска Весна

Филолошки Факултет „Блаже Конески " Универзитет „ Св. Кирил и Методи) ", Скоп]е, Македони]а

Key words: memory, reminiscence, the Moravian mission

Summary: According to intertextuality, memory is an image of presenting a culture into literature. A culture is nothing else but the other face of history. History represents the past and memory is an eternal present or a contemporary past. Memory nourishes itself with the vivid and active remembrances that encourage us to act. Every remembrance helps us see the contemporaneousness that gets sense, i.e., the real place between the past and the future. The motive for this text is the memory of the Moravian mission, i.e., the 1150 jubilee of that mission and the importance of that mission for descendents of the big Slavonic tribe. A real confirmation for a cross game of memory and the writer's imagination is the novel The Alphabet for the Disobedient (1994) by Macedonian novelist Venko Andonovski. In this novel, through the story situated in 863 CE, in the monastery Polichrono at Mount Olympus, Anatolia Eyalet, Andonovski leads a covered philosophical debate in which the questions are pointed directly to the reader; at the same time, he asks the reader how much he knows about himself, about his history, the Bible, mythology, folklore.

Клучни зборови: меморща, секаваае, Моравска мисща

Резиме: Според теорщата на интертекстуалноста, меморщата е облик на проектираае на културата во книжевноста. Културата не е ништо друго туку другото лице на исторщата. Исторщата претставува минато, а меморщата е вечна сегашност или современо минато. Меморщата се храни со живите и активни секавааа кои не поттикнуваат на акцща. Секое секаваае ни помага да

1 Текстот е прочитан на «Славянский мир: общность и многообразие. 1150-летие славянской письменности», Секция «Славянские литературы: история и современность», Москва, 20-21 мая 2013 г. и на I Мегународен научен собир „Македонско-словачки книжевни, ]азични и културни врски", Нитра, Словачка, 27-29. 11. 2013.

ja cоглeдaмe cовpeмeноcтa коja добивa cмиcлa т.е. вистинско место мегу миштото и иднинaтa. Повод зa ово] текст е ceKaвaaeто na Mоpaвcкaтa миcиja т.е. ]убиле]от 1150 години од тaa миcиja и во името na нeзaбоpaвот што тaa миcиja ни/ми го донесе кяко дел од големото словенско племе. А виcтинcкa нотвpдa зa едня вкpcтeнa игpa na мeмоpиjaтa и пиcaтeлcкaтa фaнтaзиja е pомaнот „Дзбукя зa непослушните" (1994) na Венко Андоновски. Во него Андоновски, ^еку нpикaзнaтa cитyиpaнa во допеч^тя 863 годит, во мaнacтиpот Полиxpоноc na Олимп, Mana Азщя, води едня зaтcкpиeнa филозофcкa дeбaтa во Mja нpaшaaaтa му ги ноcочyвa д^^ектно na читaтeлот и нpитоa го иcнитyвa, го нpaшyвa колку зняе зa себе, зa cонcтвeнaтa HcTOpnja, зa Библиjaтa, митологиjaтa, фолклоpот.

CropeA тeоpиjaтa нa интepтeкcтyaлноcтa мeмоpиjaтa е облик га пpоeктиpafte нa кyлтypaтa во книжeвноcтa. Кyлтypaтa не е ништо ^уго туку дpyгото лице га иcтоpиjaтa. Во оживувя^ето га мигатото иcтоpичapот е осуден дя имя paботa со текстовите. „Мегу гастянот огакя кяко што се случил и иcтоpичapот стои текстот и тоя га битен гачин ja мeнyвa cитyaциjaтa. Текстот секогаш е cоздaдeн од некого, со не^кья цел. Нястянот во него се поjaвyвa во шифpиpaн облик. Иcтоpичapот, пpeд cè, моpa дя се по]яви во улогя га оно] ко] дeшифpиpa" (Лотмян, 2006: crp. 240-241). Во тоя дeшифpиpafte2 га текстот то] се cpeKaвa со фякти, со подятоци кои од неговя точкя се згачя^и и вpз кои се фикс^я, a ги изостявувя оние кои, cпоpeд него, се безгачя^и. Дeшифpиpafteто секогаш подpaзбиpa peконcтpyкциja што всушност е су штага и га иcтоpиjaтa, но и га мeмоpиjaтa и га сеКявяаето. Иcтоpиjaтa пpeтcтaвyвa мигато, a мeмоpиjaтa е вечга сегашност или мeмоpиjaтa е cовpeмeно мигато. Meмоpиjaтa се xpaни со живите и яктивни се^вям кои ж поттикнyвaaт га aкциja. Секое сеКявяае ни помята дя ja согледяме cовpeмeноcтa raja добивя смисля т.е. вистинско место мегу мигатото и иднигатя.

2 Под поимот дeшифpиpa№e, Лотмян нодpaзбиpa мeтодологиja raja п^яж^^чст ja нpимeнyвa и нpи peraR^y^Hja ня изгубен документ и пpи читаке ня сочувян дел од документот. Во двятя cлyчaja, нояря од тоя декя документот е ^питян ня друг jamK, чщя гpaмaтикa тpeбa дя се состяви. Ha то] нячин, нpeд дя го yтвpди фяктот „зя себе", иcтpaжyвaчот ги yтвpдyвa фя^гите зя оно] ко] го составил документот што тpeбa дя се peaлизиpa. То] се соочувя со следново: во ко] стенен сите документи се ненотнолни во одpaзyвa№eто ня животот, кои големи слоеви ня животот не се сметяят зя фякти и не нодлежят ня фикcиpa№e. Taa обляст ня „исклученото" не сямо што е о^омня туку е и нодвижня. Може дя се состяви интepeceн список „нефякти" зя paзлични енохи (Види поопшиpно во Лотмян, 2006: CTp. 240-241).

А штом се спомене исторщата, тогаш за неа се врзуваат и термините: реминисценцща, евокацща, мистификацща, палимпсест и култ кон мртвите. Алеида Асман (Aleida Assmann) тврди дека антрополошкото ,оадро на културната меморща е во паметеаето на мртвите"3. Но, не може да се каже дека само смртта е двигател на меморщата. Не]зин придвижувач е и самиот страв од смртта. Меморщата и секавааето претставуваат еден вид борба против неизбежного - смртта. Смртта е антрополошки контрапункт на сеща меморща. Така, и во оваа 2013, се потсетуваме на далечната 863, кога во Моравща пристигнуваат браката Кирил и Методщ носе_|ки ги со себе: глаголицата, словенскиот превод на изборното евангелие, изборниот апостол и псалтирот. Се потсетуваме и на времето кога: „Првите акции ги донеле првите успеси, биде_|ки Словените сега за првпат чуле за црковна служба на сво] ]азик, воодушевени од словенскиот ]азик, со гордост за ма]чиниот ]азик и со свест за самосто_|на култура" (Миловска, 2001: стр. 16)4. Се потсетуваме на времето во кое се случува верификацща на новата, на словенската азбука, зашто Кирил Филозоф, како што кажуваат Панонските легенди: „... откри букви за нашиот ]азик, нешто што не се случило порано, освен во првите времиаа, та и вие да се вброите мегу големите народи што Го слават Бога на сво_|от ]азик. (...) И, според зборовите на пророкот, „им се отворща ушите на глувите" (Исаща 35,5), за да ги чу]ат зборовите на Писмото, и стана ]асен ]азикот не пелтеците (ис.32,4). Бог се зарадува на тоа, а гаволот се засрами." (2001: стр. 64, означеното е мое)

Ката Кулавкова во тесна врска со меморщата го поврзува секавааето и притоа за терминот издво]ува еден македонски глагол со два модуса: неповратна и повратна („секава" со значеае на „чувствува" и „се секава" со значеае на „памети"). „Првиот ]а памти врската со сензитивното, сетилното мнеме - кога памети моето тело, мо]ата душа (секавам во смисла на чувствувам и насетувам), а во другата форма - се секавам - истиот глагол е кодиран како иде]но мнеме во коешто памтеаето претставува артикулацща на доживеаното

3Assmann. Aleida. 1999. Erinnerungsraäume. Formen und Wandlungen des kulturellen Geädchtnisses. Beck: München, 27. преземено од Preljevic. Vahidin. Kulturno pamcenje, identitet i knjizevnost. во Razlika/Difference, 122 (преводот е мо]).

4 Види „Панонски легенди" (превод од старословенски Jован Таковски; предговор Добрила Миловска). 2001. Каприкорнус: Скоще.

минато во форма на поими, како толкувачка мемориска практика. (Кулавкова, 2008: стр. 37, означеното е мое) Во сво]ата епистоларна книга Phantasia / Memoria / Rhetorica Ренате Лахман (Renate Lachmann), пак, во тесна врска со меморщата ]а доведува фантастиката: „Така уште Аристотел во списите De memoria et reminiscencia, на фантазмата (привидот) и придава непосто]ан статус: таа е слика на нешто што е отсутно, а со тоа отсутно е поврзано нешто со измислен однос на сличност. Притоа ]а одредува напнатоста помегу >присутното< и >отсутното<, >нереферентното< и >референтното<, >вистинското< и >лукавото<" (Lachmann, 2002: стр. 9, преводот е мо_0. Особено импресивен е фактот што авторката ги доведува меморщата и секаваьето во тесна врска со писмото и тоа преку претскажувачките загадочни изреки на Леонардо да Винчи во неговото дело Пророштва (Profezie): „Пет загадочни изреки ]а зацртуваат сликата на паметеаето ща ]а сгоуува матерщата со втиснатите знаци на секаваьето и нематерщалноста на она што е зачувано и што е вредно да се зачува." (Lachmann 2002: стр. 184-185, преводот е мо_0. Притоа се мисли на оние изреки кои се врзуваат со/за папирусот, животинските кожи, хартщата, перото и книгите со чща помош живее меморщата. Всушност, патиштата на меморщата и книжевноста се вкрстуваат во писмото како инструмент на книжевноста коj служи за конзерваци]а, одржувате и сочувувате на памететето... (Шелева, 2011: стр. 150). Основна функцща на писмото е да ]а заштити информацщата од заборавот и умирааето. Писменоста, а со тоа и писмото како не]зин репрезент е форма на паметеае. Слично како што индивидуалната свест има свои механизми на паметеае, така и колективната свест, кога ке ги фиксира целите кои се заеднички за целиот колектив, создава механизми за колективно паметеае.

Покра] вкрстувааето на меморщата и книжевноста во писмото, од особена важност за науката за книжевноста е начинот на вкрстувааето на меморщата и на писателската фантазща. Притоа, Лахман издво]ува неколку прашааа за оваа тема: „дали процесите кои мегусебно се одржуваат и коментираат се паралелни? Не ли е односот токму таков што овозможува книжевната иконографща секогаш да упатува на иконографщата на меморщата, поточно изворот на сликите да е подеднаков и во книжевноста и во меморщата? Или пак поинаку: дали сликарската активност на меморщата ]а отелотворува писателската фантазща?" (Lachmann, 2002: стр. 207, преводот е мо_0. Ако се има предвид фактот дека поетот/романсиерот, секогаш своето

книжевно дело го создава врз некое свое претходно искуство, тогаш со право може да констатираме дека елементарното имагинативно секаваае кое е прагматизирано со мнемотехниката, отсекогаш како меморща било во основата на сите чинови на пишувааето.

„Книжевноста е долговечен дом на меморщата, таа помни необично и повекезначно", во неа се вкрстуваат различни времиаа и култури, „и затоа не]зината меморща е естетски кодирано место на меморща" (Кулавкова 2008: 47). Оттука толкува]ки го дискурсот на меморщата, всушност се толкуваат дискурсите на уметноста, се следи патот на естетизмот и патот на книжевниот текст. И се чини дека е сосема оправдано, поимот меморща да се толкува од две гледни точки: прво од гледна точка на неговата дискурзивност и второ - од гледна точка на неговите точки на идентификацща т.н. места на меморща и фигури на меморща (фигури на секаваае) (според Кулавкова 2008: 41).

Вистината, за да се всади во секавааето на групата и на поединецот, мора да се претстави во конкретна форма од настани, личности или од места. Но, важи и обратното: Дека неко] настан мора да се оплемени со целото значеае на неща вистина, за да заживее во групното сеКава&е. Сеща личност и секу историски факт со своето достасуваае во паметеаето се транспонираат во нещ поим, наука, симбол, слика, така тие ja добиваат сво]ата смисла, стануваат елемент на општество. Од овие поими и искуства настануваат фигурите на меморщата (секавааето), а нивната посебност може да се определи според три обележ]а:

• според конкретен сгоу со времето и со просторот;

• според конкретен спо] со неща група и

• според реконструктивноста како посебна постапка.

Според Кулавкова, фигурите на меморща се значащи личности наследени од подалечната или поблиската исторща со коишто се поврзуваат местата, предметите, традициите, културите, верувааата, идентитетите на народите и човештвото. Затоа фигурите на меморщата имаат затворен етнички и отворен интеретнички карактер, а се и амбивалентни, затоа што од места на разграничувааа и мегуетнички поделби, можат да се претворат во симболични места каде што се вкрстуваат културите - што пак претставува синоним за мегуетнички дщалог и споделени традиции. Во то] контекст, Моравската мисща е сериозно/знача_|но симболичко место во кое се вкрстуваат сите словенски култури и особено во raja се допираат словачката (од каде што почна и се разви иде]ата за потребата од една (се)словенската

писменост) и македонската (од кяде што зяпочня не]зинятя peaлизaциja пpeкy миси]ятя ня Светите бpaKa Киpил и Meтодиj), кяко кyлтypи кои игряят улога ня гeогpaфcки мapгини ня (ce)cловeнcкaтa кyлтypa.

А потвpдa зя вкpcтeнa игpa ня мeмоpиjaтa и пиcaтeлcкaтa фaнтaзиja околу подготовките зя пpecтоjното (се)словенско описменувяае е pомaнот „Азбукя зя непослушните" (1994) ня Венко Андоновски ко] е ^во^^яден ня конкypcот зя нajдобap pомaн ня издявячот „Зyмнpec". Ово] pомaн во вpeмeто ня неговятя по]явя побудувя мялкуминя мякедонски кpитичapи и книжевници. Taкa, зя Ефтим Клетников, во оcвpтот об]явен во „Вeчep" од 1995 годиня под няслов „Новя Азбукя во нamaтa ^озя", делото пpeтcтaвyвa: „еден вид aлxeмиcко литepapно-филозофскя егзегезя ня симболизмот ня aзбyкaтa и не]зините зняци (буквите), ня суштинятя ня именувяаето ня светот и yнивepзyмот ня пpeдмeтитe и феномените во него, пя и ня Создятелот ко] го cотвоpил истиот". Свое место ово] pомaн имя и во кишии „Поcтмодepни текови" од Дянило Коцевски, пpeкy текстот „Heпоcлyшнaтa ^озга язбукя ня Венко Андоновски", кяде што то] е cитyиpaн со оняя пpозa raja ja пишyвaaт Mилоpaд Пявик, особено во сво_|от „Хaзapcки peчник", или Дянило Киш во „Енциклопeдиja ня мpтвитe" или Умбepто Еко ко] ня сличен нячин со Андоновски го aктyaлизиpa cpeдновeковиeто низ модepни тexники и методи.

Во овяя низя ня cпоpeдби т^ебя дя се спомене уште еден голем няслов од ]ужнословенските литepaтypи и кyлтypи ко] му пpeтxоди ня pомaнот „Азбукя зя непослушните". Се paботи зя „Источниот дивян" („Istocni divan", 1989) од Цевяд Кapaxacaн. Имено, кяко и во „Хaзapcкиот peчник" (1984), кяде што де]ството е вpзaно со cpeдновeковното минято и кяде што xибpидно нapaтивнaтa вapиjaнтa, зapaди фyнкционaлизaциja ня иcтоpиcкиот и ня няучниот диcкypc, се темели ня мотивот зя изгубениот xaзapcки нapод, пpeкy обpaботкa ня докyмeнтиpaни пишяни извоpи од xpиcтиjaнcкaтa, иcлaмcкaтa и eвpejcкaтa пpовиниeнциja, тякя и ово] pомaн ня Кapaxacaн се вpзyвa со cpeдновeковиeто, но ня apaпcко-пepcиcкиот свет. И овде, големя улога игpaaт бpоjнитe кyлтypолошки, филозофски и peлигиcки концепти, одбележяни со спецификите ня етничкиот и иcтоpиcки комплексниот пpоcтоp, кои се пpeплeтyвaaт со нayчно-тeоpиcкиот диcкypc пpи што посебен якаент се cтaвa токму ня ]язикот т.е. ня писмото. Kaj ПaвиK, тоя се постигнувя ^еку иcкоpиcтyвafteто ня пepфомaтивнитe фоpми и функции ня peчникот, поточно лексиконот ко] cтaнyвa мaтpицa зя

подредуваае на приказните, а raj Kapaxaсaн преку повекесло]ното книжевно искористуваае на клучниот поим диван т.е. на неговата потесна и поширока семантика и симболика, чие значеае е полифонично и се движи од: собрание, совет, преку: двор, кука, софа, до: зборник, збирка текстови, но и: разговор, беседа и збор.

Така што на српската и босанската варщанта за вкрстената игра на меморщата и за писателската фантазща се надоврзува и оваа, македонска, на Венко Андоновски од 1994, реализирана во форма на азбука, каде што зад сеща буква стои приказна. Дваесет и две букви, деветнаесет приказни! На ова писателско искуство може да се надоврзе она на xpвaтскaтa авторка Jaснa Хорват, во романот „Аз" („Az", 2009), како една темелна приказна за Константин Филозофот и за неговата работа врз графемите на глаголското писмо. Оваа не]зина варщанта е водена од иде]ата на Креацщата, што особено се гледа во презентацщата на концептуализацщата на сещ глаголски знак одделно, но и во рамките на глаголскиот систем во целост. Самиот роман го искористува целиот потенцщал и тоа на повеке нивоа на глаголското писмо, од аспект и на букви и на бро_|ки и на симболика

Во приказната на Андоновски, преку преплетувааето на исторщата и фикцщата, се бараат „непослушните" кои како да се откажуваат од буквите на Светите брака Константин Филозоф и Методща, од азбуката создадена во далечната 863 година. Тоа се оние кои учествува^и во чинот на поедноставувааето на глаголицата, прибегнуваат и кон оддалечуваае од дyxовностa, убавината и, пред се, оддалечуваае од самите себе. Главната приказна за послушните и непослушните ja раскажува, т.е ja запишува, немиот клисар во манастирот Полжронос на Олимп, Мала Азща, raj вели: „... се решавам, еве, во годината 863, месец во годината четврти, ден во месецот единаесетти, да ви го предадам сето она што се случи ... " (Андоновски, 2010: стр. 20).

Таму, под раководство на отец Ефтимщ, краснописецот, и на стариот и мудар отец Варлаам, одбраните дванаесет ученици, или дванаесетте послушни, ги испишуваат, ги подготвуваат потребните книги за претстсуната Моравска мисща:

„Имаше отец Ефтими] златни раце, и нajвeшт беше мегу нajвeштитe во краснописанието и китеаето книги и слова. Затоа и поставен беше од отец Кирил, големиот наш учител и филозоф, да раководи со семинарщата, оти време имаше малку, а книгите за мисщата raj Моравците уште не беа умножени. Hajбpзa рака имаше и нajyбaво

кpacнопиcaниe чинеше од сите; но дyшaтa лякомя му беше зя чест и почест" (Андоновски, 2010: CTp. 16).

„Читaтeлот-нaмepник без поголем ментален нaпоp ке зябележи декя ... во ликот ня Иcиjaн Убявиот може дя го пpeпознae нaшиот господ Исус Хpиcтоc, щшто низ pacкaжyвaчкaтa оскя се лeгитимиpa кяко пpaтeник ня Константин Филозоф. Но, Исщян е Иcиjaн сямо ня миметичко paмништe. Во длaбинcкaтa CTpyraypa ня текстот, во полето ня cмиcлaтa то] е Господ, симнят ня зeмjaтa мегу кpacнопиcцитe во мaнacтиpот Полиxpон во Maлa Азщя, во летото господово 863-то, нeпоcpeдно пpeд многу знaчajнaтa Mоpaвcкa мисщя. Tyкa е зя дя покяже кяко дя се paзликyвa добpото од злото, кяко дя се ^егоз^е виcтинaтa, зя дя го потсети нapодот декя коpaбот ня дедо Ное чекя дя зянлови уште едняш. Зaпpaво, cмиcлaтa ня неговото дояРя^ со сиот негов имот-^но ковчеже и ceEHpa е: безглясно дя им кяже ня монясите (Hrnaj човештвото!) декя сепяк го имя, декя постои, декя то], Господ е во сите гас, декя гашиот Господ сме ние сямите и нamитe човечки души. Ово] Господ без збоpови ja збоpyвa вечгата вистига декя сегак, нaдeжгa yмиpa последня!" (Kapaниколовa, 2008: CTp. 54-55).

Андоновски се обидувя дя нaпpaви едно „воскреснуваше на замрените букви", кои со своето име и оpигинaлнa оpтогpaфиja, збоpyвaaт зя едно ликовно поимке га cтвapноcтa. Но, исто такя, cyблимиpajки вpeмeнcки опсег од околу девет cтолeтиja, га нешто повеке од стотиня cтpaници, ja пpeтопyвa „миcионepcкaтa улога га Исус HaзapaKaнeцот во подемот га xpиcтиjaнcтвото кяко цивилизaциcкa пpидобивкa со почетоците га покpcтyвafteто и пpоcвeтyвafteто га Словените" (Kapaниколовa, 2008: cтp. 55). Андоновски paзгaтнyвa cтapи збоpови, но и тpaгa по ново-cтapи пpикaзни. Андоновски дeшифpиpa или peконcтpyиpa, пpи што иcтовpeмeно и ja ceKaba и се секявя (пpeкy мeмоpиjaтa га cвоjот нapод кяко дел од словенското племе) га едня подзaбоpaвeнa вepзиja га пpвaтa словенскя язбукя - глaголицaтa. Tоa се чита и во советот што Ис^ян, Убявиот му го дявя га Mиxaил, Heпоpочниот: „И не боj се кота пишувяш, ями пушти ja дyшaтa дя ти слезе во ^errare, тогаш ке ти се jaвaт вистинските облици га нeштaтa, оти вистинските букви се слики, и такя било од пaмтивeкa. (...) Оди и сочини словя бявни, вистинити, a не бpзи и лaжни" (Андоновски, 2010: CTp. 38). се чита и во потpeбaтa га отец Вapлaaм што поточно, подeтaлно, дя му го пpeнece сопственото се^вя^ га зaпишyвaчот га нacтaнитe, зя дя можеме и денес дя се секявяме га неговото се^вя^:

„Беше обземен од нолагааето на деловите од секавааето што се соцелуваше во неговата глава. То] веке знаеше ука голема за богот од азбуката на непослушните: велеше дека то] ке до]де нри нас, да го прекине владееаето на недостсуните, слабите, нритворните, средните во занаетите и лубовта! Рече дека не смее да не го нознаеме, оти то] ретко доага мегу лугето, и дека ако не го нознаеме како Бог наш, ке не напушти засекогаш, оти недостсуни сме за спасението што ни го нуди"

(Андоновски, 2010: стр. 89-90).

Во ово] сво] роман, Андоновски води една затскриена филозофска дебата во raja прашааата ги посочува директно кон читателот, при што го испитува, го остава буден, му го задржува вниманието, го прашува колку знае за себе, за сопствената исторща, за Библщата, митологщата, фолклорот, за фактите ...

Постсуаниот дщалогот на Андоновски е, всушност, дщалогот што немиот клисар го води и со себе и со читателот, развиен низ деветнаесет глави и претставуван преку дваесет и две букви. За секо]а од нив е даден процесот на менуваае на ортографщата како низ времето така и raj различни народи. На прв поглед е воочливо дека се работи за букви кои означувале слики, цртежи врзани со доживувааата на/во природата. Андоновски ja дава генезата на развивааето на азбуката или, како што самиот вели, на почетокот на пропаста на буквите низ вековите. Сите тие приказни, видени низ неколку доминантни симболи, како симболот на бикот ко] се врзува со Исщан, Убавиот, и ко] ja развива приказната за буквата „А", но и симболите на ковчежето и секирата, со кои пристигнува Исщан, овозможуваат едно посто]ано вкрстуваае на меморщата и на писателската фантазиjа: „Во порталот се по]ави младич, убав како слика. Под мишката носеше сандак. Однадвор видлив, однатре не. Во по]асот беше заденал секира" (Андоновски, 2010: стр. 12).

„Според кажувааето на нашиот симпатичен наратор, „целиот свет е голем ковчег" ко], многу едноставно, функционира сноред нринцинот-руски кукли. И уште вели (а звучи мошне уверливо и нотнолно уснева да не убеди) дека телото е ковчег на душата. Или: телото е нештото однадвор, видливото; а она што е внатре и е невидливо, спиритуално-е, тоа е душата! Значи, како читатели сме мошне вешто заведени, речиси магенсани од мокниот анонимец ко] ни говори за ковчег и во него многу ковчежиаа, за тело и во него душа"

(Караниколова, 2008: стр. 56).

Симболиката на ковчежето на Исщан (Исус) претставува спас, ис^^ваше, засолниште, ^ка - заштита, повторно рагаше. Приказната за ковчежето е приказна за буквата „Б". Во xpистиjaнскaтa симболистичка традицща, ковчегот ja означува Црквата raja им дава засолниште под сво]ата закрила и на праведниците и на грешниците, но и на Богородица raja го очекува рагааето на Христос и Самиот Христос во лик на Спасител. Во потесна симболистичка смисла, ковчегот се ползува за означуваае на Земjата, raja патува низ просторите на Космосот. Ковчегот, исто така, се поистоветува со библиската приказна за Ное, односно за огромниот дрвен кораб, ко] го зачувал континуитетот на животот на зем]ата заштитува]ки ги лугето и животните од ужасен потоп. Всушност, сета оваа симболика е потенцирана и во „Азбука за непослушните", кога запишувачот вака размислува: „... во ковчезите се чуваат вредни нешта: постелина, на raja се спие, руби, кои се облекуваат, злато, со кое се купуваат нешта за живот, дрва, со кои се чува огнот и им се предава на оние кои допрва доагаат по нас. Ако светот е еден голем ковчег што Содржителот го носи под мишка, тогаш то] бездруго не сака, оти ние сме содржината на неговата лубов, ние сме тоа азно што то] го положил во ковчегот" (Андоновски, 2010: стр. 14). Во ковчегот, ко] станува опсесща на авторот и во едно друго негово дело, драмата „Словенскиот ковчег" (1998), Убавиот го носи „занаетот" од татка си, во кое има jаjце и лебедово перо. Jаjцето е симбол на почетокот на сите почетоци, во чиешто ]адро, по кршеаето на лушпата, се по]авуваат космичкиот простор и кружното време. Jaj^TO ги претставува рагааето, обновувааето, плодноста и животната сила. „Симболиката што ]а]цето ja поседува како прапочеток на животот, изразена преку возобновувааето и повторното рагаае, во xp^ra-]анството ja претставува иде]ата за воскреснувааето и бесмртноста, вклучена во Велигденскиот циклус" (Вражиновски, 2000: стр. 207). Според Тресидер, лебедот е носител на „дyxовниот живот, уметноста, музиката, убавината, поезщата, амблем на светлината" (Тресидер, 2001: стр. 136), а во романот на Андоновски, лебедовото перо ги симболизира молитвата и верата, надежта и милосрдието. Низ алегорщата за праведноста, лебедот се ]авува како преобразба на гаволот ко] со благоглаголивост и ласкавост го придобива отец Ефтимщ и го наведува да го наруши космосот во адот. На ова се надоврзува исторщата на денешната буква „Г", односно Гимел или

не]зиното знячеае - секира. Андоновски во xepмeнeвтички контекст нè подучувя декя cтapитe букви, односно нивниот изговоp, носеле сво]я тежиня и имяле длябокя суштиня. Ha нещ нячин, постоело едно силно pитyaлно или мягиско де_|ство, едня повpзaноcт мегу бyквaтa и збоpот, пя и нивните изговоpи не биле сямо пpaзни збоpови.

Ceкиpaтa е гибелно оружjе и оpyдиe ня ^омовникот што се коpиcтeло кяко зaштитно cpeдcтво во вepcкитe обpeди (Вpaжиновcки, 2000: CTp. 387, озняченото е мое). Во pacплeтyвafteто ня зaгaткитe од пpикaзнaтa, во мозяичното от^ив^е ня дaмнeшнитe тя_|ни, ке видиме декя ceкиpaтa доживувя неколку тpaнcфоpмaции и тоя, нajпpвин, тяя е коще, со кое Ефтимщ од зaвиcт убивя во млaдоcтa сво]я и тоя, го убивя тяткото ня Убявиот. Потоя, кощето се пpecтоpyвa во трозабец, ко] е всушност ят^ибут зя Caтaнaтa. Зяд буквятя Гимел се кpиjaт петте мaгиcки букви, зaбоpaвeнaтa язбукя ня raja се секявя Ефтимщ, сямо кога имя нуждя дя cтоpи зло. Tоj е послушник ня Caтaнaтa и зя сво] помошник ja земя ceкиpaтa кяко нясилно peшeниe. Ефтимщ своето искупувяае ня гpeвовитe ке го побapa ^еку симболично миеае ня paцeтe со чистя водя ^rajÉn бyнap во мaнacтиpcкиот двоp. Бapajки водя, ке няиде ня кpвтa пpолeaнa од сопствените pa^. Но, то] не умее дя ja види виcтинaтa, кяко што не може ниту дя го види иконописот во цpквaтa нacликaн од Убявиот Ис^ян поpaди сопственото слепило ня дyшaтa. Сям се осудувя ня пpопacт кaзнyвajки ги сите околу себе.

И тякя - буквя по буквя, cè до последните Шин и Tay, се одгaтнyвaaт тяните, но и се зaкопyвaaт повтоpно, се положyвaaт во ковчежето зя дя бидят отвоpeни во некое доуго вpeмe и ня некое доуго место:

,Д ja зедов книгaтa ня MHxam, во Mja беше сочинетя aзбyкaтa ня ненослушните, ^ед дя ja гpaбнaт Цpвeниот и H^am Послушниот, ja зедов и книгaтa ня Убaвиот, оняя во Mja то] пиmyвame оно] ден кога Цpвeниот ги иcкymyвame двaнaeceттe, ня ги ставив во нpaзното ковчеже ня Убявиот, и, нeбape го ногpeбyвaм телото Госнодово, со солзи во очите, го зяконяв сето тоя зяд мaнacтиpот, ня место cкpиmно"

(Андоновски, 2010: стр. 117-118).

,Д yтpe, кога ке до]де отец Kиpил, немя ништо дя кяжям. Ке го отконям cкpиmното ковчеже ня Убявиот, ке го ставям овя немо слово што ви го нpeнодaдов внaтpe, кpaj книгите. Негови и ня Mиxaил, и ке молчям, оти сум нем, оти ги изгубив збоpовитe зя дя ja созням виcтинaтa"

(Андоновски, 2010: стр. 121-122).

Романот „Азбука за непослушните" може да се чита како едно природно продолжение на познатото/популарното полемичко слово на Црноризец Храбар „О писмeнex" или „За буквите". Како доминантна тема се развива иде]ата дека писмените читаат, а неписмените гатаат, поточно дека писмените знаат, а неписмените претпоставуваат. Читааето, т.е. описменувааето - што првенствено значи обогатуваае со слова, со логоси, со умови - ja полни ризницата на личноста, raja како што вели Евангелието, ниту молец, ниту 'рга ja jaдaт, ниту крадец ja поткопува, и коja е единствениот багаж што ке го понесеме со нас во оку свет. Затоа описменувааето е подвиг. А пишувааето за самото описменуваае е потврда за вкрстувааето на патиштата на меморщата и на книжевноста во писмото како инструмент на книжевноста коj служи за конзервацща, одржуваае и за сочувуваае на паметеаето... Но, наспроти потполноста и конечноста на текстот, стои бесконечноста на неговото толкуваае. Ако бесконечноста на текстот почива врз неможноста за негово конечно читаае, тогаш и бесконечноста на паметеаето почива врз неговата променливост и неможност со него да се располага еднаш засекогаш.

Литератyра:

Андоновски, Венко. 2010. Азбука за mnornymmme. Табернакул: Скон|е. Андоновски, Венко. 199S. Словенскиот ковчег. во Три драми. Култура: Скоп'е.

Вражиновски, Танас. 2000. Рeчнuк на народната митологи/а на Mакeдонцuтe.

Матица македонска: Скон|е. Караниколова, Луси. 2008. „Приказна(и) за судбините човечки" („Кон феномените ковчeг и копи во романот Азбука за rnrnrnymmme од Венко Андоновски и медитеранската приказна Kоnuтe на Свeтu Марко од Милорад Павик"). во Зборник на трудови. Евронски универзитет: Скоще, 53-б1.

Lachmann, Renate. 2002. Phantasia / Memoria / Rhetorica. Matica Hrvatska: Zagreb.

Лотман, М. JypHj. 2002. Сeмuосфepа. Три: Скон|е. 2001. Панонски лeгeндu. Каприкорнус: Скоще. Тресидер, Цек. 2001. Рeчнuк на симболи. Три: Скон|е.

Кулавкова, Ката. 2008. Дискурсот на мeмоpujата и тговото толкуваne. во Интерпретации, Евронски проект за поетика и xepмeнeвтикa; „Меморща и интерпретацща". МАНУ: Скоще.

Угpиновa-Cкaловcкa, Рaдмилa. 1979. Старословенски ja3UK. Унивepзитeт

„К^ил и Meтодиj": Скопле. Шелевя, Eлизaбeтa. 2011. Диалектика на паметепето и заборавот во постмодерната епоха. во Kyлтypолошки есеи. Marop: Скоп|е.