Научная статья на тему 'ВИТАМИНЛАР – ОҚСИЛГА БОЙ ЧОРВАЧИЛИК МАХСУЛОТЛАРИ ЕТИШТИРИШНИНГ АСОСИДИР'

ВИТАМИНЛАР – ОҚСИЛГА БОЙ ЧОРВАЧИЛИК МАХСУЛОТЛАРИ ЕТИШТИРИШНИНГ АСОСИДИР Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
вита / амин / фермент / катализатор / тўқима / рацион / каротин / Витамин.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Усмонов Одил Камилович, Бобоев Бахромжон Кенжаевич, Тохирова Машрабхон Баходиржон Қизи, Рахмонов Расулжон

Мақолада қишлоқ хўжалик хайвонларни боқиб, улардан экологик тоза, юқори калорияли оқсилга бой махсулотлар олишда ем – хашак таркибида витаминларнинг тўлиқ бўлиши кўрсатиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ВИТАМИНЛАР – ОҚСИЛГА БОЙ ЧОРВАЧИЛИК МАХСУЛОТЛАРИ ЕТИШТИРИШНИНГ АСОСИДИР»

ВИТАМИНЛАР - ОЦСИЛГА БОЙ ЧОРВАЧИЛИК МАХСУЛОТЛАРИ ЕТИШТИРИШНИНГ АСОСИДИР 1Усмонов Одил Камилович, 2Бобоев Бахромжон Кенжаевич, 3Тохирова Машрабхон

Баходиржон кизи, 4Рахмонов Расулжон

1,2Фаргона давлат университети, к.х.ф.н. 3,4Фаргона давлат университети талабаси https://doi.org/10.5281/zenodo.11208373

Аннотация. Мацолада цишлоц хужалик хайвонларни боциб, улардан экологик тоза, юцори калорияли оцсилга бой махсулотлар олишда ем - хашак таркибида витаминларнинг тулиц булиши курсатиб утилган.

Калит сузлар: вита, амин, фермент, катализатор, туцима, рацион, каротин, Витамин.

Кириш. Чорва молларини сифатли ем - хашак билан таъминлаш уларнинг махсулдорлигини оширишнинг асосий омили хисобланади. Чорвачилик учун ем - хашак етиштириш йил сайин жиддий масалалардан бири булиб келмокда. ФАО (Бирлашган миллатлар ташкилотининг озик-овкат ва кишлок хужалик) ташкилоти маълумотларига Караганда хозирги кунда ер юзида бир неча юз миллиондан куп киши озик-овкатга мухтожликда яшамокда. Чорва моллари томонидан истеъмол килинаётган оксил микдори эхтиёжга нисбатан кам. Шунинг учун чорва моллари учун оксил муаммосини хал этишнинг бирдан бир йули таркибида витаминга бой булган кушимча озука резервларни топишдир, шундагина мамлакатимиз ахолисини оксилга бой чорвачилик махсулотлари билан таъминлаш даражаси ортади.

Тадкикот объекти. Витамин лотинча суз булиб, "вита"- хаёт ва "амин"- азотли бирикма деган маънони билдиради. Витаминлар сохасида биринчилардан булиб олимлардан А.В. Палодин, М.Н.Шатерников, В.Р.Вильямс, Б.А.Лавров, В.Н.Букин, В.В.Ефремов, А.А.Зубрилин. С.Я.Зафрен, П.Х.Панандопуло, А.В.Трофимов, А.Р.Вильдман ва бошкалар илмий тадкикот ишларини утказганлар.

Маълумки, витаминларнинг чорва молларига таъсири жуда узига хосдир. Витамин А хайвонларни нормал куринишини таъминлайди, витамин Д суякларда кечадиган кальсийлашиш жараёнида иштирок этади, Холин жигарнинг ёг бошининг олдини олади, фолиат кислотаси эса кон хосил булишини тезлаштиради. Хайвон органлари ва ички секреция безларини нормал ишлашида витамин Б 6 ни роли каттадир, яъни хайвонлардаги модда алмашинув жараёнини нормал булишини таъминлайди натижада махсулдорлик кескин кутарилади. В группасига кирувчи бошка витаминларнинг купчилиги моддалар алмашишида актив иштирок этиб, ферментлар составига киради. Шунинг билан бирга улар модда алмашинувида катализаторлик вазифасини хам бажаради. Уз навбатида ферментлар хайвон организмининг хамма хужайра ва тукимлари таркибига кириб, уларнинг хаёти учун озик моддалар хосил килади. Хозир фан сохасида 700 дан купрок ферментлар маълум, улардан 300 га якини таркибида витаминлар бор. Хозирги вактда махсулдор чорва моллари ва паррандалар учун витаминларга бой булган юкори сифатли озикаларнинг куплаб талаб этилаётганлиги хеч кимга сир эмас. Узбекистонда ва чет эл мамалакатларида чорвачилик сохасидаги тажрибаларнинг курсатишига караганда чорва моллари озукасини витаминлар билан бойитиш махсулот бирлиги хисобига килинадиган ем-хашак сарфини камайтириш имконини беради. Бу сохада шуни айтиб утиш керакки паррандачиликда паррандалар

озукасини илмий жихатдан тузилган рацион асосида витаминли препаратлар билан бойитиш уларни хар килограмм семириши учун сарфланадиган озик микдорини 5 кг дан 1.8-1.9 кг гача камайтириш имконини бермокда.

Чорва хайвонлари учун махаллий шароитда етиштириладиган ем-хашаклар таркибида витаминлар хамда витаминларнинг тупланишига таъсир курсатадиган омиллар хакида етарли даражада маълумот булмаганлиги, чорва молларининг витамин билан кам таъминланишига, натижада модда алмашинувининг мухим омили хисобланган витаминларнинг етишмаслиги корамолларнинг турли хил касалликларга чалиниши, махсулдорликни пасайишига, айникса ёш моллар, тез усадиган хайвонлар хамда паррандаларнинг нобуд булишига сабаб булади. Хужаликларда етиштирилаётган асосий ем-хашаклар таркибидаги витаминлар хакида тупланган маълумотларни умумлаштириш асосида купгина ем-хашаклар таркибида витаминлар етишмаслиги аникланмокда ва чорва молларининг витаминли озикалар билан бокиш борасида катор илмий тадкикот ишлари утказилмокда.

Яйловдаги чорва моллари витамин А етишмаслигидан кийналмайди, чунки улар витамин А ни яйлов утлари билан керагидан ортикча, яъни хар 100 кг тирик вазни хисобига 250-280 мг ва ундан хам купрок олади. Яйлов утлари билан бирга куп микдорда каротин олган чорва моллари, факат уз эхтиёжинигина кондириб колмайди балки витамин А нинг катта захирасини хосил килади. Ана шу даврда хайвонлар жигарида куп микдорда витамин А сакланади. Молларни яйловда бокиш даврида чорвачилик махсулотлари - сут, гушт, тухум ва бошкалар таркибида хам куп микдорда каротин ва витамин А булади. Хайвонлардаги витамин А захираси (хайвонлар жигарида тупланган витамин) молларни молхонада бокиш даврининг биринчи ярмигача етади. Кейинчалик эса хайвон организмига озикалар билан хар куни етарли микдорда каротин булмаса хайвон ва паррандаларда авитаминоз касаллигининг белгилари намоён була бошлайди. Шуни хам кайд килиб утиш керакки, Узбекистонда яйлов утлари жуда киска муддат ичида куриб колганлигидан чорва моллари етарли микдордаги витамин А захирасини ёзги озикалар хисобига туплаб улгурмайди. Шунинг учун молларни молхонада бокишнинг дастлабки даврларидаёк витамин А етишмаслиги белгилари намоён булиши мумкин. Чорва молларидан юкори махсулот олишга эришиш учун хамма вакт уларнинг рационида каротин булишини таъминлаб туриш керак.

Тадкикот натижалари. Тирик вазни 40-140 кг гача булган 1-6 ойлик булган бузокларга 30-105 мг, тирик вазни 200 кг булган 7-12 ойлик бузокларга 120 мг, тирик вазни 300 кг келадиган 13-18 ойлик бузокларга бир кунда 160 мг каротин берилиши керак. ^уйлар учун эса тирик вазни 30-55 кг келадиган наслдор кучкорлар учун 8-15 мг, тирик вазни 70100 кг кучкорлар учун 25-65 мг хамда бугоз ва эмизикли совликлар учун 10-25 мг каротин истеъмол килиши керак булади. Хайвонларнинг каротин (витамин А) истеъмол килиши унинг ёшига, йил фаслига, жинсига ва физиологик холатига боглик холда узгариб туриши мумкин, хайвон хаётининг нормал саклаш учун (минимал эхтиёжи) хар 100 кг тирик вазн хисобига камида 20-25 мг дан каротин бериш керак. Согин сигирларга эса хар 1 литр сути хисобига камида 10 мг дан каротин бериш талаб этилади. Сут махсулдорлиги юкори булган сигирларга эса суткасига камида 1000 мг каротин бериш лозим. Хулоса.Юкорида айтилганлардан куриниб турибдики , организмнинг хамма хаёт фаолияти унга озукалар билан бирга узлаштириладиган витаминларга узвий равишда боглик булади. Озука рационидаги витаминлар урнини бошка хеч кандай озука моддалари боса олмайди, шунинг

учун хам организмда у ёки бу витаминнинг йуклиги ёки етарли микдорда булмаслиги модда алмашинувининг бузилишига, ем-хашак таркибидаги ози; моддалардан етарли даражада фойдаланмасликка ва турли касалликларнинг- авитаминозларнинг келиб чикишига олиб келади.

REFERENCES

1. Р.А.Селяметов Чорвачиликда витаминлардан фойдаланиш. "Узбекистон" нашриёти. Тошкент 1977.

2. Usmonov O, Boboyev B, Mahammadaliyev M. Chet eldan olib kelingan qoramollar bilan ishlashga doir tavsiyalar. International scientific journal. 372-375 2023

3. Usmonov O, Boboyev B, Mahammadaliyev M. Qoramollarning to'g'ri harakatlanishi mahsuldorlik garovidir. International scientific journal. 52-56 2023

4. Usmonov O, Boboyev B, Mahammadaliyev M. Baxriddinov F. Chorvachiligi rivojlangan davlatlarda olib borilayotgan naslchilik ishlari. Journal of new century innovations. 57-61 2023

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.