CC BY
16
УДК 81 ББК 81.2-7
САРНАВИШТИ ЧАНД ВОЖАИ ФАРОМУШШУДАИ ТОЧИКИА СЛ ДАР ЗАБОНИ АНГЛИСИ
СУДЬБА НЕСКОЛЬКИХ ЗАБЫТЫХ ИСКОННО ТАДЖИКСКИХ СЛОВ В АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКЕ
THE FATE OF SOME FORGOTTEN PRIMORDIAL TAJIK WORDS IN THE ENGLISH LANGUAGE
Хикматуллоева Наимахон Анвархоцаевна,
унвонцуи кафедраи забони тоцикии МДТ «ДДХ ба номи акад. Б. Гафуров» (Тоцикистон, Хуцанд)
Хикматуллоева Наимахон Анварходжаевна,
соискатель кафедры таджикского языка ГОУ «ХГУ им. акад. Б. Гафурова» (Таджикистан, Худжанд)
Khikmatulloyeva Naimahon Anvarkhodjayevna, claimant for candidate degree of the Tajik Language Department under the State Educational Institution "KhSU named after acad. B. Gafurov" Tajikistan, Khujand
Калидвожа^о: вомвожа, дублетуои этимологи, решашиноси, забони миёнарав, мувози,
циёфаи овозии калима, забони форсии цадим, форсии миёна
Мацола ба масъалаи вожауои дар худи забони асл фаромушшуда, вале дар забони англисй мустаъмал бахшида шудааст. Муаллиф дар заминаи маводи аз ду забони бо уамдигар хеш: тоцикй ва англисй муайян кардааст, ки сарвати лугавии дар забони умумиэронй цойдошта дар даврони баъдии инкишоф дар бархе аз забонуои аз он зуууркарда, ба хусус тоцикй аз байн рафтанд, аммо дар иддаи дигар, амсоли забони англисй уамчун унсуруои ицтибосй пойдор монданд. Аз таулили масъалаи мазкур муаллиф ба бардоште расидааст, ки вижагии мауфузмонии чунин аносири лугавии эрониасл, ба хусус тоцикй дар забони англисй ягона набуда, балки ощо мухталиф уастанд. Дар натицаи пажууиши муаллиф ба хулосае омадааст, ки аглаби ицтибосуои тоцикии дар забони англисй мавцуда тавассути як ё ду забони миёнарав ба таркиби лугавии он забон роу ёфтаанд.
Ключевые слова: заимствованные слова, этимологические дублеты, этимология, языки-посредники, параллели, фонетический облик слова, древнеперсидский язык, среднеперсидский язык
Произведен анализ персидско-таджикских слов, забытых в языке оригинала, но сохранившихся в английском языке.На основе фактологического материала двух родственных языков - таджикского и английского - определяется, что лексические единицы, существовавшие в общеиранском языке, в дальнейшие периоды развития исчезли из таджикского языка, но сохранились в качестве заимствованных элементов в английском языке. Сохранение указанных исконно иранских элементов в английском языке обусловлено разными причинами. Делается вывод, что большинство таджикских заимствований, существующих в английском языке, проникли в словарный состав этого языка через один или два языка - посредника.
Key words: borrowed words, etymological doublets, etymology, languages-mediators, parallels, phonetical sounding of word, Old Persian, Middle Persian
The article dwells on the analysis of Persian-Tajik words forgotten in the language of the original, but preserved in the English language. Designing on the premise of the factological materials of the two cognate languages - Tajik and English, the author of the article determines that lexical units which existed in the common Iranian language disappeared from the Tajik language throughout farther periods of evolution, but preserved in the English language as borrowed elements. Retainment of the primordial Iranian elements in the English language is preconditioned by different reasons. The inference is made that the majority of Tajik borrowings existing in the English language penetrated into its basic stock of words through one or two languages-mediators.
Забони точикй дар катори забонхое карор дорад, ки аз кадимулайём бо чанде аз забонхои дунё робитаи устувор дошта, баробари аз онхо кабул намудани унсурхои муайяни лугавй худ низ барои ганигардии луготи дигар забонхо накши шоиста гузоштааст. Ниёгони шарофатманди мо бо забони хеш тавонистанд нишон диханд, ки забони модарияшон бо сабаби решаи басо кухан доштанаш имкони ифодаи падидахои тозаи чахони донишро тавассути калимаву иборахои худй дорад. Ин аст, ки аз хамон гузаштаи дур то имруз ба аксари забонхои дунё зеботарин вожахои гуногунсохти ин забон рох ёфтаанд.
Як сабаби асосии рохёбии дастаи калони калимаву ибороти забони точикй ба забонхои гайр ба доманаи пурвусъати пахнгардии забони ниёгони пуршарафи халки точик иртибот дорад. Дар ин хусус забоншиноси номвар профессор X,. Мачидов овардааст, ки «шукуху шахомати форсии дарй дар охирхои асри Х ба андозае буд, ки хатто баъд аз бархам хурдани хонадони миллии мардуми точик-Сомониён хамчун забони давлатдорй, забони адабиёт, забони илм макоми таърихии худро нигах дошт. Дар асрхои баъдина он хатто ба мамлакатхои зиёди дуру наздик-ба сарзаминхои им-рузаи Эрон, Туркия, ^афкоз, Афгонистону Х,индустон ва соири дигар доман пахн кард. Бо ин забон дар муддати кариб хазор соли охир аз Х,индустон сар карда то ба Осиёи Сагир ва аз Эрони чанубу гарбй то ба Хдфтруд мардумони гуногун гуфтугу ме-карданд, донишмандону адибон асархои илмиву бадей эчод менамуданд. Он дар ин пахнои бехадду канор макоми забони байналхалкиро касб карда буд ва бесабаб нест, ки то имруз хам шухрати он дар ин минтакаи бузург аз байн нарафтааст» (5, с. 116-117).
Забони англисй низ мисли точикй аз чумлаи забонхои куханбунёду куханмеъёр ба шумор меравад. Ин аст, ки вожахои дар таркиби лугавии он мавчуда инъикоску-нандаи даврони тулонии инкишофи ин забон ва робитааш бо забонхои дигар ба шумор меравад. Забоншиноси маъруфи рус В. Д. Аракин таркиби лугавии забони мазкурро аз назаритахлил гузаронида, онро ба гуруххои зерин дастабандй намудааст: 1.Вожахои умумихиндуаврупой, ки дар забон-асос вучуд доштанд; 2. вожахои умумигерманй, ки танхо хоси забонхои германй буда, берун аз он ба назар наме-расанд; 3.вожахои хоси забони англисй; 4. вожахои иктибосй (1, с. 99).
Таърих гувох аст, ки инкишофи кулли забонхои дунё дар даврони мухталифи инкишофашон ба таври ягона чараён нагирифта, нуфузи онхо хамеша якранг набудааст. Маълум аст, ки имруз забони англисй дар сатхи чахонй яке аз забонхои басо тараккикарда ва назар ба аксари забонхои дигар нуфуздошта ба шумор меояд. Ин нукта низ маълум аст, ки имруз худуди пахнгардии забони англисй басо
вусъатнок аст ва бо он дар кишвардои Британияи Кабир, Ирландия, Америкаи шимолй, Австралия, Зеландияи Нав, инчунин дар як катор мамлакатдои Осиёву Африко гуфтугу мекунанд. Забони мазкур ба сифати забони расмии Шодигарии Муттадидаи Британияи Кабиру Ирландияи шимолй, Иёлоти Муттадидаи Амрикову Австралия, Зеландияи Нав ва Ирландия (дар Канада дар радифи забони франсавй, дар Ирландия дар катори забони ирландй) истифода гардида, баробари ин, чун забони расмии Диндустон (муваккатан), 15 давлати Африко (Чумдурии Африкои Чднубй, Чумдурии Федеративии Нигерия, Чумдуридои Ганаву Угандаву Кениву Танзания ва м. индо) дар гардиш карор дорад. Мадз дамин нуфузи он боиси ба як катор забондо родёбии калимадои мукаррарй ва истилодоти он гардидааст. Лозим ба зикр аст, ки дар гузаштаи дур дамин гуна макому мавкеъро забондои Машрикзамин, хосса точикиву арабй дошта, дар дамон рузгори кудан таъсироти амике дар улуму фунуни мардуми Инглистон гузошта буданд. Раиси Анчумани филологияи англисй Д. В. Бейлй дар вакташ ба дамин нукта ишора намуда таъкид карда буд, ки "як донишчуи англисй, ки биходад забони модарии худро нек бидонад, боястй, ки аз катибадои форсии бостон иттилоъ ба даст оварад...донишчуёни забону адабиёти Инглистон барои фадми решадои забони худ боястй дадди акалл чанд водид дарси забони авастой, порсии кудан ва порсии навро бигзаранд» (ниг. 6, с. 98).
Албатта, дарачаи таъсири забони точикй ба англисии дар кишвар ягона нест.Чунончи, тадлилу мукоисаи вариантдои забони англисй дар манотики мухталифи чадон аз он шадодат медидад, ки теъдоди вожадои точикй дар англисии мутадовили Динд ва Покистон ва Малайзия дар киёс бо англисидои дар дигар кишвардо мавчуда фаровон будааст. Бояд ёдовар шуд, ки чунин калимаву иборот дар забони англисии классикй дам нуфузи калон доштаанд.
Бояд гуфт, ки баръакси иктибосдои англисии ба забони точикй воридгардида вомвожадои точикии дар забони англисй мавчуда таърихи басо тулонй доранд. Дар ин хусус профессор Д. Мачидов овардааст, ки «кабати кадимаи лексикаи иктибосй микдори башумори калимадоро дар бар гирифта бошад дам, аз робитадои хеле кудани забонамон бо забондои дигар дарак дода, муносибатдои мухталифи халки моро бо ачнабиён ва халкдои дамхуни дамсоя собит менамояд» (4, с. 100).
Ин нуктаро низ ёдовар шудан зарур аст, ки вожадои точикии ба забони англисй воридгардида чи нигоди киёфаи овозй ва чи аз вачди ифодаи маъно мисли унсурдои лугавии ба забондои дигари чадон, мисли урду, курдй, туркии усмонй, диндй, пашту, инчунин бисёр забондои дигари аврупой ва осиёй иктибосшуда (5, с. 198) таваччудро ба худ чалб менамоянд. Бархе аз чунин унсурдои лугавй агарчи имруз дар худи забони точикй ба назар намерасанд ё шакли аз асл дурашон ба кор мераванд, вале дар катори чанд забони дигари дунё дар забони англисй низ истифода мешаванд. Ин гуна унсурдои лугавй мисли вожадои англисии тавассути якчанд забони дигари миёнарави оиладои диндуаврупой ё туркй ба таркиби лугавии забони точикй воридшуда ба воситаи чанд забони миёнарави чадон ба забони англисй род ёфтаанд. Ин аст, ки чунин водиддои лугавй чанд маротиба киёфаи овозии худро тагйир дода, симои баъзеяшон ба дадди шинохтанашаванда дигаргун шудааст. Азбаски дар доираи як макола инъикос намудани роди духули кулли ин гуна калимадо имконнопазир аст, ин чо тандо дар мисоли чанд намунаи ондо усули воридгардии вожадои точикиро ба забони англисй нишон доданием.
Баъзеи вожахои точикй ибтидо ба забони хиндй ва сонй ба арабй иктибос гардида, баъдан ба забони англисй дохил шудаанд. Масалан, калимаи обкор, ки маънои ибтидоияш "чизи бошукух" буд, ба забони хиндй род ёфт (10, ч. 3, с. 961) ва пасон шакли муарраби абцарй-ро гирифта, дорои маънохои 1. мансуб ба Абкар; 2. либоси нафис, чомаи харир"-ро сохиб гардид (9, ч. 1, с. 30) ва ба забони англисй дар шаклхои abkaree, abkary иктибос шуд.
Х,иссаи дигари чунин унсурхои лугавии точикиасл тавассути забони испанй ба забони англисй дохил гардидаанд. Чунончи, дар забони точикй вожаи аспист/испист истифода мешавад, ки маънои «юнучка»-ро дорад (9, ч. 1, с. 87; ч. 2, с. 676-677). Дар лугати А. Мамадназаров решаи калимаи мавриди тахлил арабй хисобида шудааст (3, с. 46), ки бахснок аст, зеро аспист/испист хануз дар форсии миёна, ки худуди хронологии мавчудияташ асрхои IV-III-п. а. м. VIII-IX-и м.-ро дар бар мегирад, дар шакли aspast гардиш дошт ва решааш ба *asua-asti / *aspa-(a)sti- «хуроки асп», «хурок, гизо»-и эронии бостон мерасад (7, ч. 1, с. 245). Баъзе ахли тахкик дар нихояти кор ба забон-асоси хиндуаврупой расидани решаи вожаро ишора намудаанд (10, ч. 1, с. 196-197). Аз ин ру, арабй будани асли решаи аспист/испист басо шубханок ба назар мерасад. Алокамандона ба масъалаи мансубияти забонии калимахои алохида ин чо як нуктаро таъкид намудан зарур менамояд. Одатан хангоми нишон додани решаи аслии вожахо аз чониби бархе аз ахли тахкик ба ифротгарой рох дода шуда, бидуни огохии комил ё дидаю дониста, решаи аслии онхо галат нишон дода мешавад. Масалан, имруз чун одат аксари калимахои бунёди эронй доштаро иддае аз мухаккикони аврупой юнонй мехисобанд, дар холе ки дар даврони кадим олимоне, мисли Афлотун, Сукрот, ки баръакси аврупоиёни дар масъалаи бардошти юнонихо аз эрониён хомушбуда эрониасл будани чунин вохидхои лугавиро эътироф кардаанд. Агар ба ёд орем, ки дар даврони Хдхоманишиён Юнон муддати тулонй тахти таъсири онхо карор дошт, хакикати масъала ошкор хохад гардид. Аз ин ру, метавон тахмин кард, ки аспист/испист низ яке аз он вомвожахое мисли садхо калимахои иктибосии дар забони арабй мавчуда бошад.
Тибки ишорахои алохида аспист/испист ба забони англисй ба воситаи забони испанй дар шакли alfalfa дохил гардидааст (10, ч. 1, с. 196-197).
Дар осори ниёгони точикон вожаи мазкур дар мувозихои aspist / uspist ба кор рафтааст (7, ч. 1, с. 245).
Бархе аз ин гуна вохидхои лугавй ба забони англисй тавассути забонхои туркй ва итолиёй рох ёфтаанд. Мисоли ин гуна вожахо дулбанд «дастор, аммома, точ, кулох, салла" (2, ч. 7, с.9692; 3, с. 867) аст. Шакли кухани ин калима *daurband «даврбанд» (он чй ба даври сар банданд) буда, он ибтидо ба забони туркиии усмонй дар шакли tulbent иктибос шуда, баъдан дар катори чанд забони аврупой ба воситаи забони итолиёй ба забони англисй ба гунаи turban «аммома, дулбанд» ворид шудааст (10, ч. 2, с. 1337-1338).
Ховёр низ аз чумлаи вохидхои лугавии эрониасле аст (10, ч. 2, с. 1100-1101), ки ба забони англисй ба воситаи забони туркии усмонй ворид шудааст. Ховёрро баъзе лугатнигорон тухми анвои мухталифи мохии acipenser ё сагмохй" шарх додаанд, ки ба сурати моддаи гизой даромадааст (2, ч. 6, с. 8331). Дар забони туркии усмонй унсури лугавии мазкур дар шакли xavyar мавриди истифода карор дошт. Дар гузашта дар забонхои эронй, ба хусус точикй калимаи мазкур дар ду шакл: гунаи эронии шимолй-
гарбии xawadar (ба маънои тадтуллафзии "хоядор, дорои тухм") истифода мегардид. Чунон ки ишора гардид, вожаи номбурда бо дигар кардани киёфаи овозии ибтидоияш ба забони англисй ба гунаи caviar ба дамон маънои зикршуда иктибос шудааст (3, с. 144).
Кисме аз чунин вомвожадо кабл аз родёбияшон ба таркиби лугавии забони англисй аввал чанд муддат дар забони арабй гардиш карда, пасон ба забони англисй иктибос шудаанд. Мисоли равшани ин гуна калимадо цабо аст, ки як навъ либоси рупуши дарози пешкушодаи мардона; чома, либос, боронй, шинелро ифода менамояд (3, с. 136; 9, ч. 1, с. 650). Бояд гуфт, ки цабо шакли муарраби калимаи форсии миёнаи kapah аст, ки маънои «ридо, кабо»-ро дошт ва он худ сарчашмаашро аз решаи kap-и эронии бостон ба маънои «гирифтан, нигад доштан, дифз кардан» гирифтааст. Унсури лугавии номбурда ба забони англисй ба гунаи cape иктибос шудааст (10, ч. 3, с. 2053).
Бархе аз чунин водиддои лугавй дар забони асл дорои чанд маъно буда, ба забони англисй тандо ба як маънои мушаххас иктибос гардидаанд. Чунончи, вожаи хадев / хидев дар осори ниёгони точикон маънодои зайлро дошт: «1. подшод, сардор, содиб; 2. Худо; 3. лакаби подшодони Миср» (9, ч. 2,с. 417). Аз як кайди М. Х,асандуст бармеояд, ки дар гузашта дар забони балхиён ин калима дар шакли xoadëo ба маънои «сарвар, шод, худованд» истифода мешудааст ва он сарчашмаи хешро аз вожаи *hvatävya гирифтааст (10, ч. 2, с. 1113). Ба назар чунин мерасад, ки калимаи мазкур ба забони англисй тавассути забони арабй иктибос шудааст. Дар забони арабй хидев ба гунадои хадев, хидев, худайвй факат ба маънои «амир, хидев» гардиш намуда, баъдан ба англисй низ дар шакли khedive тандо ба як маънои мушаххас ворид шудааст.
Дар забони англисй чанде аз унсурдои лугавии точикиасле истифода мешаванд, ки роди иктибосгардияшон ба он забон равшан нест.
Чунин унсурдои лугавй ба кадом усуле ба англисй род наёфта бошанд, вучуди ондо дар он забон он аз хешиву пайвандии забондои точикиву англисй, ки дар ду аз хонаводаи забондои диндуаврупоиянд, шадодат медидад. Сахтиён яке аз дамин гуна вожадост, ки маънои «пусти ошдодашуда; чарми нозук ва мулоими буз, сафён»-ро дорад (9, ч. 2, с. 226). Ин калима ба маънои зикргардида дар забони форсии миёна дар шакли saxtag ба кор рафта, сарчашмаи он, дар навбати худ, *saxtaka-и эронии бостон аст, ки маънои «чарми сохта, чарми даббогишуда»-ро дошт. Дар катори чанд забони дунё , мисли русй, ки сарчашмаи худро аз дамин вожаи эронии бостон гирифтаанд, асли saffian ба маънои «тимоч, чарми буз»-и англисй низ *saxtaka-и эронии бостон дисоб мешавад (10, ч. 3, с. 1701-1702).
Теъдоди чунин вожадо бо дамин чанд унсури лугавй маддуд намешавад. Ин чо мо бо тадлили як калимаи дигар- яшб / яшм / яшп маддуд ходем шуд. Вожаи мазкур дар осори ниёгони точикон дар ифодаи маънои «як хел санги сафеди сабзтоби шаффофи гаронбадо, ки барои ороиши девордо ва сохтани асбобу зарфдо истифода мешавад» (9, ч. 2, с. 693), ба кор мерафт. Мудаккики калдонй Э. Шир форсиасл будани ин кали-маро зикр намуда навиштааст, ки «ин вожа дар бештари забондои машдур ёфт меша-вад» (13, с. 242). Аз таъкиди мудаккики номбурда маълум мегардад, ки ин водиди лугавй дар катори гардишаш дар чанд забони дигар дар забони англисй низ ба гунаи jasper мустаъмал будааст.
Як диссаи ин гуна унсурдои лугавй баъди ба забони англисй род ёфтанашон хусусияти сермувозигй гирифтаанд. Мудаккикон таъкид намудаанд, ки мувозй ё гунадои калима аз руи хусусияти худ метавонанд чанд навъ шаванд: 1.мувозидои
147
савтй, ки дар натичаи дигаргунии мухталифи овоздои таркиби калимадо (мисли чойивазкунии овоздои таркиби водиддои лугавй, дигаршавии чунин овоздо, монандишавии ин ё он овози калима ба овози дигар, тахфиф, ивази яке аз овоздои таркиби вожа) ба вучуд оянд; 2.гунадои сарфии унсурдои лугавй, ки он бештар дар шакли чойивазкунии морфемадои таркиби вожадо, ба ивази якдигар ба кор рафтани ванддои калимасоз ба амал меояд (4, с. 46-47; 11, с. 29-69, 96-133).
Дар забони англисй калимаи sacre / sacer дучор меояд, ки сарчашмаи он чарг ба маънои «парандаи сиёранги зурчанголи шикорй аз чинси укоб, сакар; шодин, шад-боз» аст (9, ч. 2, с. 537). Лозим ба ёдоварист, ки водиди лугавии мазкур дар забони форсии миёна ба гунаи cark ва форсии бостон ба шакли carka / cakra гардиш дошта, он худ ибтидояшро аз решаи kar- (д. а. 1. *k-el- «чархидан, гардидан») гирифтааст (10, ч. 2, с. 1012-1013).
Аз мисоли боло мушодида мегардад, ки бо гузашти замон баробари як шакли калима метавонад гунаи дигар низ пайдо гардад, ки решаи дар ду ягона аст. Нисбат ба чунин шаклдои вожадо мудаккикон истилоди «дублетдои этимологй»-ро ба кор бурдаанд (1, с. 183-184).
Вожаи сон ба маънои «санги фасон, санге, ки бо он корд, шамшер ва г. тез мекунанд» (9, ч. 2, с. 260), низ мисоли дамин гуна дублетдост. Сарчашмаи ин калима ^sana-и эронии бостон буда, решааш sa(y)- «тез кардан» аст. Бояд гуфт, ки ин вожа дар забони англисии кудан дар шакли han ва англисии нав ба гунаи hone ба дамон маънои тазаккурёфта дар истифода аст (3, с. 408; 10, ч. 3, с. 1651).
Хулоса, вожадои точикиасл дар муддати истифодаи тулонияшон дар катори як силсила забондои дунё ба забони англисй низ род ёфта, бо вижагидои муайяни овозиву маъной истифода шудаанд. Чунин унсурдои лугавй дар аксар маврид дар забони номбурда факат ба як шаклу маъно ба кор рафтаанд, вале баъзан дар ду мувозй мустаъмал шуданашон низ ба мушодида мерасад.
^ариб кулли ин гуна водиддои лугавй тавассути як ё ду забони миёнарав ба таркиби лугавии забони англисй иктибос шудаанд.
Пайнавишт:
1. Аракин В. Д. История английского языка. -М.: ФИЗМАТЛИТ, 2003.-272 с.
2. Деухудо А. Лугатнома. Цилдуои 1-14. Теурон, 1373.
3. Мамадназаров А. Фаруанги англисй-тоцикй. -Душанбе: Эр-граф, 2011. 1015 с.
4.Мацидов X. Забони адабии муосири тоцик. Цилди 1. Лугатшиносй. -Душанбе: Деваштич, 2007.
5. Мацидов X. Сеури сухани форсии тоцикй. -Душанбе: Дацицй. 2014. 351с.
6. Montgomery W.W.The influence of Islam over Medieval Europe. Edinburgh at the University press / W.W. Montgomery. - 1972. - 125p.
7. Расторгуева В. С., Эдельман Д. И. Этимологический словарь иранских языков /В. С. Расторгуева, Д. И. Эдельман. - М.: Восточная литература, 2000. - Т. 1. - 327 с.
8. Султон М. X. Ташаккул ва такомули истилоуоти илмии форсй-тоцикй. -Душанбе: Дониш, 2008. 334 с.
9. Фаруанги тафсирии забони тоцикй. Зери таурири Назарзода С. ва дигарон. Цилдуои 1
(949с.)-2 (944с). Душанбе, 2008).
10. Хасандуст М. Фаруанги решашинохтии забони форсй. Цилдуои 1-4. Теурон, 1384.
11. Цабборова М. Гунанокии вожауо дар осори тарцумавии асри Х (дар асоси маводи тарцумаи «Тафсири Табари» ва «Таърихи Табарй»-и Балъамй). -Хуцанд: Меъроц, 2014. -157с.
12. Швейцар А.Д. и др. Английский язык /Лингвистический энциклопедический словарь. -М.: Советская энциклопедия,1990. -С.33-34.
13. Шир Э. Вожахои форсии арабишуда. Тарцумаи Х,амиди Табибиён. Теурон, 1389. -290 с.
Reference Literature:
1. Arakin V. D. The History of the English language. - M.: PHYSMATHLIT, Physico-Mathematical Literature 2003. - 272pp.
2. Dehhudo A. Dictionary. Volumes 1-14. Tehran, 1373 hijra
3. Mamadnazarov A. English-Tajik Dictionary. - Dushanbe: Er-Graph, 2011. - 1015pp.
4. Madjidov Kh. Modern Tajik Literary Language. V.1. Lexicology. Dushanbe: Devashtich, 2007
5. Madjidov Kh. Indian-Persian-Tajik Word. - Dushanbe: Precision, 2014. - 351 pp.
6. Montgomery W.W. The Influence of Islam over Medieval Europe. Edinburgh at the University press /W.W. Montgomery. - 1972. - 125pp.
7. Rastorguyeva V. S., Edelman D. I. Etymological Dictionary of Iranian Languages // V. S. Ras-torguyeva, D. I. Edelman. - M. : Oriental Literature, 2000. - V.1. - 327pp.
8. Sulton M. Kh. Formation of Persian-Tajik Scientific Terminology. - Dushanbe: Knowledge, 2008. - 334 pp.
9. Interpretation Dictionary of the Tajik Language // Under the editorship of Nazarzoda S. et alia. VV. 1 (949 pp.) - 2 (949 pp.) Dushanbe, 2008
10. Hasandust M. Etymological Dictionary of the Persian Language. VV. 1 - 4. Tehran, 1384 hijra
11. Djabborova M. Variation of Words in the Translated Literature of the X-th Century (on the Material of the Translation of Tabari's "Commentaries" and "The History of Tabari" Done by Balami) - Khujand: Ascension, 2004. - 157pp.
12. Shveitsar A. D. et alia. The English Language // Linguistic Encyclopaedic Dictionary. - M. : Soviet Encyclopaedic. 1990. - pp. 33-34
13. Shir E. Arabized Persian Words. Translation by Hamid Tabibiyon. Tehran, 1389 hijra. - 290pp.
