Научная статья на тему 'ВИЖАГИҲОИ МАЪНОИИ АВРУПОИЗМҲО ДАР ЛУҒАТИ РУСӢ БА ФОРСИИ А. В. СТАРЧЕВСКИЙ'

ВИЖАГИҲОИ МАЪНОИИ АВРУПОИЗМҲО ДАР ЛУҒАТИ РУСӢ БА ФОРСИИ А. В. СТАРЧЕВСКИЙ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
“Луғати русӣ ба форсӣ" / аврупоизмҳо / маънои калима / таҳлили муқоисавӣ / истилоҳоти ҳарбию баҳрӣ / луғати тафсирӣ / луғати дузабона / translation from Russian into Persian language / Europeanisms / word meanings / comparative analyze / military and maritime terms / glossary / bilingual dictionary

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Саломова Дилафруз Иномовна

Баррасии маъноии баъзе аз аврупоизмҳо дар “Луғати русӣ ба форсӣ"и А. В. Старчевский (Переводчикъ съ русскаго языка на персидский) сурат гирифтааст. Дар асоси маводи луғатҳои тафсирию дузабона (русӣ-тоҷикӣ, тоҷикӣ-русӣ, форсӣ-русӣ, русӣ-форсӣ)-и мавҷуда бо усули таҳлили муқоисавӣ аврупоизмҳо аз ҷиҳати маъноӣ ташреҳ ёфта, бо зикри мисолҳо аз фарҳанги зери таҳқиқ мавқеи корбурди онҳо муайян гардидааст. Дар ин замина нишон дода шудааст, ки истеъмоли вожаҳои зери таҳлил дар забони адабии ҳозираи тоҷикӣ ҳамсон нест:баъзе истилоҳҳои соҳаи ҳарбӣ ва баҳрӣаз лиҳози корбурде серистеъмол, дигаре камистеъмол мебошанд ва қисме аз онҳо ба қатори калимаҳои архаистӣ ё таърихӣ дохил шудаанд. Яке аз вижагиҳои ҷолиби истилоҳоти фарҳанги мавриди назар аз он иборат аст, ки мураттиб баъзе аз вожаҳои номафҳумро бо зикри муродифҳояш меорад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SEMANTIC PECULIARITIES OF EUROPEANISMS IN THE RUSSIAN-PERSIAN DICTIONARY BY A. V. STARCHEVSKY

The article examines the meaning of some Europeanisms in the dictionary by A. V. Starchevsky “Translator from Russian into Persian”. Based on existing explanatory and bilingual dictionaries (Russian-Tajik, Tajik-Russian, Persian-Russian, Russian-Persian), the semantic features of Europeanisms are determined. Examples from the studied dictionary are given in order to interpret the meaning of this group of words, and the position of their use is shown using the method of comparative analysis. On this basis, it is shown that the analyzed words are used unequally in the modern Tajik literary language: some military and naval terms are included in the group of widely used vocabulary, others are in the group of less commonly used words, and some of them are included in the ranks of archaisms or historicisms. One of the interesting features of the dictionary under study is that the compiler has mentioned some obscure words along with their synonyms.

Текст научной работы на тему «ВИЖАГИҲОИ МАЪНОИИ АВРУПОИЗМҲО ДАР ЛУҒАТИ РУСӢ БА ФОРСИИ А. В. СТАРЧЕВСКИЙ»

5.9.8 (10.02.20) ТЕОРЕТИЧЕСКАЯ, ПРИКЛАДНАЯ И СРАВНИТЕЛЬНО-СОПОСТАВИТЕЛЬНАЯ ЛИНГВИСТИКА 5.9.8 ЗАБОНШИНОСИИ НАЗАРИЯВЙ, АМАЛЙ ВА МУЦОИСАВЙ- ЦИЁСЙ 5.9.8 THEORETICAL, APPLIED AND COMPARATIVE LINGUISTICS

УДК 80

DOI 10.24412/3005-849X-2024-2-120-131

ВИЖАГИХОИ МА ЪНОИИ Саломова Дилафруз Иномовна, унвонцуи АВРУПОИШХО ДАРЛУГАТИРУСЙ кафедраи забони тоцикии МДТ "ДДХ ба номи БА ФОРСИИ А. В. СТАРЧЕВСКИЙ академик Б. Fафуров" (Хуцанд, Тоцикистон)

СЕМАНТИЧЕСКИЕ Саломова Дилафруз Иномовна,

ОСОБЕННОСТИ ЕВРОПЕИЗМОВ В соискатель кафедры таджикского языка

РУССКО-ПЕРСИДСКОМ СЛОВАРЕ ГОУ «ХГУ имени академика Б.Гафурова»

А.В. СТАРЧЕВСКОГО (Худжанд, Таджикистан)

SEMANTIC PECULIARITIES OF Salomova Dilafruz Inomovna, applicant of Tajik

EUROPEANISMS IN THE RUSSIAN- language department under SEI "KhSU named

PERSIAN DICTIONARY BY A. V. after academician B.Gafurov" (Khujand,

STARCHEVSKY Tajikistan)e-mail: dilafrz.salomova.85@bk.ru

Баррасии маъноии баъзе аз аврупоизмуо дар "Лугати русй ба форсй"- и А. В. Старчевский (Переводчикъ съ русскаго языка на персидский) сурат гирифтааст. Дар асоси маводи лугатуои тафсирию дузабона (русй-тоцикй, тоцикй-русй, форсй-русй, русй-форсй)-и мавцуда бо усули тащили муцоисавй аврупоизмуо аз цщати маъной ташреу ёфта, бо зикри мисолуо аз фарщнги зери тащиц мавцеи корбурди онуо муайян гардидааст. Дар ин замина нишон дода шудааст, ки истеъмоли вожауои зери тащил дар забони адабии уозираи тоцикй уамсон нест:баъзе истилоууои соуаи уарбй ва баурйаз лщози корбурде серистеъмол, дигаре камистеъмол мебошанд ва цисме аз онуо ба цатори калимауои архаистй ё таърихй дохил шудаанд. Яке аз вижагщои цолиби истилоуоти фарщнги мавриди назар аз он иборат аст, ки мураттиб баъзе аз вожауои номафуумро бо зикри муродифуояш меорад.

Калидвожа^о: "Лугати русй ба форсй", аврупоизмуо, маънои калима, тащили муцоисавй, истилоуоти уарбию баурй, лугати тафсирй, лугати дузабона

Рассматривается значение некоторых европеизмов в словаре А. В. Старчевского "Переводчикъ съ русскаго языка на персидский". С опорой на существующие толковые и двуязычные словари (русско-таджикский, таджикско-русский, персидско-русский, русско-персидский) определены семантические особенности европеизмов. Приводятся примеры из изучаемого словаря с целью интерпретации значения данной группы слов, методом сравнительного анализа показана позиция их использования. На этой основе показано, что анализируемые слова неодинаково применяются в современном таджикском литературном языке: некоторые военные и морские термины входят в группу широко употребительной лексики, другие оказались в группе мало употребительных слов, а некоторые из них включены в ряды архаизмов или историзмов. Одной из интересных особенностей исследуемого словаря является то, что составитель упомянул некоторые малопонятные слова вместе с их синонимами.

Ключевые слова: "Переводчикъ съ русскаго языка на персидский", европеизмы, значение слов, сравнительный анализ, военные и морские термины, толковый словарь, двуязычный словарь

The article examines the meaning of some Europeanisms in the dictionary by A. V. Starchevsky "Translator from Russian into Persian". Based on existing explanatory and bilingual dictionaries (Russian-Tajik, Tajik-Russian, Persian-Russian, Russian-Persian), the semantic features of Europeanisms are determined. Examples from the studied dictionary are given in order to interpret the meaning of this group of words, and the position of their use is shown using the method of comparative analysis. On this basis, it is shown that the analyzed words are used unequally in the modern Tajik literary language: some military and naval terms are included in the group of widely used vocabulary, others are in the group of less commonly used words, and some of them are included in the ranks of archaisms or historicisms. One of the interesting features of the dictionary under study is that the compiler has mentioned some obscure words along with their synonyms.

Key-words: translation from Russian into Persian language, Europeanisms, word meanings, comparative analyze, military and maritime terms, glossary, bilingual dictionary

Забон падидаи чамъиятист, ки инкишофу тараккй намуда, метавонад аз як холат ба холати дигар гузарад ва захираи лугавии он дар хар давру замон дигаргун шавад. Аз ин ру, вожаву истилохоти мухталиф дар раванди тараккиёти замон ба вучуд меоянд, ё аз забонхои дигар иктибос мешаванд, маънои нав ба худ касб мекунанд, ё шакли нав мегиранду аз нобудшавй рахо ёфта, маъно дигар мекунанд ва ё аз ривоч боз монда, аз эътибор сокит мешаванд. Таркиби лугавии хар забон, аз чумла, забони точикй низ аз ин гуна тагйироту тахаввулот холй нест.

Иктибоси калимаву истилохот дар хамаи забонхои дунё ходисаи маъмулй буда, дар таркиби лугавии забон макоми хоса дорад. Публитсисти машхури рус Белинский В. Г. дар ин бора менависад: «Хдр як халк микдори муайяни калимахо, истилохот, хатто иборахоро дорост, ки дигар халкхо надоранд, аммо хамаи миллатхо мисли аъзои як оилаи бузург -инсоният мебошанд, бинобар ин, байни мардум мубодилаи мафхумхо, аз чумла калимахо ба амал меояд» [1, с. 193]. Дар забони точикй низ аз лихози баромад ду гурухи калимахо аслй ва иктибосиро мушохида кардан мумкин аст [39, с. 78].

^адафи мо дар маколаи мазкур тахлилу баррасии хусусиятхои маъноии касбвожахои иктибосй, аз чумла иктибосот аз забонхои русиву аврупой, мукоиса бо забони точикй-форсй дар лугати русй ба форсии А. В. Старчевский (садаи XIX) мебошад, ки бештари ин вожахоро истилохоти харбию бахрй ташкил медиханд. Дар «Фарханги русй ба форсй»-и А. В. Старчевский, ки тахти унвони «Переводчикъ съ русскаго языка на персидский» тахия ва нашр гардидааст [27], аврупоизмхои зиёде ба монанди: «адъютантъ/адъютант-ёвар» [27, 47], «бомбардиръ/бомбардир-хумбурэчи» [27, 48], «вахмистръ/вахмистр-тартибсоз» [27, 48], «гарнизонъ/гарнизон-аскари калъа» [27, 49], «гауптвахта-саркарда» [27, 49], «генералъ/генерал-сардор» [27, 49], «генералъ-губернаторъ/генерал-губернатор-сарвари акрам» [27, 49], «генералъ-адмиралъ/генерал-адмирал-капитани дарё» [27, 49], «комендантъ/комендант-диздор» [27, 52], «офицеръ/офицер-со^ибмансаб» [27, 54], «фельдмаршалъ/фельдмаршал-амирнизом» [27, 60], «унтеръ-офицеръ/унтер-офицер-вакили аввал» [27, 60], «юнга-Fуломи киштй» [27, 61] ва f. дучор омаданд, ки чанде аз онхоро тахлил хохем кард.

Дар забоншиносии рус оид ба мавзуи аврупоизмхо якчанд корхои илмй ба анчом расонида шудаанд. Инчунин чанде аз забоншиносон бо истилохоти харбию бахрй луFатхои тарчумавй низ тартиб додаанд.

Дар забоншиносии точик низ оид ба масъалаи аврупоизмхо корхои алохидаву тахияи фархангхо анчом ёфтаанд [3; 6; 7; 11; 12; 13; 14; 15; 17; 18; 20; 21; 22; 23; 24; 25; 30; 32; 34; 35; 36; 37]. Бояд зикр намуд, ки омузиш ва баррасии таъсири забони русй ба забони

точикй, асосан аз солдои 50-уми асри гузашта огоз ёфта, ба номи як идда мудак;и;они точик Маъсумй Н. [12; 13], Ниёзмудаммадов Б. [15], Шарофов Н. [34; 35, с. 55-56; 36; 37], Рустамов А. [21], Зодидов А. [6], Fаффоров Р. [3, с. 41-45.], Камолиддинов Б. [7, с. 26-36], Шокиров Т. С. [38, с. 71-82], Хусейнов Х. [32, с. 33-38], Олимчонов М. [17], Набиева Р. [14], Сангова Р. [22; 23; 24; 25] ва дигарон робитаи ;авй дорад. Аз солдои 40 то 90-уми садаи ХХ дар забоншиносии шуравй истилоди калимадои русй-интернатсионалй, русй-байналмилалй ва аврупоизмдо маъмул буданд, ки як чузъи онро ба истилоди имруза аврупоизмдо ташкил медоданд ва аксари пажудишдое, ба забон ва услуби адибони точик оид буд, ба ин масъала чашмандозй мекарданд. Хрло низ аврупоизмдо мавзуи бадси олимон ;арор дорад [11].

Омузиши и;тибосоти русиву аврупой дар фардангномадои асри XIX на тандо барои да;и;у равшан намудани дарачаи истифодаву дазмшавй, ташаккули сохториву маъной ва хусусиятдои услубии чунин калимаву истилодот мусоидат менамояд, балки баъзе падлудои мудимму норавшани таърихи забони адабии точикро то андозае ошкор мекунад. Аз ин хотир, гуфтан чоиз аст, ки дар забоншиносии точик пажудиши и;ибосоти русиву аврупой дар лугати зери тад;и; аз манфиат холй нест.

Ногуфта намонад, ки ба истифода даромадани вомдои русиву байналмилалй дар ганй гардондани таркиби лугавии забони точикй на;ши мудим бозидаанд. Бино ба гуфти Шарофов Н. калимадои русию байналмилалй, яъне аврупоизмдои ба забони точикй ;абулшударо аз руи баромад ба ду гуруд чудо кардан мумкин аст: 1. Калимадои аслан русй. 2. Калимадое, ки аз дигар забондо тавассути забони русй ба забони точикй дохил шудаанд [35, с. 55-56]. Масалан вожаи «Комендантъ», ки дар лугати зери тад;и; «диздар» (диздор) [27, с. 52] тарчума шудааст, чолиби ди;;ат мебошад. Вожаи мазкур аслан немисй (кommendant) буда, ба забони русй дар адди Пётри I ворид гардидааст [31, т. 2, с. 302]. Он дар фардангдои тафсирии забони русй ба таври зайл ташред шудааст: «1. Сардори ;ушуни ;алъа ё минта;аи исти;рор; 2. Сардори дарбй, ки назорати ичрои вазифаи гарнизону посбондо, интизоми хизматчиёни дарбй дар чойдои чамъиятй, барои нигод доштани тартибот дар гарнизон масъул мебошад; 3. Фармондеди ;уввадои мусаллад дар сафари дарбй, дар минта;аи юриш, дар минта;аи хатсайрдо, гузаргоддо ва азнавсафарбаркунидо; коменданти минта;а, коменданти ну;таи фуруд; 4. Сардори бинои чамъиятй ё хобгоддо; (аз фаронсавии commandant гирифта шудааст)» [16, с. 286]. Бояд ;айд кард, ки дар хусуси пайдоиши ин калима а;идаи ягона набуда, агар Фасмер М. онро олмонй пиндошта бошад, бархе дигарон фаронсавй дисобидаанд [28, т. 1, с. 1420; 26, т. 2, с. 82]. Вале да;и;ати дол он аст, ки вожаи мазкур аслан олмонй буда, тавассути забони фаронсавй вориди забони русй гардидааст: «[Олмонии Kommandant < фаронсавии commandant < лотинии commendare - супурдан, фармудан]» [10, с. 374 ]. Дар «Фарданги русй ба форсй»-и Восканян Г. А. комендант бо якчанд маъно зикр гардидааст: «1.(уарбй) Дижбон; коммендант города - дижбони шадр; коммендант гарнизона - дижбони подгон; 2. Дижбони ягон бино - низом» [2, с. 228]. Дар «Фарданги форсй ба русй»-и Рубинчик Ю. А. вожаи «дижбон» ба маънидои «1. (уарбй) комендант; 2. афсаре, ки дар комендатура хизмат мекунад; полиси дарбй; 3. Коменданти ;алъа» баргардон шудааст [19, т. 1, с. 628]. Клевсова С. Д. дар ин вожа маънидои «дижбон, раис, мудир, нозим»-ро дидааст [8, с. 273], ки хеле умумитар менамояд.

Лозим ба ёдоварист, ки муаллифони фардангномадои кудану муосири забони точикй низ зимни ташреди истилоди мавриди тадлил якчанд маънои онро овардаанд. Масалан, дар «Лугатнома»-и Дедхудо А. вожаи «диждор» бо якчанд маъно омадааст: «1. ;алъабон; кутвол; докими ;алъа; нигадбони диж; ;алъабегй; диждор; 2. Дар истилоди имруз низомии

хар як аз афроди созмони дижбонй. (Ручуъ ба «дижбонй» шавад). «Дижбонй» 1. амал ва шyFли дижбон; нигахбонии диж, посбонии диж; кутволй; 2. (Истилохи низомû) кисмате аз созмони низомй, ки афроди он маъмyри мурокибати аъмоли афсарон ва сарбозон аст» [4, ч. 7, с. 10771] ва аз лyFатномаи мазкyр калимаи «дижбон»-ро низ дарёфтем, ки «диждоранда; мутасарриф ва хокими калъа; дорандаи хисор; кутвол; дижбон; калъадор; нигахбони калъа» ташрех шyдааст [4, ч. 7, с. 10772]. Мyраттибони «Фарханги тафсирии забони точикй» «диждор»-ро чун калимаи кухна ба маънии «сардори калъа, хокими калъа» ва «дижбон»-ро «нигахбони калъа, кутвол» шарх додаанд [29, ч. 1, с. 465]. Тарчумаи мураттибони «Фарханги точикй-русй» низ ба хамин наздик аст, вале онон чун калимаи китобй муаррифй кардаанд [30, с. 177]. Дар «ЛyFати русй-точикй» истилохи «комендант» тарчума нашудааст [20, с. 401]. Дар «ЛyFати тафсирии калимахои хоричй» вожаи «комендант» чунин ташрех дода шудааст: «[фр. commandant]. 1. Сардори тамоми кушунхои калъаи харбй ё истехкоми мудофиавй. 2. Дар гарнизон ё лагери харбй - шахси мансабдор аз хайати афсарон, ки ба ичрои хидмати каровулй, нигохдории махбусон дар гаупвахтаи гарнизон, ба рафтору интизоми хизматчиёни харбй дар чойхои чамъиятй, риояи тартибот дар гарнизон назорат мекунад. 3. Дар истгохи рохи охан ва бандар - шахсе, ки дар худуди истгох ё бандар вазифаи К.-и гарнизонро ичро менамояд. 4. Мудири хобгох» [18, с. 500].

Яке аз серистеъмолтарин истилохи имрузаи харбй "офитсер" («офицеръ») дар лyFати зери тахкик «cáh^ мэнсэб», яъне «со^ибмансаб» тарчума ва сабт гардидааст [27, с. 54], ки аз ибораи изофии «сохиби мансаб» сохта шудааст. Вожаи кайдгардида аслан аз «лотинии пасини officium (мансаб, хизмат, карз, вазифа, ухдадорй) ба забони фаронсавй «offïciеr» (шахси мансабдор; рутбадор; корманд) ва аз он дар асри XVI ба олмонй (дар гунаи Offizier) ворид гардида, асри XVIII ба забони русй дар шакли «офицер» иктибос гардидааст» [31, т. 2, с. 174; 28, т. 2, с. 1020; 26, т. 2, с. 726]. «Officium» аз вожаи «opificium» (истехсол, кор) реша мегирад. Худи вожаи «ops» (opis), ки маънои «кудрат, тавоно, ёрй, дастгирй», аз «opus» (кор, мехнат)-и забони хиндуаврупоии асосзабони «op» (кор кардан, истехсол кардан) + «facere» «кор кардан, истехсол кардан» таркиб ёфта, решааш аз хиндуаврупоии «dhe» (кор кардан, ичро кардан) сарчашма гирифтааст.

Фасмер бар он аст, ки акидаи ба воситаи забони лахистонй («oficеr») ба забони русй ворид гардидани вожа шубханок буда, аниктараш гунаи немисии он «^fAzier» дуруст аст ва таFЙир додани пасванди -ir ба -er дар забони русй хеле маъмул мебошад [31, т. 3, с. 174].

Вожаи мазкур дар фархангхои тафсирии забони русй низ бо якчанд маъно оварда шудааст: «1. Шахсе, ки хайъати фармондехи армия ва флот, инчунин милитсия (дорои рутбаи харбй ё махсус) мебошад, муаррифй менамояд; аз забони олмонии Offizier» [16, с. 485; 28, т. 2, с. 1020; 26, т. 2, с. 726]. Бояд зикр намуд, ки Ожегов С. И. дар лyFати худ истилохи мазкурро ба Fайр аз маънохои дар боло овардашуда, инчунин ба маънои «фил -(дар шатранч» овардааст [16, с. 485]. Дар лyFати русй-форсии Восканян Г. А., Клевсова С. Д. вожаи «офицер» - «афсар» [2, с. 407; 8, с. 435] тарчума гардида, дар фарханги форсй ба русии Рубинчик Ю. А. бо ду маънй: «1. Точ; 2. Офицер» оварда шудааст [19, т. 1, с. 106]. Дар «ЛyFати тафсирии калимахои хоричй» вожаи кайдгардида ба тарики зайл тафсир шудааст: «[< лот. officiarius амалдор, мансабдор]. 1. Афсар; шахсе, ки ба хайъати фармондехй ва сардории куввахои мусаллах, милитсия, политсия ва макомоти амният дохил мешавад. 2. Корманди ташкилот, ширкат дар баъзе мамлакатхои англисизабон, мас., дар ИМА» [18, с. 729].

Деххудо А. бо такя ба кайдхои лyFатнигорони кухан дар «ЛyFатнома»-и худ калимаи «афсар»-ро бо якчанд маъно зикр намудааст: «1. Точ ва кулохи подшохон; точ аз абрешим,

мукаллал бо чавохир; точи подшохон, ки ба арабй иклил хонанд; ин калима мураккаб аст аз авастоии «ов-aiwi» (ба-бар) пешованд+сар ^ага)=афсар, яъне ончи бар сар гузоранд ва дар пахлуи афсар; кулохи шох; точи махсуси подшохон ва умаро, ки аглаб аз тиллои холис месохтанд; 2. Ин калимаро фархангистон ба чои лугати сохибмансаби лашкарй вазъ кардааст, ки сохиби дарачаи низомй бошад» [4, ч. 2, с. 3069-3071]. Дар «Фарханги точикй ба русй» калимаи «афсар»-ро чун ду вожаи хамгун (омоним) баргардон кардаанд: «I (китобй) точ, кулох; II офитсер» [30, с. 56]. Мураттибони «Фарханги тафсирии забони точикй» низ калимаи «афсар»-ро омоним донистаанд: «1. «афсар» I J■u'al точ, кулохи подшохй; II J■u'al нав. сохибмансаби ^уввахои мусаллах, милитсия, политсия ва г., ки рутбаи аз лейтенанти хурд то полковник дорад, офитсер» [29, ч. 1, с. 100].

Ба ин тари^, тахлили маъноии вожаи «афсар» нишон медихад, ки дар фархангу лугатномахои форсиву точикй истилохи мазкур аввал маънои «точ, кулох» ва баъд маънои «сардор, мансабдор»-ро дошта, дар фархангхои забони русй бошад, аввал ба маънои «сарфармондехи харбй» ташрех гардидааст. Тарчумаи А. В. Старчевский низ ба маънои аввал мувофи^ аст.

Вожаи «фельдмаршалъ» дар лугат «эмир-низам» (амирнизом) тарчума шудааст, ки чолиб мебошад [27, с. 60]. Истилохи мазкур дар фархангхои тафсирии забони русй чунин шарх гардидааст: «1. Унвони олии генералй дар армияи пешазищилобии Русияи подшохй ва ё шахсе, ки ин рутбаро дорад; 2. Рутбаи олии харбй дар ^уввахои хушкигарди баъзе давлатхо, инчунин шахсе, ки ин рутбаро дорад; аз забони немисии Feldmarschall» [26, т. 4, с. 557. 28, т. 4, с. 1066; 10, с. 819; 16, с. 850;]. Дар «Фарханги русй ба форсй»-и Восканян Г. А. калимаи мазкур «сипахсолор» тарчума гардидааст [2, с. 759]. Аз «Фарханги форсй ба русй»-и Рубинчик Ю. А. вожаи «сипахсолор» ё «амирнизом» ёфт нашуд, вале дар «Фарханги этимологии забони русй» чунин ташрех гардидааст: «(куцна) фелтмаршалок, соли 1700, ё фелть маршал, (халци) фитьмарш, ба воситаи забони полякии feld-marszalek, ё бевосита аз забони олмонии feldmarschal(k), ё аз забони голландии уеЫтаагеЛа1(к)» [31, т. 4, с. 189]. Дар «Лугати тафсирии калимахои хоричй» вожаи ^айдгардида ба тари^и зайл тафсир шудааст: «[ол. Feldmarschall]. Рутбаи олии харбй дар артиши баъзе мамлакатхо. Генерал, маршал» [18, с. 922].

Дар «Лугатнома»-и Деххудо калимаи «амирнизом» - «фармондехи сипох» шарх гардида [4, ч. 3, с. 3405], вожаи «сипохсолор» бо якчанд маъно зикр гардидааст: «сохиб-ул-чайш; сарлашкар; сипахбад; солор ва раиси лашкар; сипахсолор; фармондехи сипох» [4, ч. 9, с. 13429]. Дар «Лугати русй-точикй» калимаи зикргардида чунин ташрех шудааст: «фелдмаршал - (уарбй) - мансаби олии генералй дар армияи тоищилобии Россия ва баъзе армияхои хоричй» [20, с. 1168]. Аз «Фарханги точикй ба русй» калимаи «фелдмаршал» ва «амирнизом» ёфт нашуд, истилохи «сипохсолор//сипахсолор» чун фармондех, фармондехи харбй, фармондехи лашкар; фармондехи олии лашкар» баргардон шудааст [30, с. 470]. Дар «Фарханги тафсирии забони точикй» калимаи «фелдмаршал» ба таври зайл маънидод гардидааст: «фелдмаршал - фр. у. мансаби олии харбй дар Германия

ва Англия» [29, ч. 2, с. 413]. Аз фарханги мазкур истилохи «амирнизом» ёфт нашуд, вале вожаи «сипахсолор» ва ё «сипохсолор» ба таври зайл ташрех ёфтааст: «^ЪЛ-ь* щн. сардор, фармондехи олии сипох, сарфармондех» [29, ч. 2, с. 256].

Тахлили вожаи «фелдмаршал» нишон медихад, ки истилохи мазкур дар забони точикй добили истифода буда, гунахои он, яъне «амирнизом», «сипохсолор», «сипахсолор», «сохиб-ул-чайш» ба натори калимахои кухнашуда ворид гардидаанд ва бештар муродифи калимахои мазкур: «сардор», «фармондехи олии сипох», «сарфармондех» кор фармуда мешаванд.

Истилохи «вахмистръ»-ро Старчевский А. В. «тэртибсоз» (тартибсоз) ва ё «назулькяр» (назулкор) тарчума кардааст [27 с. 48]. Дар «Фарханги этимологии забони русй»-и Фасмер М. вожаи мазкур чунин ташрех шудааст: «Вахмистр - аскари савораи низомй (аз давраи Пётри I сар карда истифода шудааст); аз забони холл. wachtmeester ё пол. Wachmistrz (ба олмонии миёна-шаркии watchmeester бармегардад) баромадааст» [31, т. 1, с. 280]. Дар «Фарханги мухтасари этимологии забони русй»-и Шанский Н. М. ва «Фарханги этимологии забони русй»-и Крилов Г. А. вожаи зикргардида чунин шарх гардидааст: «Вахмистр -(аскари савораи низомии тоинкилобй). Дар асри XVII аз забони полякии wachmistrz < олмонии Wachtmeister (сохташуда аз w+acht - «посбон-вахта» ва Meister - «сардор») иктибос шудааст (ниг. ба «вахта» ва «мастер» [33, с. 70; 9, с. 58]. Дар «Фарханги тафсирии забони русй»-и Ушаков Д. Н. ин калима чунин тафсир шудааст: «(нем. Wachmeister), (щрбии пешазинцилобй) - сардори аскарони савора» [28, т. 1, с. 228]. Дар «Фарханги тафсирии забони хоричй»-и Крисин Л. П. истилохи кайдгардида ба таври зайл омадааст: «[полякии wachmistr < нидерландии wachtmeester] (таърихй) дар артиши Русияи подшохй то соли 1917 рутбаи аскарони савораи низомй ва артиллерияи аспй, ки ба аскари савора мувофик аст; инчунин ба шахсе, ки рутбаи мазкурро дорад, алокаманд аст» [10, с. 157].

Худи вожаи «вахта - (олмонй)-и Wacht (баурй) вазифаи навбатй, кори навбатии звенои экипажи киштй дар флоти харбй ва тичоратй» [28, т. 1, с. 228]. «Вахмистр - рутбаи олии сарбоз дар артиши савораи харбии руси кадим мебошад, ки ба рутбаи фелдфебел (рутбаи аскари пиёдагард, артиллерия, кушунхои мухандисй дар Русияи тоинкилобй, инчунин дар баъзе армияхои хоричй; шахсе, ки рутбаи мазкурро сохиб будааст; аз немисии Feldwebel)» [26, т. 1, с. 139] баробар мебошад; инчунин «шахсе, ки рутбаи мазкурро дошт; (аз немисии Wachtmeister)» [26, т. 1, с. 139; 16, с. 69]. Аз «Фарханги русй-форсй»-и Восканян Г. А. калимаи «вахмистр» ёфт нашуд, вале дар тарчумаи вожаи «вахта» ибораи «вахтенный офицер» «афсари нигахбон» тарчума шудааст [2, с. 53]. Дар «Фарханги форсй-русй»-и Рубинчик Ю. А. истилохи «тартибсоз»-ро пайдо накардем, вале худи вожаи «тартиб» чун «низом» ва «тартиб» тарчума гардидааст [19, т. 1, с. 363-364]. Дар «Лугати русй-форсй»-и Клевсова С. Д. низ вожаи «вахмистр» ба назар нарасид, вале калимаи «вахта» «пос» ва «кашик» тарчума шудааст [8, с. 59]. Дар «Лугати тафсирии калимахои хоричй» калимаи мазкур чун «[ол. Wachtmeister]. таър. Рутба ва мансаби поёнии афсарй (унтер-афсар) дар кисмхои савораи артиши подшохии Россия ва баъзе мамлакатхои дигар» шарх гардидааст [18, с. 204].

Аз «Лугатнома»-и Деххудо А. калимаи «тартибсоз» дарёфт нашуд, лекин вожаи «тартиб» бо якчанд маъно зикр гардидааст: 1. собит ва устувор гардонидан; 2. аз паси якдигар во кардан; рост кардани дарачоти хар чизе; додани чизе дар мартабаи худ... 3. дарача ва маком; 4. расм, тавр ва тарик; [4, Ч,. 5, с. 6606]. Бояд кайд намуд, ки вожаи «назулкор»-ро аз лугатномаи мазкур низ пайдо накардем. Инчунин, дар «Лугати русй-точикй» калимаи «вахмистр» - «баландтарин унвони аскар дар кушуни пештараи рус» [20, с. 87], вожаи «вахта - 1. (баурй) вахта, навбатдорй, посбонй; 2. (куща, баурй) навбатчихо, навбатдорхо // вахта (муддати навбатдорй); 3. (мач.) вахта, хизмат [20, с. 87-88] тарчума шудааст. Дар «Фарханги точикй ба русй» калимаи «вахмистр», «тартибсоз», «назулкор»-ро дучор наомадем, аммо вожаи «тартиб» ба маънои «тартиб» ва «низом» оварда шудааст [30, с. 503-504]. Аз «Фарханги тафсирии забони точикй» калимаи «тартибсоз» дарёфт нашуд, лекин шархи вожаи «тартиб» чунин аст: «а. 1. ниходани хар чиз дар чой-чойи худ; назм, низом, сомон; интизом. 2. тарз, усул, тарик; бо тартиб бо интизом; ба ^амин тартиб ба ин тарз, ба ин тарик; бо тартиби синну сол мувофики синну сол, ба синну сол нигох карда; тартиби руз мукаррар кардани тарзи (рафти) корхое, ки бояд дар як руз ичро шавад; ба тартиб андохтан ба интизом даровардан, муназзам кардан; ба рох мондан; гуну

чин кардан (мас., чизу чораи хонаро); тартиб додан а) барпо кардан, оростан; б) ба вучуд овардан, сохтан (чизеро); таълиф; тартиб ёфтан навишта шудан» [29, ч. 2, с. 328].

«Тартибсоз» - калимаи мураккаби тобеест, ки аз исми «тартиб» ба маънихои боло ва асоси замони хозираи феъл ба маънои созанда, нигахдоранда, таъмингар (таъминкунанда), хифзкунанда, мухофиз, химоятгар, нозир ва f. истифода шудааст, яъне тартибсоз - нозири тартибот бояд бошад.

Бояд зикр намуд, ки вожаи «вахмистр» дар забони точикй хамчун истилохи байналмилалй кабул гардида, маънои «рутба ва мансаби афсарй»-ро ифода менамояд ва гунахои он: «тартибсоз», «назулкор» таърихй хисобида мешаванд.

Истилохи «гауптвахта» дар фарханги зери тахкик «сэркердэси» (саркарда) тарчума гардидааст [27, с. 49] . Дар «Фарханги этимологии забони русй»-и Фасмер М. вожаи мазкур чунин шарх гардидааст: «(истифодааш аз давраи Петри I сарчашма мегирад); (халцй) гобвахта; иктибос аз олмонии ^uptwache ё Hauptwacht; ^uptwache дигарбора ба вожаи «вахта» наздик шудааст» [31, т. 1, с. 397]. Дар фархангхои тафсирии забони русй онро чун куханвожаву истилохи харбй бо маънихои «1. хучра барои боздошти хизматчиёни харбй; 2. Утоки посбонон бо майдончаи махсус барои баромадан «тартибсоз» [26, т. 1, с. 302]; «1. хучраи хабс барои харбиён; 2. Хучраи посбонй дар калъахо» [28, т. 1, с. 545; 10, с. 181]; «1. хучра барои боздошти хизматчиёни харбй; 2. Хучраи посбонй бо майдончаи махсус барои баровардани посбонон» тарчума карда, олмонй буданашро таъкид намудаанд [16, с. 127]. Дар «Фарханги русй-форсй»-и Восканян Г. А. истилохи «гауптвахта» чун «зиндони низомй» тарчума шуда [2, с. 104], дар фарханги Клевсова С. Д. вожаи мазкур ёфт нашуд. Дар «Фарханги форсй-русй»-и Рубинчик Ю. А. калимаи «зиндон» ё «зиндони инзиботй (инзибот - назму тартиб, интизом» [19, т. 1, с. 571] чун «гауптвахта» тарчума шудааст [19, т. 2, с. 768]. Мураттибони «ЛуFати русй-точикй» вожаи «гауптвахт//гауптвахта»-ро чун: «1. хабсхонаи харбихо; 2. (куцна) каравулхона» баргардон кардаанд [20, с. 167]. Аз «Фарханги тафсирии забони точикй» калимаи «гауптвахта» дарёфт нашуд. Дар «ЛуFати тафсирии калимахои хоричй» калимаи «гауптвахта» чунин шарх гардидааст: «[ол. Hauptwache]. 1. Дар аввал - каровулхона. 2. Баъдтар - хабсхонаи дохилй барои харбиён» [18, с. 242].

Деххудо дар калимаи «саркарда» маънихои зайлро дидааст: «сардор; мунтахаб ва баргузида; раис; мехтар, фармондех; хочахои сиёх бо риши сафед ва саркардаи мазбурбуда» [4, ч. 9, с. 13610]. Лозим ба ёдоварист, ки Рубинчик Ю. А. вожаи «саркарда»-ро чун: «1. сарвар, сардор, пешво; (куцна) фармондехи сипох» тарчума кардааст [19, т. 2, с. 37]. Дар «ЛуFати точикй-русй» вожаи «саркарда» бо якчанд маъно тарчума гардидааст: «1. сардор, сарвар, пешво; 2. отвогар, фитнагар; 3. фармондехи лашкар» [30, с. 453]. Дар «Фарханги тафсирии забони точикй» истилохи «саркарда» чун: «^Jij^ 1. кит. сардор, фармондех; сардори лашкар. 2. рохбари даста ё гурухи гайриконунй» оварда шудааст [29, ч. 2, с. 217].

Добили кайд аст, ки истилохи «гауптвахта» дар забони точикй хамчун калимаи иктибосй-байналмилалй ба кор рафта, маънои «хабсхона барои харбиён»-ро дорад, вале тарчумаи Старчевский А. В. «сэркердэси»-ро аз ягон фархангхои тафсирию тарчумавй пайдо нанамудем. Эхтимол меравад, ки мутарчим дар фарханг тарчумаи шевагй ва ё гунаи туркии калимаи зикргардидаро оварда бошад.

Вожаи «бомбардиръ»-ро Старчевский А. В. «хумбурэчи», яъне «хумпорачй» тарчума кардааст [27, с. 48]. Дар «Фарханги этимологии забони русй»-и Фасмер М. вожаи мазкур чунин шарх гардидааст: «(аз давраи Петри I инчониб дар истеъмол мебошад); гунаи дигари он «бомбаметатель»; аз олмонии bombardieren (аз олмонии миёнаи bombardier) ва ё фаронсавии bombardier» [31, т. 1, с. 191]. Аз фархангхои этимологии Крилов Г. А. ва

Шанский Н. М. истилоди «бомбардир» ёфт нашуд, вале вожаи «бомба»-ро пайдо намудем, ки ба тарщи зайл ташрех гардидааст: «дар асри XVIII аз забони фаронсавй щтибос гирифта шудааст ва дар он вомвожа аз забони итолиёвй хисобида мешавад, ки ба лотинй ва юнонии «bombus - садо»» рафта мерасад [9, с. 41; 33, с. 53]. Дар фархангхои тафсирию этимологии забони русй калимаи мазкур бо якчанд маъно омадааст: «1. Аскари артиллерия дар армия ва флоти подшохй; 2. Бозингаре, ки тез-тез гол мезанад, хучумкунанда (дар футбол, хоккей ва г.); 3. Гамбусаке, ки барои мухофизати худ аз баданаш луоби махсус хорич менамояд; [олмонии Bombardier]» [26, т. 1, с. 107; 10, с. 136]; «аз олмонии Bombardier (куцна., уарбй); рутбаи аскар дар артиллерия» [28, т. 1, с. 172]. Боиси ^айд аст, ки дар фарханги Ожегов С. И. вожаи зикргардида ба маънои «гамбусак» наомадааст [16, с. 56]. Дар «Фархангхои русй-форсй»-и Восканян Г. А. ва Клевсова С. Д. истилохи «бомбардир» ёфт нашуд, аммо вожаи «бомбардировщик» чун «бомбафкан» тарчума гардидааст [2, с. 44; 8, с. 46]. Рубинчик Ю. А. дар фархангаш калимаи «хумпора»-ро бо ду маънй тарчума намудааст: «1. мина, снаряд, миномёт; 2. Фейерверк-оташбозй» [19, т. 1, с. 567] ва ба тарчумаи Старчевский А. В. наздик аст. Дар фарханги мазкур истилохи «хумпорачй» дарёфт нагардид, вале вожахои «хумпораафкан» ва «хумпораандоз»-ро дарёфтем, ки ба маънои «миномёт, мортира, гаубитса» тарчума шудааст [19, т. 1, с. 567]. Я^ин аст, ки минбаъд бар ивази пасванди калимасози -чй ба он калима асосхои замони хозираи афкан ва андоз истифода шудааст ё ин гунахо хам будаанду мураттиб «хумпорачй»-ро афзал донистааст.

Дар «Лугати тафсирии калимахои хоричй» вожаи «бомбардир» чунин тафсир гардидааст: «[фр. bombardier]. 1. таър. Рутбаи харбй дар кушунхои артиллерии Русияи подшохй, ки бо рутбаи ефрейтори кушунхои пиёдагард мувофи^ меояд. 2. зоол. Як навъ гамбуск, ки барои мухофизат намудани худ захр мепошад (номаш аз хамин чост). 3. мац. Дар баъзе бозихои варзишй - бозингаре, ки ба дарвозаи хариф аз хама бештар гол мезанад» [18, с. 175].

Дар лугатномаи Деххудо шакли дурусти истилохи «хумбурэчи» - «хумпорачй» оварда шудааст: он ки дар лашкархо ба кори хумпора мепардозад [4, ч. 7, 9954]. Худи калимаи «хумпора» дар лугатномаи Деххудо ба таври зайл тафсир шудааст: 1. Чизест хованмонанд, саркушода, ки кули мучавваф дар он ниханд ва пур аз оханреза намоянд ва ба ^алъа ё ки шахр андозанд, он кули баланд шавад ва бар замин расад фуру равад ва баъд аз лахзае барояд ва бипошад; ^исме туп бо лулаи кутох, ки пиёданизом хамл мекунад ва бо он ошёнаи мусалсали харифро аз му^обил бармедорад; 2. Гулулае ки дар хумпора ба кор меравад; 3. ^исми оташбозй, ки чун гулула ба хаво шавад ва он чо битаркад ва бештар ба рангхои мухталиф [4, ч. 7, 9954]. Калимаи «хумпора» дар «Фарханги тафсирии забони точикй» ёфт нашуд, лекин вожахои «тупандоз» ва «тупчй» ба хамин маъно оварда шудаанд [29, с. 366]. Лозим ба ёдоварист, ки вожаи «бомбардир» дар «Лугати русй-точикй» бо ду маънй омадааст: «1. (куцн.) тупзан, бомбардир; 2. Гамбуске, ки хангоми хатар захр мепошад» [20, с. 72].

Бояд ^айд намуд, ки калимаи «тупзан» ба маънои истилохи мавриди тахлил андаке мувофи^ меояд ва вожаи «хумпора», «хумпорачй» одатан дар сарчашмахои ^адимаи асримиёнагии точик ба нудрат дучор меояд ва ба тафсири Деххудо А. айният дорад.

Храмин тавр, тахлили маъноии чанде аз истилохоти харбии и^тибосй - аврупоизмхо ва тарчумаи онхо дар «Лугати русй ба форсй»-и Старчевский А. В. собит менамояд, ки вожахои мазкур имруз дар забони адабии точикй, алалхусус дар сохаи харбию бахрй истифода мешаванд, вале баъзе ба натори вожахои архаистй ё таърихй дохил шудаанд, ба монанди: «диждор», «амир-низом», «тартибсоз» баъзеи дигар «со^ибмансаб», «саркарда»

таFЙири маънй кардаанд. Ин раванд шаходати он аст, ки истилохоти сохаи мавриди назар

низ дар пайвастагии таркиби луFавии забони русй дар рушди доимй мебошад.

ПАЙНАВИШТ:

1. Белинский В. Г. Полное собрание сочинений: в 13 тт. - Москва: Изд-во Академии наук СССР, 1954. Т. 5.- 864 с.

2. Восканян Г. А. Русско-персидский словарь. - Москва: Русский язык, 1986. - 832 с.

3. Fаффоров Р. Забон ва услуби Рауим Цалил. - Душанбе: Дониш, 1966. - 225 с.

4. Деухудо Алиакбар / Лугатнома (Лугати энсиклопедй). Зери таурири Мууаммад Муъин ва Цаъфар Шауидй. Ношир: Муассисаи интишорот ва чопи донишгоуи Теурон (чопи дувум аз давраи цадид: 1377 у.), 1998. Ц. 3, 5, 7, 9.

5. Жеребило Т. В. Словарь лингвистических терминов / Изд. 5-е, испр. и доп. - Назрань: ООО «Пилигрим», 2010. - 486 с.

6. Зоуидов А. Таъсири забони русй ба калимасозии забони адабии тоцик / А. Зоуидов. -Хуцанд: Ношир, 2009. - 160 с.

7. Камолиддинов Б. Забон ва услуби Хрким Карим. - Душанбе: Ирфон, 1967. - 187 с.

8. Клевцова С. Д. Русско-персидский словарь. Учебный. Около 11000 слов /Под редакцией Г. А. Восканяна. С приложением краткого очерка фонетики и морфологии русского языка. - Худжанд: Ношир: Интишороти Хонзода. - 875 с.

9. Крылов Г. А. Этимологический словарь русского языка. - Санкт-Петербург: ООО «Полиграфуслуги», 2005. - 432 с.

10.Крысин Л. П. Толковый словарь иноязычных слов. - Москва:Эксмо, 2006. - 944 с.

11.Маллаева М. А. Аврупоизмуо дар «Кодекси циноятии Цумуурии Тоцикистон» // Ахбори ДДХБСТ. Силсилаи илмуои гуманитарй. -Хучанд, 2018. - №1 (74). - С. 127-134.

12.Маъсумй Н. Очеркуо оид ба инкишофи забони адабии тоцик. - Сталинобод: Нашрдавтоц, 1959. -379 с.

13.Маъсуми Н. Язык повести С. Айни «Смерть ростовщика» (К вопросу о развитии языка современной таджикской художественной прозы): автореф. дис... канд. филол. наук, -Сталинабад, 1954. - 32 с.

14.Набиева Р. Язык «Таърихи салотини Мангития» Мирзо Абдулазима Соми (лексика и морфология): автореф. дис...канд. филол. наук. - Душанбе, 1973. - 38 с.

15.Ниёзмууаммадов Б. Калимауои русй дар осори Аумади Дониш.//Забоншиносии тоцик. -Душанбе: Дониш, 1974. - С. 378-383.

16. Ожегов С. И., Шведова Н.Ю. Толковый словарь русского языка: 80 000 слов и фразеологических выражений / Российская академия наук. Институт русского языка им. В. В. Виноградова. - 4-е изд., дополненное. - Москва: ООО «А ТЕМП», 2010. - 874 с.

17.Олимцонов М. Вожауои русию аврупой дар забони тоцикй (дар мисоли ашъори Фарзона) // Сухан аз гавуариёни сухан -2.: Хуцанд: Нури маърифат, 2017. - С. 214-221.

18. Рауимй И. К. Лугати тафсирии калимауои хорицй. - Душанбе: 2023. - 972 с. // https://ravshanfikr.tj/lu-atnoma-o/mavodho/494-lu-ati-tafsirii-kalima-oi-khori.html (Санаи муроциат: 16.01.2024).

19.Рубинчик Ю. А. Персидско-русский словарь. - Мешхед, Иран. 2006. Т. 1 от i до j -784 с., Т. 2 от ^ до & -790 с. // .pdf (Санаи муроциат: 14.01.2024).

20.Русско-таджикский словарь /Под Ред. М. С. Асимова. - Москва: Рус. яз., 1985. - 1280 с.

21. Рустамов А. Забони русй. - забони муоширати байналмиллй - Душанбе: Маориф, 1988. - 76 с.

22.Сангова X.. Р. Забони лотинй ва асосуои истилоуоти тиббй. Васоити таълимй. -Душанбе: Эр-граф, 2017. - 263 с.

23. Сангова X. Р. Забони лотинй ва асосуои истилоуоти фарматсевти. Васоити таълимй. -Душанбе, 2014. -196 с. // file:///C:/Users/user/Downloads/rol-latinskogo-yazyka-v-razvitii-evropeyskih-yazykov%20(1).pdf (Санаи муроциат: 16.01.2024).

24. Сангова X. Р. Лугати лотини-руси-тоцикии истилоуоти тибби. - Душанбе: Эр-граф, 2018. - 224 с.

25. Сангова X. Р. Мавцеи забони лотинй дар инкишофи забонуои аврупои // Паёми донишгоуи омузгори. Бахши забоншиноси. 2018.-№3/75. - С. 190-193.

26. Словарь русского языка: В 4-х т. Под ред. А. П. Евгеньевой. - 4-е изд., - Москва: Рус. яз.: 1999. Т. 1 А - Й. 1985. -696 с., , Т. 2 К - О. 1986. -736 с., Т. 4 С - Я. 1988. -800 с.

27. Старчевский А. В. Переводчикъ съ русскаго языка на персидский. - / А. В. Старчевский Санктъ-Петербургъ. Типография и Литография А. Траншеля, Стремянная №12,1886. -173 с.

28. Толковый словарь русского языка. Под редакцией профессора Д. Н. Ушакова. - Москва: ОГИЗ, 1935-1940. Т. 1, 1935. -1566 с., Т. 2, 1938. -1040 с., Т. 4, 1940. - 1500 с.

29.Фаруанги тафсирии забони тоцики (иборат аз 2 цилд). - Душанбе: Пажууишгоуи забон ва адабиёти ба номи Рудаки, 2008. Ц. 1.- 950 с., Ц.. 2.- 897 с.

30. Фарщнги тоцики ба руси. Нашри дувум бо илова, такмил ва ислоу. - Душанбе: Пайванд, 2006. - 648 с.

31.Фасмер М. Этимологический словарь русского языка. В 4-х т. Т. 1 (А-Д). 1986. - 576 с., Т. 2 (Е-Муж). 1986. -672 с., Т. 3 (Муза-Сят). 1987. -832 с., Т. 4 (Т-Ящур). 1987. - 864 с. / Пер. с нем. и доп. О. Н. Трубачёва. - 2-е изд., стер. - Москва: Прогресс, 1986. - 672 с.

32. Хусейнов Х. Забон ва услуби «Одина»-и устод Айни. - Душанбе: Ирфон, 1973. - 256 с.

33.Шанский Н. М., Иванов, В. В., Шанская Т. В. Краткий этимологический словарь русского языка / Под ред. С. Г. Бархударова. — Москва : Просвещение, 1971. - 542 с.

34.Шаропов Н. Инкишофи лексикаи забони адабии тоцик бо терминуои уарби (1940-1945) /Н. Шаропов. - Душанбе: Дониш, 1970. - 56 с.

35.Шаропов Н. Калимауои русию интернатсионали дар забони адабии тоцик. - Душанбе: Дониш, 1972. - 170 с.

36. Шаропов Н. Пути развития лексики современного таджикского литературного языка: автореф. дисс... д-ра филол. Наук. - Баку, 1974. - 68 с.

37. Шаропов Н. Пути развития лексики современного таджикского литературного языка. - Душанбе: Дониш, 1988. - 136 с.

38.Шокиров Т. С. Адиб, забон ва услуб. - Душанбе: Адиб, 2001. - 175 с.

39.Шокиров Т. С. Забони тоцики ва имлои он.-Хуцанд: Дабир, 2021. - 347 с.

REFERENCES:

1. Belinsky V. G. Complete works: in 13 volumes. - M.: Publishing House of the USSR Academy of Sciences, 1954. - V. 5. - 864 pp.

2. Voskanyan G. A. Russian-Persian dictionary. -M. : Russian language, 1986 - 832 pp.

3. Gafforov R. Language and Style of Rahim Jalil. - Dushanbe: Donish, 1966. - 225 pp.

4. Dekhudo Aliakbar / Dictionary, (Encyclopedia dictionary). Edited by Muhammad Muin and Jaafar Shahidi. Noshir: University of Tehran Publishing and Printing Institution (second edition from the new era: 1377 h.), 1998. V. 3, 5, 7, 9.

5. Zherebilo T. V. Dictionary of Linguistic Terms. Ed. 5th, rev. and additional - Nazran: LLC "Pilgrim", 2010. - 486pp.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

6. Zohidov A. The Influence of the Russian Language on the Wording of the Tajik Literary Language / A. Zojidov. - Khujand: Noshir, 2009. - 160 pp.

7. Kamoliddinov B. Language and Style of Hakim Karim. - Dushanbe: Irfon, 1967. - 187pp.

8. Klevtsova S. D. Russian-Persian Dictionary. Training. About 11,000 words. Edited by G. A.

Voskanyan. With the appendix of a brief outline of the phonetics and morphology of the Russian language. Noshir: Khanzoda's publications -875 pp.

9. Krylov G. A. Etymological Dictionary of the Russian language. - St. Petersburg: LLC "Polygrafuslugi", 2005. -432 pp.

10. Krysin L.P. Explanatory Dictionary of Foreign Words. - M.: Eksmo Publishing House, 2006. - 944 pp.

11.Mallaeva M. A. Europeanisms in the "Penal Code of Republic of Tajikistan". -// Bulletin of TSULBP. Humanitarian Series №1 (74) 2018. -PP. 127-134

12.Masumi N. Essays on the Development of Tajik Literary Language. - Stalinabad: Nashrdavtoj., 1959. -379pp.

13.Masumi N. The Language of S. Aim's Story "The Death of a Moneylender" (On the issue of the development of the language of modern Tajik fiction). Author's abstract. dis. Ph.D. Philol. Sciences, - Stalinabad, 1954.-32pp.

14.Nabieva R. Language "History of Mangitiya Sultanate" by Mirzo Abdulazim Somi (lexis and morphology). Author's abstract. dis. .cand. Philol. Sciences, - Dushanbe, 1973. - 38pp.

15.Niyazmohammadov B. Russian Words in the Works of Ahmed Donish. // Tajik Linguistics -Dushanbe: Donish, 1974, -PP. 378-383.

16.Ozhegov S. I. and Shvedova N.Yu. Explanatory Dictionary of the Russian Language: 80,000 Words and Phraseological Expressions / Russian Academy of Sciences. Institute of Russian Language named by. V. V. Vinogradova. - 4th ed., supplemented. - M.: LLC "A TEMP", 2010. - 874pp.

17.Olimjonov M. Russian and European Words in the Tajik language (as an example of Farzona's poems) // Speech from the gems of speech -2.: Khujand: Nuri Marifat, 2017.-PP. 214-221

18.Rahimi I. K. Explanatory Dictionary of Foreign Words. - Dushanbe: 2023. - 972 pp. // https://ravshanfikr.tj/lu-atnoma-o/mavodho/494-lu-ati-tafsirii-kalima-oi-khori.html (Date of application: 16.01.2024)

19.Rubinchik Yu. A. Persian-Russian Dictionary. -Mashhad, Iran. 2006. V. 1 from ho J-784p., V. 2 from ch to i-790 p. // .pdf (Date of appeal: 01/14/2024)

20. Russian-Tajik Dictionary: Ed. M. S. Asimova. - M. : Rus. lang., 1985. - 1280 pp.

21.Rustamov A. Russian Language - the Language of International Communication - Dushanbe: Maorif, 1988. - 76pp.

22.Sangova H. R. Latin Language and Basics of Medical Terms. Educational Media. -Dushanbe: Er-graph, 2017. -263 pp.

23.Sangova H. R. Latin Language and Basics of Pharmaceutical Terminology. Educational media. - Dushanbe, 2014. -196 pp. //file:///C:/Users/user/Downloads/rol-latinskogo-yazyka-v-razvitii-evropeyskih-yazykov%20(1).pdf. (Date of application: 16.01.2024)

24. Sangova H. R. Dictionary of Latin-Russian-Tajik Medical Terms. - Dushanbe: Er-graph, 2018. - 224 pp.

25.Sangova H. R. The Position of the Latin Language in the Development of European Languages. - // Message from the teaching university. Department of Linguistics. 2018.-№3/75. - PP. 190-193

26. Dictionary of the Russian Language: In 4 volumes. Ed. A. P. Evgenieva. - 4th ed., - M. : Rus. Language: 1999. V. 1A - Y. 1985. -696p., V. 2 K- O. 1986. -736p., V. 4 C - Ya. 1988. -800p.

27.Starchevsky A.V. Translator from Russian into Persian. - / A. V. Starchevsky St. Petersburg. Typography and Lithography by A. Transchel, Stremyannaya №12, 1886. -173 pp.

28.Interpretation of Russian Language Dictionary. Edited by Professor D. N. Ushakov. - M. :

OGIZ, 1935-1940. V. 1, 1935. -1566p., V. 2, 1938. -1040p., V. 4, 1940. -1500p.

29.Interpretation of Tajik Language Dictionary (consisting of 2 volumes). - Dushanbe: Research Institute of Language and Literature named after Rudaki, 2008. V. 1.- 950 p., V. 2.- 897p.

30. Tajik-Russian Dictionary. The Second edition with additions, improvements and corrections. -Dushanbe: Link, 2006. - 648 pp.

31.Fasmer M. Etymological Dictionary of the Russian Language. In 4 vols. V. 1 (A-D). 1986. -576p., V. 2 (E-Mooj). 1986. -672p., V. 3 (Muza-Syat). 1987. -832pp., V. 4 (T-Yashur). 1987. -864 p. / Per. this is not so and add. O. N. Trubacheva. - 2nd ed., erased. - M. : Progress, 1986. - 672 pp.

32.Huseynov Kh. The Language and Style of "Odina" by master Ayni. - Dushanbe: Irfan, 1973.256 pp.

33.Shansky N. M., Ivanov, V. V., Shanskaya T. V. Brief Etymological Dictionary of the Russian Language /Ed. S. G. Barkhudarov. -M. : Education, 1971.-542pp.

34.Sharopov N. The Development of the Vocabulary of the Tajik Literary Language with Military Terms (1940-1945) /N. Sharopov. - Dushanbe: Donish, 1970. -56pp.

35.Sharopov N. Russian and International Words in Tajik l=Literary Language. - Dushanbe: Donish, 1972. - 170 pp.

36. Sharopov N. Ways of Development of Vocabulary of the Modern Tajik Literary Language. Author's abstract. dis. doc. Philol. Sciences, - Baku, 1974. - 68pp.

37.Sharopov N. Ways to Develop the Vocabulary of the Modern Tajik Literary Language. -Dushanbe: Donish, 1988. - 136pp.

38.Shakirov T. S. Writer, language and Style. - Dushanbe: Adib, 2001.-175pp.

39.Shakirov T. S. Tajik Language and its Spelling.-Khujand: Dabir, 2021.-347pp.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.