CC BY
11дoштa, дacти зиëдеpo низ дap ин caiwr pocT нaмyдa o^opo бa чoдaи илми pox,нaмoй кapдaaнд, ки меcaзaд гуем:
Чароги xapdy олам олимо^нд, Sa мaънñ олммон шaмъu цaxpнaнд.
Уст^д Азим^н Нacимoв хдмчун oмyзгopи cox,ибнaзap Ba oлими нoмвap дap xaкзaxoи илмии чyмxypй Ba xopичи кишвap шинoxтa шyдa, чун ycтoди тaшкилaтчй Ba шaxcи мacъyлиятшинoc эътиpoф гapдидaaнд. Шaxcияти Азим^н Нacимoв вoкеaн шoиcтaи тaxcин acT. Mo aз тaкдиpи xеш бaco мaмнyн xacтем, ки 6o чунин oмyзгop, инcoни пoкдилy nornrn^, тapбиятдидa, шикacтaнaфcy фypyтaн Ba тaчpибaaндyxтa xaмкop ^стем Ba чунин Уcтoд дopем. Фypyтaнивy шикacтaнaфcии Азим^н Нacимoв нa нaмoишкopoнa, бaлки тaбий Ba бa фитpaти инcoнияш xoc acT, ycтoд дopoи нуши мacappaт буд^ мaxpyм aз неши мaзappaт acT.
Албaттa, кopнoмaxoи илмивy чaмъиятй Ba caxми нaзappacи Азим^н Нacимoвpo метaвoн aз ин фapoxтap тaфcиp кapд, aммo xaдaфи ин нигoштa бaëнгapи oн acT, ки ycrc« бa yнвoни як нaфap мapди кopдoнy мacъyлиятшинoc, бoбaти пешpaфтy paBRa^H илми иктишд тaлoш вapзидaacт.
Бoяд гуфт, ки вoкеaн дap дoиpaи як мaкoлaи кyчaк нaметaвoн тaмoми mxлyxoи фaъoлияти œpcoxaBy пypFyнчoиш Ba дocтoни oдaмияти ycrc« Àзимчoн Нacимoвpo фapo гиpифт Ba ë xyд кулли acapxoи эшoнpo шкду бappacй кapд. X,ap oн чи ин 4o гуфтем, муштест aз xиpвopи кopy пaйкopи ин oлими пypкop.
НАБОШАД МУРОД ОН, КИ ^УЯНДА НЕСТ
Нeъмaтoв А., Умapoв У. С., CuRxa^oe С.М., Myxaôôamoe ХХ.Ц.
Донишгохи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Тaъpиxи бaшap дap xaмa дaвpy зaмoн co6mt нaмyдaacт, ки мoяи бyзypгдoшти xap як инcoн, пеш aз xaмa илму дoниш, xиpaдy мaънaвиëт Ba зaкoвaти бепoëн мебoшaд. М^з илму мaънaвиëт Ba фaзилaтy тaвoнмapдии acил acT, ки инcoнpo бa мapтaбaxoи бaлaнд Ba чoйxoи шoиcтa меpacoнaд. Кopбacти илм метaвoнaд xap як инcoнpo чax,oншинocy шyxpaтëp гapдoнaд. Àrap бa мacиpи пaйнaмyдaи иншният дap мyддaти чaнд caдcoлaи ox^ дap pиштaxoи пaжyxишй бa тaвpи bok^ нaзap aфкaнем, дapмеëбем, ки фaнxoи дaкикy тaбиaтшинocй Ba илы^и мapбyт бa ин paвия миёни xaлкиятx,oи гyнoгyн мaвкеъ Ba Ч0йгaxи мaxcycи xyдpo дopo бyдaнд.
Дap ин caiwT хеч чoйи шaккy шyбxaи дигapе неcт, ки мyтaxaccиcoнy кopшинocoни илмй яке aз бapтapиxoи acocии пешpaфтy кoмëбиxoи apзишмaнди pиштaxoи илмию истехшлии coлxoи 80-уми кapни гyзaштapo дap мyтoбикcoзии caмapaнoки илм 6o иcтеxcoлaт Ba ичpoи мaкcaднoки кopxoи пaжyxишй дидaнд.
Бo дaxли пaxлyи дигapи ин мacoили yмдaи чoмеъa, arap aз дидгохи тaъpиx кaме чyкypтap нaзap aфкaнем, мaълyм мегapдaд, ки мaвчи тaтбики шox,кopиx,oи илм 6o иcтеxcoлaт мyxappики acocии мaнбaъxoи иктиcoдиpo дap бap г^ифт^ бoиcи aфзyн шyдaни ca^o кopxoнaи бyзypги иcтеxcoлй Ba тaвлиди бештapи бapнoмaxoи дигapи иктиcoдию caнoaтй низ гapдидaacт.
Àpбoби илм Ba теxникaи To^mcro^ aкaдемики Акaдемияи илмxoи педaгoгй Ba ичи^ии Рoccия, Àкaдемияи бaйнaлxaлкии мaктaбxoи oлй, Шyъбaи Тoчикиcтoнии Акaдемияи илмxoи бaйнaлxaлкии мaктaбxoи oлй, Акaдемияи мyxaндиcии чyмxypии To^^cro^ yзви вoбacтaи Àкaдемияи мyxaндиcии бaйнaлxaлкй, Àълoчии мaopифи Чyм^ypии To^^cro^ Àълoчии Тoчикмaтлyбoт, yзви htt^okh жypнaлиcтoни to^^cto^ дoктopи илы^и теxникй, пpoфеccop X,aмид Maчидoв aввaлин фapзaнди мapди мaopифпapвap Ba яке aз нaxycтмyaллими вoдии Алмocй Pax^oB Maчид мебoшaд.
У 15 июли шли 1946 дap деxaи Итонии шхияи X^cop бa дунё oмaдaacт. X,aмид Maчидoв coли 1962 бa фaкyлтaи физикaю мaтемaтикaи Дoнишкaдaи дaвлaтии педaгoгии шaxpи Дyшaнбе бa томи Т.Г. Шевченкo дoxил гapдидa, шли 1967 oнpo 6o иxтиcocи мyaллими физикa Ba фaнxoи yмyмитеxникй xaтм нaмyд.
Соли 1967 Хамид Мачидов ба аспирантураи кафедраи физикаи умумии Донишкадаи давлатии педагогии шахри Душанбе ба номи Т.Г. Шевченко аз руи ихтисоси «Физакаи гармй ва физикаи молекулй» дохил гардид.
Тадкикоти худро Хамид Мачидов чамъбаст намуда, мохи декабри соли 1972 дар Шурои диссертатсиониии Донишгохи давлатии Точикистон ба номи В.И. Ленин (хозира Донишгохи миллии Точикстон) дар мавзуи «Гармигузаронии эфирхои мураккаби кислотаи сирко дар фишор ва хароратхои баланд» рисолаи номзадии худро дифоъ намуда, сохиби дарачаи илмии номзади илмхои физикаю математика гардид. Соли 1978 ба Хамид Мачидов унвони илмии дотсенти кафедраи физикаи умумй дода шуд. Дар лабораторияи илмй-тадкикотии таъсисдодаи худ дотсент Хамид Мачидов хамрохи аспиратон ва унвончуйхо ба тадкики хосиятхои гармофизикии як катор чисмхои сахт, моеъхо ва газхо машгул гардид ва натичахои тадкикоти худро ба шакли маколаю маърузахои илмй дар мачаллахои гуногуни кишвар ва берун аз он чоп намуд.
Баъди чопи маколахои илмй лабораторияи илмй-таткикотии таъсисидодаи дотсент Хамид Мачидов шухрати умумииттифокй ва чахонй пайдо намуд.
Дар давоми солхои 1978-1990 дар лабораторияи илмй-тадкикотии «Физикаи гармй ва физикаи молекулавй»-и кафедраи физикаи умумии Донишкадаи давлатии омузгории шахри Душанбе ба номи Т.Г. Шевченко тахти рохбарии дотсент Хамид Мачидов хосиятхои гармофизикии катализаторхои донагии истехсолкардаи Пажухишгохи кимиёи амалии шахри Ленинград (Санкт-Петербурги хозира) вобаста ба харорату фишор дар мухитхои газии гуногун ва дар шароити вакуум тадкик карда шуданд.
Бо назардошти натичахои илмии бадастовардаи устод Хламид Мачидов ва шогирдонаш лабораторияи илмй-тадкикотии таъсисдодаи у бо карори Шурои илмй ба лабораторияи проблемавии «Физикаи гармй ва физикаи молекулавй»-и донишкада табдил дода шуд ва дар он доир ба тадкики хосиятхои гармифизикии чисмхои сахт, моеъхо ва газхо Мактаби илмии тайёркунии физикхои ватанй ташкил карда шуд.
Соли 1990 Хамид Мачидов дар мавзуи «Хосиятхои гармифизикии системахои донагии барои таксим намудани сузишворихои моеи яктаркиба истифодашаванда» дар Пажухишгохи энергетикаи ядрои Академияи улуми Белоруссия рисолаи докториро дифоъ намуда, ба гирифтани дарачаи илмии доктори илмхои техникй сазовор гардид.
Баъди ин 11-уми ноябри соли 1991 ба унвони илмии профессори кафедраи физикаи умумии Донишгохи давлатии омузгории Точикистон ба номи ^андил Чураев сарфароз гардид.
Дар лабораторияи проблемавии таъсисдодааш профессор Хамид Мачидов корхои тадкикотии донишчуён, аспирантон, докторантонро ба рох монд ва дар он устодони дигар мактабхои олии Чумхурии Точикистон коромузй менамуданд.
Бо сарварии профессор Хамид Мачидов ба унвони доктори илмхои техникй як нафар, номзадхои илмхои техникй, физика ва математика зиёда аз 15 нафар ва номзади илмхои педагогй 5 нафар сазовор шудаанд.
Профессор Хамид Мачидов дар мамлакатхои Иттиходи давлатхои мустакил, ИМА, Испания, Олмон, Чехословакия, Австрия хамчун олими барчаста шинохта шудааст ва маколаву рисолахои илмии он дар мачаллахои эътиборноки ин мамлакатхо чоп гардидаанд.
^исми зиёди маколахои илмии профессор Хамид Мачидов дар мачаллахои бонуфузи Руссия, Белоруссия, Точикистон, Озарбойчон - «Журнал физической химии», «Инжинерно-физический журнал», «Теплофизика высоких температур», «Нефт и газ», «Приборостроения», «Маърузаи Академияи илмхои Точикистон», «Ахбороти Академияи илмхои Точикистон» чоп гардиданд.
Профессор Хамид Мачидов зиёда аз 440 маколахои илмй, васоити таълимй, китобхои дарсй, дастурхои методй чоп намуда, муаллифи якчанд ихтирооту таклифотхои окилона мебошад. Аз китобхои дарсй, васоити таълимй ва дастурхои методии олим донишчуён, аспирантон, устодони мактабхои олй ва омузгорону хонандагони мактабхои тахсилоти умумй ба таври васеъ истифода мебаранд. У муаллифи китоби дарсии «Физика» барои синфхои 7,8,9,10 ва «Нучум» барои синфи 11-и мактабхои тахсилоти умумии чумхурй мебошад.
Бо калами профессор Х. Мачидов васоитхои таълимй ва дастурхои методй «Асосхои физикаи гармй» (1992), «Асосхои физикаи молекулй ва термодинамика» (1986), «Газхои реалй, моеъхо ва
чисмхои сахт» (1990), «Нишондодхои методй доир ба корхои лабораторй аз механика ва физикаи молекулй» (1997), «Электромагнитизм, оптика ва физикаи квантй (нишондодхои методй) оид ба корхои лабораторй)» (1997), «Оптика ва физикаи квантй» (нишондодхои методй доир ба корхои лабораторй)» (1992), «Асосхои механика, физикаи молекулй ва термодинамика» (2004), «Асосхои физикаи квантй» (2002), «Асосхои электродинамика, оптика ва физикаи квантй» (2007), «Физика. Саволхои тестй»(2015), «Консепсияхои табиатшиносии муосир. Саволхои тестй» (2014), «Кори мустакилонаи донишчуён» (2009), «Кори мустакилонаи донишчуён аз физикаи молекулй ва асосхои термодинамика» (2011), «Физика (дастури таълимй - методй барои донишчуёни шуъбаи гоибона)» (2011), «Нишондоди методй доир ба корхои лабораторй аз физика» (2011), «Консепсияхои табиатшиносии муосир. Нашри дуюм бо иловахо» (2011), «Асосхои физикаи квантй» (2012), «Корхои мустакилонаи донишчуён аз электродинамика» (2013), «Корхои мустакилонаи донишчуён аз физикаи квантй» (2013), «Физика. Дастури таълимй - методй доир ба корхои лабораторй» (2012), «Стандарта фанни «Физика» барои синфи IX» (2013), «Стандарта фанни «Нучум» барои синфи XI» (2013), «Барномаи таълимй ва накшаи намунавии таквимии «Физика» барои синфи IX» (2013), «Барномаи таълимй ва накшаи намунавии таквимии «Нучум» барои синфи XI» (2013) ва гайрахо навишта шудаанд.
У инчунин муаллифи барномаи намунавй ва китоби дарсй аз фаннхои «Консепсияхои табиатшиносии муосир» барои ихтисосхои иктисодй, хукукшиносй ва гумманитарии мактабхои олии чумхурй, стандарти давлатии фанни физика барои мактабхои тахсилоти умумй, барномаи физика барои синфхои 7-11-и мактабхои тахсилоти умумй ва китоби дарсии «Техникаи гармй» мебошад.
Аз машгулиятх,ои лексионй, тачрибавй ва амалии устод Х. Мачидов донишчуён хеле каноатманданд. Дар пурсишхои харсолаи донишчуёни донишгох «Бахои устод аз нигохи донишчуён» профессор Хамид Мачидов бахои баландтаринро сазовор мегардад.
Соли 2012 дар чамъбасти рейтинги устодони Донишгохи давлатии тичорати Точикистон профессор Хамид Мачидов чои аввалро ишгол намуд. Хар сол дар чамъбасти корхои илмй-тадкикотй дар Донишгохи давлатии тичорати Точикистон чои аввал насиби профессор Хамид Мачидов мегардад.
Солхои 1980-1990 дар студияи таълими «Дониш»-и телевизиони Чумхуриявй аз физикаи мактабй ва физикаи умумй барои мактаббачагон ва донишчуёни гоибхон дарс медод.
Профессор Хамид Мачидов дар семинари чумхуриявии таъсисдодаи маркази идораи «Лоихаи ислохоти системаи маорифи Точикистон» дар мавзуи «Чомеаи муосир ва талабот ба накшаю барнома ва китобхои нави дарсй», ки 16-17-уми марти соли 2006 гузаронида шуд, фаъолона ширкат варзида, дар сексияи физика баромад карда андешахои судбахши худро нисбати барнома ва китобхои дарсии физика барои мактабхои тахсилоти умумй баён намуд. Дар ин семинар профессор Х. Мачидовро раиси муаллифони китобхои дарсй аз фанни «Физика» интихоб намуданд. Тахти сарварии у китобхои дарсй аз хисоби маблаггузории бонки Осиёи Рушд барои синфхои 7,8,9,10,11 таълиф шуданд ва муаллифи 4 - тои он (синфхои 7, 8, 9, 10) Хамид Мачидов мебошад.
Корхои илмии Мачидов Х. ахамияти стратегй дошта, дар системахои кайхонй ба таври васеъ истифода бурда мешаванд. Дастгоххои тачрибавие, ки профессор Мачидов Хамид барои ченкунии хосиятхои гармифизикии моддахо сохтааст, дар бисёр лабораторияхои Иттиходи давлатхои мустакил самаранок истифода бурда мешаванд.
Профессор Хамид Мачидов якчанд сол бо заводи тачрибавии истехсолии алюминии тозагиаш хеле баланд, хамкорй менамояд. Пешниходхо ва дархостхои олим оид ба истехсоли алюминии баландсифат дар якчанд макола чамъбаст шудааст.
Натичахои тачрибавии бадастовардаи профессор Хамид Мачидов ва шогирдонаш дар адабиётх,ои марказии давлати Шуравй ва Руссия, ки бо номи «Теплопроводность жидкостей и газов», издательство Стандартов, М., 1978, «Справочник по теплопроводности жидкостей и газов», Издательство Энерго-издат. М., 1990 дохил гардиданд ва ба онхо дарача (категория)-и «Рекомендуемые справочные данные» дода шудааст.
Бо ташаббуси профессор Хамид Мачидов соли 2003 дар ДДОТ ба номи ^андил Чураев конференсияи илмй-амалии умумииттифокй дар мавзуи «Хосиятхои гармифизикии моеъхо ва газхо» гузаронида шуд.
Пpoфеccop Xaмид Maчидoв 6o мaъpyзaxoи илмй дap кoнфеpенcияxoи бoнyфyзи бaйнaлxaлк;й, умумииттифокй, чyмxypaвй 6a мoнaнди кoнфеpенcияи чopyми умумииттифокй дoиp 6a xocиятxoи гapмифизикии мoддaxo (M^cr, 1978), кoнфеpенcияи 7-уми умумииттифоккй дoиp 6a xocиятxoи гapмoфизикии мoддaxo (Toшкaнд, 1982), мaчлиcи умумииттифоккй дoиp 6a aнaлитикии
Xиcoбкyнии пpaтcеcxoи гapмй - Ba мaccaивaзкyнй» (Дyшaнбе, 1986), кoн-феpенcияи мaктaби теплoфизикии умумииттифокй (Taмбoв, 1988), кoнфеpенcияи 8-уми умумиитттифоккй дoиp 6a xocиятxoи гapмифизикии мoддaxo (Нoвocибиpcк, 1988), Кoнфеpенcияи 4-уми илмй-теxникии умумииттифокии «Taъмини метpoлoгии xapopa'rx^ бaлaнд» (Хapкoв, 1990), кoнфеpенcияи 10-уми мaктaби гapмoфизикии умумииттифокй (Taмбoв,1990), Maктaб-cеминapи бaйнaлxaлк;ии «Pеoфизикaи cиcтемaxoи Faйpимyвoзинaтй» (M^ra, MTMO,1991), кoнфеpенcияи 8-уми бaйнaлxaлкии «Myoдилaи xoлaт» (Элбypc, 1992), кoнфеpенcияи 9-уми xocиягxoи гapмифизикии мoддaxo (Maxaчк;aлъa, 1992), кoнфеpенcияи бaйнaлxaлк;ии мaктaби гapмoфизикй (Taмбoв,1992), кoнфеpенcияи илмй-aмaлии умумииттифоккии «Хocиятxoи гapмoфизикии мoеъxo Ba гaзxo» (Дyшaнбе, 1993), кoнфеpенcияи илмии Акaдемияи илмxoи педaгoгй Ba ичти-мoии Poccия (aпpели 2009, Macквa) кoнфеpенcияи бaйнaлxaшкй дap мaвзyи «Xaмкopии бaйнaлxaшкии мaктaбxoи oлй: тaчpибa, имкoният Ba тaтбики низoми ^едитии тaxcилaт (2009, ДДТТ, Дyшaнбе), кoнфеpенcияи бaйнaлxaлкй бaxшидa 6a 100-coлaгии зoдpyзи Àкaдемик С.У. Умapoв <<Ma№anax^ мyocиpи физикa» (Дyшaнбе, 2008), кoнфеpенcияи чyмxypиявии илмй-aмaлии «Физикaи му^ит^и кoнденcиoнй» ^^ели 2009, Дyшaнбе), кoнфеpенcияи шyъбaи Точикистонии Àкaдемияи anitfx^ бaйнaлxaлкии мaктaбxoи олй (июли 2010, Дyшaнбе), кoнфеpенcияи бaйнaлмилaлй дap Дoнишгoxи кooпеpaтcияи мaтлyбoти Белгopaд (мaйи 2010, Белгopaд), кoнфеpенcияи илмй - методии чyмxypиявй дap мaвзyи «Taшaккyли фaъoлияти мaъpифaтии xoнaндaгoнy донишчуён xaнгoми омузиши фaнxoи тaбию pиëзй дap мaктaбxoи тaxcилaти миëнaи умумй Ba олй» (мaйи coли 2012, Дyшaнбе), кoнфеpенcияи бaйнaлмилaлй «Актyaшьные ^облемы coвpе-меннoй нayки» (aпpели 2015, Дyшaнбе), кoнфеpенcияи чyмxypиявй «Пpименение coвpеменныx теxничеcкиx cpедcтв b обучении пpедметa теxнoлoгии» (мaй, 2014, Дyшaнбе), «Девятaя междyнapoднaя теплo-физичеcкaя шкoлa» (oктябp, 2014, Дyшaнбе) Ba Faйpaxo бapoмaд нaмyдaacт.
Xaмид Maчидoв дap яке aз Дoнишгoxxoи бонуфузи Точикистон -Дoнишгoxи дaвлaтии oмyзгopии Toчикиcтoн 6a номи ^адил Чypaев (xoлo 6a номи С. Айнй) то coли 1987 6a xaйcи accиcтент, мyaллими кaлoн, дoтcент raop кapдa, aз coли 1987 то шли 1994 capвapии кaфедpaи физики yмyмиpo 6a yxдa дошт.
Xaмид Maчидoв дap дaвpaи capвapиaш кaфедpapo 6a яке aз кaфедpaxoи беxтapини Иттиxoди Шypaвй тaбдил дод. Кaфедpa дopoи лaбopaтopияи илмй-тaдк;ик;aтй Ba лaбopaтopияxoи тaълимии 6a тaвpи зaмoнaвй тaчxизoнидaшyдa гapдид.
^йд кapдaн 6a мaвpид acт, ки aкcapияти ycтoдoни кaфедpaи «Физикaи умумй» тaxти poxбapии пpoфеccop Maчидoв Xaмид pиcoлaxoи дoктopй Ba нoмзaдй дифоъ нaмyдa, coxиби унвогари дoктopи илмxoи теxникй, нoмзaди иш^ои физикaю мaтемaтикa Ba илмxoи теxникй гapдидaнд.
Холо шoгиpдoни дapaчaи илмидopи пpoфеccop Xaмид Maчидoв дap чyмxypй Ba беpyн aз он rapy фaъoлият нaмyдa иcтoдaaнд.
Бapoи тамуш метaвoн ëдoвap гaшт: Сaфapoв M.M. - донгс^и илмxoи теxникй, пpoфеccopи ДДТТ-и 6a номи M. Ошмй, нoмзaди илмxoи теxникй, дoтcент 3y6a^0B С.- мyдиpи шyъбaи илми Дoнишгoxи дaвлaтии тичopaти Toчикиcтoн, Неъмaтoв А., нoмзaди илмxoи физикaю мaтемaтикa -дотсенти кaфедpaи «Физикaи умумй» - и Дoнишгoxи дaвлaтии oмyзгopии Точикистон 6a номи Сaдpиддин Айнй, нoмзaди илмxoи теxникй, шoдpaвoн, дaтcент Нуриддинов З., нoмзaди илмxoи теxникй, дaтcент Myxaббaтoв Х. - мyдиpи кaфедpaи «Физикaи тaчpибaвй» -и фaкyлтaи физики ДДОТ бaнoми Сaдpиддин Айнй, Сиякдков С. - нoмзaди илмxoи теxникй, дoтcент мyдиpи кaфедpaи «Физикaи умумй» -и фaкyштaи физикaи ДДОТ бaнoми Сaдpиддин Айнй, дaтcент, нoмзaди илмxoи педaгoгй Mиpзoев Р.Р. - capдopи депapтaменти тaълими Дoнишгoxи дaвлaтии тичopaти Toчикиcтoн (ДДТТ), нoмзaди илмxoи педaгoгй Paxмoнкyлoв M. - кopмaнди депapтaменти тaълими ДДТТ мебoшaнд.
Аз шли 1994 пpoфеccop Xaмид Maчидoв 6a Дoнишгoxи дaвлaтии тичopaти Toчикиcтoн (ДДТТ) бо тaклифи paëcaти он 6a rap гyзaшт.
Пpoфеccop Xaмид Maчидoв дap ДДТТ xyдpo xaмчyн шaxcи дoнишмaнд, тaшaббycкop Ba poxбapи эчoдкop нишон дод^ дap вaзифaxoи ноиби pектop дoиp 6a тaълимy тapбия, ноиби pектop дoиp 6a кopxoи илмй, декaни фaкyлтaи «Tичopaт Ba ry^py^», «Сapдopи депapтaменти тaълим:», муд^и кaфедpaи «Maтемaтикaи олй Ba фaнxoи тaбиaтшинocй» фaъoлият нaмyдaacт. Taxти poxбapии y дoнишкaдa 6a тaтбик;и rn^max^ тaълимии нaв aз pyи 11 nxrncoc гyзaшт.
Пpoфеccop Xaмид Maчидoв тaшaбoтxoи иктиcoди бoзopгoниpo 6a эътибop гиpифтa як wop низoмнoмaxopo оид 6a aмaлй гapдoнидaни ra^rnax^ тaълимии нaв, бapнoмaxoи тaълимй, aттеcтaтcияи донишчуён Ba ycтoдoн, кopxoи илмй-тaдкикoтй кop кapдa бapoмaд.
Профессор Хамид Мачидов барномаи комплексиро оид ба тарбияи донишчуён кор карда баромад, ки дар системаи мантикии кори кисми таълим, деканат, сарпараст ва ташкилотхои чамъиятии донишчуён ба эътибор аз у гирифта шудааст. Асосхои консепсияи тарбиявии тартибдодашударо методологияи тайёркунии мутахассисони сохаи иктисодиёт, тичорат, технология ва гумрук дар шароити иктисоди бозор-гонии Точикистони мустакил ташкил менамоянд.
Тахти рохбарии профессор Хамид Мачидов дар Донишгохи давлатии тичорати Точикистон лабораторияи илмй-тадкикотии «Технологияи тайёркунии хуроки омма ва нушокихо» таъсис дода шуд ва дар ин лаборатория тахти рохбарии бевоситаи у устодони донишкада, аспирантон ва донишчуён ба ичрои рисолахои номзадй ва дипломй машгул буданд.
Дар ин лабораторияи илмй тахти рохбарии профессор Хамид Мачидов аз гиёххои Точикистон 31 номгуй чойхо ва иловахуришхои табобатй тайёр карда шуданд ва барои онхо соли 2000-ум идораи давлатии патентии Чумхурии Точикистон ба донишгох «Шаходатнома ба нишони молй» дод.
Аз мохи сентябри соли 1999 профессор Хамид Мачидов бо максади баланд бардоштани чараёни таълиму тарбия ба вазифаи декани факултети «Тичорат ва гумрук» гузаронида шуд. Бо рохбарии у таълиму тарбия дар факултети «Тичорат ва гумрук» ба дарачаи хеле баланд бардошта
шуд.
Профессор Хамид Мачидов солхои 1994 - 1999 раиси Шурои илмй-методй, шурои илмй-техникии донишгохро ба ухда дошт ва кори ин Шурохоро дар сатхи хеле баланд ба рох монд. У аъзои Шурои диссертатсионии Донишгохи Миллии Точикистон доир ба гирифтани дарачаи илмии доктори илмхои физикаю математика, аъзои Шурои диссертатсионии Донишгохи давлатии ^ургонтеппа ба номи Носири Хусрав доир ба гирифтани дарачаи илмии доктори илмх,ои педагогй, 5 сол аъзои Шурои диссертатсионии Донишгохи техникии Точикистон ба номи академик Мухаммад Осимй оид ба гирифтани дарчахои илмии номзади илмхои физикаю математика ва номзади илмхои техникй буд.
Бо ташаббуси профессор Хамид Мачидов, дар факултети «Тичрат ва гумрук»-и донишгох семинари илмй-методии мунтазам амалкунанда таъсис дода шуд ва дар давраи декани факултает буданаш рохбарии онро ба ухда дошт.
Дар чаласахои ин семинари илмй-методй масъалахои методии халталаби кафедрахои факултет мухокима ва халлу фасл карда мешуданд.
Профессор Хамид Мачидов дар тарбияи кадрхои илмй-педагогй сохахои физикаю педагогика сахми калон дорад ва ба чандин рисолахои номзадию докторй барои гирифтани дарачаи илмии номзадй ва доктори иилмхои техникй, физикаю математика ва педагогй оппонентй намудааст.
Бо ташаббуси профессор Хамид Мачидов дар Донишгохи давлатии тичорати Точикистон соли 2004 конференсияхои илмй-методй дар мавзуъи «Усулхои самарабахши таълими фанни консепсияхои табиатшиносии муосир» ва «Таълими фанхои табиатшиносй» гузаронида шуданд.
Профессор Хамид Мачидов аз мохи майи соли 2008 вазифаи сардори Департамента таълими ДДТТ-ро ба ухда дошт. Дар ин вазифаи пурмасъул пурсамар фаъолият карда, кушиш ба харч дод, ки сатхи дониши донишчуён ва сифати тайёркунии мутахассисон бехтар гардад.
Бо ин максад профессор Хамид Мачидов дар татбики самарабахши низоми нави тахсилот-низоми кредитии тахсилоти Аврупой сахми арзанда гузошта истодааст.
Барои халлу фасли масъалахои бахсталаби низоми кредитии тахсилот аз соли 2008 сар карда профессор Хамид Мачидов дар назди департаменти таълим семинари илмй-методии доимо амалкунандаро таъсис дод ва сарварии онро ба ухда дошт.
Дар ин семинар худи у мунтазам бо маърузахои илмй-методй баромад менамуд. Дар семинари илмй-методии мохи октяби соли 2010 баргузор гардида, у бо маърузахо дар мавзуъхои «Омилхои асосии тайёр намудани бакалаврхо дар низоми кредитии тахсилот» ва «Тарзи гузаронидани машгулиятх,ои махфилхои фаннй ва санчиши хаттй дар низоми кредитии тахсилот» баромад намуд.
Доир ба татбики низоми кредитии тахсилот дар ДДТТ профессор Хамид Мачидов тадкикот бурда, барои халлу фасли чанбахои алохидаи он устодони донишгохро чалб карда истодааст.
Аз соли 2010 то соли 2012 профессор Хамид Мачидов сарварии кафедраи «Математикаи олй ва фанхои табиатшиносй»-и Донишгохи давлатии тичорати Точикистонро ба ухда дошт ва дар ин мухлат у потенсиали илмии кафедраро хеле баланд бардошт, хар сол дар чамъбасти корхои илмй -тадкикотй кафедра дар донишгох чои аввалро ишгол менамуд.
Профессор Хамид Мачидов тачрибаи ДДТТ-ро доир ба усули татбики самарабахши низоми кредитии тахсилоти Аврупой ба воситаи маърузахояш дар конференсияхои илмй, илмй - методй, илмию амалии байналхалкию чумхуриявй ва маколахояш дар рузномаи «Набзи Точикматлубот», «Омузгор» ва мачаллаи «Маорифи Точикистон» барои мактабхои олии чумхурй ва давлатхои дигар пешниход намуда истодааст.
Холо тахти рохбарии профессор Хамид Мачидов устодону унвончуйхо, магистрхо докторони PhD, аспирантони Донишгохи давлатии омузгории Точикистон ба номи Садридин Айнй (шаш нафар), аз пажухишгохи физикаю техникаи ба номи Султон Умаров-и АМИ ЧТ (1 нафар), аз Донишгохи давлатии Бохтар баноми Н.Хисрав (1-нафар), аз Донишгохи давлатии Кулоб ба номи А.Рудакй (10-нафар) рисолахои номазадй ичро карда истодаанд, баъзеашон рисолашонро дифоъ намуда баъзеашон дар арафаи химоя карор доранд.
Айни хол профессор X. Мачидов вазифаи профессори кафедраи «Физикаи умумй ва тачрибавй»-и ДДОТ ба номи Садриддин Айниро ба ухда дорад.
Профессор Хамид Мачидов чандин сол раиси «Гурухи коршиносони фанни физика» ва аъзои «Шурои Миллии тахсилот»-и Вазорати маориф ва илми Чумхурии Точикистон буд ва дар бехтар гардидани сифати китобхои дарсй, барномахои таълимй ва стандартхои давлатй доир ба физика сахми арзанда гузошта истодааст.
Хизматхои профессор Хламид Мачидов-ро дар инкишофи илм ва тайёр кардани кадрхои илмй ба эътибор гирифта, Хукумати чумхурй 4-уми сентябри соли 1991 уро бо унвони фахрии «Арбоби илм ва техникаи Точикистон» сарфароз гардонид.
Арбоби илм ва техникаи Точикистон, профессор Хамид Мачидов академики Академияи илмхои педагогй ва ичтимоии Россия, Акакдемики байналхалкии мактабхои олй, шуъбаи Точикистонии Академияи илмхои байналхалкии мактабхои олй, Академияи мухандисии Чумхурии Точикистон, Академияи мухандисии байналхалкй, Аълочии маорифи Чумхурии Точикистон, Аълочии Точикматлубот мебошад. Хизматхои у инчунин бо тухфаи хотиравии Президента Чумхурии Точикистон (ба муносибати рузи муаллимон, соли 2006), ифтихорномахои фахрии Кумитаи марказии иттифоки касабаи собик Иттиходи Шуравй, Кумитаи марказии комсомоли чумхурй, Вазорати маорифи чумхурй, Точикматлубот, Донишгохи давлатии тичорати Точикистон, Донишгохи давлатии омузгории Точикистон, рузномаи «Маориф ва маданият» кадр карда шудаанд.
Хар касеро бахри коре офаридаанд ва инсон дар кадом чодае фаъолият накунад, тавассути муносибати окилона ва дониши амику мехнати халол сохиби обрую эътибори хамкасбону ахли чомеа мегардад. Сохаи илм яке аз сохахое мебошад, ки аз хазорон тан танхо яке метавонад ба он ворид шуда сазовори номи «олим» гардад. Хамид Мачидов аз зумраи ашхосест, ки тавонистааст ба укёнуси беканори илм гута зада, таи солиёни зиёд дар илми муосири Физикаи гармо ва асосхои назарияи техникаи гармй, педагогикаи точик, бахусус дар самти методикаи таълими фанхои табиатштносию риёзй бо дастовардхои илмии худ ба яке аз олимони тавонои касбй шухрат ва махбубият пайдо намояд. Устод Мачидов X. дар фаъолияти илмй ва методии хеш дар тарбия ва камолоти силсилаи зиёди омузгорон ва олимони сохаи педагогикаю методикаи таълими фанхои табиатшиносй сахми босазо доранд. Эшон дар пешбурди сохаи физикаи мухитхои конденсионй, методикаи таълими физика, педагогика, хиссаи арзанда гузоштаанд.
Афроде, ки дар илм ва таълиму тадрис даст доранд ва умри азизи хешро сарфи ин рох кардаанд, ба хуби медонанд, ки тахкикоти илмй ва тадрису таълим чи хунари нозуку душвор аст ва то чи андоза ниёз ба сабру токат ва назму диккат доранд. Мачидов X. дар тахкики масъалахои бехдошти кори таълиму тарбия дар макотиби олй, рушду нумуи методикаи таълими фанхои табиатшиносй дар сохаи маорифи чумхурй хизматхои шоиста ба анчом расонидаанд.
Олими шинохта, устоди варзида ва ташкилотчии хуб профессор Хамид Мачидов на танхо дар чумхурй, балки берун аз он хам сазовори обуру ва эхтироми зиёд аст:
Гарчи дуру ёцуту лаъл дар цахрн циматтар аст,
Гарчи ноёбу гарон аз хар чизу беш гавхар аст.
Илм лекин гавхаре бошад, нагардад хец тамом,
Панди устод аз хама ганцинахр болотар аст.
Беле, шинохти шахсият, арчгузорй ва кадр намудани мехнату захматхои бунёдкоронаи симохои барчаста ва шинохта, аз чумла олимони маъруф, омузгорони эчодкору навоварони сохаи илму маориф, таргиби хаёт ва фаъолияти ибратомузи онхо барои чавонон, бахусус омузгорони оянда ахамияти калони тарбиявй дорад.
Имрузхо низ профессор ХМачидов кушиш ба харч дода истодаанд, ки сифати таълим дар муассисахои тахсилоти олии касбй муассисахои миёнаи умумй дар сатхи зарурй баланд бардошта шавад. У дар мачалаю рузномахои чумхуриявй доир ба баланд бардоштани сифати таълим ва амали гардидани талаботхои ^«Бистсолаи омузиш ва рушди фанхои табиатшиносй, дакик ва риёзй дар сохаи илму маориф» маколахо чоп намуда истодааст. Дар мачалаи «Маорифи Точикистон» ва рузномаи «Омузгор» доир ба аз байн бурдани камбудихою норасоихои дар муассисахои тахсилоти олии касбй доир ба таълими низоми кредитии тахсилоти аврупой чой дошта ва роххои бартараф кардани онхо маколахои методй чоп намуда пешниходи умум гардонида истодаанд.
АДАБИЁТ
1. Эмомалй Рахмон. Рушди маориф асоси тахкими аркони давлат.-Душанбе, 2009с.
2. Научно-практическая конференция по теплофизическим свойствам жидкостей и газов. Душанбе 28-30 октября 1993г. Тезиси докладов.
3. Кашшофи куллаи мурод. Душанбе, «Матбуот», 2016, —сах.
4. Мищенко С.В., Кузмин С.Н. Расчет теплофизических свойств веществ. -Варонеж 1991г.
5. Энергетикаи Точикистон, дируз, имруз ва фардо.-Душанбе, 2006с.
6. Олими дакикпазир ва устоди фозил. /Ба муносибати 60-солагии профессор М.Сафаров/ - Душанбе,2012.-308 сах.
поягузори тахсилоти фарогир дар чумхурии точикистон
Обидова М. И.
Донишгохи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Тахсилоти инклюзивй хамчун падидаи нави чомеаи имруза зодаи истиклол мебошад. Дар Чумхурии Точикистон аз тарафи Хукумат ва Вазорати Маориф ва илм ба тахсилоти инклюзивй аз огози солхои 2000 таваччух зохир намуданд. Кормандони муассисахои ичтимой, тахсилоти тиббй-офиятбахшй, мураббиёни муассисахои томактабй, омузгорони мактабхои тахсилоти миёнаи умумй, миёна ва олии касбии омузгорй, мактабхои ёрирасон ва махсусгардонидашуда, мутахассисони сохавй, аз чумла логопедхо, олигофренопедагогхо, сурдопедагогхо, тифлопедагогхо, табибон, мухакикон, кормандони пажухишгоххои илмй-тадкикотй, ташкилотхои байналмиллалй ба тадкики масъалахои ба тахсил фаро гирифта шудани бачагони имкониятхои махдуд ва талаботхои махсуси тахсилотидошта чалб шуданд. Тадкикотчиён ва олимони варзида ба омузиши масъалаи тахсилоти инклюзивй, яъне тахсилоти фарогир, ки раванди таълиму тарбия ва маълумотгирии хамаи табакахои кудаконро дар бар мегирад аз чихати назариявй диккат дода вазъияти мавчудбударо омухтанд, дар кишвар тахияи санадхои меъёрй -хукукй, барномахо, дастуру китобхои дарсй огоз шуд.
Дар тахияи Консепсияи миллии тахсилоти фарогир (инклюзивй) барои кудакони имконияти махдуддошта дар Чумхурии Точикистон дар солхои 2011-2015, барномахои таълим, тахияи дастур ва китоби дарсй барои мактабхои олй, энсиклопедияи тахсилоти фарогир сахми доктори илмхои педагогй, профессор Бибихафиза Мачидова хеле назаррас аст.
Бибихафиза Мачидова дар Донишгохи давлатии омузгории Точикистон ба номи Садриддин Айнй аз соли 1970 фаъолият карда аз аспирант, ассистент, муаллими калон, дотсент то ба унвони профессорй расидааст. Зиёда аз 45 соли умри бобаракати худро ба омузиши масъалахои тахсилоти томактабй бахшида, кариб 20 сол мудирии кафедраи тахсилоти томактабиро ба ухда дошт. Аз огози солхои 1990 то ин чониб профессор Мачидова Бибихафиза дар баробари масъалахои зикргардида ба тадкики масъалаи омода кардани кадрхои педагогй барои мактабхои ёрирасон машгул аст, зеро омода намудани мутахассисони ихтисосхои сурдопедагогика, логопедия ва олигофренопедагогика, махз дар заминаи кафедраи тарбияи томактабй ташкил шуданд.
^айд кардан зарур аст, ки масъалаи тайёр кардани кадрхои педагогй барои мактабхои ёрирасон, ки дар онхо хонандагони имконияти махдуди шунавой, аклию зехнй ва нуткронидошта ба тахсил фаро гирифта шуда буданд дар ибтидо ва миёнаи асри ХХ дар марказхои илмии собик иттиходи шуравии шахрхои Москва, Свердловск, Новосибирск, Алмаато, Киев, Минск, Тошкент ба рох монда шуда буд ва аз хисоби шахрвандони чумхурихои сотсиолистй, аз чумла Точикистон барои ба таълиму тарбия фаро гирифтани ношунавоён, нобиноён, олигофренхо, логопадхо мутахассис-омузгор тайёр менамуданд. Довталабони зиёд барои дар мактабхои олии марказй тахсил кардан хуччат пешниход мекарданд, аммо холхои гузариш барои ихтисосхои дефектология, сурдопедагогика, логопедия, тифлопедагогика хеле баланд буд, зеро ин ихтисосхо дар он давра ба катори ихтисосхои бонуфуз дохил мешуданд ва теъдоди хеле ками доништалабони точикзабон имконияти тахсилу тадрисро доштанд.
Гарчанд шахсони нуксонхои шунвоидошта, нобиноён, нуксонхои нуткидошта низ ба мактабхои олии марказй фаро гирифта мешуданд, ки баъд аз сохиби диплом шудан дар сохахои гуногун
64
