CC BY
7
УДК821.0
DOI 10.24412/2413-2004-2022-1-38-47
ВИЖАГИХ^ОИFАЗАЛXlОИ Махмудзода Обидцони Бекназар, н.и.ф.,
ИСТИЦБОЛИИ ВОЦИФИ дотсенти кафедраи назария ва таърихи адабиёти
ЛОХУУРЙ АЗ FАЗАЛИЁТИ Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба
НАЗИРИИ НИШОПУРЙ номи С.Айни (Тоцикистон, Душанбе)
ОСОБЕННОСТИ ГАЗЕЛЕЙ- Махмуд-заде Обиджон Бекназар, канд. филол.
ОТВЕТОВ (ИСТИКБОЛ) наук, доцент кафедры теории и истории
ВАКИФА ЛОХУРИ литературы Таджикского государственного
НА ГАЗЕЛИНАЗИРИ педагогического университета им. С. Айни,
НИШОПУРИ (Таджикистан, Душанбе)
PECULIARITIES OF GAZELS- Mahmudzoda Obidjoni Beknazar, candidate of
RESPONCES (ISTIKBOL) OF philological sciences, lecturer of the department of
VAKIF LOHURI TO theory and history of literature of the Tajik State
THE GAZELS OF NAZIR Pedagogical University named after S. Aini (Tajikistan, NISHOPURI Dushanbe), E-MAIL: Mirobid-26@mail.ru
Калидвожа^о: Назирии Нишопури, Соиби Табрези, Воцифи Лоуури, сабки уинди, тазмин, истицбол, таъсирпазири, нусхауои хатти, матншиноси
Вижагщои газалуои истицболи ва назирауои Воцифи Лоуури ба газалиёти Назирии Нишопури, яке аз намояндагони бузурги сабки уинди мавриди барраси царор гирифтааст. Бо такя бар чанд нусхаи хаттии девонуои уар ду шоир матншиносии газалуои мавриди назар сурат гирифтааст.Муцаррар шудааст, ки дар нусхауои хаттии девони Воциф ба ду газали у метавон дучор омад, ки дар онуо абёти зиёде ба такрор дида мешаванд. Аммо аз руи байти мацтаи уар ду газал маълум мешавад, ки яке дар цавоби газали Назири ва дигаре дар истицболи газале аз Соиб суруда шудааст. Дар асоси ин нукта муаллиф ба хулоса расидааст, ки ба эутимоли зиёд Воциф ё ду газали цудогона сурудааст ва ё уамон нусхаи ягонаро тауриру такмил кардааст. Таъкид мегардад, ки ин мавзуъ цусторуои бештареро бар асоси дастраси бар нусхауои дигари хаттии девони шоир тацозо мекунад. Х^арчанд Воциф бар газали Соиб низ тазмин бастааст, уам газали Соиб ва уам Воциф дар истицболи газале аз Назири ба цалам омадаанд. Дар асоси газалуои тазмини ва чанде аз назирауои дигар ба газалуои Назири хулоса шудааст, ки Воциф аз сабки сухани ин шоири тозагу таъсирпазир будааст.
Ключевые слова: Назири Нишопури, Вакиф Лохури, Саиб Табризи, индийский стиль, тазмин, истикбол, текстологический анализ, рукописные списки
Проанализированы особенности составления газелей-ответов (истикбол) или подражаний (назира) Вакифом Лохури на газели одного из выдающихся представителей индийского стиля, Назири Нишопури. Текстологический анализ рассматриваемых газелей осуществлён с использованием нескольких рукописных списков диванов двух поэтов. Установлено, что в рукописях дивана Вакифа содержатся две газели, в которых повторяются некоторые бейты. Однако на основе макта' -последнего двустишия газелей - можно прийти к выводу, что одна газель написана в ответ на газель Назири, а другая - Саиба Табризи. На основе данного факта делается
вывод, что, по всей вероятности, Вакиф или составил две отдельные газели, или отредактировал одну газель и внёс добавление в её текст. Подчёркивается, что окончательный вывод по данному вопросу можно сделать путём тщательного исследования других рукописей дивана Вакифа. Несмотря на то, что Вакиф включил в текст газели бейт из стихотворения Саиба, и газель Вакифа, и газель Саиба являются ответом (истикбол) на газель Назири. На основании тазминов и подражаний (назира) на газели Назири делается вывод, что Вакиф в своём творчестве следовал поэтическому стилю Назири Нишопури.
Key-words: Nazir Nishopuri, Vakif Lohuri, Saib Tabrizi, Indian style, tazmin, istikbol,
textological analysis, manuscript lists
The article presents an analysis of the peculiarities inherent in composition of gazels-responses (istikbol) or imitations (nazira) given by Vakif Lohuri to the gazels of Nazir Nishopuri, one of the outstanding representatives of Indian style. The textological analysis of the gazels in question is effectuated with a use of several divans of both poets, the formers being manuscript lists. It is established that Vakif s manuscripts contain two gazels, some beyts being reiterated in them. However, on the basis of makt - the last distich of gazels -one can come to the conclusion that one gazel is written to the response of Naziri's gazel, but another one to that of Soib Tabrizi. Proceeding from this fact, the author makes an inference running to the effect that, most probably, Vakif either composed two separate gazels or edited one gazel having brought addenda into its text. It is underscored that a final conclusion related to this issue can be made by the way of thorough study of other manuscripts from Vakif s divan. Notwithstanding the fact that Vakif included a beyt from Saib's poem into the text of the gazel, both Vakif s gazel and the one of Saib's are a response (istikbol) to Nazir Nishopuri's gazel. Designing on the premise of tazmins and imitations (nazira) following Naziri's gazels the conclusion is made that in his creation Vakif proceeded from Nazir Nishopuri's poetic style.
Маълум аст, ки нуфузи ма;оми Назирй дар суханварй дар ;аламрави адабиёти точикзабони Хинд ва эътирофи у ба унвони яке аз пеш;адамони тарзи тоза сабаби исти;боли каломи вай аз чониби шоирони дигар гардид. Соиб бо он дама шудрату ма;оми адабй, аз чумлаи иродатмандони Назирй ба шумор меравад, ки аз тарзи сухани у пайравй намудааст. Бадсу баррасии ин мавзуъ дар ма;олаи дигари ин муаллиф чараён гирифтааст.
Аз дигар суханварони содибноме, ки тарзи сухани Назириро исти;бол намудааст, Во;ифи Лодурй ба шумор меравад. Во;ифи Лодурй аз чумлаи суханварони адабиёти точикзабони Хинди асри XVIII мебошад, ки дар соли 1689 дар Патёлаи Лодур чашм ба олами дастй кушода, соли 1781 дар дамон чо аз олам даргузаштааст. Аз у то замони мо девони ашъор ва маснавие бо номи "Мирзо ва Садбо" бо;й мондааст. Девони ашъори шоир соли 2015 ба кушиши Рачабалй Худоёрзода ва Шарофиддин Асомиддинзода дар Точикистон ба нашр расидааст. Харчанд дар ма;олаву нигоштадои чудогонаи олимони точик А. Fаффоров (3) А. Хабибов (12) Р.Худоёрзода (11) ва дигарон рочеъ ба рузгору осори шоир мулодизоте баён шудааст, аммо ягона тад;и;оти мукаммал дар бораи ин шоир рисолаи номзадии Асомуддинзода Шарофиддин ба шумор меравад, ки тадти унвони "Поэтикаи газалиёти Во;ифи Лодурй" соли 2018 ба дифоъ расидааст. (2)
Во;ифи Лодурй дарчанд аз чумлаи намояндагони сабки диндй дониста мешавад,ки дар асри шукуди ин сабки адабй зистааст, аммо шумораи зиёди газалдои хешро ба
ucTH^6onu cyxaHBapoHH Matpy^u nemHH, a3 ^yMna HaMoaHgaroHH ca6KH upo^H 6a ^anaM OBapga. Myannu^OHH nemry^Topu «fleBOHH bo^h^h HoxypH» gap hpth6ot 6a hh MaB3yt HaBumTaaHg: «bo^h^h Ho^ypH (Ba$. 1788) 6a ra3anx,OH moupoHH ry3amTa Ba x,aMacpoHH xyg 6a MOHaHgu H,anonuggHHH PyMH (1207-1273), ABx,agH (TaB. 1565), 3aMHpH (Ba$. 1594), Ha3up0 (Ba$. 1612), 3y^ypH (Ba$. 1616), CanuMH Te^poHH (Ba$. 1647), Coh6 (1603-1677), XanunH, O^apuHH HoxypH (Ba$. 1742), x^33hh (1692-1766) Ba gurapoH Ha3upa Ba ^aBo6uax,o HaBHmTaacT» [4, 17]. EatgaH 6a yHBOHH HaMyHa naHguH a6eTH mouppo 3HKp HaMyga, kh 6a HCTH^6onu amtopu rypyx,e a3 hh cyxaHBapoH 6a ^anaM OMagaaHg.
MyToneau geBOHH bo^h^h HoxypH MyanaH Meco3ag, kh y gap gy MaBpug MycTa^HMaH 6a homh Ha3upH x,aHroMH Ta3MHHH ra3anx,ou Ban umopaT KapgaacT. hh MaTna6 gap HaB6aTH aBBao, xyg ganenu upogaTH xoch hh moup 6a metpy maxcuaTH Ha3upH 6a myMop MepaBag. flap ra3anu aBBan, kh gap 6aHTH Ma^Tau Ban 6o 3HKpu homh Ha3HpH x,aM3aMOH aK MHcpat a3 hh moup OBapga MemaBag, ucTH^6onu bo^h$ a3 Tap3H cyxaHBapH Ba meBau 6aeHH y 6a TaBpu 6ap^acTa HaMoeH acT:
MaKyH maKnutyu mapxu dapdu dun o3ypda^Hepo, MaKyH aнгymm 6ap na6, mo maeoHU 6e3a6oHepo. MaKyH 6e^o 3u Kyu xyd ny MaH 6exoHyMoHepo, Fapude, dapdMaHde, xoKcope, HomaeoHepo. FaMaM 6ucepy MaH a3 ep dopaM pyxcamu o^e, Hu coh, e Pa6, ado co3aM 6a campe docmoHepo? Ky^o oh гyn xa6ap a3 pa№3apdu^ou MaH dopad, Ea ^ouu HoMa 6utypucmaM 6a y 6apгu xa3oHepo. Caeope moxm oeapdacm 6ap Ma^Mypau xymaM, Ku 6ap^aM Me3aHad a3 rk uhoh гapдam Vta^oHepo. Ha oHaM, K-a3 catyu мuмгoнu xy6oH py 6uгapдoнaм, TaeoHaM cypx Kapd a3 xyHu xyd HyKu cuHoHepo. Mapo deeoHa MedoHaHd mutynoH, ^ouu oh dopad, Ku dap nupu 6a dun ^o dodaaM um%u ^aeoHepo. ffluKonm nyH KyHaM dap nemu y a3 myp6axmu^o, Hapo dap manx гytymaн oeapaM mupuHda^oHepo. Caeopu paxmu Ho3U, cyu MaH mypKoHa Memo3U, Ma6odo cap du^ad dun Honau omamuHoHepo. Ea nouu xyd a3 uh гynзop HameoHaM 6ypyH patymaH, Maгap nyH cor гupaм doMaHu capeu paeoHepo. 0anaK a3 caupy daepu xyd Hadopad zaup a3 uh Mamna6, Ku opad 6ap capu HoMexpy6oHe Mexpy6oHepo. HadoHaM Mam^apu xydpo, eaneKuH uh %adap doHaM, Ku xyHaM cypx xo^ad Kapd xoku ocmoHepo. Ca6o, ap ep a3 %onu MaHam nypcad, 6^y: «fludaM flap omam a3 manu cy3aHda Mymmu ycmyxoHepo». A3u3u ea^maMy napxaM 6a noxu xopu atyKaHda, HaMeatymad 6a capea^maM гyзope KopeoHepo. Хaдaнгu zaM3aam xypdaM, napud a3 cap nyHoH xymaM, Ku мeгupaм 6a daveo %ap 3aMoH a6pyKaMoHepo. Ha3upu гytym nyH oh mo% oMad 6ap capaM, Bo%uty,
«Куцо будu, ки имшaб cyxmU озуpдaцонepо» [4, SS].
Нахуст бояд aфзyд, ки шакли мазкури газал аз нашри девони Во^ифи лодурй, ки соли 2015 ба кушиши Рачабалй Хyдоëрзодa ва Шарофиддин Асомиддинзода тадия ва нашр шудааст, баргирифта шуд. Аз ишорати мураттибони ин девон маълум мешавад, ки ондо газали мазкурро на аз руи матни девони чопи сангии девони шоир, балки аз тазкираи «Ништари иш^»-и Хусайщулихони Азимободй овардаанд [1, 1574]. Вале му^оисаву му^обилаи он бо нашрдои то кунун aнчомëфтa ва дамзамон як нусхаи хаттии девони шоир, ки дар китобхонаи Мачлиси миллии Ч,умдурии Исломии Эрон мадфуз аст, нукоте бадсбарангезеро низ ба мдан овард, ки тад^и^ ва ташреди он мувофи^и ма^сад аст. Дар навбати аввал бояд афзуд, ки ин газал дар нашри девони Во^ифи Лодурй, ки соли 1962 бо эдтимоми Fyломрaббонии Азиз дар Панчоби Покистон ба нашр расид, ба ин шакл омадааст:
Мaкун бецо зи куи худ чу мaн бехонумонеро, Fирибе, дapдмaндe, хоксоре, ноmaвонepо. Мaкун maклифи шapx^и дapди дил озуpдaцонepо, Мaзaн aнгушm бap лaб, то maвонU бeзaбонepо. Fимaм биcëpу мaн aз ëp доpaм pуxcamи охе, 4U сон, ë pu6, aдо cозaм 6u campe достонеро? Сaвоpe тохт овapдacm бap мaъмуpaи xушaм, Ки бapx^aм мeзaнaд aз як инон гapдaш цщонеро. Мapо дeвонa мecозaнд тифлон, цойи он доpaд, Ки дap пиpU 6u дил цо додaaм ишци ^вонеро. Шикоят чун кунaм дap пеши у aз шypбaxmиx^о, Чapо дap maлx гуфmaн овapaм ширин дax^онepо. Бa пои худ aз ин гулзор нamвонaм бурун paфmaн, Мaгap чун соя гиpaм домaни capви paвонepо. Фaлaк aз caйpи дaвpи худ нaдоpaд zaüp aз ин мamлaб, Ки оpaд 6up capи номехрубоне мехрубонеро.
Сaбо, ap ëp aз холи мaнam пуpcaд, биг$: «Дидaм Дap оmaш aз maпи cyзaндa мушти устухонеро». Нaдонaм мaшхaди худро, вaлeкин ин к^aдap донaм, Ки xунaм сурх xохaд кapд хоки остонеро. Мaшaв мaгpуp aз paнгиннaвои xeшmaн булбул, Биë, бишнaв зи мaн як pax, caфиpи xунчaконepо. Нaдоpaм беш aз ин тощт , ки бошaм посбони гул, Xудовaндо бо cap paфmaм, pacонU дилcиmонaмpо. Sa гулшaн 6UP FUPU6 aфmодa мacmон aндaлeби мaн, Бapои xоmиpaш xолU maвон шрд ошëнepо. Куцо он гул xu6up aз paнгзapдиxои мaн доpaд, Sa цои номa бифpиcmaм 6u y бapги xaзонepо. Сaводи paxшmозU, cyu мaн mуpконa мemозU, Мaбодо cap диxaд дил нолaи оmaшинонepо. Азизи вaк^maму чapxaм 6u чохи xоpU aфкaндa, Нaмeaфmaд 6u capвaк^maм гузоре корвонеро.
Назири гуфт чун он мох омад бар сарам, Воциф, «Куцо буди, ки имшаб сухти озурдацонеро» [6,7].
Дар зимни му^оисаи ду матн маълум мешавад, ки гунаи дар нашри Точикистон ба чоп расида, аз 16 байт ва дар Покистон чопшуда аз 17 байт иборат аст. Фар^ияти зиёде дар байтдои дарду газал дида мешавад, аз чумла шакли дар нашри Точикистон омада аз ду матлаъ таркиб ёфтааст, аммо дар гунаи дуюм чойи абёти дар матлаъ омада иваз шудаанд. Дар баробари ин, ба назари мо, чанд маврид дар байтдои дар матни дар Точикистон чопшуда ба сурати галат сабт шуда, дар нашри покистонй садедтар ба мушодида мерасад. Масалан, дар байти аввал
Макун таклифи шархи дарди дил озурдацонеро, Мазан ангушт бар лаб, то тавони безабонеро [6,7].
ибораи "мазан ангушт бар лаб" нисбат ба "макун ангушт бар лаб" садед аст, Хамчунин, дар байтдои зерин иборадои «сайри даври худ» ба чои «сайру даври худ», «надонам машдади» ба чои «надонам машдари» дуруст корбаст шудаанд.
Фалак аз сайри даври худ надорад гайр аз ин матлаб, Ки орад бар сари номехрубоне мехрубонеро [6,7].
Надонам машхади худро, валекин ин цадар донам, Ки хунам сурх хохад кард хоки остонеро [6,7].
Чанд байти дигар, ки баъдан зикр мешаванд, дар нашри Точикистон дида намешаванд.
Нуктаи аслии добили бадс он аст, ки матни газали мазкур дар як нусхаи хаттии дар ихтиёри мо ^арордоштаи девони Во^иф ба шакли зайл омадааст, ки новобаста ба такрори аксари байтдо як фар^ияти мудим ба чашм мерасад. Аз байти матлаъи он маълум мешавад, ки гуё ин газалро Во^иф на дар исти^боли Назирй, балки гуё ба чавоби газале аз Соиб суруда бошад:
Макун таклифи шархи дарди дил озурдацонеро, Мазан ангушт бар лаб, нотавоне, безабонеро.
Fамам бисеру ман аз ёр дорам рухсати охе, Чи сон, ё Раб, адо созам ба сатре достонеро?
Саворе тохт овардаст бар маъмураи хушам, Ки бархам мезанад аз як инон гардаш, цахонеро.
Маро девона месозанд тифлон, цойи он дорад, Ки дар пири ба дил цо додаам ишци цавонеро.
Шикоят чун кунам дар пеши у аз шурбахтихо, Чаро дар талх гуфтан оварам ширин дахонеро.
Ту меоиву дар дил мебари дар дида ацлу дин, Аз ин пас бар дари дил менишонам посбонеро.
Надонам машхади худро, валекин ин цадар донам, Ки хунам сурх хохад кард хоки остонеро.
Ту андар Рахши този, суи ман туркона метози, Мабодо сар дихад дил нолаи оташинонеро.
Ба пойи худ аз ин гулзор натвонам бурун рафтан, Магар чун соя гирам домани сарви равонеро.
Зи файзи Соиб омад бо тамоми ин газал Воциф, Ки як рахбар ба манзил мерасонад корвонеро [5, 43б].
Ба назар мерасад, ки газали мазкур аз 10 байт таркиб ёфта ва чанд байти он дар мутуни дигари на^лшудаи он дида намешавад. Мисраи охири газали мазкур аз байти аввали як газали Соиб баргирифта шудааст, ки ба сурати зайл аст: Ба охе метавон аз худ баровардан цахоне, Ки як рахбар ба манзил мерасонад корвонеро [13].
Дар баробари ин, зимни му^оиса маълум гардид, ки байти зерин, дар ду нашри болозикр ба ин шакл омадааст:
Саводи рахштози, суи ман туркона метози, Мабодо сар дихад дил нолаи оташинонеро [6, 7].
Байти мазкур дар нусхаи хаттии мавриди истифодаи мо ба ин сурат зикр шудааст, ки ^обиди дарки дуруст ва сах,ех, ба назар мерасад:
Ту андар Рахши този суи ман туркона метози, Мабодо сар дихад дил нолаи оташинонеро [5, 43б].
Ба андешаи мо, ба э^тимоли зиёд мисраи аввал хдцди а^ал бояд ба сурати «Савори Рахши тозй суи ман туркона метозй» бошад ва дар ин сурат маънии он равшан хох,ад буд.
Аз он ки ба эх,тимоли зиёд шояд ду гунаи ин газал будааст, чои бах,с шояд набошад, чун ба назар мерасад, ки дар нашрх,ои анчомёфта ду матлаъ дар газал дида мешавад, вале дар нусхаи хаттй танх,о яке аз онх,о омадааст. Ч,олиби таваччух, он аст, ки дар нусхаи хаттй газал бо байте шуруъ мешавад, ки вожаи ^офияи он «озурдачонеро» бо ин вожаи байти аввали газали Назирй мушобех, аст, аммо дар ма^таъ мисраи газали Соиб боз х,ам бо х,амин такрори вожаи ^аблан ^офияшуда ба назар мерасад.
Ба гумони голиб, Во^иф шояд ба газали х,ар ду шоир чавобияе дошта бошад, вале нуфузи бештари Назирй аз он чо ^ам равшан мешавад, ки ба ин вазну ^офияву радиф нахуст у газали хешро сурудааст. Соиб чун бештари маврид ба пайравих,ояш аз ин шоири тозаназар ишорат дорад, ба э^тимоли зиёд тахмин метавон кард, ки ин суханвари мумтоз х,ам газали хешро дар истицболи Назирй сурудааст. Дар баробари ин, тахмини дигаре х,ам метавон зад, ки Во^иф шояд аввал чавобияе ба Назирй навишта ва баъдан ба газали Соиб низ бо х,амин вазну ох,анг назирае суруда бошад, ки дугонагии матлаъ дар газали ба чавоби Назирй навиштаи шоир гувох,и хдащати ин амр ба шумор меравад.
Fазали дигаре, ки Воцифи Лох,урй дар тазмини газали Назирии Нишопурй навиштааст, дар матни тах,иянамудаи Рачабалй Худоёрзода ва Шарофиддин Асомиддинзода ба сурати зайл омадааст:
Хамчу дил дар гами ишцат ба ман анбозе нест, Сар кунам нагмаи дарде, ки хамовозе нест. Харзапардозии дил сахт малулам дорад, Андар ин шахр, бипурсед, цафассозе нест ? Ба гирифтории ман нести, эй мурги чаман, Шукри мо кун, ки туро рухсати парвозе нест. Оташ аз хашм мазан синаи садчоки маро,
Ки дар ин кухнацафас мурги хушовозе нест. Чун маро рах ба дарун нест, чи дил шод кунам, Ман гирифтам, ки дари дуст дари бозе нест. Чи муносиб, ки шавам худ тарафи мурги чаман, То чу дил дар багалам замзамапардозе нест. Имшаб аз нола дилам хаст чу булбул махзуз, Дар паси парда магар гуш бар овозе нест? Ин газал гуфта шуд аз файзи Назири, Воциф: «Fайри ман дар паси ин парда сухансозе нест» [4, 145].
Мивдори умумии абёти дар ин нашр омода 8 адад буда, иштибоди асосие, ки дар он ба мушодида мерасад, дар шакли нодурусти мисраи тазминшуда аз Назирии Нишопурй зодир мешавад. Дар чараёни му^оиса бо нашрдои дигар ва нусахи хаттии девондои Назирй ва дам Во^ифи Лодурй ба мушодида мерасад, ки мисраи мазкур ба шакли зерин омадааст:
Fайри ман дар паси ин парда сухансозе хаст, Роз дар дил натавон дошт, ки гаммозе хаст [8, 11].
Хатто дар нашри девони Во^ифи Лодурй, ки соли 1962 бо эдтимоми Fуломраббонии Азиз дар Панчоби Покистон сурат гирифтааст, шакли дурусти мазкур тазмин шудааст, дарчанд мивдори абёти газал дар ин нашр бештар ба назар мерасад.
Хамчу дил дар гами ишцат ба ман анбозе хаст,
Сар кунам нагмаи дарде, ки хамовозе хаст.
Харзапардозии дил сахт малулам дорад,
Андар ин шахр, бипурсед, цафассозехаст?
Ба гирифтории ман нести, эй мурги чаман,
Шукрхо кун, ки туро рухсати парвозе хаст.
Оташ аз хашм мазан синаи садчоки маро,
Ки дар ин кухнацафас мурги хушовозе хаст.
Имшаб аз нола дилам хаст чу булбул махзуз,
Дар паси парда магар гуш бар овозе хаст?
Дид то ашки маро цуст хаёли ту зи чашм,
Натавон буд дар он хона, ки гаммозе хаст.
Эй ки пурси, ки туро карда зи цоду бемор,
Fайр аз он чашм магар хец фусунсозе хаст?
Чи муносиб, ки шавам худ тарафи мурги сахар,
То чу дил дар багалам замзамапардозе хаст.
Гу макун саъй ба вайронии ман хамсоя,
З-он ки дар хонаи ман хонабарардозе хаст.
Чун маро рах ба дарун нест, чи дил шод кунам,
Ман гирифтам, ки дари дуст дари бозе хаст.
Ин газал гуфта шуд аз файзи Назири, Воциф:
«Fайри ман дар паси ин парда сухансозе хаст» [6, 122-123].
Дар нусхаи хаттии мавриди истифода бошад, шакли комили газал чунин омадааст:
Хамчу дил дар гами ишцат ба ман анбозе хаст,
Сар кунам нагмаи дарде, ки хамовозе хаст. Харзапардозии дил сахт малулам дорад, Андар ин шахр, бипурсед, цафассозе хаст ? Ба гирифтории ман нести, эй мурги чаман, Шукрхо кун, ки туро рухсати парвозе хаст. Оташ аз хашм мазан синаи садчоки маро, Ки дар ин кухнацафас мурги хушовозе хаст. Имшаб аз нола дилам хаст чу булбул махзуз, Дар паси парда магар гуш бар овозе хаст? Дид то ашки маро рафт хаёли ту зи чашм, Натавон буд дар он хона, ки гаммозе хаст. Эй ки пурси, ки туро карда зи цоду бемор, Гайр аз он чашм магар хец фусунсозе хаст? Ин газал гуфта шуд аз файзи Назири, Воциф: «Гайри ман дар паси ин парда сухансозе хаст» [5, 56а]
Аз ин тах,лили му;оисавй маълум мешавад, ки ба эх,тимоли зиёд дар мавриди бозхонии матн мураттибони девон иштибохдн «х,аст» -ро «нест» хондаанд ва дар натича шакли газали мазкур х,осил шудааст. Аз назари дигар, ба мушох,ида мерасад, ки гох,о маврид абёти газал дар сурати ба шакли «нест» хондани мисраъх,о халали маъной пайдо мекунанд. Хосатан, маънии х,амин мисраи тазминшуда аз Назирй дар х,олати бо гунаи «нест» хондан халал хох,ад ёфт, зеро хдргиз ин суханвари мумтоз дар чое аз ашъори хеш то ба ин х,ад изгори фазлу гурур накарда, ки чунин бигуяд: "гайри ман дар паси ин парда сухансозе нест".
Дар баробари тазмини газалиёти Назирй Во;ифи Лох,урй дар истикбол аз вазну ;офия ва радифи сурудах,ои ин суханвари мумтоз газал сурудааст, ки ба намунае аз он ишорат мекунем:
Назирй:
Гар ба сухан дароварам табъи сухансаройро, Бар бару душ сар дихи гиряи хой-хойро [10,33]
Во;иф:
Ёр гумошт бар сарам хацри хирадрабойро, Аз сари ман ки, цуз Худо, во кунад ин балойро [4,33].
Дар заминаи му;оисаи ин ду сурудаи шоирони мавриди назар маълум мегардад, ки Во;иф талош бар он кардааст, ки шумори абёти газали худ биафзояд ва онро ба 16 байт расонад. Fазали Назирй бошад хдмагй аз х,афт байт таркиб ёфтааст. Хднгоми ;иёс маълум гардид, ки аз вожагони дар ма;оми ;офия омада дар газали Назирй хдмагй се адади он дар газали Во;иф такрор шудаанду халос. Бо такя бар ин матолиб метавон изх,ор дошт, ки Во;иф дар баробари исти;бол аз газали Назирй кушиши эчоди тозакорих,о мекунад, ки аз чумлаи онх,о афзудани ми;дори абёт, навгоних,о дар шеваии эчоди ;офия ва таркибх,ои шоирона ба шумор мераванд.
Дар мачмуъ, аз баррасй ва тах,;и;и шевах,ои исти;боли Во;ифи Лох,урй аз Назирии Нишопурй равшан мегардад, ки ин суханвари сабки х,индй баробари тазмини чанд газали Назирй аз сабки сухан ва вазну охднги газалиёти у низ пайравй намудааст. Хдрчанд сурудани тазмин ба газалиёти шоирони дигари пешин ва сабки х,индй аз
чумлаи хусусиятдои шеъри Во;иф ба шумор меравад, вале ба назар мерасад, ки бо назардошти иродату ихлос ва исти;боли аз сабки сухан ва шеваи нигориши Назирй равшан мегардад, ки бештари маврид ба ин шоири тозаназар ба ашъори ин шоири пеш;адам дар тарзи тоза таваччуди хоса дорад. Намунадои мавриди тадлилу баррасии мо ;арордошта худ во;еияти ин андешадоро собит мекунанд. Дар баробари ин, тадлили ;иёсии газалдои исти;болии Во;ифи Лодурй аз Назирии Нишопурй баёнгари он дам дастанд, ки дар чараёни пайравй суханвари мумтози мо кушишдое дар навгароиву навоварй бо афзудани ми;дори абёт дар газал, истифодаи вожаву таркибдои нав дар ма;оми ;офия, бунёди таркиб ва тасвирдои шоирона мекунад. Нуктаи мудими дигари ;обили таъкид он аст, ки бо назардошти мавчудияти гунадои мухталифи газалдои Во;ифи Лодурй дар нусхадои хаттй ва чопии девондои у зарурате пеш омадааст, ки дар навбати аввал гунадои дуруст ва садеди ашъори шоир дар заминаи тасдеди матни илмй-инти;одии Девони у бар;арор ва бар асоси он мушкилоту муаммодои чойдошта дар матншиносии осори суханвар бартараф гардида, замина ва сабабдои аслии таваччуди вай ба ашъори суханварони пешин, ихтилоф дар матни газалдои ба сурати тазмин эчодшуда, тадриру такмили ашъор ба таври да;и; му;аррар карда шаванд.
Пайнавишт:
1. Азимободи, Хусайнцулихон. Тазкираи «Ништари ишц». Дар панц цилд. Цилди 5. -Душанбе: Дониш, 1988. - 1827 с. Тезкире "Скальпель любви". В 5-ти т. Т.5
2. Асомуддинзода Шарофиддин. Поэтика газелей Вокифа Лохури: дисс... канд. филол. наук. - Душанбе, 2018.- 167 с.
3. Fаффоров А. Назми форсизабони Хинду Покистон дар нимаи дуюми асри XIX ва асри XX. - Душанбе: Дониш, 1975. - 141 с.
4. Лодурй, Воциф. Девон. Муаллифони сарсухан, тауиягарони матн, луготу тавзеуот РацабалиХудоёрзода ва Шарофиддин Асомиддинзода.-Душанбе: Ашуриён, 2015.- 680 с.
5. Лодурй, Воциф. Девон. Нусхаи хаттии китобхонаи мацлиси Шурои миллй таути шумораи 13837.
6. Лоуури, Воциф. Девон. Ба эутимоми профессор Fуломраббонии Азиз.- Лоуур, интишороти академияи адабии Панцоб, 1962. - 922 с.
7. Маумудзода Обидцон Бекназар. /Истицболи Соиби Табрезй аз Назирии Нишопури. Паёми Донишгоуи омузгорй (Донишгоуи донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айнй) (мацаллаи илмй). Бахши филологи. №4 (87)-2020.Сау.218-223.
8. Нишопури, Назири. Нусхаи хаттии мауфуз дар Маркази мероси хаттии назди Раёсати Академияи миллии илмуои Цумуурии Тоцикистон бо шумораи 823.
9. Нишопури, Назири. Куллиёт. Чопи санги. Лакунав, матбааи Нувалкишур. 1954. - 413 с.
10. Нишопури, Назири. Девон. Тасуеу ва таълицоти Мууаммадризо Тоуири. - Теурон: Нигоу, 1389.- 672с.
11. Худоёрзода Р. Тауциц ва нацди осори адаби. - Душанбе: Ирфон, 2016. - 559 сау.
12. Хабибов А. Аз таърихи равобити адабии Бадахшон бо Хиндустон. - Душанбе: Дониш, 1991. - 172 сау.
13. https://ganjoor.net/saeb/divan-saeb/ghazalkasa/sh444/
Reference Literature:
1. Azimbodi, Husaynqulikhon. Tezkire "Scalpel of Love". In 5 volumes. - V.5. - Dushanbe: Knowledge, 1988. - 1827pp.
2. Asomuddinzoda, Sharofiddin. Poetics of Vakif Lohuri's Gazels: candidate dissertation in philology. - Dushanbe, 2018. - 167pp.
3. Gafforov A. Indo-Pakistani Persian Poetry Referring to the second Half of the XIX-th and the XX-th Centuries. - Dushanbe: Knowledge, 1975. - 141 pp.
4. Lohuri, Vakif. Devon: Authors of the introduction, compilers of text, dictionary and commentary: Rajabali Khudoyorzoda, Sharofiddin Asomiddinzoda. - Dushanbe: Ashuriyon,(Poets) 2015. - 680 pp.
5. Lohuri, Vakif. Devon. Written Copy of the Supreme Council Library under number 13837.
6. Lohuri, Vakif. Devon. In honor of Professor Ghulamrabboni Aziz. - Lahore Punjab Literary Academy, 1962. - 922 pp.
7. Mahmudzoda Obidjon Beknazar / Imitation to Soibi Tabrizi by Nazir Nishapur. Bulletin of Pedagogical University (Tajik State Pedagogical University named after S. Aini) (scientific journal). Philological section. - 2020, №4 (87). - pp. 218 - 223.
8. Nishopuri, Nazir. Copies Stored in the Center for Written Heritage under the Presidium of the National Academy of Sciences of Tajikistan Republic No. 823.
9. Nishopuri, Nazir. College. Stone Printing. - Lucknow: Nuvalkishurprinting-house. 1954. - 413pp.
10. Nishopuri, Nazir. Devon. Correction and Interpretation of Muhammadrizo Tohiri. - Tehran: View, 1389. - 672 pp.
11. Khudoyorzoda R. Research and Review of Literary Works. - Dushanbe: Cognition, 2016. - 559pp.
12. Habibov A. From the History of Badakhshan's Literary Relations with India. - Dushanbe: Knowledge, 1991. - 172 pp.
13. https://ganjoor.net/saeb/divan-saeb/ghazalkasa/sh444/
