CC BY
9оригинален научен труд
УДК: 821.163.3-31.09 УДК: 821.163.2-31.09
ИДЕНТИТЕТОТ ВО РОМАНИТЕ ЗА КРАЛЕ МАРКО НА СЛОБОДАН МИЦКОВИК И НА ВЛАДИМИР ЛЕВЧЕВ1
Дарин Ангеловски
Институт за македонска литература, Скоп)е, Македонка
Key words: identity, figure of memory, Krale Marko, history, literature.
Summary: The text “Identity in the Novels about Krale Marko by Slobodan Mickovikj and Vladimir Levchev” discusses the role of literature as a kind of imaginary construction whilst understanding the historical past and a national history through the processes of self-identification and social identification. By employing the personage of Krale Marko as a figure of memory the two authors express a direct an interest for local traditions through an actualisation of the historic past in their respective societies (Macedonia and Bulgaria). Regarding the question of identity as a social construct, the analysis will show that said processes, as well as the process of collective identification, are dependent on literary and historical discourses by which every individual and society creates an image of the self.
Клучни зборови: идентитет, фигура на меморща, Крале Марко, исторща, литература.
Резиме: Текстот „Идентитетот во романите за Крале Марко на Слободан Мицковик и Владимир Левчев“ се однесува на улогата на литературата како имагинарна конструкцща во сфакааето на историското минато и на националната исторща. Употребата на ликот на Крале Марко како фигура на меморща го изразува интересот на овие автори за локалната традицща преку актуaлизираае на историското минато во обете општества (Македонща и Бугарща). Во однос на прашааето за идентитетот како соцщален конструкт, анализата ке покаже дека процесите на себеидентификацща, како и процесите на колективна идентификацща, се зависни од литературните и од историските дискурси со помош на кои, секо]а индивидуа и општество ]а формираат претставата за себеси.
1
Текстот претставува дел од магистерската теза под наслов „Идентитетите во транзициските процеси (врз примери од македонската и од бугарската проза)“ одбранет на Институтот за македонска литература, Скоще, под менторство на проф. д-р Jасмина Мо] сива-Гушева.
Местата на меморща играат важна улога во конституирааето на идентитетот. Разгледувани во поширока смисла, како историски факти, личности и настани што ги споделува народот, односно група народи во определен регион, тие претставуваат важни елементи во процесот на колективната идентификацща на секое општество. Оттука, колективного место на меморща како специфична антрополошка структура, претставува персонификацща на неща колективна приказна, ща се однесува на одредена фигура на меморща што ]а споделува заедницата, народите или група народи. Промените на идеолошките наративи при преминот од еден во друг духовен и општествен режим, создаваат споделени фигури на меморщата, кои претставуваат симболична меморщална семантизацща на историски личности со повекекратна етничка и културна припадност. Тие ги конституираат стереотипните претстави за идентитетот на народите, при што, имаат потенцщал да воспостават интеркултурен дщалог, но, и да поттикнат конфликтни ситуации, доколку станат простор за етнички катарзи и претвораае на историските заблуди во историографски факти. Специ-фичната состо]ба во ща опсто]уваат фигурите на меморща, покажува дека со нив се идентификуваат повеке народи, но со важната напо-мена, ща се однесува на забелешката дека ниту еден од тие народи го нема ексклузивното право на идентификацща со нив. Од друга страна, во контекст на идентитетските прашааа, тие не можат да бидат напол-но релативизирани биде_іки тоа би довело до ерозща на историските вистини. Затоа, како прифатлива се посочува диференцщацщата на рамништата на коишто се одвива приопштувааето на местата на меморща, односно, на фигурите на меморща во одделни културни системи (Кулавкова,2007:312). Оттука, како пример врз ко] ке се разгледува прашааето на претставата на идентитетот во литературата, може да послужи романескната разработка на, историски потврдениот лик, Крале Марко, во делата на Слободан Мицковик и на Владимир Левчев, како примери од две соседни литературни средини, македон-ската и бугарската.
Идентитетот во романот Крале Марко на Слободан Мицковик
За присутноста на историското минато како фреквентна тема во романескното творештво на Слободан Мицковик е веке говорено во домашната литературна критика. Како основни проблеми што се разгледуваат, во поголемиот дел од неговите романи, се посочуваат проблемите на „граничните ситуации, решението да се доживее последната промена, конечното губеае на идентитетот, стравот од заканувачкото „ништо“ надвиснат над исторщата на човештвото и на_інакра_і, она што е карактеристично за постмодернистичките тексто-
ви, - играта помегу постоеаето и исчезнувааето, претставена преку двоумеаето пред конечниот избор“ (Мо_ісиева-Гушева,2004:90). Во контекст на последниот роман на Мицковик, Крале Марко, доминира-ат размислувааата за употребата на стратегщата на деконструкцщата во раскажувачката постапка, ща резултира со деконструкцща на митската подлога смислено насочена кон деконструкцща на категори-]ата на идентитетот, юуа се остварува на повеке рамништа (Шелева, 2000:203). Ваквиот приод е и разбирлив, кога се имаат предвид богатството контексти во кои може да биде ситуирана приказната, но, и „отсутноста на ’сигурниот' историски податок" за животот на Крале Марко. Така, во паратекстот - поговор кон романот, Мицковик ]а искажува основната иде]а - да ги следи структурата и поентите на циклусот на Конески (Конески,1990:287-301) во сиот тек на раскажувааето (Мицковик,2003:100). Толкувааето на петте песни на Конески, односно нивното проследуваае „...со едно есеистичко -наративно проседе кое има за задача да го осветли знаменитиот циклус на Конески...“, Мицковик го структурира, како што самиот вели, „со една белетристична нотка“, во пет поглав]а, секое едно раскажано од различен глас, и посветено на одделна, доминантна душевна состо]ба на главниот лик. Преку ваквата раскажувачка постапка авторот, всуш-ност, ]а овозможува играта на мултифокализацща. Имено, на_іголемиот дел од романот е раскажан преку блиските луге и соработници на главниот лик (боліарот и воин Добромир Кален, двор]анинот Крстан Крул, ма_історот градител Гаврил Кана, грешниот Василиі божіиот слуга - свештеник), а само мал дел е отстапен на деперсонализираниот глас на раскажувачот, преку ко] е предаден авторовиот коментар за профилот на раскажувачките ликови и за самиот Крале Марко.
Ваквото наизменично претставуваае на суб]ективното видуваае на раскажувачот овозможува, преку реконтекстуализирааето на историски посведочениот настан, да се допре до тешко дофатливиот момент за историіата, имено, до животната приказна на Марко и причините за губеаето на силата. Изборот на оваа толкувачко - есеистичка постапка резултира со замена на добро потврдената постапка на хероизацща, карактеристична за народните преданща и се однесува на се поголема антропоморфизацща на главниот лик. Таа се постигнува, пред се, со нагласувааето на универзалните етички дилеми, видени преку психо-лошките состоіби на падот, на стравот и на бесот, кои како душевни состсуби, несомнено, влиіаат на прикажувааето на ликот, а со тоа и на претставата за идентитетот. Постапката на антропоморфизацща, ща авторот ]а презема уште на самиот почеток во првото поглав]е, насловено како „Пад“, коинцидира со претрпениот пораз против
Турците Османлии, во бо]от на Марица. Оттука, кажувааата на боліарот и воин Добромир Кален, не воведуваат во сложениот механизам претстави на главниот лик, со што отпочнува процесот на демитологизирааето на митската приказна за Марко:
„Марко ]ава, отсутен, како нетука, и гледам дека страшното сознание за поразот постепено го опфака со острата извесност дека то] се случил, поразот, крвав, конечен и непоправлив. (...) Наеднаш се на_іде, а и ]ас до него, како ]ава некаде, а не предводи никого, зашто нико] и не го следи, ниту то] следи некого, зашто и пред него не одеше нико]“ (Мицковик,2003:8).
Одземааето на силата ]а отвора следната фаза во ко] а, преку раскажувааето на Крстан Крул, се потврдуваат зборовите на старецот пренесени од првиот раскажувач. То] вели: „Да, точно е, страв го беше проникнал, сиот, страв длабок, неимоверен, ко] го втурна во болест што ]а намалува, одзема силата“ (Мицковик,2003:33). Притоа, стравот, што го сетил „ниту како во самиот него создаден, ниту како во него влезен однадвор, ниту како страв од стравот, туку како крст за распетие ко] му тежи на рамената, на кого рацете веке му се распнати а мора да го носи“ (Мицковик,2003:37), претставува вовед во една сосема поинаква состо]ба опишана во следното поглав]е. Наречено според доминантната состо]ба на бес, ова поглав]е, преку кажувааето на Гаврил Кана, неговиот врсник и ма]стор градител, ]а покажува промената на Марко. То] на едно место вели: „Стравот има големи очи а бесот е слеп, па затоа го ]аде стравот, го тенчи и го топи“ и го претставува преобракааето на Марко, неговата бавна, постепена и посто]ана промена сопоставена на претставите од народните верувааа: „...не се вракаше ниту назад, да станува пак оно] стариот, некогашен Марко од младоста, се менуваше кон нешто ново, страшно и опасно“ (Мицковик,2003:58).
Упадот во идентитетот, неговото трошеае и промена како резултат на новонастанатата ситуацща во ко]а се наога ликот, убаво е претставена во следниот пасус:
„Знам дека никогаш не бил мразител, зашто омразата, кон кого и да е, самиот мразител повеке го мачи и задушува одошто оно] другиот, омразениот. Никогаш не бил завистлив, зашто ниту имало кому да завидува. Не бил ниту одмазник, зашто потребата од одмазда доага ка] слабиот, ка] поразениот. Не бил ни дволичник, зашто немало кому да му прави лице. Ниту бил подмолник, затоа што немал потреба од никого да си ги крие намерите. Ниту бил злобник, зашто за злобата треба та]на и тесна душа, а то] секогаш си бил отворен и широк. И ништо не беше како порано, ниту како дотогаш, гледав како се му се
смени и измеша: и омразата и зависта и поривот за одмазда и подмолноста и злобата, не како никогаш да ги немал, туку како само нив да ги имал во душата, му се буричкаа во жежок вриеж, низ стреснувачка луаа. Се секаваше дека станува збеснатик, жесток и суров“ (Мицковик,2003:58-59).
Кажувааата на бож]иот слуга Василщ (свештеникот и исповедник на Марко), иако претставуваат еден нов аспект на сосщбата на страв, тие укажуваат на соочувааето на Марко со самиот себе. По низата губеаа, трагааа и обиди за пронаогаае на себството, идентификаци-]ата се остварува низ потрагата по Бога. Марко се согледува себеси на една од фреските во црквата, изградена од неговиот татко со строка и цврста става, но, повеке налик на светите воини, отколку на кралски син. Оваа дуалистичка претстава кулминира со поразувачката помисла дека е и то] и нето], и со сознанието, дека доколку е тоа така, тогаш и самиот не знае ко] е. Разговорот на Марко со бож]акот, во црквата на манастирот, следи како реплика на неговите прашааа, поттикнати од овие состоіби на нестабилност на идентитетот. При повторната и толку посакувана средба со старчето, додека Марко се наога во црквата, жив, онаков каков што мисли дека е, дознава за себе дека, всушност, „...Ово] што е тука не е Марко“ (Мицковик,2003:87). Доживеаната на ово] начин вознемирувачка стварност се стабилизира преку воспоставуваае на идентитетот на себството содржано во кажувааето на старчето дека „Марко е надвор, насекаде, со сите луге, во песните, во приказните, во кажувааата. Марко е ]унакот ко]што го брани народот, ко] им дава сила, ко] се одмаздува во име на силниците“ (Мицковик,2003:87).
Оттука, доколку како настан во романот на Мицковик, може да се определи процесот на надминувааето на сопствениот личен пад како услов за надминуваае на општата, колективна, национална и егзистенци]ална, неповолна состо]ба (Л. Jаковлева-Георгиева,2008:45), тогаш сознанието на Крале Марко престанува да биде сознание само на главниот лик, на поединецот или индивидуата, онаа неделива единица, ко]а ]а означува З. Бауман како име на производот на модерното распагаае на колективите. То] станува израз на колективната свест.
Промената на свеста, ко]а воспоставува врска со знаеаето од минатото, со минатите доживувааа и впечатоци, околу кои се проверува и преиспитува стабилноста на идентитетот, е содржана во коментарот на авторот од последното поглав]е на романот:
„За старците се вели дека под старост се менуваат, стануваат инакви. Не е точно дека се менуваме. Не, само се вракаме на она што
сме биле во младоста, во првата младост, а што и самите сме го заборавиле. Кога човек ке види каков станал, зашто таков го терала живеачката, под старост ке разбере дека то] не е то], дека сиот живот се преправал за да биде онаков каков сите мислат дека треба да биде. Тогаш, во староста, тоа ке им се смачи, а и ке им се смачи од тоа, па ке станат она што биле: ко] бил инаетчща, пак ке стане инаетчща и ке ги зачуди сите зашто таков не го знаеле. Ко] бил веселник, пак ке си биде веселник, муртакот пак ке стане муртак, намкорот - намкор, а ]ас, во младоста пустахи]а, винци]а и кавгацща, мегданци]а - ете, пак си до]дов на своето“ (Мицковик,2003:94).
Ваквото инакво претставуваае на главниот лик во неколку фази, кои на структурно рамниште соодветствуваат со петте поглав]а, го овозможува заклучокот дека дискурзивниот или наративниот иден-титет, изедначен во ово] случа] со личниот идентитет (и на главниот лик и на ликовите раскажувачи) ]а означува структурата на искуството, преку кое се одмотува животот на човекот протолкуван во функцща на личната приказна раскажана преку заплетот. Така доагаме до една претстава за идентитет, ко]а произлегува од толкувааето на себството, по пат на нарацща и приказна. Има]ки ]а предвид деликатната определба на авторот да трага по гласови на исторщата, едновремено да конструира и деконструира со помош на митската грага, се наметнува потребата претставите за идентитетот, и личен и колекти-вен, да се испитуваат во сооднос со терминот потенци]ална истори]а, што би довело до воспоставуваае на веке прекинатитот континуитет мегу почетната, неискажана исторща, ко]а во таа смисла условно може да се нарече и предисториіа, со штуро или обилно потврдената исторща кон ко]а авторот презема одредена одговорност.
Во таа смисла, реконтекстуализирааето на Марко Крале како фигура на меморща води до демитологизацща на митската и епско -легендарната фолща, додека конечното свртуваае на личниот, нара-тивен идентитет кон колективниот - национален идентитет е содржано во забелешката на авторот од кра]от на романот, ко]а гласи:
„Ни треба то] нам и онаков каков што поколенщата го опеале, а ни треба и онаков каков што бил. Ни треба и нам за да го опе]уваме зашто сега веке немаме ]унаци за опе]уваае ... то] ]унак над ]унаци, и сега ни треба, да не зацврстува во надежта и да ни ]а ]акне верата. Потребен ни е секо] ден, секо] час, насекаде и секому од нас му е потребен - за да не крепи и да не храбри, за да не чува и да не спасува. Чекаме... А него го нема...“ (Мицковик,2003:99).
Идентитетот во романот Крале Марко балканскиот принц на Владимир Левчев
Она што може да се каже за романот Крале Марко Балканскиот принц (2006) на Владимир Левчев е дека претставува резултат на човековиот интерес за сопствената традицща, или поточно, резултат на оно] карактеристичен интерес што се буди ка] оние автори, кои менува]ки ]а животната средина, си го поставуваат прашааето: Како да се почне од почеток?
Оваа промена во случает со Левчев, во наколем дел се однесува на времето, кое следи веднаш по падот на железната завеса и отворааето на државните граници на зем]ите од соцщалистичкиот блок. Сепак, неговото заминуваае од Бугарща и очекуваното воспоставуваае на новиот идентитет во Америка, не означува отфрлаае на инерцщата на минатото. Напротив, предизвикот повторно да го изгради сопствениот идентитет, го поставува авторот на почетокот на една сосема нова литературна авантура. Во неа, припадникот на младото бугарско поколение писатели-поети од 80-тите години на минатиот век, ко] веке обезбедил место во исторщата на бугарската поезща, дво]но ]а изненадува ]авноста и во однос на темата, и во однос на жанрот. Неговото прво прозно остваруваае, романот „Балканскиот принц“ (2001)2 претставува прозен текст, ко] ]а рекреира реалната и историски маргинализираната фигура на Марко од далечниот 14 век. Од времето кога зем]ата била се уште рамна плоча, положена врз гигантски желки, некаде стотина години пред Колумбо и Магелан да ]а потврдат из]авата на Коперник дека зем]ата е тркалезна (Левчев,2006:24), за време на 100-годишната во]на за францускиот престол мегу Англща и Францща, додека староанглискиот и францускиот се уште не се смешале целосно за да го образуваат новоанглискиот (Левчев,2006:61-62).
Во ово] поширок контекст, Марко е претставен како херо] од класичен тип - воспеван заради сво]ата сила, храброст и шарм, то] е ]унак што се бори со судбината. Неразумно смел и физички убав, како Ахил или Хектор, Левчев го открива како жесток воин кому му тежи бремето од разните гревови и го определува како трагички цар воден од сво]ата лоша судбина, но и од злата судбина на неговиот словенски народ. Како последен принц на балканските Словени пред Османската навала, Марко е истовремено и последниот херо] од класичен тип кого,
2Балканскиот принц по неколку години доживува второ преработено издание под насловот „Крале Марко балканскиот принц“.
значително подоцна, Jужните Словени ке се обидат да го преобразат во CBoj национален херо].
И покра] тоа што обработката на епскиот циклус за Крале Марко не е непозната тема во бугарската литература (на оваа тема пишуваат низа писатели почнува]ки од Петко Славе]ков, па се до Иван Бурин) впечаток е дека првенецот на Левчев како да стои вон рецептивниот ареал на бугарската читателска публика, - и на бугарската литературна критика. Малубро]ните одгласи за ово] роман се поделени во своите оцени. Додека едни го оценуваат обидот како еден од на]успешните во долгата низа домашни дела на оваа тема (Антов,2009:14), - други, како да не можат да истапат од традицщата поетски обработки и изразуваат скептичност со убедувааето дека е „невозможно еден традиционален и фолклорен херо] да биде претворен во романескен, т.е. модерен, доколку е изграден според други закони, во друга поетика“ (Курташева,2001:10). Но, се чини како едва] веро]атно, дека ова била првичната замисла, ко]а го водела авторот во градеаето на сво]от лик. Левчев, слично на Мицковик, знае дека ако остане доследен на историските факти, ризикува да претстави еден скелет без живот и душа, и обратно, ако им се довери единствено на митовите, на песните или на преданщата, ке претстави еден бестелесен дух. Затоа самиот вели: „За да го исцртаме целосниот портрет на Марко, а и на народите, кои што го создале како нивен херо], ние треба на некаков начин да ги обединиме фактите со митовите, да ги примириме историските вистини со народните песни и преданща. А тоа е онолку лесно, колку примирувааето и обединувааето на бесмртната човекова душа со смртното тело. Тоа значи да создадеме жив човек од фактите и од соништата. Нели живееме ние, живите луге, во два паралелни света: светот на фактите и светот на соништата?“ (Левчев,2006:25)
Се чини, дека Марко претставува перфектна илустрацща на овие два света, или поточно - фигура юуа простира]ки се вон секакви цврсти определувааа. опстсуува на самиот прекин мегу историското и митолошкото мислеае, во самиот sев мегу исторщата и митот, мегу конкретно политичкото и митскиот универзализам. Би можело да се додаде и тоа дека то] претставува фигура, ко]а е во постлана промена. Имено, во тоа се состои самата интрига, ко]а го вовлекува авторот на ово] роман во традициите на балканскиот фолклор. Прашааето е: како еден вистински постоечки лик, историски маргинализирана фигура станува оно] епски и фантастичен херо] каков што ние денес го познаваме?
Оттука, произлегува и дво]ниот дискурзивитет, ко] во поглед на структурното рамниште во голема мера го обележува и самиот роман.
Имено, романот се состои од пет дела, именувани според важните собитща од животот на Марко. Основната раскажувачка постапка е изградена врз митските раскази содржани во збирките на Вук Стефановик Карацик, браката Миладиновци, Стефан Верковик, кон кои е придодаден есеизираниот дискурс на коментирачките поглаца, посветени на разни об]асненща за претставите за општеството од времето на Крале Марко па се до денес. Во нив се тематизираат прашааата за односите: поединец - народ, исламот и христщанството на Балканот, воените херои и воените престапници и, воопшто, прашааата што допираат до преплетувааето на факцщата и фикцщата во романот, или како што вели самиот автор, сосема на почетокот, за своето дело: „Ово] роман има два сло]а. Испеан е во два гласа. Едниот е гласот на народниот пе]ач, юушто го воспева сво]от фантастичен херо] Крале Марко. Другиот е резервираниот глас на историчарот, скептичното одрекуваае на гласот на народниот пе]ач“ (Левчев, 2006:5). Целосниот текст, всушност, претставува аудиотехника, ко]а дозволува истовремено да се следат двата текста, или пак, да се исклучи едниот од нив. Без разлика за ко] глас се определува читателот, оно] на народниот пе]ач, во ко] е положена интригата и драмата на херо]от, или, историските факти, односно коментарите на раскажувачот, или, пак, нивната последователна комбинацща осветлу-вана од дво]ната светлина, онаа на разумот, и онаа на соништата, Марко е претставен преку своето дво]но потекло и дво]ното животно искуство. Со аристократска крв по потекло, кон ко]а се врака во раната младост, Марко го минува детството во сиромашните селски низини. Во таа смисла то] е претставник на различните слоеви на целото ]ужнословенско општество од периодот на уништувааето на византи-ската цивилизаци]а од заканата на Турците османлии. Дури тогаш -кажува гласот на историчарот, „раздробени, разединети, победени, владетелите на тие зем]и - Грци, Бугари или Срби, или луге коишто го сметаа градот (Прилеп) или неговата област, за сво]а татковина, но православни христщани, бавно разбираа дека се брака пред заедничката гибел на нивната цивилизацща“ (Левчев,2006:98). Но, Марко е претставен и според судбината, како наследник на Самуил „ово] велик, но, трагичен бугарски цар, што царувал пред 4 века по истите овие македонски зем]и.“ Народниот пе]ач открива и поинакви доживувааа на Марко за самиот себе. То] едновремено „се замислува“ како „наследник на српскиот цар Душан“, но, исто така, и како „наследник на древниот хеленски цар Александар Македонски, юушто царувал по овие зем]и, повторно во Македонща, и успеал оттука да завладее со половината свет... (Левчев,2006:98) Лугето во она време се
идентификуваат со сво]ата религща или со сво]от крал или владетел, ко]што може да говори на истиот или на различен ]азик од ]азикот на сво]от народ. Внатрешниот конфликт мегу поединец и група, мегу независна личност и припадноста кон културна традициіа (семе]ство, народ, раса), иако не е неко] исклучиво балкански изум, то] внатрешен конфликт е драматичен и од решавачко значеае за балканската душа. Гласот на историчарот ]а об]аснува оваа сопоставеност на личното со колективното преку сопоставеноста на традицщата, ко]а е стара, со идентитетот, ко] е несигурен и слаб, а индивидуата премногу емотивна. Така, Крале Марко и неговиот татко се претставени како вистински балканци. Тие се премногу самоуверени и необуздани индивидуа-листи. Но, тие се индивидуалисти, кои исполнуваат сосема древни улоги - архетипови, и според тоа, се и симболички ликови создадени од колективната потсвест на Jужните Словени. Нивните индивидуални де]стви]а се, всушност, сништата на нивниот народ (Левчев,2006:63).
Секо]а индивидуа на Балканот се разгледува не само како функцща на своето семе]ство (род), но, исто така, и со културната или религиоз-ната традициіа на сво]от народ. „Ако си Циганин, Грк, Турчин, Рома-нец или Бугарин - тво]ата личност во балканските претстави неизбежно претставува функцща на оваа етничка припадност“ (Левчев, 2006:61). То] станува национален симбол во скоро сите балкански држави. Срби, Македонци и Бугари особено насто]чиво претендираат за Марковото наследство. „Србите затоа што таткото на Марко е историскиот српски крал Волкашин, регент на Урош, син на на]великиот српски владетел Стефан - Душан. Македонците, исто така, претендираат за ова наследство, затоа што Прилеп, центарот на Волкашиновото и на Марковото кралство е град во денешната Република Македонща и затоа што денешното тамошно население потекнува од населението на Марковата држава. Тоа население несом-нено прво го запе]ува епосот за Марко. И Бугарите - вели гласот на „историчарот“ го имаат Марко за сво] херо]“ (Левчев,2006:26).
На то] начин, Марко е носен како симбол од страна на сите држави во крвопролевачките во]ни и мегусебни судири на балканските народи во текот на 20 век. Оттука, едно од главните прашааа што ги поста-вува балканската сага на Левчев е прашааето за националната припадност на Марко. На него, иако е невозможно да се одговори поради едноставната причина што нацщата е поим со понова дата од настаните раскажани преку народниот пе]ач, сепак резонот на историчарот го претставува како дете на заодот на една цивилизацща -олицетворение на ]ужнословенско - византиското средновековие. Но, мора да се додаде и тоа, дека тоа олицетворение, потомците на ]ужно-
словенско - византиската цивилизацща, многу подоцна, ке се обидат да го претворат во сво] религиозен и национален херо]. Оттука, начел-ното преобратуваае на Марко во симбол на борбата на балканските христщани, се конфигурира во симбол и на одделните балкански држави во нивните мегусебни борби.
Балканскиот принц може да се сфати како одговор на водите што во текот на 90-тите години се водеа на територщата на државите од поранешна Jугославиjа. Можеме да помислиме дека претставува одговор на политичкото насилство, и во то] поглед веро]атно повеке ке бидеме во право доколку го разгледуваме во правец оздола нагоре. Повеке вслушани во гласот на обичниот човек, во говорот на народ-ниот пе]ач, ко]што го воспева сво]от фантастичен херо] Крале Марко наспроти резервираниот глас на историчарот, скептичното одрекуваае на гласот на народниот пе]ач.
Постмодерната наведува дека „реалното“, она што вистински се случило, или историскиот факт не се даденост, а поскоро наративи-зирана стварност, при што, минатото може да се проследува низ призмата на наративниот идентитет, ко], всушност, претставува упад во личниот идентитет на означувачот и на означеното. Ваквиот пристап ]а чини исторщата некаква приказна, нечща нарацща, ко]а произлегува од сфакааата за настаните и случувааата. Како таква, таа не е завршено минато, даденост, ко]а опсто]ува еднаш засекогаш, туку се проблематизира, и е во непосреден допир со сегашноста и иднината. Делата на Мицковик и Левчев укажуваат на цитатноста како доминантна карактеристика на постмодерната. Тие покажуваат дека постмодернистичката фикциіа не е толку некритична и инертна. Напротив, опседнатоста со историіата, всушност, претставува признак на поинакви социокултурни констелации во кои се ситуира фикцщата како де]ствен чинител. Таа опседнатост, како што забележува К. Кулавкова повикува]ки се на „Бедата на историцизмот“ на Попер, произлегува првенствено од иритантноста од офицщалните историо-графски оптики и верзии. Искуството покажува дека не само што фикциіата се потпира врз историски факти туку и фактографщата се потпира врз фикциіа (симулираае автентичност, мистификации, итн.) (Кулавкова,2007:154).
Оттука, вкупниот македонски и поширок балкански регионален социокултурен контекст од почетокот на новиот милениум, ]а нагласува улогата на уметничката проза во осознавааето на истори-ското минато и на националната историіа. Тоа од една страна при-донесува за легитимациіата на прозниот книжевен дискурс, како дискурс на реконституираае и ревизща на етнокултурниот и нацио-
налниот идентитет, но, од друга страна, укажува на нови туави на полето на литературата. Острото свртуваае што го доживува литера-турата, своето соцщално значеае, како едно од на]важните, на]мок-ните и доминантни средства за создаваае на национално чувство и идентитет од почетокот на новиот милениум, укажува на не]зината постепена трансформацща во професща или занимаае на една мала група, една мала литературна мрежа. Во однос на идентитетските прашааа што ги буди интересот за местата на меморща, и поконк-ретно, интересот во однос на колективното место на мемориіа, какво што е Крале Марко, анализата укажува на фактот дека идентитетот на поединецот и идентитетот на заедниците и општествата се зависни од прозниот книжевен и историски дискурс со чиіа помош секое општество ]а креира претставата за себеси. Како соцщално битие, поединецот го обликува сопствениот идентитет и идентитетот на заедницата со свесно насочена воліа, како што е обликувана претста-вата за Крале Марко во народните преданща и исторщата, ко] а, сепак, многу малку ни кажува за него.
Литература:
Антов, Пламен. 2009. Владимир Левчев като политически писател. во Море, бр. 2
Георгиевска^аковлева, Лорета.2008. Книжевноста и културната транзици'а.
Институт за македонска литература: Скои|е Конески, Блаже.1990. Песни. Култура: Скоц|е
Курташева, Биляна.2001. Балканският принц. во Литературен вестник бр. 39 Левчев. Владимир.2006. Крали Марко балканският принц. Жанет 45: Пловдив Мицковик, Слободан.2003. Крале Марко. Слово: Скоц|е
Мо]сиева-Гушева, Jасмина.2004. Дилема помегу постоеаето и исчезнувааето. во Зборник: 50 години од македонскиот роман. Институт за македонска литература: Скои|е стр. 84-92.
Поимник на книжевната теорща.2007. прир. Ката Кулавкова. Македонска академща на науките и уметностите: Скои|е, стр. 311-312.
Кулавкова, Катица.2007. Македонската историографска метафикцща.во Зборник: Прилози XXXII 2. Реферати на македонските слависти за XIV меfyнарoден славистички конгрес во Охрид. МАНУ: Скои|е стр. 153-168. Шелева, Елизабета.2000. Културолошки есеи. Магор: Скоще
