CC BY
15Сведение об авторе:
Обидова М.И. —Доцент кафедры общей и педагогической психологии Таджикского государственного педагогического Университета им.СЛйни, E-mail: [email protected] About the author:
Obidova M.I. —Associate Professor of the Department of General and Pedagogical Psychology, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini, E-mail: [email protected]
на^ши барот мирзоев дар рушди мактаби методистони физика
Умаров У.С., Рацабов У.Х., Сищаков С.М.
Донишгощ давлатии омузгории Тоцикистон ба номи САйни
Профессор Барот Мирзоев дар рушду нумуи таълими физикаи мактабй сахми беандоза доранд. Устод дар пешбурди сохаи методикаи таълими физика тавассути рисолаву дастурхо ва маколахои сершумори илмй - методии худ хиссаи арзанда гузоштаанд. Эшон 12 марти соли 1941 дар яке аз дехахои хушманзару табиаташ фусункори водии Зарафшон -Шаватки Поён ба дунё омадаанд.
Чавонии Барот Мирзоев дар ин мавзеъ ба кавли Лоики бузург «бекасу танхо, бо дарав, бо хушачинихо» гузаштааст, чунки у дар синни чахорсолагй аз навозишу мехрубонихои падар махрум гардид. Падари эшон солхои аввали ташкилёбии давлати Шуравй дар водии Зарафшон ба касби омузгорй машгул буд. Кухансолони дех накл мекунанд, ки киблагохи Барот - Мирзобек Ёров яке аз аввалин омузгорони мактаби Шуравй буда, солхои зиёде дар хонаи бачагони дехаи Лангари нохияи Айнй захмат кашида, шогирдони зиёдеро тарбия намудааст.
Ба вазнинии рузгор нигох накарда, «... андуху гамро пушти сар карда» модар бо сад орзуву умед «нахурдаву напушидаву бо сад ранч...» уро «... бигрифта зери пар» калон мекард. Вай орзуи ягона дошт, ки Бароти у бо пайрохаи падар рафта, давомдихандаи касбу кори падар шавад, зеро модар хуб медонист, ки мероси хубу бебахои падар барои фарзанд - ин касби уст.
Бахри амалй гардидани орзуву ниятхояш модар Баротро барои идома додани тахсил ба мактаб -интернати раками 1-и маркази нохия мефиристад. Дар мактаб Барот бо бахои хубу аъло тахсил мекард. Х,ангоми тахсил дар мактаби миёна диккати Бароти хурдсоли ташнаи илмро бештар фанхои дакик ба худ чалб менамуданд. У соли 1959 мактаби миёнаро бо бахои аъло хатм намуда, хамон сол бахри идомаи тахсил, бо фотехаи неки модар ба шахри Душанбе рахсипор мегардад. Хушбахтона, худи хамон сол Барот Мирзоев имтихонхои дохилшавиро бомуваффакият супурда, ба сафи донишчуёни бахши физикаи факултети физикаю риёзиёти Донишгохи давлатии Точикистон ба номи В.И. Ленин (феълан Донишгохи миллии Точикистон) дохил шуданд.
Панч соли тахсил дар Донишгохи давлатии Точикистон аввали солхои шастум, ки ба кавли устод Лоик «тахсил ба донишкада хуб аст, гуворост», бомуваффакият гузаштанд. Баъди хатми ин боргохи хунар кобилияту истеъдоди Баротро ба инобат гирифта, маъмурияти донишгох эшонро барои кор ба муассисаи илмй тавсия намуд, вале у бо амри дил касби омузгориро пеша намуданд.
Устод Барот Мирзоев дар мактаби миёнаи раками 2-и нохияи Вахш ба хайси омузгори физикаи синфхои 6-10 ба кор таъйин гардиданд. Омузгори чавон аз рузхои аввали кор ба ин касб аз тахти дил машгул шуда, дар мактаб кабинети намунавии физика, махфили «Физикони чавон»-ро ташкил карда, ба чустучуи методхои бехтар гардонидани сифати таълими физика камар бастанд. Бо ташаббус ва ибтикори эшон дар мактаб сафи дустдорони фанни физика зиёд гардида, шавку хаваси хонандагон нисбат ба ин илми пурасрору ачиб афзун гардид. Дар хамин давра Барот Мирзоев аз тачрибаи амалии худ дар сахифахои матбуоти педагогй маколахои илмй - методй менавиштанд. Эшон ба тачрибаи амалии худ такя карда, исбот намуданд, ки дар таълими физика халли масъалахои сифатй накши басо мухим дорад. Истифодаи ин гуна масъалахо сифати таълими физикаро бехтар
гардонида, шавку хавас ва майлу рагбати хонандагонро нисбат ба ин фан афзун мекунад, тафаккури онхоро инкишоф дода, донишашонро амик ва устувор мегардонад.
Устод пас аз хашт соли кор дар мактаби миёна ба шуъбаи гоибонаи аспирантураи Донишкадаи давлатии омузгории шахри Душанбе ба номи Т.Г. Шевченко (холо Донишгохи давлатии омузгории Точикистон ба номи Садриддин Айнй) дохил мешаванд. ^обилият ва истеъдодашонро ба инобат гирифта, мохи феврали соли 1972 эшонро ба кафедраи физикаи умумии донишкада (баъдан кафедраи «Методикаи таълими физика») ба кор даъват намуданд. Барот Мирзоев дар кафедра ба хайси лаборант, ассистент, муаллими калон кор карда, то ба вазифаи мудири кафедра ва профессорй расидаанд.
Солхои аввали дар Донишкадаи омузгории пойтахт кор карданашон, дониши амик, тахкикоти мубрами сохаи методикаи таълими физика, мехнатдустй, халолкорй барин хислатхои Барот Мирзоев диккати методисти номдори Шуравй Андрей Павлович Рымкевичро ба худ чалб намуд. Бо маслихат ва тавсияхои ин марди начиб як катор маколахои илмй - методии Барот Мирзоев дар китоби «Методика преподавания физики»-и нашрияи Донишкадаи омузгории шахри Ленинград (холо Санкт-Петербург) ба номи А.И. Гертсен, ки ба методикаи халли масъалахои сифатй бахшида шуда буданд, нашр гардиданд. Баъдтар, соли 1979 Барот Мирзоев тахкикоти худро чамъбаст намуда, дар Шурои диссертатсионии ин донишкада доир ба мавзуи «Ахамият ва мавкеи масъалахои сифатй дар таълими физика» [1] тахти рохбарии олими маъруф А.П. Рымкевич рисолаи номзадй дифоъ менамоянд.
Ба калами устод Барот Мирзоев беш аз 120 номгуй корхои илмй ва илмй- методй тааллук доранд, ки кариб 40-тои онхоро дастурхои методй ва васоити таълимй ташкил медиханд. Аз махсули кори устод хам омузгорону хонандагони макотиби миёна ва хам донишчуёни мактабхои олии чумхурй бахра мебардоранд. Барот Мирзоев аз зумраи он олимонеанд, ки пурмахсул буда, махсули ранчи эшонро дигарон истифода мекунанд. Маколахо, дастурхо ва васоити тахиякардаи устод ба дарди омузгорони физикаи макотиби миёна мехуранд ва мушкили онхоро осон мегардонанд.
Фаъолияти илмй - методии устод Барот Мирзоев хеле васеъ буда, ба масъалахои умдаи таълими физикаи мактаби миёна, ташаккулу инкишофи тафаккури физикй бахшида шудааст.
Инак, равияи аввал ва фарохи корхои илмй - методии устодро истифодаи масъалахои сифатй дар таълими физика ташкил медихад. Устод ба тачрибаи амалй - омузгории бисёрсолаи хеш такя карда, собит намуданд, ки дар таълими физика халли масъалахои сифатй мавкейи мухимро ишгол менамоянд. Истифодаи ин гуна масъалахо сифати таълими физикаро бехтар гардонида, шавку хаваси хонандагонро ба ин фан афзун мегардонад, тафаккури онхоро ташаккул дода, донишашонро амик ва устувор менамояд. Аз ин ру, устод аз тачрибаи кори худ оид ба истифодаи масъалахои сифатй дар таълими физика беш аз 50 маколаву васоити методй тахия намуда, тавассути мачаллахои «Физика в школе», «Маърифати омузгор» ва мачмуахои дигар [9, с.14] дастраси омузгорон гардонидаанд. Оид ба ин масъала рисола (монография)-и устод «Качественные задачи в обучении физике» [8] назаррас аст. Мавриди зикр аст, ки рисолаи мазкур бо такризи дотсентони Донишгохи давлатии омузгории шахри Маскав Л.В. Королева, Н. Журавлёва ва муаллим - методисти мактаби миёнаи раками 61-и шахри Киев Гороновская В.Т. нашр гардидааст. Рисолаи мазкурро соли 1991 нашриёти «Просвещение» барои чоп ба накша гирифта буд. Дар рисолаи мазкур оид ба истифодаи масъалахои сифатй дар дарсхои физикаи синфхои 7 ва 8 аз тачрибаи бисёрсолаи кори муаллиф тавсияхои аз чихати илмй асосноки методй пешниход шудааст. Дастури мазкур ба омузгорони физика ва донишчуёни донишгоххои олй тавсия шуда, дар он доир ба ахамият ва мавкейи масъалахои сифатй, инчунин методикаи халли ин гуна масъалахо диккати чиддй дода шудааст. Хулосахо ва тавсияхои пешниходшуда, дар тачрибаи кори мактабхои чумхурй санчида шудаанд.
Равияи дигари корхои илмй - методии устод Барот Мирзоевро «Тарбияи шавку хаваси хонандагон ба фанни физика» ташкил медихад. Кор дар мактаби миёна, омузиш ва тахкику тахлили кори мактабхо устод Барот Мирзоевро ба хулосае овард, ки тагйир додани методхои таълими физика, боз хам баланд бардоштани савияи дониши хонандагон аз физика, пеш аз хама ба бедор кардан ва ташаккул додани шавку хаваси онхо ба асосхои илмии фанни мазкур вобаста аст. Омузгорони физикаи мактабхои точикии чумхурй аз сабаби барои хонандагон мавчуд набудани адабиёти илмй - оммавй аз физика ба забони точикй душворй мекашанд. Хонандагон мавзуъхои барномавиро бо хондани танхо китобхои дарсй хамачониба азхуд карда наметавонанд. Чунин камбудихои сохаи таълими физикаро ба инобат гирифта, устод бо силсиламаколахои ба синну соли хонандагони мактаб мувофик дар рузномаи дустдоштаи мактабиён «Пионери Точикистон» (холо «Анбоз») баромад карда, методхои ба бачагони синни мактабй дастрас намудани илми физикаро
пешниход намуданд. Оид ба ин масъалаи умдаи таълими физика, маколаи устод дар мачаллаи «Народное образование» [9, с.14] низ нашр гардид. Ногуфта намонад, ки муаллифи асари аввалин ва ягонаи илмй - оммавй аз физика ба забони точикй барои мактабиён устод Барот Мирзоев мебошанд. Дар хакикат, барои хонандагони хурдсоли точик ба гайр аз китоби Барот Мирзоев «Салом, физика!» [3], ки бо теъдоди нихоят кам нашр шудааст, ба забони модарии онхо дигар адабиёти илмию оммавй вучуд надорад.
Равияи сеюми корхои илмй - методии устод Барот Мирзоев «Истифодаи санчиши программавй дар таълими физика» мебошад. Яке аз камбудихои дарси имруза - паст будани самараи методхои мавчудаи санчиши дониш, махорат ва малакахои амалии хонандагон мебошад. Пурсиши шифохй, корхои мустакилона ва санчишй, санчиши муттасили донишандузии хар як хонандаро таъмин карда наметавонад. Санчиши программавй бошад, имкон медихад, ки камбудихои зикрёфта то андозае бартараф гардида, санчиши муттасил ва умумии дониши хонандагон, инчунин такрору мустахкамкунии маводи таълимй таъмин гардад. Гайр аз ин, бо истифодаи санчиши программавй омузгор имкон пайдо мекунад, ки бо сарфи ками мехнат ва вакт дурустии ичрои супоришхоро санчида, ба чараёни раванди донишандузии хонандагон ислохоту тагйирот дохил намояд. Х,амин буд, ки устод бо хамкории дотсент П. Рачабов дастури таълимии «Супоришхои программавй аз физика» [7]-ро дар асоси барномаи таълимии физика барои синфхои 7-11-и мактабхои тахсилоти миёнаи умумй бо истифодаи китобхои дарсии мавчуда, таълиф намуданд. Мачмуаи супоришхои дар ин китоб дохилшуда ва истифодаи онхо ба омузгор имкон медихад, ки санчиши донишро мураттаб гардонад. Хонандагон бошанд, хангоми ичрои ин супоришхо методхои худназораткунй ва тахкими донишро ёд мегиранд. Мачмуаи мазкур зиёда аз 1342 саволу масъалахои гуногунмазмунро дарбар мегирад, ки ба маводи барномавии физикаи мактабй бахшида шудаанд. Барои хар як савол ё масъала 2-5 чавоб оварда шудааст, ки танхо яке аз онхо ба савол чавоби мувофик аст. Аз хонанда талаб карда мешавад, ки чавоби мувофикро интихоб намояд. Савол ва масъалахои мачмуаро омузгор метавонад дар хамаи зинахои дарс: такрори маводи гузашта бо максади тайёр кардани хонандагон ба омузиши маводи нав, мустахкамкунй ва корхои мустакилонаи хонандагон, инчунин дар машгулиятх,ои берунисинфй ба таври васеъ истифода барад. Дастури мазкурро Вазорати маорифи Чумхурии Точикистон ба чоп тавсия намудааст.
Равияи чоруми корхои илмй - методии устод Барот Мирзоев «Халли масъалахо аз физика» мебошад. Омузиши курси физикаи мактабиро бе халли масъалахо тасаввур кардан нашояд. Халли масъалахо чузъи таркибии аксари машгулиятх,о дар таълими физика мебошад. Мувофики талаботи барномаи таълимй ва тавсияи маъхазхои методй кариб сеяки вакти барои омузиши курси физикаи мактабй пешбинишуда, махсусан дар синфи 10-11 барои халли масъалахо сарф карда мешавад. Ин бесабаб нест, зеро ки мустакилона хал кардани масъалахо хонандагонро барои фахмидани ходисахову конунхои физикй ва дар амалия истифода бурда тавонистани онхо хидоят мекунад. Масъалахои физикй хамчун воситаи таълиму тарбия буда, халли онхо дар донишандузй, татбики дониш ва инкишофи махорату малака, максад ва методи таълим мебошад. Аз ин лихоз, устод Барот Мирзоев бо хамкории устодони шодравон X,. Чумъаев ва А. Норкулов оид ба «Халли масъалахои физикй» [10] панч васоити методй тахия намуда, дастраси донишчуён ва омузгорони мактабхои чумхурй гардониданд. ^айд кардан чоиз аст, ки талабот ба ин васоити методй то хол кам нашудааст. Омузгорони физикаи мактабхо барои дастрас намудани ин васоит доимо ба кафедраи «Методикаи таълими физика»-и Донишгохи омузгорй мурочиат мекунанд. Оид ба ин масъалаи мухими таълими физика нашриёти «Маориф» чопи дастури профессор Барот Мирзоевро тахти унвони «Методикаи халли масъалахо аз физика» ба накша гирифта буд.
Яке аз равияи дигаре, ки чузъиёти асосии корхои илмй - методии профессор Барот Мирзоевро ташкил медихад - ин тахкику тахлили мазмун ва сохтори дарсхои физика мебошад. Солхои тулонй чанде аз омузгорони кафедра тахти сарварии Барот Мирзоев мазмун ва сохтори дарсхои физикаро тахкик намуда, натичахои корхои илмй-методии худро тавассути рисолахои илмй - методии «Плани дарсхои физика. ^исми 1» [6], «Навъхои дарси физика» [5], «Дарсхои физика» [4], 10 макола дар хафтаномаи «Омузгор», зиёда аз 15 макола дар мачаллаи «Маърифати омузгор» [9, с.17] дастраси донишчуён ва омузгорони физикаи мактабхои миёна гардониданд. Дар тавсияномахои мазкур навъхои гуногуни дарси муосир, тарзхои ташкили фаъолияти омузгору хонандагон, инчунин коркарди методии хамаи мавзуъхои физикаи синфхои 7-8 инъикос ёфтанд. Рисолаи «Дарсхои физика» [4]-ро хайати мушовараи Вазорати маорифи Чумхурии Точикистон ба чоп тавсия кардааст.
Равияи дигаре, ки дар корхои илмй - методии профессор Барот Мирзоев ба назар мерасад - ин тахияи барномахои таълимии физика барои мактабхои тахсилоти миёнаи умумй ва мактабхои асосй мебошад. Устод Барот Мирзоев дар тахия намудани «Барномаи физика барои синфхои 7-11» (Душанбе, «Маориф», 1994) ва «Барномаи физикаи мактаби асосй» (Душанбе, 1999), «Барномаи физика барои синфхои 7-11» (Душанбе, «Матбуот», 2002), ки дар асоси Крнуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи маориф», «Конспексияи маълумоти миёнаи умумии Чумхурии
To^^CTom» Ba «Кoнcпeкcияи мaктaби миллии To^^crem» мyрaттaб гaрдидaaнд, cas^ aрзaндa дoрaнд [9, c.17].
Як кдтор мaкoлa Ba вacoитy дacтyрхoи мeгoдии прoфeccoр Бaрoт Mирзoeв бa мoнaнди: «^чр^гх^и нaмoишй гз физита» (Дyшaнбe, ДДОД 1991), «Maълyмoтнoмa гз физита» (Дyшaнбe, ДДОД 1990), «Mycтaк;илият вocитaи бeдoрyкyнии эчoдиёти xoнaндaгoн» (Дyшaнбe, 1988, 6O хaмкoрии Т. Шyкyрoв), «Сyпoришхo бaрoи кoри му^^кили c^emorn» (Дyшaнбe, ДДОД, 6O хaмкoрии П. Рaчaбoв Ba X,. 4y^aeB), «Maзмyн Ba методики гyзaрoнидaни фaкyлтaтиви «Myoдилaхoи диффeрeнcиaлй» дaр мaктaби миёта» (Дyшaнбe, ДДОД, 1991, 6o хaмкoрии M. Aрaбoвa), «Иcгифoдaи мaвoди элeктрoэнeргeтикaи Toчикиcгoн дaр тaълими физи^» (Дyшaнбe, ДДОД, 1991, 6o хaмкoрии У. Умaрoв), «Maхфили зaрифoн» (Xaфтaнoмaи «Омузгор», №8, 1991, 6o хaмкoрии У. Умaрoв), «^ри мycгaк;идoнaи xoнaндaгoн aз физикa бaрoи cинфхoи 7-8» (Xaфтaнoмaи «Омузгор», 1993), «Хycycиягхoи тaълими физикa дaр мaктaби нyхcoлa» (мaчaллaи «Maърифaт», 3-4, 1996), «Фaъoл гaрдoнидaни фaъoлияти мaърифaтии xoнaндaгoни cинфхoи 7-8 дaр дaрcхoи физика» (мaчмyaи «Имруз Ba фaрдoи як мaктaб», Дyшaнбe, 1999), «Kycyc^ra^ тaълими физита дaр мaктaби acocй Ba кacбй» (мaчмyaи «Имруз Ba фaрдoи як мaктaб», Дyшaнбe, 1999) Ba Faйрaхo бa мacъaлaхoи гyнoгyнy yмдaи тaълими физикa дaр мaктaбхoи тaхcилoти миёши умумй бaxшидa шyдaaнд [9, c.17-l8].
Шoдрaвoн Бaрoт Mирзoeв дaр кдтори кoрхoи илмй - мeтoдй, тaълимию тaрбиявй, инчунин дaр кoрхoи чaмъиятии дoнишгoх низ фaъoлoнa ширкaт мeвaрзидaнд. Эшoн мyддaти 10 coл вaзифaи дeкaнии фaкyлтeти физикaрo бa y^a дoштaнд. Бa тaъриxи 50-coлaи фaкyлтeти физикa нaзaр aфкaндa, 6o бoвaрии тoм мeтaвoн гуфт, ки coлхoи caрвaрии фaкyлтeтрo бa y^a дoштaни Бaрoт Mирзoeв coлхoи рушду пeшрaвй Ba инкишoф бa шyмoр мeрaвaнд. Ин coлхo дaр фaкyлтeт тaълифи вacoити тaълимию мeтoдй 6O зaбoни тoчикй вycъaт ёфтa, тaълифи риcoлaхoи диплoмй Ba кoрхoи oзмyнии дoнишчyён бa рoх мoндa шуд. Дaр тули ин coлхo 6o тaшaббyc Ba ибтикoри шoдрaвoн Бaрoт Mирзoeв кaфeдрaю лaбoрaтoрияхoи нaв, тaxaccycхoи нaви oмyзгoрй (физикaю acтрoнoмия, физикaю инфoрмaтикa) тaшкил ёфтa, cиcгeмaи мyaйяни чaрaёни тaълимy тaрбия бa рoх мoндa шуд [11].
A^ana, хaмaи ин тaкoпyвy рaнчy зaхмaт бaръaбac нaрaфтaнд, зиндaгинoмaи ycгoд чун китoби пyрмyхтaвoи зиндaгиcт бaрoи мo шoгирдoн. Ин китоби пyрмyхтaвoи зиндaгии ycгoди шoдрaвoн Бaрoт Mирзoeв мo шoгирдoнрo ca6a; oмyxтa, бa caмги рушшй хидoят мeнaмoяд Ba нoми yрo ЧOвидoнй мeгaрдoнaд, чyнoнчи Aнвaрй гyфтa:
Эй, зaмoн фaрьu зuндaгoнuu ту,
Зuндaгoнuт ^eudo^u ту.
nac aз мaрги нoбaхaнгoми ycтoд Бaрoт Mирзoeв 6O тaшaббycи шoгирдoн Ba ^егони эшoн мaчмyae тaхти yнвoни «Meхрнoмa» - хaмчyн вaфoнoмae дaр бoрaи зиндaгинoмaи ycгoд бa тaбъ рacид. Maчмyaи мaзкyр xoтирaхoи ^crony пaйвaндoн, хaмкacбoнy хaмcaбaк;oн Ba шoгирдoни ycгoди зиндaёд Бaрoт Mирзoeврo дaрбaр мeгирaд. Гaрчaндe бa гуфти xoчa Xoфизи Шeрoз:
Hacwwu суб. вaфoнoмaе, кп бурд ба дуст,
3u хуnu д^ш мo буд, муxрu унвoнaш.
Бoиcи тaвaccyфи мo шoгирдoн Ba ^егон acт, ки xyди уетод Бaрoт Mирзoeв ин «Meхрнoмa» [9] -вaфoнoмaи шoгирдoнy дycгoнрo нaдидaнд.
Дaр хaмин мaчмya шaxce, ки aз xyрдй 6o ycгoди зиндaёд Бaрoт Mирзoeв як чo кaлoн шyдaвy як ЧO тaълим гирифтaaнд, тоби; caрмyхaррири мaчaллaи «Toчикиcгoн», нoмзaди улуми фaлcaфa, дoтceнт, шoдрaвoн Дaврoн Aшyрoв aß дaврoни кyдaкивy нaврacии xyдy Бaрoт Mирзoeв ёдoвaр шyдa мeнaвиcaд: «Бaрoт Mирзoeв хaнyз as xyрдй мyбoризи бeaмoн буд Ba кушиш мeкaрд, ки дaр хaмa ЧOдaхo тирaш 6a хaдaф рacaд Ba xoк нaxyрaд... У яте aз aввaлин нoмзaдхoи илм Ba прoфeccoри aввaлин aз дeхaи мo буд. Xaмдиёрoнaмoн yрo бaрoи зaхмaтхoяш дaр coхaи илм Ba бaрoи фур^^му xoкcoриaш 6aco эхтирoм мeкaрдaнд Ba 6o нoми y ифтиxoр дoштaнд» [9, c. 20].
Рoхбaри илмии ycтoд, дoктoри илмхoи пeдaгoгй, прoфeccoр A.n. Рымкeвич 6a шoгирдaш Бaрaг Mирзoeв чунин 6a^o дoдaacг: «... Бaрaг Mирзoeв - Пeрeлмaни тoчикoн acг ...» [9, c. 26].
Дoктoри илы^и пeдaгoгй, прoфeccoр, yзви вoбacтaи ATT Maнcyр Hyъмoнoв дaр бoрaи хaмкacбaшoн Бaрaг Mирзoeв чунин ибрoзи aндeшa кaрдaaнд: «Бузурггарин xизмaти прoфeccoр Бaрoт Mирзoeв дaр oн acг, ки y yнcyрхoи тaркибии мacъaлaхoи физикирo мyaйян гард^ мacъaлaхoи cифaтирo дaр мaдди aввaл гyзoшт» [12, c. 9].
Сoбик;aдoри coхaи мaoрифи Чумхурии Toчикиcгoн, мyoвини дирeктoрии литceйи №3 бaрoи xoнaндaгoни бoлaёкaти шaхри Дyшaнбe, oмyзгoри дaрaчaи oлй Tyрaкyл Чyмъaeв дaр оттекши хaмкoрaшoн Бaрoт Mирзoeв чунин aндeшaрoнй кaрдaaнд: «Дaр шaxcи Бaрoт Mирзoeв мaн пaйвaндгaри мaктaбy дoнишгoхрo мeбинaм» [12, c. 10].
Шoири мaхбyби xaлк, Aрбoби хyнaри Чумхурии Toчикиcгoн ycгoд Сoбир Сyлтoн дaр cитoиши дусти кдрин Бaрaг Mирзoeв aндeшaхoи xyдрo тaвaccyти ин шсър и6рoз кaрдaaнд:
Xo^opü баскм дар cunou туст,
Ин нишони фазли бехрмтои туст.
Тацриба андухта азрузгор,
Гаштаи аз бех;тарин омузгор. [9, с. 22-23]
Хамсабаки устоди зиндаёд Барот Мирзоев, дотсенти кафедраи физикаи Донишгохи техникии Точикистон ба номи академик М. Осимй А. Рахматов аз даврони донишчуиашон ёдоварй карда менависад: «Барот Мирзоев хангоми тахсил худро хамчун як фарди хоксору мехрубон, нихоят мехнатдуст ва донишчуи серталаб ба ахли донишчуён нишон додаст» [9, с. 40].
Шогирди устод Барот Мирзоев, муовини сардабири рузномаи «Чумхурият» Мадалиев аз даврахои мактабхонии худ, ки устод Барот Мирзоев дар синфи онхо рохбари синф буда, аз фанни физика дарс мегуфтаанд, ёдоварй карда менависад: «... худи устод барои мо - шогирдон намунаи ибрат буд...» [12, с. 10].
Дуст ва хамкори устод Барот Мирзоев собик мудири кафедраи «Методикаи таълими физика»-и ДДОТ ба номи Садриддин Айнй, дотсент Хусейн Чумъаев дар бораи дусти содикашон чунин гуфта буданд: «Барот Мирзоев дар хакикат дусти содик буданд. Садокатро дар дустй мепарастиданд. Эшон дусти чонй буданд, на забонию нонй» [12, с. 10].
Профессори кафедраи физикаи эксперименталии ДДОТ ба номи Садриддин Айнй Бобокул ^одиров ба фаъолияти илмй-методии устод Барот Мирзоев бахои баланд дода, зикр кардаанд: «Барот Мирзоев ба хонандагони мактабхои тахсилоти миёнаи умумии чумхурй бо забони барои онхо фахмо илми шавковару ачиб ва пурасрор - физикаро муаррифй кардаанд» [9, с. 28].
Шогирди дигари устод, омузгори физикаи мактаби тахсилоти миёнаи умумии раками 16-и нохияи Айнй, омузгори дарачаи олй М. Саидов аз даврони донишчуии худ дар факултети физикаи ДДОТ ба номи Садриддин Айнй ёдоварй карда, менависад: «Ман аз устод Барот Мирзоев ба гайр аз сабак, боз мехнатдустй, халолкорй, пуртокатй, росткавлй, поквичдонй ва чавонмардй барин хислатхои начиби инсониро низ омухтаам, ки дар давоми кору зиндагиам лозим шудаанд» [9, с. 43].
Дотсенти кафедраи физикаи умумии ДМТ, шогирди устод Убайдулло Шоимов, ки пас аз хатми донишгох бо устод Барот Мирзоев пахлу ба пахлу дар факултети физика кору фаъолият кардааст, дар бораи устод нигоштааст: «Ин шахс марди гамхору дилсуз ва мушфику мехрубон буда, бе таълим, бе мактаб, бе маориф хаёташонро тасаввур карда наметавонистанд. Тамоми дороии маънивию ахлокии худро сарфи шогирдонашон сохта буданд» [9, с. 49].
Хамаи гуфтахои боло бори дигар собит менамоянд, ки дарвокеъ устоди зинданом Барот Мирзоев дар зиндагии худ макоми воло ва мартабаи баландеро касб намуда будаанд. Мухимтар аз ин, эшон бо хислатхои хамидаи инсонй ва иншои як зумра маколаву мачмуъа ва васоиту дастурхои таълимию методй номи худро дар чаридаи таърих ба таври човидони сабт кардааст.
Шодравон Барот Мирзоев то вопасин лахзахои хаёт дар хидмати халку Ватан буданд, вале сад дарегу сад афсус, ки эшон дар лахзахои нихоят зарур бо мо падруд гуфтанд. Гарчанде ки аъзоёни кафедраи «Методикаи таълими физика»-и ДДОТ ба номи Садриддин Айнй ва омузгорони физикаи собик гимназияи 53-и шахри Душанбе кори устодро давом дода, як катор рисолаву маколахои илмиву методй дар мачаллаву рузномахои гуногуни чумхурй ба нашр расонида бошанд хам, вале чойи устод Барот Мирзоев холист. Дар хар як навиштахои аъзоёни кафедра ва омузгорони физикаи гимназияи 53-и шахри Душанбе хакки устодии Барот Мирзоев хеле калон аст.
АДАБИЁТ
1. Мирзоев Б. Значение и место качественных задач в процессе обучения физике в 6-7 классах средней школы. / Б.Мирзоев // Аврореферат дисс. канд. пед. наук. Ленинград, 1979. - 16 с.
2. Мирзоев Б. М. Махфили зарифон. / Б. М. Мирзоев, У. С. Умаров // «Омузгор». - 1991, №2 52.
3. Мирзоев Б. Салом, физика! / Б. Мирзоев - Душанбе: Маориф, 1984. - 120 с.
4. Мирзоев Б. Дарсхои физика. / Б. Мирзоев, А. Норкулов, X. Чумъаев. - Душанбе: Маориф, 1999. - 128 с.
5. Мирзоев Б., Норкулов А., Чумъаев X. Навъхои дарси физика. / Б. Мирзоев, А. Норкулов, X. Чумъаев. - Душанбе: Маориф, 1992. - 72 с.
6. Мирзоев Б. Плани дарсхои физика (дастури методй кисми 1). / Б. Мирзоев, А. Норкулов, X. Чумъаев. -Душанбе: Маориф, 1988. - 72 с.
7. Мирзоев Б. Супоришхои программавй аз физика. / Б. Мирзоев, П. Рачабов. - Душанбе: Маориф, 1991. - 200 с.
8. Мирзоев Б. Качественные задачи по физике (Пособие для учителей). / Б. Мирзоев. - Душанбе, 1992. - 112 с.
9. Чумъаев ^К. Мехрнома (Мачмуаи чашнй бахшида ба 60-солагии зодрузи профессор Барот Мирзоев). / Чумъаев, У.С. Умаров. - Душанбе: ДДОТ ба номи Садриддин Айнй, 2002. - 62 с.
10. Мирзоев Б. Xалли масъалахо аз физика (иборат аз 5 кисм). / Б. Мирзоев, А. Норкулов, ^Чуммев. - Душанбе: ДДОТ ба номи Садриддин Айнй, 1989. - 300 с.
11. Чумъаев Олими нуктасанч ва омузгори асил (Рисолаи маърифатй-оммавй). / Чумъаев, У.С. Умаров. -Душанбе: ДДОТ ба номи Садриддин Айнй, 2011. - 28 с.
12. Умaрoв У.С. Дф cигoиши прoфeccoр Бaрoт Mирзoeв. I У.С. Умaрoв II Maвoди кoнфeрeнcияи илмй-мeгaдии бaйнaлxaлкй дaр мявзуи «Taкмили мязмун, мeтoдхo Ba raconm oмyзиш дар рaвaнди тaълими фaнхoи гибиию риёзй», 6axmE3a 6a 20 coлaгии иcтщлoлияти Чумхурии Toчикиcтон, 80-coлaгии ДЛ,1 6a юми Сддриддин Лйнй, ёбдуб 6a 70-coлaгии aълoчии мaoрифи Чумхурии Toчикиcтон, прoфeccoри кaфeдрaи мeтодикaи тaълими физики Бaрoт Mирзoeв. -Дyшaн6e: An,OT 6a юми Слдриддин Лйнй, 2011. - С. 3-11.
вклад барот мирзоева в развитии методической школы физиков
В статье рассматривается научно-педагогическая деятельность кандидата педагогических наук, профессора Барот Мирзоевича, неоценимый вклад учёного и его научной школы в развитие отечественной методики преподавания физики. Им были написаны более 120 научно-методических работ, где почти 40 из них составляют учебно-методические пособия, предназначенные для широко круга аудитории. Его читателями являются и учащиеся среднеобщеобразовательных учреждений, и учителя, и студенты высших учебных заведений. Научно-методическая деятельность Барот Мирзоевича затрагивает проблемы методики преподавания физики в средних общеобразовательных учреждениях республики, развитие физического и творческого мышления учащихся. Одно из научно-методических направлений, которое избрал Мирзоев Б.М. является всестороннее изучение роли и места качественных задач в преподавании физики. По этому вопросу им были написаны ряд статей в журналах «Физика в школе», «Познание учителя» и др., издана монография «Качественные задачи в обучении физике», которая является настольной книгой учителя физики. Другое направление научно-методической деятельности профессора является разработка методики решения задач по физике, учебных программ и методика организация и проведение внеклассных работ по физике. Под его непосредственным руководством свою научную деятельность начали аспиранты кафедры «Методики преподавания физики» Умаров У.С. и Бегимов Х.Х.
Ключевые cлoвa: юные физики, качественные задачи, преподавание физики, научная деятельность, научно-методическая работа, физическое мышление, программные задания, решение задач, урок физики, учебная программа, основная школа, профессиональная школа.
barot mirzoev - founder of the methodological school of physics
The article examines the scientific and pedagogical activity of the candidate of pedagogical sciences, professor Barot Mirzoevich, the invaluable contribution of the scientist and his scientific school to the development of the domestic methods of teaching physics.
He wrote more than 120 scientific and methodological works, where almost 40 of them are teaching aids intendedfor a wide range of audiences. Its readers are students of secondary educational institutions, teachers, and students of higher educational institutions. The scientific and methodological activity of Barot Mirzoevich touches upon the problems of the methods of teaching physics in secondary educational institutions of the republic, the development of the physical and creative thinking of students. One of the scientific and methodological directions, which was chosen by Mirzoev B.M. is a comprehensive study of the role andplace of qualitative problems in teaching physics. On this issue he wrote a number of articles in the journals «Physics in school», «Knowledge of the teacher», etc., published the monograph «Qualitative problems in teaching physics», which is a handbook for a physics teacher. Another direction of the professor's scientific and methodological activity is the development of methods for solving problems in physics, curricula and methods for organizing and conducting extracurricular activities in physics. Under his direct supervision, post-graduate students of the Department of Physics Teaching Methods Umarov U. S. began their scientific activities andBegimov Kh.Kh.
Keywords: Young physics, qualitative tasks, teaching physics, scientific activity, scientific - methodical work, physical thinking, program tasks, decision of tasks, lesson of physics, educational program, basic school, professional school.
Саведенш o6 автарах:
Умaрoв Умар Сулaймoнoвuч - директор научно-исследовательского Института «Естественно-математических наук и совершенствование методики их преподования» при Таджикском государственного педагогического университета имени Садриддина Айни. Адрес: 734003, Республика Таджикистан, город Душанбе, район И. Сомони, проспектРудаки 121. Тел.: (+992) 933 9493 28.
Рaджaбoв Умед Xушвaкoвuч - заведующий кафедры методики преподавания физики Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни. Адрес: 734003, Республика Таджикистан, город Душанбе, район И. Сомони, проспект Рудаки 121. Тел.: (+992) 933 211721.
^яш^в Сафаралм Мuрзoевuч — заведующий кафедры общей физики Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни. Адрес: 734003,
Республика Таджикистан, город Душанбе, район И. Сомони, проспект Рудаки 121. Тел.: (+992) 93 408 78 46. About the author:
Umarov Umar Sulaymonovich - director of the Research Institute «Natural and mathematical sciences and improvement of the methods of their teaching» at the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini. Address: 734003, Republic of Tajikistan, Dushanbe city, I. Somonidistrict, RudakiAvenue 121. Tel.: (+992) 935 94 93 28.
Rajabov Umed Khushvakovich - Head of the Department of Physics Teaching Methods of the Tajik State Pedagogical University named by S. Aini. Address: 734003, Republic of Tajikistan, Dushanbe city, I. Somoni district, Rudaki Avenue 121. Tel.: (+992) 933 2117 21. Siyhakov Safarali Mirzoevich - Head of the Department of General Physics, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini Address: 734003, Republic of Tajikistan, Dushanbe city, I. Somoni district, Rudaki Avenue 121. Tel.: (+992) 93 408 78 46.
му^аккщи таърихи педагогика ва ояндаи
маорифи точИкистон
Мацидова Б., Обидова М.И.
Донишгохц давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айнй
Масъалахои асосии пешрафти илми педагогика ва сахми он дар рушди нумуъи маорифу маълумотгирии ахли кишвар ба тахкику баррасии гузашта ва алокаманд намудани он ба талаботхои пешрафти чомеа мухим аст. Омухтан, тахлилу баррасии арзишхои фархангию маънавй вобаста ба талаботи чомеаи пешраванда, мутобик гардонидани он таххавулоти илмро тавассути тахкикотхои илмии таърихию фалсафй, ичтимоию фархангй, педагогию психологй таъмин карда метавонанд. Махсусан муайянсозии мавкеи таърихи мактабу маориф, гоя ва назарияхои тарбиявию таълимии он дар рушди педагогикаи муосир доманадор, печида ва мураккабу гуногунчабха мебошад. Ба доктори илмхои педагогй, профессор, академики Академияи илмхои педагогии СССР Иброхим Обидович Обидов (1923-2011) муяссар шудааст дар тахкикотхои илмй-педагогии худ мавкеъ ва чойгахи таърихи педагогикаро дар рушди педагогикаи муосир, манзалати онро ба тахкикотхои педагогии анчомрасида ва минбаъд анчомшаванда пайгирй намояд.
Солхои охир баъзе шахсон ба он муътакид хастанд, ки тахкики мактабу маориф, афкори педагогии ниёгон ба тахкикоту баррасй ниёз надорад ва мо насли чавони донишомузро зиёдтар ба ёдгирй дар заминаи технологияхои навину замонавй чалб намоем, ки ин руйдод дар бисёр кишвархои чахон дастгирй карда мешаванд. Вуруд гардидани насли чавон ба чомеаи иттилоотй ба тайёрии касбии омузгорони муосир алокаманд аст, ки бояд онхо сохиби донишхои амику самарабахши таърихии назариявй ва амалй бошанд. Набояд фаромуш кард, ки гузаштаро надониста ба вокеияти имрузаи донишу касбомузии насли имруз бахо додан душвор аст. Омухтан ва тахкики падидахои таърихй-ичтимой ба пешрафти илми педагогика мусоидат менамояд. Омузиши мероси таърихй ба мухаккикон имконият медихад вокеа ва ходисахои сиёсй, фархангй мавриди тахлилу баррасй ва ба тачрибаи таълимй, тарбиявй, маълумотгирии имрузу фардои насли чавон алокаманд карда шавад. Чунин робитаи мантикй ва ногусастаниро дар мероси илмй-педагогии устод И.О.Обидов дида мешавад, ки минбаъд дар тахкикотхои шогирдону пайравони мактаби илмии устод зиёд инъикос ёфтааст.
Дар арафаи чашни 90 солагии устод И.О.Обидов витсе президенти Академияи тахсилоти Точикистон, доктори илмхои педагогй, профессор И.Х.Каримова ва доктори илмхои педагогй, профессор Сафар Сулаймонй таъкид намудаанд, ки «Худ таърих буд ва таърихро щм офарид ва щм онро тащицу пажущшу бознигарй кард, ро^ри пурпечутоб ва мушкилщои онро баррасй намуд. Сад^о шогирдонро тарбият кард, дар сарга^и навиштани таърихи педагогика ва маориф нишаст ва тарбияти неруи мутахассису коромадро авлавият бахшид. Бо шогирдон ро^^ои рушди
