CC BY
12
ТДУ 8Т .82.82(091) ТКБ 83, 3(0)3
ТАЩИЦИ РУЗГОР ВА ОСОРИ МУИЗЗИДАР ЭРОН
ИССЛЕДОВАНИЕ ЖИЗНИ И ТВОРЧЕСТВА МУИЗЗИ В ИРАНЕ
A CONSIDERATION BESET WITH MUIZZIS LIFE DEPICTION AND CREATIONS IN IRAN
Гайдаров Фахриддин Наботович, н.и.ф., дотсенти кафедраи таърихи адабиёти тоцики Донишгоуи миллии Тоцикистон (Тоцикистон, Душанбе)
Хайдаров Фахриддин Наботович, к.ф.н., доцент кафедры истории таджикской литературы Таджикского национального университета (Таджикистан, Душанбе)
Haidarov Fakhriddin Nabotovich, candidate of philological sciences, Associate Professor of the department of the history of Tajik literature under the Tajik National University (Tajikistan, Dushanbe), E-mail: fakhrizamon@mail.ru
Вожа^ои калиди: Муиззй, девони ашъор, мероси адабй, рузгор, зодгоуи шоир, сарчашмауои адабй, нусхауои хаттй, аули адаб ва Нишопур
Дар мацола тауцици рузгор ва осори Муиззй дар Эрон мавриди баррасй царор дода шудааст. Дар натицаи баррасии масъалаи мавриди назар муаллиф иброз медорад, ки баррасии рузгор ва осори Муиззй дар Эрон ба таври густурда бо ба табъ расидани девони ашъори у дар Теурон бори аввал соли 1940 бо саъй ва кушиши донишманди маъруф Аббос Ицболи Оштиёнй огоз меёбад. Дар баробари ин, девони шоир сипас аз цониби мууаццицони дигари Эрон се бори дигар дар асоси ин нашр, аз цумла бо муцаддима ва тасуеуи Носири Хирй, бо эутимоми Абдулкарим Ч,арбазадор, ва бар асоси нусхаи тасцецнамудаи Оштиёнй. Бо муцаддима, тасуеу ва таълицоти Мууаммад Ризо Канбарй ба табъ расидааст. Муаллифи мацола тазаккур медицад, ки аз цониби адабиётшиносони дигари Эрон низ рузгор ва осори Муиззй мавриди тауциц царор гирифтааст, аммо бештари он такрори якдигаранд. Ба ин хотир муаллиф бо овардани таълифоти арзишманди мууаццицони фавцуззикр иктифо намудааст.
Ключевые слова: Муиззи, поэтический сборник, литературное наследие, жизнь, место рождения поэта, литературные источники, рукописи, литераторы и Нишапур
В статье исследуется жизнь и наследие Муиззи в Иране. В результате обсуждения этого вопроса автор констатирует, что изучение жизни и творчества Муиззи в Иране началось с публикации его сборника стихов в Тегеране впервые в 1318 году (1940 г.) усилиями известного ученого Аббаса Икбола Оштиёни. В то же время сборник стихов поэта был позже трижды переиздан другими иранскими учеными на основе этой публикации: включая введение и исправление Носиром Хири , с исправлениями Устада Аббаса Икбола Оштиёни и на основе подлинной копии Устада Аббаса Икбола Оштиёни Абдулкаримом Джарбазадором, введение, исправление и комментарии Мухаммада Ризо Канбари. Отмечается, что жизнь и творчество Муиззи изучались и другими иранскими литературными критиками, но большинство из них повторяются. По этой причине автор ограничился цитированием ценных работ, перечисленных выше исследователей.
Key words: Muizzi, collection of poetry, literary legacy, life depiction, the poefs birthplace, literary sources, manuscripts, literary circle and Nishopur
The article under consideration dwells on MuizzVs life depiction and creations in Iran. Adducing the result of the analysis dealing the theme explored the author of the article asserts that the study of MuizzVs life depiction and creations in Iran began with the publication of his collection of compositions in Tehran, in 1318 hijra (1940) by dint of the famous scholar Abbas Iqbal AshtianVs efforts, for the first time. At the same time, proceeding from the relevant publication, the poefs divan (collection of compositions) was later reprinted three times by other Iranian scholars, including an introduction and correction by Nosiri Hiri in 1362 hijra, under the editorship of Ustod Abbos Iqbal Ashtiani as well. Under the editorship of Abdulkarim Jarbazador in 1389 hijra that was based on an authentic copy by Ustod Abbos Iqbal Ashtiani. As well as, an introduction, correction and commentary by Muhammad Rizo Kanbari in 1393 hijra was published. MuizzVs life depiction and creations have also been canvassed by other Iranian men-of-letters, however the majority of them are repetitive ones. In order to gain the targeted purpose, the author of the article has limited himself to quote from valuable literary productions belonging to the pen of the abovestated researchers.
Баррасии рузгор ва осори Муиззй дар Эрон ба таври гyстyрдa бо ба табъ расидани девони ашъори y дар Техрон бори аввал соли 1318/1940 бо саъйю кушиши донишманди маъруф Aббос Икболи Оштиëнй огоз меëбaд. Aббос Икбол ба девони шоир мукаддимае иншо намуда, ки дар он рочеъ ба валодат, таърихи каробати y ба дарбор, фарчоми рузгор ва хусусиятхои бадеии ашъори y маълумоти мухтасар пешних,од намудааст.
Мундаричаи матни девони тахиянамудаи Aббос Икбол аз касоид (466 адад), газал (60 адад), рубой (175 адад), китъа (34 адад), таркиббанд (3 адад), тарчеъбанд (3 адад) ва мусаммат (1 адад) иборат мебошад. Мураттиб дар охири китоб боби алохидае чудо карда, ба он «Изофот» унвон гузоштааст. "Изофот" аз шеърхое, ки нусхаи онхо дар девонхои дардастдоштаи Aббос Икбол набуда, мураттиб онхоро аз нусхахои дигари хаттй чамъоварй намудааст, иборатанд [5]. Дар ин боб 6 касида, 1 газал, 1 китъа ва як порчаи шеърй бо номи тагаззул оварда мешавад.
Дар тахияи девон аз чониби мураттиб баъзе камбудихо, аз кабили аз матн афтодани калима, ибора ва дар баъзан холат мисраъхои алохида ба назар мерасад, ки дар натичаи мутолиаи девон мушохида мешавад.
Мухаккик вобаста ба масъалаи мавриди назар дар боби "Кайфияти чопи девон" иброз менамояд, ки: «Бадбахтона, бо камоли кушише, ки шуд, аз девони Муиззй хеч нусхае, ки таърихи китоби он нисбатан кадим бошад, ба даст наомад ва ба иллати чадид будани нусхахо аз додани ихтилофоти нусах сарфи назар шуд ва чун хамаи ин нусхахо чадид ва камубеш маглут буд, бисëре мавозеъ хамчунон машкул ва маглут монд ва нигоранда онхоро ба хамон хол бокй гузошт ва ичтиход ва завки худро дар тасхех маноти эътибор карор надод то дигарон онхоро ба саликаи худ ë мутобик нусахе, ки ба даст доранд, салох намоянд ва ба игвои нигоранда дар хабт ва иштибох наафтанд» [5,Син].
Дар баробари ин, Aббос Икбол илова менамояд, ба табъи китобе дар шарху тафсил дар боби Муиззй ва падари y Бурхонй ва он чй ва мамдухин ва муосирини эшон аст, ба зудй икдом хохад шуд ва дастраси хонандагони гиромй хохем гузошт [5,Син].
Мутаассифона, дар бораи таълиф ва нашри ин китоб маълумоте дастрас нашуд.
Девони ашъори шоир сипас аз чониби олимони дигари Эрон, аз чумла зери унвони "Девони комили Aмир Муиззй бо мукаддима ва тасхехи Носири Х,арй" соли 1362 х.к., "Девони Aмир Муиззй бо тасхех ва тахшияи устод Aббос Икболи Оштиëнй" Бо эхтимоми Aбдyлкaрим Чдрбазадор соли 1389 х.к. ва "Девони Aмир Муиззй бар асоси нусхаи мусаххех устод Aббос Икболи Оштиëнй", мукаддима, тасхех ва таъликоти Мухаммад Ризо ^анбарй соли 1393 х.к. ба табъ расидааст [5,6,С.7,8].
Носир Х,арй, ки бо нигориши мукаддима соли 1362/1983 девони Муиззиро ба табъ расонидааст, ашъори уро бидуни тагйир ва изофаву илова, тавре ки Aббос Икбол нашр намудааст, овардааст. Мавсуф дар мукаддима дар бораи Муиззй ва падари y, василаи рох ëфтaни Муиззй ба дарбори султон Маликшох, вафоти шоир, сабки эчоди y ва амсоли он сухан гуфтааст.
Хдмзамон, ишора намудааст, ки «Шумораи aбëти мавчуди девони Муиззиро ба худуди кариб бист хазор байт тахмин задаанд ва баъзе то худуди нуздах хазор байт, вале девоне, ки устоду донишманди факид Aббос Икбол Ошттенй шомили 18623 байт мебошад» [6,с.16].
Aбдyлкaрим Чдрбазадор ношири девони Муиззй дар кисмати мукаддимавии девони шоир маколаи профессори Донишгохи Дехлй Саид Aмирхyсaйни Обидиро зери унвони «Aбëти ношинохтаи Aмир Муиззй» овардааст. Дар макола муаллиф дар баробари шархи мухтасари рузгори шоир, аз чумла таъкид менамояд, ки «инчониб чанде пеш Бутхонаи (нусхахои хаттии шумораи 31, 32, 59, 60) Мавлоно Озод ва Суфии Мозандарониро мавриди мутолиа карор додам ва бо каломи аз бузургтарин шуарои форсй, ки то ба хол ба чоп нарасидааст, бархурдам. Дар ин макола танхо ашъоре аз Aмир Муиззй арза мешавад, ки дар девони табъшуда ëфт намешавад. Ин чо бояд тазаккур дода шавад, ки бархе аз ин ашъор дар 1 бaëзи захими дигаре, ки дар Китобхонаи анчумани Остей (мачмуаи ашъор (мунтахаботи ашъори форсй) нусхаи хаттии шумораи 927, Ишëтaк Сусоятй) нигохдорй мешавад, вучуд дорад ва ба исбот мерасад, ки ин калом мутааллик ба <^мир Муиззй» мебошад. Aбëте, ки дар «Бутхона»-и Суфии Мозандаронй ва дар бaëз хам вучуд дорад, дар повараке нишон дода шудааст. Ва ин хам лозим ба ëдовaрист, ки иштибохот дар бaëзхо рух дода ва ашъори 1 шоир ба дигаре мансуб гардидааст» [7, бисту чахор].
Сипас, ашъоре, ки муаллиф ба Муиззй нисбат медихад, оварда шудааст, ки аз 25 газал, 10 китъа, 7 рубой ва 5 байти алохида иборат мебошад» [7, бисту чахор - сию се].
Мухаммад Ризо ^амбарй зери унвони «Куллдети девони Aмир Муиззии Нишопурй» бар асоси нусхаи мусаххехи устод Икболи Ошттенй ашъори шоирро ба табъ мерасонад [7].
Устод 1^амбарй ба девони шоир мукаддимае бо фарогирии рузгори шоир, зодгохи вай, воситаи ворид гаштани у ба дарбори Маликшох, дар бораи таъсирпазирии Муиззй аз устодони салаф, доварии шоирон дар бораи шеъри Муиззй, нигохи мухаккикон ба сабки шеъри у, фавоиди лугавй ва таърихии девони Муиззй, фарчоми кори Муиззй ва амсоли он навиштааст, ки дар он рузгори шоир нисбатан муфассалтар арзёбй мегардад [7].
Мутаассифона, галатхое, ки устод Аббос Икбол хангоми тахияи ашъори шоир дар мавриди аз матн афтодани баъзе калимаву ибора ва хатто мисраъхо рох додааст, тахиягарони минбаъда ба ислохи он накушидаанд.
Хдмзамон, устод Аббос Икбол дар маколахои сершуморе рузгор ва ашъори шоирро ба риштаи тахкик кашидааст, ки бештари онхо дар мачмуи маколоти мавсуф чамъоварй шудааст.
Дар баробари мураттибони ашъори шоир, адабиётшиносони дигари Эрон низ дар атрофи рузгор ва ашъори Муиззй тахкикот ба анчом расонидаанд.
Ба истиснои он ки аз чониби мухаккикони рузгор ва ашъори шоир маълумоти дар сарчашмахои адабию таърихй, аз чумлаи «Чахор макола» [14,с.70] , «Лубоб-ул-албоб» [1,с.70], «Тазкират-уш-шуаро» [13, с. 57], «Х,афт иклим» [12,с.770] ва амсоли он омада бозгуй шудаанд, пахлухои дигари рузгор ва ашъори шоир дар асоси ашъори шоир ва дигар сарчашмахои таърихй мавриди тахкики адабиётшиносони Эрон карор гирифтааст.
Аз чумла, доктор Ризозода Шафак Муиззиро мутаваллиди шахри Нишопур мехисобад [11,с.167].
Албатта, худ Муиззй дар хусуси зодаи шахри Нишопур буданаш ишорахо дорад: %ар он касе ки набошад ба ша^ру хонаи хеш, Бувад гарибу кунад нав^аи гариб гуроб. Видоъ кун, ки х,ам акнун, ки ман бихо^ам рафт Гусаста дил зи Нишопуру су^бати а^боб [5, с.63].
Дар касидаи дигар, ки дар мадхи Фахрулмулк фарзанди Хоча Низомулмулк - вазири Салчукиён суруда, худро яке аз мардуми Нишопур махсуб медорад: Дуои халкц Нишопур лашкарест туро Ки нагсалад-ш %аме соате нафар зи нафар. Яке манам, ки дуо^ои туст аширати ман Чу «К,улх,у Алло%»-у «Ал^амд» кардаанд аз бар [5, с.286].
Дар баробари ин, тибки андешаи доктор Шафак «гузашта аз маззиятхое, ки шеъри Муиззй бад он мумтоз аст, ... аз хавосу ахлоку чангхо ва сулххои Маликшох ва султон Санчар ва ахбори бастагон ва надимону вазирони онон монанди хоча Низомулмулк ва фарзандони у ва дигарон иттилоъ хосил тавон кард».
Мавсуф шеваи шеъри Муиззиро шабехи шоирони мутакаддими Хуросон мешуморад ва илова менамояд, ки шеъри Муиззй бо ин ки дар асоси мутаваччех ба мадехасароист, аз баъзе мавзуъхои дигар ба куллй орй нест. Масалан, касидаи маъруфи "Дар марсияи Маликшох ва вазири у Хоча Низомулмулк"-ро метавон дар радифи аввали ашъори сугвории форсй шумурд [11, с.172].
Устод Саид Нафисй пас аз тахкики ашъори Муиззй уро яке аз бузургтарин шоирони Эрон мешуморад, ки шеъри у дар мунтахои дарачаи равонию содагию ширинист ва аз ин хайс бар хамаи шоирони карни шашум ба чуз Собири Тирмизй бартарй дорад. Махсусан, дар авсофи табиат ва газалсарой махорати томе дошта ва дар мадху марсия баёни муассир ва каломи фасех дорад [9, с.83].
Забехулло Сафо низ дар атрофи рузгор ва осори Муиззй тахкикоти арзишманде анчом додааст.
Дар бораи кайфияти вафоти у фарзияи Мухаммад Авфиро дар «Лубоб-ул-албоб» [1] иштибох хонда, таъкид менамояд, ки Муиззй, бино бар ишороти худ аз захми пайкони шох чанде бемор буда ва умеди офият надоштааст ва баъдхо хам, ки бехбуд ёфт, хамвора пайкон дар синаи у чой дошт ва вайро азоб медод.
Дар хусуси замони фавти шоир ишора менамояд, ки «Охирин касеро, ки Муиззй дар девони худ сутуда, Муиниддин Мухтасулмулк Ахмад - вазири Санчар аст, ки аз соли 518/1124 м. то соли 521/1127м. дар ин шугл буд ва дар соли охир ба дасти ботиниён кушта шуд ва чун зикри голиби ричоли давраи Маликшох ва Санчар дар ашъори ин шоир омада, бинобар ин сукути у дар бораи ричоли баъд аз Мухтасулмулк далели он аст, ки вай баъд аз 521 зинда набуд ва шояд пеш аз ин таърих ва пас аз соли 518 даргузашта бошад. Ва ки Саной дар ду байти мазкур иллати фавти уро тир хурдан аз подшох донистааст, пас то охири умр дучори ранчи пайкон буда ва шояд аз осеби хамон пайкон, ки дар синаи у пинхон буд, даргузаштааст. Ва ба ин такдир кавли
Х,идоят (с. 140) - сохиби «Мачмаъ-ул-фусахо», ки фавти Муиззиро 542/1147м. дониста, иштибох аст» [15, с. 140].
Хдмзамон, Муиззиро яке аз чанд шоири бузурги эронй хисобида, хамвора дар сафи мукаддами шоирони порсигуй карор додааст ва вобаста ба мухтавои ашъори y ишора менамояд, ки дар шеъри у факат ба мадху газал бознамехурем, балки гох аз вазъу андарзу тавхид ва хикмат хам асаре меëбем. Мамдухони Муиззй такрибан хамаи ричоли давраи у аз огози салтанати Маликшох то авосити ахди Санчар будаанд [15,с.142].
Бадеуззамон Фурузонфар дар мавриди зодгохи шоир хамандешаи устод Шафак буда, ишора менамояд, ки дар нисбаташ ба Нишопур хеч чои шубха нест ва Самаркандй буданаш иштибох аст, зеро гузашта аз тасрехи Авфй ва Амин Ахмади Pозй дар абëти худи Муиззй бад-ин казия ишорате хаст, ки кам аз тасрех нест.
Ба андешаи Бадеуззамон арбоби тазкира ва кисмате аз шуаро уро сутуда ва аз бузургони сухан ва умарои калом медонанд ва бар хасби даъвии хеш (1 ишора аст ба ин абëт) шеъри шоирони дигар кофила ва шеъри у пешоханг ва дар шеър оби лафзу оташи хотир аст ва гарчи шеъраш ба об монад, лекин оташвор хамеша суи баландй хамеканад оханг ва чун дар дилхо фузун бошад халовати лафзи осонро, маъониро ба алфози осон манзум мекунад.
В-агар кцёс куни шеъри шоирони дигар Бувад чу к,офилаву шеъри ман чу пешоханг.
Об аз оташ баркашад чун офарин гуяд туро З-он ки дар шеър об лафз асту оташ хотир аст.
Ба об монад шеърам агарчи оташвор Хамеша суи баландй %амекунад о%анг.
Кунам манзум мад%и ту ба лафзе, к-он бувад осон
Ки дар дил%о фузун бошад %аловат лафзи осонро [16, с.231 ].
Салотини муосири уро Муиззиддин Маликшох бинни Алб Арслон (465- 485), Pyкниддин Барк^рук бинни Маликшох (485-495), Fиëсyддyнë в-алдин Мухаммад бинни Маликшох (495511), Арслон Аргун бинни Алп Арслон, ки пас аз бародараш Маликшох (485 то 490) малики Хуросон буд, Санчар бинни Маликшох (511-552) ва шуарои муосири уро Масъуди Саъд, Саной, Сузанй, Мухаммад бинни Носири Алавй, Саид Х,асани Fазнавй, Анварй, Адиб Собир, Pашидаддин Ватвот, Амъак, Pашидии Самаркандй ном бурда, вафоти уро санаи 542 мехисобад [16, С. 232-233].
Дар китоби "Адабдати Эрон. Аз огоз то имруз" баъзе ишорахои муаллифони сарчашмахои адабию таърихй ва мухаккикони муосир дар атрофи рузгор ва мероси адабии шоир бозгуй шудааст [4,с.5б].
Х,одй ^азой рочеъ ба рузгори Муиззй сухан ронда, ишора менамояд, ки дар ибтидои зиндагй Муиззй ба шугли аслихасозй мепардохт, то ин ки ба васотати Амир Алй бинни Фаромурз, ки бародари зани Алп Арслон ва аз тарафи Маликшох хокими Язд буд, ба хидмати султони мазкур даромад ва чои падарро гирифт ва шоири дарбор гашт. У пас аз муддате ба унвони маъмури давлатй ба Pyм ва ^уния рафт ва бо сарвати калоне бозгашт. Санчар нисбат ба Муиззй эхтироми здаде коил буд ва уро падари худ мехонд. Дар фатхи Fазнини соли 510 х.к. Санчар ба чоизаи касидае, ки Муиззй сохта буд, дахони уро пур аз гавхар намуд [3,с. 108].
Уро пайрави сабки шоирони пешини Хуросон, аз чумла Фаррухй ва Унсурй медонад ва дар мадехасарой устод мешуморад. Ба иттилои мухаккик у дар ашъораш танхо ба мадх басанда накарда, балки дар онхо аз хикмату фалсафа ва панду андарз низ кутохй нанамудааст. Аз ашъораш пайдост, ки аз улуми асри хеш мутталеъ ва бохабар будааст. Муиззй дар соли 511 дар шикоргох ба ногах тире хурд. ryë ин тир они камони Санчар нохоста дар рафта буд. Бар асари хамин тир муддатхо Муиззй аз нохияи сина дард мекашид ва саранчом низ бар асари захми хамин тир дар соли 520 хичрй-камарй фавт кард [3,с.109].
Доктор Ахмад Pизо аз чумлаи мухаккиконест, ки ба омузиши ашъори Амир Муиззй ба таври густурда машгул шудааст. Накши ин мухаккик дар баркарор намудани калима, ибора ва баъзан мисраъхое, ки бо айби носихон аз матни девони шоир афтодаанд, назаррас арзëбй мегардад.
Мавсуф дар маколахои "Девони Амир Муиззй ва лузуми тачдиди тасхех" [18], «Баррасй ва тахлили навъе аз тасрифоти котибон дар нусхахои хаттй» [17],"Тааммуле бар девони нофарчоми Амир Муиззй (илмй- пажухишй" [19], «^ойгохи Pyдакй дар шеъри Амир Муиззй ва дигар шоирон" [20] ва амсоли он рочеъ ба рузгор ва хусусиятхои бадеии ашъори шоир андешаи худро баëн кардааст.
Мавсуф дар маколаи «Ч,ойгохи Рудакй дар шеъри Амир Муиззй ва дигар шоирон"[20,с.89] Рудакиро нахустин шоири бузург ва касирулшеъри форсии дарй хонда, кадимтарин чойе, ки аз Рудакй ёд шудааст, девони ашъори Фаррухии Сиистонй ва Муиззй мехисобад.
Дар маколаи "Девони Амир Муиззй ва лузуми тачдиди тасхех" пас аз баёни мухтасари рузгори шоир илова менамояд, ки девони Муиззй то кунун ду бор дар Эрон тавассути устод Оштиёнй дар соли 1318 шамсй ва дар соли 1362 тавассути Носири Х,арй сурат гирифтааст. Нашри девони шоирро аз чониби ин ду нафар бисёр маглут ва нобасомон ва ба гунае бозорй мехисобад.
Хдмзамон, ишора менамояд, ки бархе аз ибхомхо ва тахрифхои матни девон ба гунаест, ки ба иллати мутааххир будани нусахи мусаххех бисёре аз абёт, ки дар асл чахор мисраъ буда, ба сурати як байт даромада ва ду мисраи дуюм ва сеюми байт аз матни девон сокит гардидааст. Чанд намуна аз ин абётро зикр мекунем: Байти 3118:
Аё матобеи амри ту %озиру гоиб
В-аё мусаххари %илми ту ме%тар аз кашвод.
Байт ба хамин сурат номафхум ва мабхум дар матни девони тасхехи устод Икбол мазбут аст. Дар нусхаи мактуб ба соли 1041 дар дасти нигоранда асли байт чунин аст:
Аё матобеи амри ту %озиру гоиб В-аё мусаххари %укми ту бандаву озод. Камина па%луи ту %аст бартар аз гургин, Кевина ке%тари ту %аст ме%тар аз кашвод.
Байти 7845:
Аз мадори чарху %укми Зу%раву Бахрому тир Бо ту бод ин шонзда% %ам дар %узур, %ам дар сафар.
Ин байт низ аз абётест, ки мисраи аввал ва чахорум таркиб шуда ва масореи дуюм ва сеюми он сокит гардидааст. Байти мазбур марбут ба кисмати шарбата ва дуоии тоиди касида аст ва асли он чуни наст:
Аз мадори чарху %укми Зу%раву Ба%рому тир В-аз масири \урмузу Кайвонс сайри мо%у хур. Шонзда% чизи ту бокц бод то гети бувад Бо ту бод ин шонзда% %ам дар сафар, %ам дар %узур.
Абёти фаровоне дигаре дар матни девон вучуд дорад, ки мутаассифона, ба иллати адами вучуди нусхаи сахех ва мутакаддим дар дасти мусаххех ба сурати як байт даромада, ки зикри хамаи онхо дар ин макол макдур намебошад.
Аз дигар ишколоти ин тасхех абётест, ки дар матни девон бо воафтодагй забт гардида ва устод Икбол дар канори он абёт аломати суол гузошта ва ба иллати набуди нусха абётро ба хамон сурати нокис ва нуктачин забт кардаанд. Факат чанд намуна аз он зикр мегардад: Ца%он танг аст бар аъдо ба сони %алк,аи Хотам
нигин дорад.
Байт ба хамин сурат дар матни девон забт гардида ва мусаххех дар повараке навиштаанд, ки «Ин байт аз чамеи нусах афтода ва факат сурати мазкур дар матни як нусха ба чост». Дар нусахи дар дасти нигоранда байт ба сурати зер забт шудааст:
Ца%он танг аст бар аъдо ба сони %алк,аи Хотам Зи ба%ри он ки у му%ри хилофат бар нигин дорад.
Байти 7500:
Ифтихори хусравон бошад ба дунёву ба дин,
Мисраи дуюми ин байт низ бо воафтодагй дар матни девон забт гардида ва мусаххех дар повараке овардааст, ки «дар ин чо як мисраъ аз хама нусах сокит буд». Сахехи байт чунин аст: Ифтихори хусравон бошад ба дунёву ба дин, Дину дунёро ба султони ца%он аст ифтихор [18].
Мавсуф дар маколаи "Тааммуле бар девони нофарчоми Амир Муиззй (илмй- пажухишй)" низ дар бораи рузгори шоир маълумоти хеле мухтасар дода, бештар ба девони шоир таваччух зохир менамояд. Дар ин радиф у аз норасоихое, ки аз чониби мураттибони девон ба вукуъ пайвастааст, сухан ба миён меорад. Аз чумла таъкид менамояд, ки матни девон бар асоси се нусхаи мутаохир ва маглут сурат гирифта ва чунонки мусаххех дар мукаддимаи девон ишора
карда, хар се нусха бидуни таърих ва бо хуятй номаълум аст. Шеваи тасхех дар ин чоп мушаххас нашудааст. Мусаххех чй нусхаеро бар чй асосе ба унвони нусхаи матн карор дода ва нусхаи бадалро аз кадом забт баргузидааст? Бисëре аз абëти девон, чунонки мусаххех дар мукаддима низ бад-он ишорат карда, хамчунон машкук ва мубхам монда ва мусаххех дар канори он аломати савол (ва ë казо) маркум кардааст. Абëти фаровоне аз ин девон бо воафтодагй ва искотот ба сурати нуктачин забт шудааст. Теъдоди здаде аз абëт дар асони касоид махзуф аст ва амсоли ин.
Хамзамон таъкид менамояд, ки у чанд солест ба кори тасхех ва тафкехи девони ин шоир машгул аст ва нусхахои мухталифи девони ин шоирро аз назар гузаронидааст, хангоми мукобилаи нусхахои мутааддид бо нусхаи чопии девони ин шоир бо мавориди фаровоне аз тасхифот ва тахрифот ру ба ру шуд, ки бархе аз ин тасхефот ва хатохои тасхехи шодравон Икбол дар ин мукобила дар ихтиëри алокамандон карор дода шавад [19, с. 290-291].
Абдулхусайни Зарринкуб Амир Муиззиро модехе куштаи мамдух мехисобад. Дар бораи ид гардидани шоир ба дарбор ишора менамояд, ки «Вакте амирушшуаро Абдулмалик Бурхонй, мадхгар ва мулозими дарбори Алб Арслон дар огози фармонравоии Маликшох дар ^азвин даргузашт (465), писараш Мухаммадро тайи китьае маъруф, (байти мазкур дар назар аст:
Ман рафтаму фарзанди ман омад халафи сидц,
Уро ба Худову ба худованд супурдам. - Х,.Ф.), ки баъдхо зохиран теъдоде дигар аз аркони давлати Салчукй як байти онро ба такрибй тазмин карданд (1), ба султони чавон супурд» [2, с.143].
Шеъри Муиззиро якдаст намехисобад ва илова менамояд, ки бо он ки дар баъзе маворид содагии Фаррухй ë инсичоми Унсуриро ба хотир меоварад, дар порае маворид мисли Манучехрй ва Ломей алфозу таъбироти номаънуси тозиро бидуни васвос ба кор мебарад. Ашъораш бештар касида аст ва тамоми кудрату махораташ низ дар касоидаш инъикос дорад. Дар газал ва рубой хам порае намунахои хуб дар девонаш хаст. Ба иловае мисли Манучехрй дар назми мусаммат ва мисли Фаррухй дар таркиббанд хам табъозмой кардааст. Бо ин хама кудрату нубуги у агар дорад ва то хадде ки дорад, бештар дар касоидаш чилва мекунад, ки ду вижагии умдаи он иборат аст аз мадх ва васф [2, с.148].
Дар мадоехи у, албатта, инхирофхои нописанди дархури сарзаниш ва тамаллукхое, ки мояи нафрати табъи мустаким аст, бисëр аст, аммо кадом шоири касидасаро хаст, ки бидуни ин гуна игрокот ва тамаллукот тавонистааст аз хосили мадоехи худ бахраи кофй оид кунад [2, с.149].
Аз чониби адабиëтшиносони дигари Эрон низ рузгор ва осори Муиззй мавриди тахкик карор гирифтааст, аммо бештари он такрори якдигар аст. Ба ин хотир бо овардани таълифоти арзишманди мухаккикон иктифо намудем.
Бо вучуди корхои анчомëфта аз чониби мухаккикони Эрон дар самти рузгор ва ашъори Амир Муиззии Нишопурй пахлухои гуногуни норавшани зиндагиномаи шоир, пеш аз хама дар асоси мероси адабии у, ашъори у аз нигохи мухтаво ва санъатхои бадей, силсилабандии салотин ва вазирону кабирони сулолаи Салчyкиëн дар асоси касоиди мадхии шоир ва амсоли он бокй мондааст, ки дар оянда аз чониби мухаккикони рузгор ва осори шоир тахкики густурда мехохад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Авфй, Мухаммад. Лубобулалбоб: бо тасхехи Эдуард Ч,. Браун. Бо мукаддимаи Мухаммад ^азвинй ва тасхехоти чадид ва таъликоти Саид Нафисй/ Мухаммад Авфй.- Техрон: Хурмус, 1389 х. - 1082 с.
2. Зарринкуб, Абдулхусайн. Бо корвони хулла / Абдулхусайни Зрринкуб.- Техрон: Илмй, 1389.- .
3. ^азой, Ходи. Зиндагиномаи нависандагон ва шоирон аз Pyдакй то Давлатободй / Ходи ^азой.- Техрон:Бехзод, 1386.- 691 с.
4. Мерисон, Ч,орч ва дигарон. Адабтети Эрон. Аз огоз то имруз / Ч,орч Мерисон ва дигарон.-Техрон, Густурд,1380.
5. Муиззй, Амир. Девон: тасхех ва тахшияи устод Аббос Икболи Оштданй/ Амир Муиззй. -Техрон: Иломия, 1318 ш. - 728 с.
6. Муиззй, Амир. Девони комил.Мукаддима ва тасхехи Носири Харй/Амир Муиззй.- Техрон. -1362 х.ш.
7. Муиззй, Амир. Девон: тасхех ва тахшияи устод Аббос Икболи Оштданй. Бо эхтимоми Абдулкарим Чдрбазадор/ Амир Муиззй. - Техрон: Асотир. - 1389 х.ш.
8.Муиззй, Амир. Куллдати девон: бар асоси нусхаи мусаххехи устод Икболи Оштданй. Мукаддима, тасхех ва таъликоти Мухаммад Pизо ^амбарй/ Амир Муиззй. - Техрон: Заввор, 1391 х.ш. - 709 с.
9 . Н афиси , Саид . Таърихи назму наср дар Эрон ва дар забони форси / Саид Нафиси. -Техрон: Механ, 1344. 664 с.- 4.1.
10. ОштиёнИ, Аббос Икбол. Мачмуаи маколот:Ч,илди аввал. Гирдоваранда ва тадвини доктор Саид Мухаммад Дабири СаёкИ/ Аббос Икболи ОштиёнИ. -Техрон, Равзана, 1378.- 668 с.
11. Ризозода, Шафак. Таърихи адабиёти Эрон / Шафак Ризозода, Техрон: Амири Кабир, 1341.446 с.
12. РозИ, Амин Ахмад. Х,афт иклим: тасхех, таъликот ва хавошии Саид Мухаммад Ризо ТохирИ (Х,асрат).Ч,илди дуюм / Амин Ахмади РозИ.- Техрон, Суруш,1389.-1443 с.
13. СамаркандИ, Давлатшох. Тазкират-уш-шуаро: бо эхтимом ва тасхехи Эдуард Браун/ Давлатшохи СамаркандИ.- Техрон:Сохир, 1382.
14.СамаркандИ, Низомии АрузИ. Чахор макола: мусаххех аллома Мухаммад ^азвинИ, Мухаммад Муин, бо эхтимоми Азизулло Ализода/ Низомии Арузии СамаркандИ.-Техрон, Фирдавс, 1388. - 224 с.
15.Сафо, Забехуллох. Таърихи адабиёт дар Эрон. Тахия ва тазехоти Саъдоншо Имронов, Бадриддин Максудов/ Забехуллохи Сафо. Душанбе - 2003, 318 с.
16.Фурузонфар, Бадеуззамон. Сухан ва суханварон / Бадеуззамон Фурузонфар: Техрон: ХоразмИ. 1380.-713 с.
17.Ялмахо, Ахмад Ризо. БаррасИ ва тахлили навъе аз тасрифоти котибон дар нусхахои хаттИ / Ахмад Ризо Ялмахо//Пажухишномаи забон ва адабиёти форсИ, соли сеюм, шумораи нухум, бахори 1390.
18.Ялмахо, Ахмад Ризо. Девони Амир МуиззИ ва лузуми тачдиди тасхех / Ахмад Ризо Ялмахо//Фаслномаи илмИ-пажухишии улуми инсонии Донишгохи Ал Захро, соли хабдахум ва хаждахум, шумораи 47 ва 48, зимистони 1386 ва бахори 1387.
19.Ялмахо, Ахмад Ризо. Тааммуле бар девони нофарчоми Амир МуиззИ/ Ахмад Ризо Ялмахо//Нашрияи донишгохи адабиёт ва улуми инсонИ, Донишгохи шахид бо хунари Кирмон. Давраи чадид, шумораи 24 (паёпаи 21), зимистони 1387.
20. Ялмахо, Ахмад Ризо. Ч,ойгохи РудакИ дар шеъри Амир МуиззИ ва дигар шоирон / Ахмад Ризо Ялмахо//Пажухишхои забон ва адабиёти форсИ, донишкадаи адабиёт ва улуми инсонИ -донишгохи Исфахон, давраи чадид, шумораи 20, тобистони 1388.
REFERENCES:
1. Amnesty, Muhammad. Lubobulalbob: under the editorship of Eduard J. Brown. With an introduction by Muhammad Qazvini and new corrections and interpretations by Said Nafisi / Muhammad Awfi. - Tehran: Hormus, 1389. - 1082 p.
2. Zarrinkoub, Abdul Hussein. With the Caravan of Hulla / Abdul Husayn Zarrinkub. - Tehran: Scientific, 1389.
3. Qazoi, Hodi. Biographies of Writers and Poets from Rudaki to Davlatabadi / Hodi Qazoi.- Tehran: Behzod,1386. - 691 p.
4. Merison, George and others. Persian Literature. From the Beginning to the Present / George Merison and others. - Tehran: Gusturd, 1380.
5. Muizzi, Amir. Devon: corrected and refined by Ustad Abbas Iqbal Ashtiani / Amir Muizzi. -Tehran: Ilomiya, 1318. - 728 p.
6. Muizzi, Amir. Completed Collection of Compositions. Introduction and correction by Nosiri Hari / Amir Muizzi. - Tehran, - 1362.
7. Muizzi, Amir. Collection of Compositions: under the editorship of Ustad Abbas Iqbol Ashtiani. Edited by Abdul Karim Jarbazador / Amir Muizzi. - Tehran: Myth, - 1389.
8. Muizzi,Amir.DeviFs Totality:Based on an authentic copy of Ustad Iqbol Ashtiani. Introduction, correction and commentary by Muhammad Reza Kambari/Amir Muizzi.-Tehran:Zavvor,1391.-709 p.
9. Nafisi, Said. The History of Poetry in Iran / Said Nafisi. - Tehran: Menhan, 1344. 664 p. - V.1.
10.0shtiani, Abbas Iqbal. Collection of Articles: The first volume. Collector and compiler Dr. Said
Muhammad Dabiri Sayaki / Abbas Iqbol Ashtiani. - Tehran: Ravzana, 1378. - 668 p.
11.Rizozoda, Shafaq. The History of Persian Literature / Shafaq Rizozadeh. - Tehran: Great Amir, 1341. - 446 p.
12.Rozi, Amin Ahmad. Seven Climates: correction, interpretation of Said Muhammad Reza Tohiri (Nostalgia). - V. 2. / Amin Ahmadi Rozi. - Tehran: Surush, 1389. - 1443 p.
13.Samarkand, Davlatshoh. Tazkirat-ush-shuaro: under the editorship of Edward Brown / Samarkand State University. - Tehran: Sohir, 1382.
14.Samarkand, Nizami Oruzi. Four Articles: authentic by Allama Muhammad Qazvini, Muhammad Muin: under the editorship of Azizullo Alizoda / Nizami Aruzi of Samarkand. - Tehran: Firdaws, 1388. - 224 p.
15. Safo, Zabenullah. The History of Literature in Iran: under the editorship of Sadonsho Imronov, Badriddin Maksudov / Zabenullohi Safo. - Dushanbe, - 2003. - 318 p.
16.Furuzonfar, Badeuzzamon. Speakers / Badeuzzamon Furuzonfar. - Tehran: Khorezmi, 1380.-713 p.
17.Yalma, Ahmad Reza. Review and Analysis Beset with Certain Secretaries" Visits in Manuscripts / Ahmad Reza Yalmaho // The Institute of Persian Language and Literature, the third year, the ninth issue, Spring, 1390.
18.Yalma, Ahmad Reza. Amir Mu'izzi's Devan and the Need for Revision / Ahmad Reza Yalmaho // Proceedings of the University of Al-Zahra, the seventeenth and eighteenth years, - ##. 47-48, Winter 1386, Spring 1387.
19.Yalma, Ahmad Reza. A Tale of Amir Muizzi's Unfinished Devon / Ahmad Reza Yalmaho // Publication of the University of Literature and Humanities, Martyr's University, Kerman. New Age, No. 24 (21st in a row), Winter 1387.
20.Yalma, Ahmad Reza. Rudaki's Place in Amir Muizzi's Poetry and other Poets / Ahmad Reza Yalmaho // Research on Persian Language and Literature. The Institute of Literature and Humanities. - Isfahan University, modern period, issue 20, Summer 1388.
