CC BY
77ВИЖАГЩОИ ДАСТУРИИ ПЕШОЯНДИ «OVER» ДАР ЗАБОНИ АНГЛИСЙ
Ашурмадов К.
Донишгощ давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Дар шл^зи ox^ дар зaбoншинocй тавачч^^и мaxcyc ба oмyзиши xиccaxoи нут; рaвoнa карда шудааст. Дар ин раванд таваччух, ба пeшoяндxo низ xeлe нaзaррac acr. Пeшoяндxo ^амчун вocитaи ифoдaи мушшбати грамматикй ва ceмaнтикй миёни aъзoxoи чумла якe аз мaвкexoи acoceo дoрoянд. Дар зaбoн пeшoяндxo acora калима^эи ëридиxaндaрo ташкил мeдиxaнд [2, c.42].
Мycaллaм acт, ки тaмoми зaбoнxoи дунё 6o ^ам аюкаи нoгycacтaнй дoштa, тaвaccyти зaбoнy зaбoндoнй xaлкy миллaтxo аз фар^ангу маданият, адабиёту тaъриxи х,амдигар аз наздик orax, мeшaвaнд. Аз ин ру, хар як шaxcи дoнишмaндрo мecaзaд, ки дар бaрoбaри зaбoни мoдaриaш ба oмyзиши зaбoнxoи дигар низ кушида бoшaд, зeрo дoниcтaни зaбoн ба мo имшн мeдиxaд, ки чaxoнбинии xeшрo caйкaл диxeм, дари илму мaърифaтрo ба руйи xy^ ва дигaрoн бoз нaмoeм. Х,арчанд oмyxтaни зaбoн ва кaтeгoрияxoи грамматикии oн кари 6aco мушкил бoшaд хам, заруру хатмй ба шутшр мeрaвaд. Бaрoи oмyxтaни ^нуну кoидaxoи зaбoн лoзим acr, ки шaxc xaзинaи лyFaвии xyдрo бoй гaрдoнaд ва нутки шифoxию xaтrиaшрo инкишoф дихад. Бaрoи шaxcи зaбoндoн шудан cyxaнгy бoяд таърж ва мaнбaъxoи пaйдoиши кaлимaxo, ca6a6y рoxxoи пайдо шудани onxo, щлабу кoидaxoи кaлимacoзирo xy6 oмyзaд ва дар бoрaи okxo дoниши лoзимa xocил кунад [3, c.42].
Дар xaмин раванд, бoяд зикр намуд, ки oмyзиш ва иcrифoдaи бoигaриxoи xaр як зaбoн бидуни тадкики xycycиятxoи кaлимaxo, мaънoи okxo, имкoниятxoи ифoдa, ташкили вocитaxoи cинoнимй, имкoниятxoи якчo ифoдa кардани фикр 6o кaлимaxoи дигар Faйриимкoн acr. Омузиши зaбoни xoричй, яънe зaбoни aнглиcй, мoрo ба oмyзиши мacъaлaи пeшoяндxo, мaxз пeшoянди over, ки дар зaбoни англиш xycycиятxoи гyнoгyн дoрaд, вoдoр намуд.
Тaxлилxo нишoн мeдиxaнд, ки мавзуи пeшoяндxo чoлиби диккат буда, дар зaбoнxoи гyнoгyн рoxy вocитaxoи ифoдaи xocрo дoрaнд. Аз ин ру, xaнгoми raxKHKH мавзуи зикршуда ба xycycиятxoи xocи пeшoянди over тaвaччyxи бeштaр зoxир нaмyдeм.
Оид ба xycycиятxoи умумии пeшoяндxo дар зaбoнxoи aнглиcй ва тoчикй кайд намудан ба маврид ает, ки пeшoяндxo xaмчyн кaлимaxoи ëрирacoн буда, onxo aлoкaи cинтaкcиcии иcмxo, чoнишинxo, шyмoрaxo аз дигар калима ва ибoрaxoрo дар чумла таъмин мeнaмoянд. Пeшoяндxo дoрoи вaзифaxoи гyнoгyн буда, дар бaрoбaри ифoдa кардани мaкoн, xaрaкaт, ca6a6 ва дигар вaзифaxo дар мукаммал намудани мaънoи калима ва и6oрaxo кoрбacr мeгaрдaнд. Албатта, на xaмaи okxo ин вaзифaрo ичрo мeкyнaнд, aммo пeшoянди overякe аз чунин пeшoяндxoи ceриcreъмoл мaxcyб мeëбaд.
Оид ба aлoкaxoи мaънoии пeшoяндxoи on-over-up ва ифoдaи onxo 6o зaбoни тoчикй гуфтан мумкин acr, ки пeшoянди on аз кадимтарин пeшoянди зaбoни aнглиcй ба x^;o6 рафта, мaънoи acлии xyдрo «дар бoлo, дар кдоми бoлoи»-рo тaFЙир нaдoдaacr. Дар зaбoни aнглиcии acримиëнaгй ин пeшoянд 6o зарфи up oмexтa шуда, пeшoянди upon-рo ба миён oвaрд, ки 6o oн cинoнимияr пaйдo кард, aммo ба таври пурра нaтaвoниcr oнрo иваз нaмoяд. Яънe ин пeшoянд ба кaтeгoрияи пacoяндxo дoxил шуда нaмeтaвoнaд, дар coзмoн дoдaни пeшoяндxoи таркибй ва ибoрaxoи фрaзeoлoгй (идиoмaxo) иштирoк нaмeкyнaд. Пeшoянди upon дар нутки гуфтугуй ниxoяr кам иштирoк мeкyнaд. Acocaн oн дар идиoмaxo, пaйвacraгиxo пайваота мeoяд, ки пaйдoиши acримиëнaгй дoрaнд. Аз ин ру, oн дар нутки рacмй, acaрxo ва пaйвacraгиxoи динй кoрбacr мeгaрдaд. Ин пeшoянд 6o як катор пaйвacraгиxo якчo карда шyдaacт, ки дар oн y мeraвoнaд пeшoянди on^o иваз нaмoяд: on,onesuponatime, uponmyword ва f. Иcrифoдaи upon мeraвoнaд маъши фeълрo дар мyкoиca 6o on тaFЙир диxaд: togoupon- togoon ва f. [1, c.136].
Acлaн пeшoянди on киcми бoлoии прeдмerрo ифoдa мeкyнaд ва мaънoxoи дигари oн xaм ба ин ифoдa aлoкaмaнд acx Ин пeшoянд дар му^ма ба мaкoн, xoлaт ва xaрaкaти прeдмer, киcми бoлoй, пaxлyгй ва тоёнии прeдмerрo ифoдa мeнaмoяд. Дар ин маъш иcrифoдaи пeшoянди on шмилан аз руйи мантик иcтифoдa мeшaвaд: There wasnothingonitbutatinygoldenkey. ~ Дар бoлoи oн чизe ба чуз як калиди тиллoй набуд [1, c.44].
Ба мавксъ будани прeдмeт ба киcми бoлoии прeдмerи дигар acocaн 6o пeшoянди on ифoдa мeгaрдaд, ба Faйр аз xoлaтxoe, ки прeдмerи бoлoй прeдмerи дар кдоми пoëнй бyдaрo пyшoнaд. Яъш дар xoлaти дувум пeшoянди over ба юр бурда мeшaвaд: Thehorsejumpedoverthefence.~Acп аз бoлoи дeвoр парид [l, c.42].
Як катор xoлaтxoи дигар низ вучуд дoрaнд, ки дар oн пeшoянди on дар мaънoxoи зикршуда нoycтyвoр acr ва ё иcrифoдaи бaрoбaррo дoрaд. Мacaлaн, in the market = on the market, on one's face= in one's face ва f.
Кдоми бoлoиe, ки 6o oн амал ва ё xaрaкaт ^ox, xa™ рoxи oxaн ва f) ба вукуъ мeoяд, 6o пeшoянди on ифoдa мeгaрдaд. Дар xoлaтe ки xaрaкaт xaмaи киcми бoлoй ва ё машни бeрyн аз o^o дар якчoягй дар бар гирад, пeшoянди over иcтифoдa мeгaрдaд. Дар xoлaтe ки xaрaкaт дар кдоми бoлoии caтxи
предмет ба амал ояд, он гох пешоянди over ва ё onto вобаста аз хохиш корбаст мегардад: on the highway - дар рохи асосй, on the bank - дар сохил, on (over) the sea - дар болои бахр ва f. Масалан, У домани чомаи косагарзодаи лангро бо дасташ махкам дошта мерафт. ~ ... holding tightly onto the skirt of his overcoat [3, с.42].
Пешоянди on ва ё in дар хамон холатхое ба кор бурда мешаванд, агар гап дар бораи кор ва ё ташриф овардан ба чое бошад. Ба ин гурух истифодаи як катор феълхо дохил мешаванд: project, state farm, construction, canal, river, road ва f. Бояд зикр кард, ки як катор иборахои дигаре дар хамин маъно вучуд доранд, ки бе пешоянд истифода мешаванд: to ride a horse - аспсаворй кардан, to ride a bicycle - великсаворй кардан ва f.
Пешоянди on бо номи як гурух воситахои харакат истифода шуда метавонад, масалан, дар киштй, асп, мошин ва f. Дар хамин алока харакати худи инсон низ, масалан, рафтан- to go no foot, дар рох будан - to be on the way, дар рухсатй будан - to be on holiday ва f.
Х,ангоми омузиш дар забони англисй холатхои мухталифи истифодаи пешоянди on-ро пайдо мекунем. Бояд зикр кард, ки роххои истифодаи онхо шохахои гуногунро ба миён меоранд. Аз ин ру, мо тасмим гирифтем бо пешниходи ифодаи маънохои асосии он ба забони точикй, ки нисбатан зиёд ба чашм вомехуранд, андешаамонро чамъбаст намоем. Бо такя аз шархи фархангхо маънохои зерини пешоянди on-ро нишон медихем: 1) болои; on the ground - болои замин; on the table - болои миз; 2) дар (руз, сана) on a cold winter day - дар рузи сарди зимистон; on the 8th of March - дар рузи 8-уми Март; 3) рочеъ ба, оид ба, дар бораи, дар мавзуи, дар хусуси, дар боби: books on art - китобхо дар бораи санъат; a report on this subject - хисобот рочеъ\ ба ин мавзуъ; a lecture on Mark Twain -лексия оиди Марк Твен; 4) пас аз, хангоми: on the death of his friend - пас аз марги дусташ; on arrival in Moscow - хангоми ба Маскав расидан; on coming home - пас аз ба хона омадан; 5) дар асосй, мувофики: based on the facts - дар асоси санадхо [6].
Забони англисй хамчун забонхои дигар дорои конуну коидахои хоси худ аст. Чи тавре ки шарх додем, пешояндхо дар баробари ичрои вазифаи хоси худашон холатхои дигареро низ ифода мекунанд, ки танхо хоси забони англисй мебошад. Масалан, дар забони англисй дар ифодаи рузхои хафта истифодаи пешоянди on хос аст, яъне агар дар мукоиса ба забони точикй нигарем хамин пешояндро хангоми тарчума зарурати ифодаи тахтуллафзиаш намемонад. Масалан: on Monday, on Tuesday, on Wednesday, on Thursday, on Friday, on Saturday. (дар Душанбе, дар сешанбе, дар чоршанбе ва f.).
Дар намунаи мазкур дар кавсайн мо тарчумаи хамин пешояндро дар якчоягй бо рузхои хафта нишон додем, аммо агар бодиккат назар кунем ин тарзи ифода ва тарчума на хама вакт дуруст меояд. Аз ин ру, хангоми ифода ба забони точикй дар аксар маврид тарчума накардани он бехтар аст, яъне истифодаи пешоянд дар ифодаи рузхои хафта бештар хоси забони англисист. Масалан: We have English classes on Mondays. Мо рузхои душанбе дарси забони англисй дорем. Дар ин баробар холатхои дигари истифода низ ба назар мерасанд. Масалан: See you on Monday- то рузи душанбе ва f.
Дар баробари ифодаи рузхои хафта пешоянди on метавонад барои ифодаи таърихи руз корбаст гардад. Масалан: on the 7th of November- дар таърихи 7-уми ноябр, on the first of June - дар таърихи якуми июн ва f.
Дар забони янглисй як катор иборахое дар хамин ифода маъмуланд, ки танхо аз пешоянди on истифода мебаранд. Масалан: onweek-days, on the weekends ва f. Дар хамин мавриди ифода агар назар кунем, пешоянд хангоми тарчума ва ифодаи иборахои номбаршуда мувофикат мекунад. Аз ин ру, хонанда ва тарчумонро зарур аст, ки дар ифодаи забони точикй бодиккат бошад, яъне нозукихои забониро ба назар гирад.
Умуман, тахлили боло нишон медихад, ки пешояндхои мазкур аз нигохи маъно бо пешоянди over ки, мавзуи асосии рисола махсуб меёбад, алокаи наздики маъной доранд. Хрлатхои гуногуни истифодаи ин пешояндхо дар аксар маврид нофахмихоро, махсусан хангоми тачума ба забони точикй, ба миён меоварад. Дар ин масъала бояд махоратй тарчумонй истифода шавад, ки бо истифода аз усулхои гуногун маънои асосии он равшан гардад. Яке аз хусусиятхои фарккунандаи забони англисй аз забони точикй дар мавзуи пешояндхо аз он иборат аст, ки пешояндхои забони англисй хангоми ифода ба забони точикй на хамеша бо як маънои мушаххас меоянд ва хамеша хамон гуна тарчума мешаванд. Аз ин ру, хангоми ифода ба ин ва ё он забон хамеша нофахмй ва мушкилихоро дидан мумкин аст. Барои таквияти андеша ба як гурухи дигари пешояндхо назар мекунем.
Дар забони англисй пешоянди in асосан ба маънои дар, дар дохил меояд. Он дар ифодаи хамин маъно хеле серистеъмол аст. Дар хамин баробар бояд зикр кард, ки чанде аз пешояндхои дигарро ба монанди at ва on одатан хангоми истифода омехта менамоянд. Х,амин нуктаро бояд иловатан кайд намуд, ки дар мукоиса бо забони русй забони точикй барои пурра ифода карда тавонистани маъно пешоянди in мувофикат менамояд. Масалан агар дар ифодаи inthebag- дар сумка (дохил) ва ё
onthedesk- дар болои миз ва atthedoor- дар назди дар, назар кунем мебинем, ки дар тарчума бо забони точикй хамаи маънохоро бо як ифода дарк кардан мумкин аст, аммо ин ифода андаке мушкилихоро дорад. Яъне забономуз дархол ба маънои аники онхо сарфахм нарафтанаш мумкин аст. Х,амин акидаро агар дар иборахои дигар мукоиса намоем, баъзе тафовутхои дигар низ ба назар мерасанд. Масалан, дар ифодаи inthesun- дар офтоб, англисзабонхо дар назар доранд хамаи он амалхоеро, ки дар зери шуои офтоб ба вучуд меоянд (lie, tobe, move, stand, burn ва f.) Дар хамин хол чор кутби олам низ бо пешоянди in меояд. Аммо дощои офтоб бо пешоянди on ифода мешавад, азбаски он дар кисми болой, берунии он зухур шудааст. Дар ифодаи inthetree- дар дарахт пешояди in истифода шудааст, азбаски одатан паррандагон ва чонварон дар дохили баргу шохахои дарахтон чой мегиранд. Ба хамин монанд ибора ва ифодахо дар забони англисй хеле зиёданд, аммо дар бештари онхо хамон маъное, ки мо пештар зикр кардем (дар, дар дохил) дар забони точикй мувофикат мекунад.
Ч,анбахои фаъолияти инсоният хеле гуногунанд. Саноат, санъат, илм, сиёсат доимо дар харакат ва инкишофу таFЙирёбианд. Дар вакте ки сухан дар бораи хамин дигаргунихо меравад, масалан дар иборахои монанд ба «пешравй дар технология -improvementintechnology» асосан дар ифода пешоянди in корбаст мегардад, аммо холатхое низ чой доранд, ки пешоянди of истифода шудааст: «theadvanceoftechnology- пешравии технология» ва f. Ин тарзи ифода роху сабабхои гуногунро дорад, ки мо тасмим гирифтем дар кори дипломй ба он танхо ишора намоем [3, с.144].
Дар намунаи боло муайян мешавад, ки хусусияти ивазшавии маъной дар таркиби чумла ва ё иборахо кариб ба аксари пешояндхои забони англисй хос мебошанд, аз он чумла ба пешоянди over, ки мавзуи асосй мебошад. Дар раванди тараккиёти забон аксари пешояндхои забони англисй тобишхои гуногуни маъногиро касб намудаанд. Он пешояндхои кадимаи забон, ки хануз хам истифода мешаванд, маънохои аввалаи худро андаке бо тобишхои дигар таFЙир додаанд, аммо дар забон мондаанд. Баробари инкишофи илму техника онхо хам охиста-охиста тобишхои дигарро гирифта истодаанд ва махсусан дар таркиби иборахо устувор гардидаанд.
Дар забони англисй, пешоянди over хамчун калимаи ёрирасон буда, чуноне ки дар боло зикр намудем, як катор пешояндхо аз чумлаи кадимтарин пешояндхои забон махсуб меёбанд. Пешоянди over низ аз хамин зумра пешояндхо мебошад, ки давраи пайдоишаш ба асри IX мувофикат мекунад. Ин пешоянд асосан дар ифодаи маънои мавкеи предмет, чойгиршавй дар кисмати боло дар муносибат бо предмети дар поён чойгиршуда мебошад. Пешоянди over тавассути маънои конкретии худ фарк мекунад, ки антоними он калимаи under махсуб меёбад [3, с.42].
Дар мукоиса бо забони точикй мушохида мешавад, ки ин пешоянд асосан бо маънохои зерин меояд: бар болои, болои сар: Theplanflewovermyhead. - Тайёра аз болои сарам парида гузашт; 2) аз болои: Thehorsejumpedoverthefence. - Асп аз болои девор парид; 3) дар сар то сари, аз ин су ба он суи: He travelled allover the country. - Вай дар сар то сари кишвар саёхат кард; 4) дар муцдати: overthepastdecade - дар муддати дах соли охир; 5) беш аз: Sheisoverfifty. - Вай беш аз панчох сол дорад [6, с.42].
Мушохидахо нишон медиханд, ки бо маънохои зикршуда хама пахлухои маъногии ин пешоянд ба анчом намерасад. Хрлатхои зиёди дигар низ мавриди истифода хастанд.
Бояд дар хотир нигох дошт, ки ифодаи маънои боло андаке фазои холиро дар назар дорад, яъне ифодаи боло хатман бояд фазои холиро низ дошта бошад: aroofoverone'shead - сарпанох; tojumpoverawall - аз болои девор паридан; totravelalloverthecountry - саросари кишварро гаштан; overtheocean - аз он суи укёнус; overalongperiodofyears - тули чандин сол; tosendamessageoveralongdistance - хабарро ба чои дур фиристодан [4, с.42].
Бояд таъкид сохт, ки пешоянди over хусусияти зуд таFЙир додани маъноро дорад. Масалан, агар ба феъл калимаи step-ро илова намоем, дар ин холат аллакай маънои вожаи боло таFЙир меёбад: On my way to work in my office at the corner of street Is tep over the street cartrack - Дар рох ба суи коргох дар кунчи куча ман тавассути каторхои рохи охан мегузарам.
Агар калимаи over дар ифодаи нигох ояд, онгох он маъноро дорад, шумо бар болои ягон чизе назар мекунед: Herhusbandwatchedheroverthetopofhismagazine. - У ба вай бар болои мачалла нигох мекард.
He smiled over Gant's shoulder at the woman. - У бар болои китфи Гант ба у нигариста механдид.
Дар холати гузаштани ягон монеа чунин маъно мегирад: He was caught before he could jump over the wall. - Уро то аз девор гузаштанаш капиданд.
Дар холати ифодаи синну сол ва ё андоза: Children over the age one year start their colds with a sudden high temperature. - Шамолхурй дар кудакони аз яксола боло аз таби нихоят баланд шуруъ мешавад.
Пешоянди over дар ифодаи ишорае меояд, ки шумо метавонед ба одамон таъсир расонед, ба чизхо таъсир расонед ва ё онхоро идора намоед: Man's domination over his environment. - Бузургии одам нисбат ба мухити атроф.
Барои таквияти андешахо як катор исмхоеро меоварем, ки одатан пешоянди over баъд аз он меояд: Advantage over - афзалият нисбат ба; Anxiety over - ташвиш, изтироб ба; Ascendancy over -хукумат нисбат ба; uthority over - таъсир ба; Battle over - мубориза ба;Concem over - гамхорй ба; Control over - назорат ба; Dominance over - бузургй нисбат ба; Dominion over - истиклол нисбат ба;Debate over - бахс оиди; Hold over - таъсир ба;Influence over - таъсир ба; Misunderstanding over -нофахмй нисбат ба [ 17,с.42].
Пешоянди over дар забони англисй илова бар ин барои истифодаи ифодаи маъноии муносибати нофахмихо, хиссиёт ва ё амал меояд: Starving children were fighting over split grain. - Кудакони гурусна барои донаи пошдодашуда талош мекарданд.
Барои таквияти андеша гурухи феълхоеро меоварем, ки баъд аз онхо одатан пешоянди over меояд: Agonize over - гам хурдан; Argue over - бахс кардан; Broad over - андеша кардан; Clash over -вохурдан; Disagree over - розй нашуцан; Drool over - бехуда гуфтан; Enthuse over - ворид шудан; Fight over - мубориза кардан; Fret over - дар ташвиш шудан; Fuss over - аз хад зиёд гамхорй кардан [17, с.42].
Агар пешоянди over дар ифодаи маънои аз назар гукзаронидан кор фармудан шавад, онгох метавонад чунин маъно ва шакл гирад: He comes in the evenings to help me go over my books. - У шомгохон меояд, то ки ба ман барои аз назар гузаронидани китобхо кумак расонад.
Пешоянди over дар ифодаи фосилаи вакт: Масалан: I did a lot of thinking over the weekend. - Ман дар рузхои истирохат хеле фикр кардам. Over the last twenty years our rural communities have gradually wasted away. - Дар давоми бист соли охир хочагихои кишлоки мо комилан аз байн рафтанд.
Пешоянди over инчунин хамчун зарф истифода мешавад ва бо феълхои ифодакунандаи харакат, самтро ё ба боло ва ё ба поён ифода мекунад: to climb over - бар болои чизе гузаштан; to jump over -аз болои чизе пари дан; to fly over - аз болои чизе парвоз кардан^ go over - аз болои чизе гузаштан; to throw over - хавола додан бар болои чизе ва г.: Thought barrier was high, he jumped over without difficulty. - Х,арчанд монеа хеле баланд буд, у бе мушкилй аз болои он чахид. Throw the ball over, please. Тубро, илтимос хавола дихед [10, с.42].
Оид ба пешоянди over ва конструксияхои лексикии он гуфтан зарураст, ки дар забони англисии муосир пешояндхо дар шаклхои гуногун зохир мешаванд. Шумораи конструсияхое, ки аз пешояндхо истифода мебаранд хеле зиёд шуданд ва хануз хам идома доранд. Ба ин гурух метавон дар як маврид иборахои феълро низ дохил намуд.
Иборахои феъл - якчояшавии феъл бо пешояндхо махсуб меёбад. Ин намуди иборахо хеле серистеъмол ва сермахсуланд. Шумораи онхо беохир зиёд мешаванд, фонди лугавии забони англсиро ганй мегардонанд. Ин раванди пешравии забони англисиро метавон тавассути чопи лугатхо, китобхои гуногун исбот намуд. Дар баробари зиёд шудани шумораи ин гуна иборахо истифодаи онхо низ тез-тез ба назар мерасад. Ин амал бар он шаходат медихад, ки онхо вазифахои лозимиро тавассути фишурдагии маъно ва сахехбаёнй дар забон ичро мекунанд. Ин намуди иборахо на танхо дар нутки гуфтугуй, балки имрузхо аллакай дар газетаву мачаллахои мавриди истифода карор гирифтаанд. Ин амал бар он далолат мекунад, ки гурухи зиёди иборахо охиста-охиста маънои худро тагйир дода, аз як холати услубй ба дигар гузашта, тобиши маъногии худро иваз намудаанд [2, с.42].
Лугатнигори машхур Л.П. Смит ин холатро дар забон яке аз хусусиятхои барчаста ном бурдааст. У чунин менигорад: «дар забони англисй як намуди махсуси феълхои таркибй мавчуданд, ки дар он пешояндхо бевосита истифода мешаванд, масалан tofailover, tokeelover, tohangover, tosetover, topresideover, totakeover, torunover. Феълхое, ки ба ин гурух шомил мешаванд, новобаста аз он ки онхо тез-тез дар нутки гуфтугуй меоянд, аломатхои идиоматикиро ба худ касб мекунанд ва дар ифодаи фикр кумак мерасонанд» [12, с.42].
Забоншинос Амосова Н.Н. ба ин гурухи феълхо чунин коидаро пешниход мекунад. Иборахои феъл - пайвастагии феъли оддй бо пешоянд мебошад (in, over, up, и тд), ки мавхуми ягонаи маъно ва сохторро ташкил медиханд. Масалан: museover - андеша кардан, lookover - дида баромадан.
Дар забони англисй як катор феълхое мавчуданд, ки маънои онхо бо истифодаи пешояндхо иваз мешаванд. Масалан, дар феълхои totake - гирифтан , toput - гузоштан , todrop - афтондан, torun -давидан ва г. Масалан, феъли get вобаста аз истифодаи пешоянд зиёда аз 20 маънои асосй дорад. Ба забони точикй хамаи ин колабхо тавассути вожахои алохида тарчума мешаванд. Дар бисёр холат ин амал дар феълхои яктаркиба ба назар мерасанд. Бо максади таквияти андеша хамин колабхоро бо пешоянди over аз назар мегузаронем: look- нигаристан, lookover- дида баромадан; give-додан, giveover - дароз кардан.
Бояд таъкид сохт, ки як катор иборахо бо маънои аслии пешояндхо алокаманданд, аз ин ру фахмидани маънои онхо осонтар аст. Масалан, comein - даромадан, standup - аз чой хестан, sitdown -нишастан ва г. гурухи дигари иборахо идиомахоро пеши назар меоранд, ки хоси хамон забон аст ва тахтуллафз тарчума кардани онхо гайриимкон аст, гарчанде дар бисёр холат ин тарзи тарчума
маънои наздики онхоро ифода карда метавонад: stopover - 1) ист кардан дар рох, истодан ва f. [3, с.42].
Дар муносибат бо ин гурухи иборахо забоншинос А.В. Кунин 5 гурухи онхоро зикр менамояд. 1) пайвастагие, ки дар он пешоянди over маънои аввалаи худро нигох медорад: jumpover; crustover; freezeover; carryover.
2) пайвастагие, ки дар он маънои аввалаи пешоянд эхсос мешавад Масалан: run over = overflow; Push over = thrust; think over = consider; talk over = discuss; hand over = transfer
3) пайвастагие, ки дар он пешоянд маънои феълро мустахкамтар мекунад: heel over, turn over, preside over;
4) пайвастагие, ки дар он маънои асосии пешоянд тамоман эхсос намешавад: keel over = collapse; do over = kill; gloss over= hide ; go over = examine; hang over = threaten; pull over = move to one side;
5) пайвастагие, ки дар он тобиши маъногии пешоянд эхсос мешавад: be over = finish; get over = liquidate; stop over a journey; leave over, hold over, hang over; give over;turn over a new leaf= make a new start [10, с.42].
Пешояндхо дар калимасозии забони англисй мавкеи мухим доранд. Онхо на танхо дар якчо намудани калима ва чумлахо иштирок мекунанд, балки барои ташкил намудани вохидхои лексикй хизмат менамоянд. Х,амин тавр тавассути якчо шудан бо феълхо пешоянди over на танхо маънои онро тагйир медихад, балки дар созмон додани калимаи нав иштирок менамояд, ки дар забони англисй ин намуди вожахои ташкилшударо иборахои феъл ном мебаранд [8, с.42].
Дар умум, омузишхо нишон медихад, ки тавассути якчошавй пешоянди over дар забони англисй маънои онхоро ба куллй таFЙир медихад ва тобиши лексикии онхоро иваз месозад. Аксари забоншиносон бар он назаранд, ки иборахои феъл бо пешоянди over дар забон хусусияти махсус ва хоси танхо забони англисист.
Бо максади таквияти андешахо ва мукоисаи маъногии пешоянди over бо забони точикй ва воситахои ифодаи онхо дар рафти тахкики рисола зарур омад, ки тавассути шархи фархангхо тахлили маъногии онхоро пешниход созем. Тахлилхо ва омузишхо нишон медиханд, ки нохои дар поён зикршуда ба гурухи маънохои асосии пешоянди интихобшудаи рисола дохил мешаванд ва албатта воситахои гуногуни ифодаи онхо ба забони точикй мавчуданд, ки дар зербоби дигар зикр намудаем.
АДАБИЁТ
1. Аксененко Б.Н. Предлоги английского языка. / Б.Н.Аксененко.- Москва, 1956, -320 с.
2. Амосова Н.Н. Основы английской фразеологии. / Н.Н. Амосова. - Л: 2010, -216 с.
3. Арсененко Б.Н. Предлоги английского языка. / Б. Н. Арсенко. - Москва, 1956. -318 с.
4. Бархударов Л.С. «Грамматика английского языка./Л.С. Бархударов.-М., ВШ,1965.- 265 с.
5. Камолиддинов Б. Нависанда ва иктибоси калима. //Сухандонон сухан санчида гуянд. / Б. Камолиддинов. -Душанбе, 2005. - С. 48-53.
6. Мамадназаров А. Фарханги англисй-точикй. / А. Мамадназаров. - Душанбе, 2007. -
1080 с.
7. Туйунов Н. Грамматикаи забони англисй. / Н.Т}йунов. -Душанбе, 2011.- 140 с.
ГРАММАТИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ПРЕДЛОГА «OVER» В АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКЕ
В этой статье автор проанализировал главную роль и использование предлогов в английском и таджикском языках. На момент анализа автором выяснилось, что предлоги больше употребляются в английском, чем в таджикском языке. Автор хотя и в этой статье сказал о морфологическом строении предлога и сравнил предлог в простом, сложном (сложном) и производном. Надо сказать, что автор в своей статье проанализировал классификацию предлогов в английском и таджикском языках и приводит несколько примеров по этому поводу.
Хотя в этой статье широко исследуется значение и способы употребления предлогов в английском и таджикском языках. Во время исследования мы поняли, что предлоги в английском языке делаются и используются по-разному.
Ключевые слова: английский язык, таджикский язык, простые предлоги, сложные предлоги, простые, производные предлоги, направление, место.
GRAMMATICAL FEATURES OF THE PREPOSITION «OVER» IN ENGLISH
In this article the author analyzed the main role and the use of the prepositions in English and Tajik languages. At the time of analyzing the author revealed that prepositions more used in English than Tajik language. The author in this article said about the morphological structure of the preposition and compared the preposition in simple, compound (complex) and derivative. We must say that author in his article
analyzed the classification of the prepositions in English and Tajik languages and gives some examples about that.
Although in this article widely investigates the meaning and the way of to use of the prepositions in English and Tajik languages. At the time of researching we understood that prepositions in English are made and used in different ways.
Key words: English language, Tajik language, simple prepositions, complex prepositions, simple, derivative prepositions, direction, place.
Сведения об авторе:
Ашурмадов Киматали Машарифович - ассистент кафедры иностранных языков Таджикский государственный педагогический университет имени С. Айни Адрес: Таджикистан, гДушанбе, проспект Фирдавси, 28/2. E-mail: [email protected]. тел: (+992) 918259885.
About the author:
Ashurmadov Qimatali Masharifovich - assistant of department of the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini. Address: 28/2 Firdausi avenue, Dushanbe, Tajikistan. E-mail: [email protected]. Phone: (+992) 918259885
ТАХДИЛИ СЕМАНТИКИЮ СИНТАКСИСИИ ЗАРФИ МИКДОРУ ДАРАЧД ДАР ЗАБОНХОИ ТОЧДКЙ ВА АН1ЛИСЙ
Саидова Н.
Донишгощ давлатии Кулоб ба номи А. Рудаки
Х,ар як забони ин ё он халк бо хусусияти хоси забонй аз якдигар тафовут доранд. Аломатхои фарккунандаи онхоро метавонем зимни мукоиса мушохида намоем. Яке аз забонхое, ки имруз чомеаи чахонй ба он таваччух кардаанд, забони англисй мебошад. Барои аз худ кардани забони мазкур бояд талаботи забонии он риоя карда шавад.
Кайд кардан зарур аст, ки талабот ба омузиши забони хоричй дар Чумхурии Точикистон талаб менамояд, ки мукоисаи ду забон, яъне англисй ва точикй аз лихози илмй асоснок бошанд. Дар ин самт, пеш аз хама донистани илми типология зарур мебошад. Ба таъкиди забоншиноси варзида В.Д. Аракин: «Типология чун шохаи махсуси забоншиносй назарияи худро дар асоси далелхои илмии хулосавй сохта, имконияти забонро хам аз чихати таърих ва хам дар шароити имруза меомузад» [6, с.26].
Таърихи грамматикаи назариявй нишон медихад, ки омузиши хиссахои нутк дар илми сарф яке аз чойхои марказиро ишгол мекунад. Дар низоми хисссахои нутк омузиши зарф нисбатан дертар ошз ёфта, тадкикоти он то хол давом дорад.
Зарф танхо ба туфайли вазифахои нахвию маъноиаш тавонистааст хиссаи мустакили нутк шавад. Муносибат ва умумият доштан бо хиссахои мустакилмаънои нутк яке аз аломатхои мухими зарф махсуб меёбад.
Дар забони адабии хозираи точик зарф хамчун хиссаи мустакили нутк мавкеи устувор дорад.Таърихи пайдоиши зарфи забони точикй, аломатхои морфологии он, хусусан калимасозии зарф шаходати он аст, ки ахамияти омухтани он аз дигар категорияхои грамматикй кам нест [12, с.5].
Мукоиса яке аз роху усулхои илмй буда, дар сохаи забоншиносй хеле васеъ истифода бурда мешавад. Омузиши забони модарй дар мукоиса бо забони дигар ё бо рохи мукоиса муайян намудани хусусияти хоси худи хар як забон ахамияти басо калон дорад. Дар вакти мукоиса ходисаи умумй ва хоси як забон ва ё забонхои гуногун муайян карда мешавад.
Солхои охир дар Чумхурии Точикистон омузиши мукоисавии забонхо хеле васеъ ба рох монда шудааст. Ин раванд максадхои худро дорад, аз чумла бехтар кардани чараёни омузиш ва таълими забони хоричй; ворид намудани типологияи мукоисавии забони модарй ва забони омухташаванда ба барномаи таълимй низ аз зарурат гувохй медихад. Дар Точикистон ба таври мукоиса омухтани хусусиятхои чудогонаи забони точикй бо забонхои русй, англисй, олмонй ва дигар мушохида мешавад.
Доир ба мукоисаи забонхо як гурух забоншиносон, ба монанди М. Шахобова, К. Усмонов, П.Ч,амшедов, М. Азимова, А. Мамадназаров ва дигарон тадкикот бурдаанд.
Таърихан, «Зарф нисбат ба дигар хиссахои мустакили нутк дертар ва асосан дар заминаи онхо ба вучуд омада, дар айни замон хамчун хиссаи мустакили нутк бо роху воситахои гуногун инкишоф ёфта истодааст»[7, с.9]. Аз ин чихат зарф, махсусан бо исм, сифат ва феъл алокаманд аст. Чунин алокаи зарф бо хиссахои дигари нутк имконияти дар мукоиса самаранок омузонидани онро осон мекунад. Зарф ба феъл, сифат ва зарф тобеъ мешавад. Он мисли сифат аломатро мефахмонад ва дорои категорияи дарача мебошад. Вале зарф аз сифат бо чанд хусусияти худ фарк мекунад зарф
