Научная статья на тему 'ХУСУСИЯТҲОИ КОРБУРДИ ФЕЪЛҲОИ ИҚТИБОСИИ ЮНОНИВУ ҲИНДИВУ ФОРСӢ ДАР ЗАБОНИ АНГЛИСӢ'

ХУСУСИЯТҲОИ КОРБУРДИ ФЕЪЛҲОИ ИҚТИБОСИИ ЮНОНИВУ ҲИНДИВУ ФОРСӢ ДАР ЗАБОНИ АНГЛИСӢ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
15
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
феълҳои иқтибосӣ / забони англисӣ / воҳиди луғавӣ / таркиби луғавӣ / забони миёнарав / забони арабӣ / забони юнонӣ / borrowed verbs / English language / lexical units / lexical content / language-mediator / Arabic language / Greek language

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Азимова Матлюба Нуриддиновна, Набиҷонова Зебохон Абдуғафуровна

Дар заминаи маводи аз баъзе луғатномаҳои тарҷумавии англисиву тоҷикӣ гирдоварда хусусиятҳои истифодаи феълҳои юнониву ҳиндиву форсӣ дар забони англисӣ мавриди таҳлил қарор гирифтааст. Се ҷиҳати корбурди чунин иқтибосҳо дар забони англисӣ мавриди таваҷҷӯҳ қарор додааст: 1) замон ва сабабҳои дохилшавии иқтибосҳои юнониву ҳиндиву форсӣ; 2) тарзи роҳёбии феълҳои ҳар се забони номбурда ба англисӣ; 3) доираи маъноии онҳо. Зикр шудааст, ки чунин иқтибосҳо дар даврони мухталиф ба воситаи як ё якчанд забони миёнарав ва ба чанд маъно ба таркиби луғавии забони англисӣ иқтибос шудаанд. Хулоса карда мешавад, ки иқтибосҳои дар забони англисӣ вуҷуддошта аз ҷиҳати мансубияти забониашон мухталиф буда, миқдори зиёди онҳо ба лотиниву юнонӣ тааллуқ доранд, қисми камашон мансуб ба забонҳои арабӣ, фаронсавӣ, немисӣ, ҳиндӣ, итолиёвӣ, скандинавӣ, форсӣ-тоқикӣ ва монанди инҳо мебошанд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PECULIARITIES OF THE USE OF BORROWED GREEK, HINDI AND PERSIAN VERBS IN ENGLISH

Peculiarities of the use of Greek, Hindi and Persian borrowed verbs in English are reviewed on the basis of material collected from English and Tajik dictionaries. The three aspects of the use of such borrowings in English are analyzed: 1) the period and reasons of the use of Greek, Hindi and Persian borrowings; 2) the ways of introduction of verbs of the three above languages into English; 3) their semantic range. It is emphasized that such borrowings were borrowed into English through one or several mediator languages with several lexical meanings in a certain period of English language. It is concluded that borrowed words in English are different by their linguistic affiliation, most of them belong to Latin and Greek, but some of them belong to Arabic, French, German, Hindi, Italian, Scandinavian, Persian-Tajik and other languages.

Текст научной работы на тему «ХУСУСИЯТҲОИ КОРБУРДИ ФЕЪЛҲОИ ИҚТИБОСИИ ЮНОНИВУ ҲИНДИВУ ФОРСӢ ДАР ЗАБОНИ АНГЛИСӢ»

5.9.8 (10.02.20) ТЕОРЕТИЧЕСКАЯ, ПРИКЛАДНАЯ И СРАВНИТЕЛЬНО-СОПОСТАВИТЕЛЬНАЯ ЛИНГВИСТИКА 5.9.8 ЗАБОНШИНОСИИ НАЗАРИЯВЙ, АМАЛЙ ВА МУЦОИСАВЙ- ЦИЁСЙ 5.9.8 THEORETICAL, APPLIED AND COMPARATIVE LINGUISTICS

УДК 811.111

DOI 10.24412/2413-2004-2023-3-104-110

ХУСУСИЯТХрИ КОРБУРДИ ФЕЪЛУОИ ИЦТИБОСИИ ЮНОНИВУ ЩНДИВУ ФОРСИ ДАР ЗАБОНИ АНГЛИСИ

Азимова Матлюба Нуриддиновна, д.и.ф., профессори кафедраи забоншиносй ва типологияи муцоисавии факултети забонуои хориции МДТ "ДДХба номи академикБТафуров"; Набицонова Зебохон Абдугафуровна, муаллими калони кафедраи забоншиносй ва типологияи муцоисавии факултети забонуои хориции МДТ "Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи академикБТафуров" (Хуцанд, Тоцикистон)

Азимова Матлюба Нуриддиновна, д-р филол. наук, профессор каф. языкознания и сопоставительной типологии ф-та иностранных языков ГОУ "ХГУ им. акад. Б.Гафурова"; Набиджанова Зебохон Абдугафуровна, ст. преподаватель каф. языкознания и сопоставительной типологии ф-та иностранных языков ГОУ "ХГУ им. акад. Б.Гафурова" (Худжанд, Таджикистан)

Azimova Matluba Nuriddinova, professor of the department of linguistics and comparative typology of the faculty of foreign languages, SEI "Khujand State University named after academician B. Gafurov "; Nabijonova Zebokhon Abdugafurovna, senior lecturer of the department of linguistics and comparative typology of the faculty of foreign languages, SEI "Khujand State University named after academician B. Gafurov " (Khujand, Tajikistan) e-mail: zebosecretary@list.ru

Дар заминаи маводи аз баъзе лугатномауои тарцумавии англисиву тоцикй гирдоварда хусусиятуои истифодаи феълуои юнониву уиндиву форсй дар забони англисй мавриди таулил царор гирифтааст. Се цщати корбурди чунин ицтибосуо дар забони англисй мавриди таваццуу царор додааст: 1) замон ва сабабуои дохилшавии ицтибосуои юнониву уиндиву форсй; 2) тарзи роуёбии феълуои уар се забони номбурда ба англисй; 3) доираи маъноии онуо. Зикр шудааст, ки чунин ицтибосуо дар даврони мухталиф ба воситаи як ё якчанд забони миёнарав ва ба чанд маъно ба таркиби лугавии забони англисй ицтибос шудаанд. Хулоса карда мешавад, ки ицтибосуои дар забони англисй вуцуддошта аз циуати мансубияти забониашон мухталиф буда, мицдори зиёди онуо ба лотиниву юнонй тааллуц доранд, цисми камашон мансуб ба забонуои арабй, фаронсавй, немисй, уиндй, итолиёвй, скандинавй, форсй-тоцикй ва монанди инуо мебошанд.

Калидвожа^о: феълуои ицтибосй, забони англисй, воуиди лугавй, таркиби лугавй, забони миёнарав, забони арабй, забони юнонй

ОСОБЕННОСТИ УПОТРЕБЛЕНИЯ ЗАИМСТВОВАННЫХ ГРЕЧЕСКИХ, ХИНДИ И ПЕРСИДСКИХ ГЛАГОЛОВ В АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКЕ

PECULIARITIES OF THE USE OF BORROWED GREEK, HINDI AND PERSIAN VERBS IN ENGLISH

Особенности употребления в английском языке греческих, хинди и персидских заимствованных глаголов рассматриваются на основе материала, собранного из английских и таджикских словарей. Исследуются три аспекта использования подобных заимствований в английском языке: 1) период и причины употребления греческих, хинди и персидских заимствований; 2) способы проникновения глаголов из трех указанных языков в английский язык; 3) их семантические ряды. Подчеркивается, что подобные заимствования в определенные периоды функционирования английского языка проникали в него через один или несколько языков-посредников и в нескольких лексических значениях. Делается вывод, что заимствованные слова в английском языке различны по языковой принадлежности, большая их часть относится к латыни и греческому языку, а некоторые из них принадлежат арабскому, французскому, немецкому, хинди, итальянскому, персидско-таджикскому и другим языкам.

Ключевые слова: заимствованные глаголы, английский язык, лексические единицы,

лексический состав, язык-посредник, арабский язык, греческий язык

Peculiarities of the use of Greek, Hindi and Persian borrowed verbs in English are reviewed on the basis of material collected from English and Tajik dictionaries. The three aspects of the use of such borrowings in English are analyzed: 1) the period and reasons of the use of Greek, Hindi and Persian borrowings; 2) the ways of introduction of verbs of the three above languages into English; 3) their semantic range. It is emphasized that such borrowings were borrowed into English through one or several mediator languages with several lexical meanings in a certain period of English language. It is concluded that borrowed words in English are different by their linguistic affiliation, most of them belong to Latin and Greek, but some of them belong to Arabic, French, German, Hindi, Italian, Scandinavian, Persian-Tajik and other languages.

Key-words: borrowed verbs, English language, lexical units, lexical content, language-mediator, Arabic language, Greek language

Баробари дучор омадан бо калимахои таркиби лугавии хар забон аввалин фикре, ки дар майнаи сар пайдо мешавад, аз кучо сарчашма гирифтани он мебошад, зеро хар кас мехохад, ки бо "тарчумаи хол"-и хар як вохиди лугавй ошной дошта бошад. Ба хамин нукта ишора карда профессор X. Мачидов навиштааст, ки "мундаричоти хар як вожаи чудогонаи таркиби лугавй ба чуз ифодаи маънохои лугавй боз маълумоти нихоят мухимро нисбати пайдоишу маншаъ, мавридхои истеъмол ва хамнишинии он махфуз медорад. Махсусан, масъалаи маншаи калимахо нихоят диккатангез буда, он на факат таваччухи мухаккикони забон, балки хар як шахси бомаърифатро ба худ чалб мекунад" [2, с. 92].

Агар аз ин чихат таркиби лугавии забони муосири англисй аз назар гузаронида шавад, маълум хохад гардид, ки ба чуз калимахои аслии он забон як катор вохидхои лугавиро иктибосхо аз забонхои лотинй, фаронсавй, скандинавй, келтй (уелй, шотландй), немисй, голландй, итолиёвй, испанй, португалй, русй, арабй, форсй-точикй ва монанди инхо дар бар гирифтаанд [6, с. 87-101].

Бояд гуфт, ки тамоми чунин иктибосхо дар як замони муайян аз як забон ба дигар ворид нашуда, хар кадоме бо сабабхои мухталиф дар даврони гуногун дохил гардидаанд. Мухаккикони рус Н. Н. Амосова, Е. В. Семенова, Н. В. Немчинова ва Н. В. Фомина ба замони рохёбии унсурхои лугавии бегона мисли лотинй, юнонй, фаронсавй ва монанди инхо ба забони англисй дахл намуда, ба ходисахои хазорсолахои пешазмелодй ва асрхои мелодй вобаста будани онхоро таъкид кардаанд [6, с. 9].

Сермаъноии калима инсонро водор месозад, ки дар вакти муошират бо микдори махдуди унсурхои лугавй теъдоди номахдуди маънову мазмунро ифода намояд, ба ин восита на танхо

«ВЕСТНИК ТГУПБП», выпуск 3 (96), 2023

маънохои маълум, балки фикри номаълумро низ хабар дихад ё худ фахмида гирад. Сермаъной дар чараёни муттасили такомули забон карор дошта, на танхо боиси нофахмй мешавад, балки, баръакс, ба инсон барои дарки маънову мазмуни нав мадад карда, шарти хатмии инкишоф ва такомули забону тафаккур ба шумор меравад. Мухаккик А. Л. Пумпянский рочеъ ба доираи маъноии унсурхои лугавй кайд мекунад, ки "сермаъной-омофония- аз замони хеле кадим вучуд дошта, дар муддати хазорсолахо хамчун принсипи сифативу микдории забону тафаккур давом ёфта меояд. Дар ин хусус далелхои чунин забонхои бостонй, мисли шумерй, сурёнй, форсй, хитой, тунгусй вучуд доранд" [5, с. 123]. Баъд у ба сифати мисол аз забони шумерй калимаи kur-ро оварда кайд намудааст, ки он маънохои "замин", "кишвар" ва "кух"-ро дошт, дар забони мисрии кадим омофони [х — п—р] хамчун феъл ва исм мутаносибан маънохои "будан" ва "гамбуски саргингелон"-ро ифода мекард, омофони [м — н — х] маънохои "папирус", "чавон" ва "мум"-ро дошт. Табиист, ки сермаъноии унсурхои лугавй ба юнонихои кадим низ хуб ошно буд.

Аз тахлили робитаи калима бо маъно Арасту ба хулосае омада буд, ки камии микдори калима дар мукоиса бо маъно сабаб гардид, ки бар души айни як унсури лугавй маънохои бисёр бор карда шавад.

Чунин хусусиятро доро будани калима ба олимони араби асрхои X—XI низ маълум буда, онхо низ таъкид намудаанд, ки теъдоди маъно бо микдори калимахо мувофикат намекунад, зеро маъно бехудуд буда, теъдоди вохидхои лугавй бо сабаби бо теъдоди ками овозхо сохта шуданашон махдуд аст. Сабаби асосии сермаъной ба гуногунсамтии хакикати объективй алокаманд мебошад" [5, с. 123].

Хусусияти мухимми таркиби лугавии забони англисй хамин аст, ки 70%-и таркиби лугавияшро, чунонки кайд гардид, калимахои иктибосии лотинй, юнонй, фаронсавй, скандинавй ва забонхои романй ташкил мекунанд.

Калимахои юнонй ба забони англисй дар якчанд давра дохил шудаанд. Вуруди кабати нисбатан кадими онхо ба замоне мувофик меояд, ки тоифахои германии англхо, саксхо, ютхо ва фирзихо пеш аз хичраташон ба Британия бо римихо дар муносибати тичоративу харбй карор доштанд. Махз дар ин давра аз забони юнонй тавассути забони лотинй ба англисй калимахои ифодакунандаи маданияти моддй рох ёфтанд.

Н. Н. Амосова низ дар натичаи омухтани рохи воридгардии як кисми иктибосхои лотинй ба англисй ба хулосаи зерин омадааст: «Бисёр иктибосхои лотинй дар забони англисй асли юнонй доранд.Чунин унсурхои лугавй дар вакташ аз забони юнонй ба лотинй ворид шуда, дар шакли лотинишуда ба таркиби лугавии забони англисй рох ёфтаанд» [1, с. 113].

Вокеан, микдори фаровони ин гуна унсурхои лугавй ба воситаи забонхои лотинй (мисли abbot, bishop), фаронсавй (монанди fancy) вориди ин забон шуданд. Давраи сеюм ё мавчи охирини чунин иктибосхо неологизмхои замони муосир монанди idea encephalopathy, apocalypse мебошанд, ки дар таркиби худ решахои юнонй доранд.

Бояд гуфт, ки иктибосхои юнонй махсусан дар ду давраи инкишофи забони англисй бештар ба ин забон ворид гардидаанд:

1) Дар давраи мавчуд будани забони англисии миёна (аз соли 1066-ум). Махз дар ин давра ба забони англисй аз юнонй унсурхои лугавии навъи frenzy, method, logic ва г.-хо дохил шуда, аввал ба як маъно ва баъдан ба чанд маънои дигар истифода гардиданд.

2) Аз асри XVI ба ин тараф низ мавчи воридгардии иктибосхои юнонй ба англисй давом карда, калимахои навъи fact, detection, axiom ба ин забон рох ёфтанд.

Дар худуди асрхои XVII-XIX ва XX низ рохёбии иктибосхои юнонй ба назар расад хам, он мисли даврони пешин фаъол набуд.

Серия гуманитарных наук

Баррасии доираи маъноии унсурхои лугавии мансуб ба феъл нишон дод, ки онхо бештар ба як маъно вориди забони англисй шуда, мивдори хеле ночизашон хусусияти сермаъной касб кардаанд. Ба силсилаи калимахои якмаъно метавон вохидхои лугавии analyse [юн. analysis-7, с. 29; 11, с. 36] "тахлил кардан, баррасй кардан, хал кардан" [9, с. 52; 8, с. 38], dynamite [юн. dynamis -7, с. 105; 11, с. 230] "тарконидан" [9, с. 275; 8, с. 167], gangrene [юн. gangraina -7, с. 74; 11, с. 113] "гирифтори гангрена шудан; фасод кардан / шудан" [8, с. 238], hysterics [юн. hysterikos -11, с. 208] "ба вачд омадан" [8, с. 286], mimic [юн. mimikos-7, с. 196; 11, с. 321] "масхара / та^лид кардан" [9, с. 522; 8, с. 397], paralyse [юн. paralysis -11, с. 370] "фалач кардан / шудан; аз кор андохтан" [9, с. 587; 8, с. 455], parody2 [юн. parodia -7, с. 227; 11, с. 373] "ба сурати хазл даровардан" [9, с. 588; 8, с. 456], phone2 [юн. phone -11, с. 547] "телефон кардан, занг задан" [9, с. 604; 8, с. 467] ва монанди инхоро дохил кард.

Намунаи феъли сермаъно унсури лугавии practice [юн. practikos -7, с. 245; 11, с. 405] аст, ки ифодакунандаи маънохои: 1) амалй / ичро кардан; 2) маш^ кардан; 3) машгул шудан, кор кардан [9, с. 627; 8, с. 481] мебошад.

Чунин хусусият ба щтибосхои юноние низ хос аст, ки ба забонуои дигар ба воситаи забони арабй ворид шудаанд. Сабаби аввали ба забони арабй дохилгардии ин гуна унсурхри лугавй ба тарчума шудани асархои юнониён ба он забон вобаста аст. Чунончи, калимаи malagma-и юнонй ба арабй дар шакли ал-малгам и^тибос гардида, ба забонхои аврупой, аз чумла англисй ба гунаи amalgam рох ёфтааст [4, с. 86]. Англисизабонхо бо усули ба amalgam хамрохнамоии пасванди -ate феъли amalgamate-ро сохтаанд, ки дорои ду маъно: 1) пайваст кардан, пайвастан, ба хамдигар бастан; 2) васл шудан, чорй шудан, рехтан [9, с. 50] мебошад.

Феъли gypsum намунаи дигари чунин и^тибосхост, ки асли он gypsos-и юнонй буда, ба арабй ба сасаби дар он забон набудани овози "г"дар шакли цпбс ворид гардида [4, с. 89], маънояш «гач ба кор бурдан, гачкорй кардан» [9, с. 384] аст.

Баъзеи чунин вохидхои лугавй пеш аз он ки аз юнонй ба таркиби лугавии забони англисй рох ёбанд, дар чанд забон сайр кардаанд. Чунин хусусияти ин гуна и^тибосхоро дар назар дошта, профессор X. Мачидов навиштааст, ки «калимахои забон чун сохибони онхо мунтазам дар такопуянд, аз як махал ба махали дигар, аз як кишвар ба кишвари дигар инти^ол меёбанд, дар забонхои дигар худро мутоби^ мекунанд, ба маънохои нави тару тоза сохиб мешаванд. Хамин аст, ки дар таркиби лугавии хар як забони чудогона ^абатхои мухталиф-баробари лугати и^тибосии дар замонхои ^адим воридшуда вожахои тозаи дируз тавлидёфтаро низ мушохида кардан мумкин аст» [2, с. 224].

Мисоли чунин калимахои сайёр caper аст, ки сарчашмааш kapparis-и юнонй буда, аз он ба арабй дар шакли каббор ва баъдан ба испанй ба гунаи alcaparra ворид шудааст [4, с. 87]. Англисхо caper-ро ба маънои «частухез кардан, шодй ва пойкубй кардан» [9, с. 136] ба кор мебаранд.

Хамин тавр, калимахои юнонй ба таркиби лугавии забони англисй гох бевосита ва гох ба воситаи забонхои дигар ба як ё чанд маъно ворид шуда, дар ифодаи мушаххаси марому ма^сади ахли ^алам мадад кардаанд.

Инчунин дар забонхои чахон як ^атор калимахое вучуд доранд, ки сарчашмаашон ба забони хиндй мерасанд. Чунин унсурхои лугавй пас аз рохёбияшон аз руйи ^оидаи маъмул аз чихати овозиву грамматикй ба он забонхо мутоби^ шуда, маънояшон низ ба тахаввул дучор гардидааст. Барои рохёбии ин гуна калимахо на^ши забони форсии точикй калон мебошад. Дар ин хусус профессор X. Мачидов чунин андеша дорад: "Ба тавассути форсии точикй...калимахои зиёди забонхои Шар^ ба юнонй ва арабй ва аз онхо ба забонхои аврупой

_«ВЕСТНИК ТГУПБП», выпуск 3 (96), 2023

ворид шудаанд. Калимахои аслан хиндии зумуррад ба маънои "санги гаронбахои сабзранг", мушк "моддаи сиёхи хушбуй, ки аз нофаи оху мегирифтанд, лок "ранги сурхе, ки аз шираи баъзе дарахтон хосил мешуд" ва монанди инхо, ки хануз пеш аз истилои араб ба гузаштаи форсии точикй ворид шуда буданд, баъдтар ба юнонй ва хело баъд ба арабй дохил мешаванд. Добили таваччух аст, ки чунин калимахо аз юнонй ба забонхои дигари Аврупо ва бо воситаи забонхои аврупой ба забонхои мухталифи олам ворид мешаванд" [2, с. 227].

У. У. Монтгомерй асли баромади калимаи цанд, цанди-ро арабй хисоб карда, дар шакли candy ба забони англисй воридгардияшро ишора намудааст [4, с. 87]. Ин калима хамчун феъл дар забони англисй маънои "ширин кардан, шакарсон кардан, дар шакар пухтан" [9, с. 134]-ро дорад.

Бояд гуфт, ки вобаста ба решаи аслии ин вохиди лугавй мухаккикон назари дигар доранд. Масалан, дар яке аз тахкикотхо доир ба сарнавишти ин калима чунин омадааст: "Ин калима (канд- Н.З.) муарраби ганд буда, аз khanda-и санскрит аст, ки дар забони номбурда он ба маънии китъа ё пора, махсусан пораи канд...ба кор мерафт. Дар баъзе забонхои аврупой имруз ин вохиди лугавй дар шаклхои qandi (франсузй), kandu (англисй), kandito (немисй) дар истифода аст. Ба гумони мо, калимахои конфет, кондитер-и русй низ бо он хамрешаанд" [7, с. 414].

Бархе аз ин гуна вохидхои лугавй аз забони санскрит ба лотинй ва пас аз он ба англисй иктибос гардидаанд. Масалан, сарчашмаи калимаи ginger ба забони санскрит расида, аввал ба арабй дар шакли занцабил ва баъдан ба лотинй ба ду гуна: gingiber, zingiber ва аз он ба забонхои аврупой, аз чумла ба англисй ворид шуд [4, с. 89] ва хамчун феъл ба маънохои: 1) занчабил задан ба...; 2) рухбаланд кардан [9, с. 365] истифода гардид.

У.У. Монтгомерй асли унсури лугавии sugar-ро низ аз sharkara-и забони санскрит хисоб мекунад ва интикол ёфтанашро ба арабй дар шакли суккар ва баъдан ба фаронсавй кайд менамояд [4, с. 91]. Sugar-ро англисизабонхо ба маънои «шакар задан, бо шакар омехтан, ширин кардан» [9, с. 807] ба кор мебаранд.

Забони точикй хамчун забони кадиму тавоно дар инкишоф ва бойгардии аксари забонхои дунё сахми назаррас гузошта, калимахои он ба сифати унсурхои лугавии сайёр дар садхо забон дар шаклу маънохои ба худ хос то имруз истифода мешаванд. Профессор X. Мачидов оид ба макому мавкеи ин забон дар байни забонхои чахон мулохиза ронда чунин навиштааст: "Вожахои фаровони форсии точикй ва калимахои иктибосии таркиби он ба забонхои мухталифи олам- юнонй, лотинй, арабй, хиндй, хитой, арманй, гурчй ва ба тавассути онхо ба забонхои дигари гарбу шарк интикол ёфтаанд. Мувофики маълумоти лугатхои муътамади этимологй, имруз дар олам цариб забоне нест, ки калимахои форсии тоцикиро надошта бошад (таъкиди мо-Н.З.). Онхо аз даврахои хеле кадим мунтазам ба забони юнонй кабул шуда меоянд...ва...аз он ба забонхои дигари Аврупо ва Шарк интикол ёфтаанд. Чунин иктибосоти кадимии форсии точикиро дар забонхои хиндй, арабй, гурчй, арманй ва дигархо низ пайдо кардан мумкин аст" [2, с. 226-227].

Яке аз ин гуна унсурхои лугавй шоу аст, ки ба арабй иктибос гардида, баъдан дар катори чанд забони аврупой ба англисй низ дар шакли check рох ёфтааст [4, с. 87].

Англисизабонхо калимаи номбурдаро хамчун феъл дар ифодаи хафт маъно ба кор мебаранд: 1) боздоштан, чилавгирй кардан; 2) санчидан, назорат кардан; 3) мувофик будан; 4) кишт додан дар бозии шохмот; 5) бозистодан; 6) аломати V-ро ба кор бурдан; 7) рахнадор кардан, шикоф кардан [9, с. 151].

Бояд гуфт, ки check ба маънои сеюм танхо дар забони англисии америкой мавриди истифода карор дорад, ба маънои чорум хамчун истилохи шохмотбозй ва ба маънои шашум ба сифати истилохи риёзиёт ба кор меравад.

У. У. Монтгомери асли баромади шоуро форсй хисоб мекунад, вале сарчашмаи шоумотро бошад, ба арабй мансуб медонад ва ^айд мекунад, ки дар забонуои аврупой, аз чумла англисй ин вохиди лугавй дар шакли checkmate [4, c. 87] дучор меояд. Ба гумони мо, ба арабй тааллу^ доштани шоумот шубхаовар менамояд, зеро дар он решаи калимаи точикии шоу мавчуд аст.

Англисхо checkmate-ро хамчун феъл ба маънохои: 1) мот кардан, кишт додан ва мот кардан; 2) комилан шикаст додан [9, с. 151] истифода менамоянд.

Иддае аз ин гурухи унсурхои лугавй дар забони англисй дар ду мувозй ба кор рафтаанд. Чунончи, табуроки форсй-точикй ба англисй дар шаклхои tambour \ tambourine и^тибос гардида [4, с. 92], хамчун феъл маънои "табла навохтан"-ро дорад [9, с. 823].

Баъзан чунин калимахо то замони ба таркиби лугавии забони англисй воридгардияшон дар чанд забон сайр карда, хам аз чихати шакл ва хам аз лихози маъно тагйир ёфтаанд. Масалан, калимаи ганц-и форсй-точикй аввал ба арабй дар шакли канз, баъдан ба забони лотинй ба гунаи gaga, ба итолиёвй ба сурати gazzetta ворид шуда, нихоят ба англисй дар шакли gazette дохил гардидааст [4, с. 89].

Дар забони англисй ин калима дар ифодаи маънои "дар мачалла ё рузномаи расмй эълон кардан" [9, с. 360] ба кор меравад.

И^тибосхои дар забони англисй вучуддошта аз чихати мансубияти забонияшон мухталиф буда, мивдори зиёди онхо ба лотиниву юнонй тааллу^ доранд, ^исми камашон мансуб ба забонхои арабй, фаронсавй, немисй, хиндй, итолиёвй, скандинавй, форсй-точикй ва монанди инхо мебошанд.

Дар аксар маврид хама маънохои унсурхои и^тибосии дар забони англисй вучуддошта дар доираи забони адабй ба кор рафта, дар холатхои истисной баъзеяшон дар нущи англисзабонхои Амрико ё дар услуби гуфтугуй истифода мегарданд.

ПАЙНАВИШТ

1. Амосова Н.Н. Этимологические основы словарного состава современного английского языка /Н.Н. Амосова. - Москва: Изд-во литературы на иностранных языках, 1956. - 218 с.

2. Мацидов Х.Сеури сухани форсии тоцикй /X Мацидов. - Душанбе, 2014. - 351 с.

3. Мамадназаров А. Фаруанги англисй-тоцикй / М. Мамадназаров. - Душанбе: Эр-граф, 2011. - 1015 с.

4. Montgomery W. W. Islamic Surveys. The influence of Islam on medieval Europe. Edinburgh at the University Press. 1972. - 125 p.

5. Пумпянский А. Л. О принципе языковой многозначности / А. Л. Пумпянский // Вопросы языкознания. - Москва: Издательство АН СССР, 1983. - № 1.- С. 122-130.

6. Семенова Е.В., Немчинова Н.В. Лексикология английского языка: учебное пособие. -Красноярск, 2019. - 152 с.

7. Хасанзода А. Асолати забон ва мауорати баён (мацмуаи мацолоти мунтахаб). -Хуцанд: Ношир, 2018. - 515 с.

8. Цамшедов П. Фаруанги англисй-тоцикй бо роунамои вожагони тоцикй / П. Цамшедов, Т. Розй (Шарипов). Чопи аввал. - Душанбе: Пайванд, 2005. 681 с. Замимауо (С. 682-1202).

9. Фомина Н.В. Лексикология английского языка. Курс лекций. - Москва: МАДИ, 2018. - 95 с.

10.Шарифов В. Лугати тафсирии калимауои русй-интернатсионалй. - Душанбе: Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи советии тоцик. 1984. - 376 с.

11. Словарь иностранных слов. - Москва: Русский язык, 1989. - 620 с.

«BECTHHK Trynsn», ebinycK 3 (96), 2023

REFERENCES:

1. Amosova N.N. Etymological foundations of the vocabulary of modern English. -Moscow: Publishing house literature in foreign languages, 1956. -218 p.

2. Majidov H. Magic of Tajik Persian speech. - Dushanbe, 2014.-351p.

3. Mammadnazarov A. English-Tajik dictionary /M. Mamadnazarov. Dushanbe: Er-graf, 2011. -1015p.

4. Montgomery W. W. Islamic Surveys. The influence of Islam on medieval Europe. Edinburgh at the University Press. 1972.-125p.

5. Pumpyansky A. L. On the principle of linguistic polysemy / A. L. Pumpyansky // Questions of linguistics. -Moscow: Publishing house of the Academy of Sciences of the USSR, 1983, No. 1.-S. 122-130.

6. Semenova E.V., Nemchinova N. V. Lexicology of the English language. Manual. - Krasnoyarsk. 2019. -152p.

7. Hasanzoda A. Originality of the language and the skill of expression (a collection of selected articles). - Khujand: Noshir, 2018. -515 p.

8. Jamshedov P. English-Tajik dictionary with the guide of Tajik vocabulary / P. Jamshedov, T. Razi (Sharipov). First edition. Dushanbe: Paivand, 2005. 681 p. (P. 682 - 1202).

9. Fomina N. V. Lexicology of the English language. Lecture course. -Moscow: MADI, 2018. - 95p. 10.Sharifov V. Interpretive dictionary of Russian-international words. - Dushanbe: Chief

Scientific Editor of Tajik Soviet Encyclopedia. 1984. - 376p. 11.Dictionary of foreign words. -Moscow: Russkiy yazik, 1989. - 620p.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.