CC BY
0ЭОЖ 373.016:57
ВИРТУАЛДЫ ЗЕРТХАНАНЫ ЦОЛДАНУ МYМКIНДIКТЕРI
ЭСЕТЦЫЗЫ АРУЖАН
Биология педагогтерiн даярлау мамандыгы 2 курс магистранты
БАЙТАШЕВА ГАУХАР УМИРАЛИЕВНА
.Жаратылыстану институтыныц директоры, а/ш.г.к., доцент
ЖАМАНБАЕВА ЦАРЛЫГАШ ОТАНОВНА
Биология кафедрасыньщ ага окытушысы
Ацдатпа. Алынган теориялыц 6rnMÔi толыц орныцтырып,беюту ушт зертханалыц жумыстарды жасау аса мацызды болып табылады. Бшм алушылардыц танымдыц цабшеттерт арттыру ушт, олардыц жан-жацты ацпараттарды жылдам, api тиiмдi цабылдауы yшiн, цазipгi заман агысына сэйкес келетт жаца технологияларды уштастыра бipiктipе отырып оцыту бшм беру жуйеыне вз улест цосып цана цоймай, мугалiмдеp ушт де тиiмдi жол екендт мэлiм. Бул мацалада бшм алушылардыц биология пэш бойынша втшзшген виртуалды зертханалыц жумысты орындау барысында аныцталган артыцшылыцтары баяндалып, жалпы сандыц кврсеткштер арцылы нэтиже бейнеленедi жэне тэжipибелi сынацтыц цурылымын сэттi етуге арналган мyмкiндiктеp царастырылады. Виртуалды зертхананыц цазipгi тацда цолданылып жатцан турлертщ негiзгi еpекшелiктеpi мен олардыц пайдаланушыныц танымдыц цасиеттерт арттыруына цосатын улес айцындалады.
Клт свздер: Вируталды зертханалыц жумыс, технология,ацпараттыц-коммуникациялыц технологиялар, эксперимент, виртуалды элем, педагогика,yдеpiс.
Kipicne. Адамдар жацалык ашу аркылы eздерi байкамай бшм алады. Мысалы, балалардыц сeздердi Yйренiп, оныц магынасын, кез-келген ютщ себеп пен салдарын кездейсок турде тYсiнедi. Пиаже мен Выготскийдыц ецбектерi педагогикалык аспекттерi бшм беруде кещнен колданылады. Пиаженщ теориялык дамуыныц айтуы бойынша, эрбiр бала Yшiн бiрден iзденiске тYсе алатын жэне зерттеу жYргiзе алатын арнайы орта кажет. Осы орта аркылы таным жYЙесiн арттыруда, эр баланыц дамуы ез тэжiрибесiнен бiлiм мен тYсiнiк пайда болатын индивидуалды Yдерiстен ету кажет. Бiлiм беру саласында дамып келе жаткан технологиялар окумен бiлiм беру YДерiсiн жаксарту мен жетiлдiруге мYмкiндiктер бередi жэне окытупроцесшде технологиялык куралдарды тиiмдi пайдалану окыту мен карым-катынас эдiстерiн езгертуге кeмектеседi. ^азiрri тацда бшм беруде оку мен тэрбие id инновациялык куралдар аркылы юке асып жатканы белгiлi. Соцгы онжылдыктарда АКТ барлык салаларда каркынды дамуда, сэйкесшше бiлiм алу ресурстары эртYрлi жэне кеп болып келедi. Электронды технологиялар кептеген гылыми курылыстарды зерттеудi жещлдетедь Техникалык мYмкiндiктер мен бшмнщ аркасында оку орындарында окыту технологиясы мен эдiстемесiартып, оку орындарында ^н санап езгеруде. Осыган орай, биологияпэнш ец тиiмдi жолмен мецгеруге окыту технологиясын тацдап, оны одан эрi ецдеп немесеiрiктеп тацдап алу аркылы бiлiм алушылардыц окуга ынталарын арттырып, олардыц жаца технологияны кабылдап, сол аркылы жаца акпараттарды игеруi муFалiм тарапынан iске асырылып отырады. Сол себеш!, муFалiмнiц тацдаFан технологияFа ерекше кeцiл бeлiп,оныц артыкшылыктары мен кемшшктерш назарда устаFан дурыс. «Бшм алушыныц жекетулFалык жэне интеллектуалды дамуы Yшiн, окытушыдан акпараттык технологияларды бiлiм беру YДерiсiде пайдалана бiлудi, уйымдастырушылык кабшетп, казiргi коFамныц тYбегейлi eзгерiстерiне лайык бейiмделуiн, олардыц зерттеушiлiк даFдыларын дамыту баFыттары талап етiледi [1].» ^азакстанныц элемдегi 50 елдiц катарына юру стратегиясы атты жолдауында«Бшм беру
реформасы - ^азакстанныц бэсекеге нактылы кабшеттшпн камтамасыз етуге мYмкiндiк GepeTÍH аса мацызды куралдардыц 6ipi [2]» - дедi. Сол себеш!, ;a3ipri тацга сай ^азакстанды бэсекеге кабшетп елдер катарынан KepyÍMÍ3 Yшiн бiлiм беру стандартын кетерш, жаца технологияларды Yздiксiз жэне тиiмдi тYPде колданып отыру кажет. Дара тулганы жан-жакты дамытып, ез ойын толы; бiлдiрiп кана коймай, ой eрiсiн кецейтш, eзiн элеуметтщ бiр мYшесi ретiнде рeлiн сезiнiп,eз бетшше дамуга ат салысып, iшкi мотивациясын арттыруга умтылдырады. «Техникалык кYPделiлiк пен осындай жобалардыц жасалуы айтарлыктай кымбат болуы виртуалды окыту ортасын кец тарауы жолындагы басты кедергi болып табылады [3].» Солсебептi шет елдк Virtual Lab, Lab Exchange, Star, Chem Lab, Late Nite Labs сывды дайын виртуалдык зертханаларды казак тшне аударып eвдеп шыгару биология пэншщ eтy барысын бiлiм алушылар Yшiн элдекайда кызыкты, эрi танымды eткiзyге Yлес косары сeзсiз. Модельдеу жYЙедегi шынайы элемге багытталады. Модельдеу аркылы бiлiм алушылар тэжiрибе жасайалады. Келесi iс-эрекеттер анимация аркылы ^рсетшедь Бул тэж1рибе нэтижерлерi жYЙелi автоматты тYPде жазылып, есеп ретiнде кайта кeрсетiле алады. Виртуалды зертхананы колдану кeптеген гылыми терминдерi тYсiнyге ^мектеседь Мысалы, пэнге деген бiлiм алушылардыц кызыгушылыгын арттырады, eз коммyникативтi, гылыми кабшеттерш арттырды, гылыми пэндердер бойынша критикалык ойлау кабiлеттерiн дамытады,мэселелердщ шешiмдерiн табуга кeмектеседi жэне eздерiне сешмдшгш кeбейтедi. ■Сесте 1- кейбiр кещнен колдануга усынылатын виртуалды платформалар_
№
Атауы мен сiлтемесi
« Star»
«Virtual Lab»
«Chem lab»
Бейнеа
Gb
.Virtual
==¿Labs
An MHRD Govt of India Initiative
chemlab**
¥сынылатын такырыптар
Эамдштердщ су балансын жэне олардьщ стресс факторларга реакциясын зерттеу.
Экосистемалардагы энергия агыны мен зат айналымын зерттеу, т1ршшк ету орталарын модельдеу.
Жасушалардагы
метаболизм
процестерiн
модельдеу,
химиялык
реакциялардьщ
энергия алмасуын
зерттеу.
1
2
3
Star - Массачусетс институтыныньщ ойлап тапкан багдарламасы болып табылады. Бул багдарлама бойынша биология, генетика, гидрология, биохимия сиякты тагы баска салалар бойынша зерттеу журпзуге арналган багдарлама. Сэйкесiнше, Star Biochem, Star Genetic, StarORF, Star MolSim, Star Biogene сиякты багдарламалары бар.
1-сурет. « Star» виртуалды зертханасы курылымы.
Virtual Lab - бул багдарлама биология, физикаб химия, география, экология сыцды жаратылыстану пэндерiне арналып жасалынган. Кeптеген Yдерiстер мен тэжiрибенi юке асыру мумкшд1ктер1 бар.
ГДП Virtual
^Labs
An MHRD Govt of India Initiative
2-сурет. « Virtual labs» виртуалды зертханасы курылымы.
Chem Lab - Химия, биология жэне микробиология салаларына арналган виртуалды лабороториялык жумыстар жиынтыгын курайтын багдарлама.Зертханалык жумыска дайындыкты кeптеген жолдармен жYргiзyге болады. Мысалы,бшм алушыларга дайындалуыды сурап, нускаулыкты окып, эксеперименттiк процедyралардыэзiрлеy аркылы iске асырылады. Сонымен катар, зертханалык жумыстыц имитацияланган нускасын пайдалануымен 6ipiicripyre болады, ягни виртуалды зертханамен.
£4
chemlabT>
3-сурет. «Chem lab» виртуалды зертхана курылымы.
Адамныц санасы Акпараттарды ауызша, кeрнекi тYPде кабылдап, еске сактайды. Бшм алуда визуалдынысандарды ауызша акпаратпен бiрiктiрy бiлiм алушы Yшiн жаксы мYмкiндiк болып табылады. Виртуалды зертхана тэж1рибелш кондыргыларды жещлдетшген тYPде визуализациялаудыц колайлы куралы ретiнде усынады. Ол тYрлi эксперименттер жасауга мYмкiндiк бергендiктен, окушылардыц бiлiм алу жолында жогары нэтиже ^рсетедь Мысалы, физика пэнiн алып карасак, виртуалды физика зертханаларында электродинамика, оптика,механика жэне баска бeлiмдер бойынша да тэж1рибе жYргiзyге болады. Осылайша, жарык^здертш, кедергшердщ, оптикалык элементтер мен метрлердщ жиынтыгын камтиды.Оптикалык зертхананыц виртуалды куралдарын пайдалана отырып, жарыктыц толкын узындыгын eлшеyге, геометриялык оптика зацдарын зерттеуге жэне карапайым эксперименттер жYргiзyге болады. Зертхана бiлiм алушылардыц интеллектш дамытуга кeмектеседi.
Зерттеу максаты: Биология курсында бiлiм алушылардыц виртуалды зертханалык жумысты орындауда тиiмдiлiгiн аныктау, артыкшылыктарын зерттеу.
Бiлiм беруде технологияны пайдалану окыту YДерiсiн жетiлдiрyде жэне оныц тиiмдiлiгiнарттырyда мацызды рeл аткарады. Бул окытушыларга акпаратты тиiмдi тYPде тYсiндiрyге жэне усынуга кeмектеседi жэне студенттерге окытушыларымен бiрлесiп жумыс iстеyге, баска бшм беру ресурстарына кол жетюзуге жэне техникалык дагдыларды Yйренyге кeмектеседi.Биология сабагын eтyде акпараттык технологияларды колдану бiлiм алушылардыц берiлген такырыпты жетш мецгерyiне, eсiмдiктердiц мYшелерiмен танысуга,баска да YДерiстер мен бейнелердi аныктап жэне терец зерттеуге, ^руге мYмкiндiк бередь«Виртуалды зетхананы колдану бiлiм алушылардыц eзiндiк жумысына багыт берiп оны бакылаушы, ягни технологиялык аппаратты баскарушы болып табылады [3, 328 б.].» Ягни,виртуалды зертханалык жумысты жасау барысында алдымен такырып, максат, кажеттi курал-жабдыктармен танысып, эрбiр YДерiстi арнайы нускаулык аркылы орындап отыра алады.«^азiргi тацда виртуалды зертханалар колжетiмдi балама шешiм ретшде карастырылып,
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
электрондык окытуга xeGipex назар аударылып келедi. [4-5]»Зертханалык жумыстар кымбат жэне уакыгты узак уакыгты кажет eTeTiH болса, виртуалды зертханалык жумыстар акшаны,уакытта жэне кYш-жiгердi Yнемдейдi. Осылайша, бiлiм беру жYЙесiнде виртуалдызертхананы колданудыц мацызы айкын байкалады. Осыган орай, бiлiм алушылардыц биология пэншщ eсiмдiктер бeлiмi бойынша бершген акпаратты каншалыкты мецгергенi жайлы жэне оны зертхана барысында колдануыныц пайдасын аныктау негiзгi максатымыз болып табылады.
Зерттеу материалдары мен эдктерь Студенттер арасында жYргiзiлген виртуалды зертханалык жумысты пайдаланудыц артыкшылыгын зерттеу барысында «^азак улттык кыздар педагогикалык университета биология кафедрасыныц 2 курс «Химия-Биология» мамандыгыныц студенггерi бакылауга алынды, топтардагы жалпы студент саны-54.Оларга бершген кезект зертханалык жумыс eсiмдiктер бeлiмiмен туспа-тус келiп, «Эсiмдiктерге стресс-факторлардыц эсерш зерггеу»такырыбында карастырылды.Бiлiм алушыларга онлайн окыту барысында виртуалды зертханалык жумыстар жасату тиiмдi эрi ыцгайлы болады. Жумыс барысында eсiмдiк мYшелерiмен танысу,eсiмдiктерге сырткы орта факторлары жагдайын кeрсету «Экофизиология» пэнi негiзiнде бiлiм алушылардыц eзiндiк жумысына багыт багдар бердi.Жумыс максаты дайын микропрепараттарды микроскоп аркылы карап, улпалардыц курылысымен танысу болып есешевдДолданылатын курал жабдыктар ретiнде микроскоп, eсiмдiк улпасыныц дайын микропрепараттары алынды. Жумыс барысына сэйкес окушылар ец бiрiншi тYзушi,жабын,негiзгi механикалык,eткiзгiш жэне бeлiп шыгарушы улпаларыныц микропрепараттарын карап, курылысы жагынан уксастыктары мен айырмашылыктары туралы талкылады. Олардыц негiзгi жэне косымша жасушаларына назар аударды. Виртуалды элемде бакылаган ерекшелiктердiц суреггерiн салып, салыстырмалы талдау жасады.Эрбiр улпаныц ерекшелiктерiне сипаттама бершп, берiлген кестенi улпалардыц арнайы ерекшелштерш назарга устап толтырды.
Аталмыш жумыс жасалмас бурын студенттерден "Юрю сауалнамасы» алынды.
Сауалнамада царастырыган сурацтар mi3iMi:
Цурметтг студент!
Сауалнама мазмунымен танысып,тeмендегi сурацтарга «иэ» немесе «жоц» деп жауап берущiздi сураймыз.
№1 САУАЛНАМА
1. Оз «Биология» пэнш окып Yйрену Yшiн виртуалды зертханалык жумыстар жYргiзiлуi керек деп ойлайсыз ба?
2. Жаца такырыптарды Yйрену барысында муFалiмнiц кeбiрек багыт бергенш калайсыз ба?
3. Пэн бойынша косымша окулык,нускаулыктармен алдын ала таныстыцыз ба?
4. Озге пэн бойынша такырыптарды жаца инновациялык технологиялармен Yйренген унайды ма?
"Kipic" сауалнамасы
Категория 1
"Жок," жауабын TaHflafai-i студенттер "Иэ" жауабын TaHAafaH студенттер
Категория 2
Категория 3
Категория 4
■ "Иэ" жауабын тандаfан студенттер ■ "Жок," жауабын тандаfан студенттер ■ Столбец1
Осы сиякты сурактар койылып, сэйкесiнше «Иэ» не «жок» жауаптары алынды.Сауалнама 54 студент арасында жYргiзiлдi. Берiлген сауалнамага «иэ» жауабын берген студент саны -30, «жок» жауабын берген студент саны 24.Эрбiр студенттщ кайтарган жауабын индивидуалды тYPде бiр-бiрiнен ерекшелендi.
Жумыс нэтижесш шыгармас бурын бiлiм алушылардан юрю жэне шыгыс сауалнамасын алу аса мацыздылыкка ие, «МуFалiмшц АКТ кузыреттшпн дамыту» такырыбын алгаш кiрiс,шыFыс сауалнамасын колданыска енпзгендердщ бiрi, НЗМ ДББ¥ педагогикалык шеберлiк орталыгы муFалiмi Алданыш Акерке болды,сол багытка CYЙене отырып аталмыш осы жумыста да шыгыс сауалнамасы курылды.
Сауалнамада царастырыган сурацтар тiзiмi:
Цурметтг студент!
Сауалнама мазмунымен танысып,тeмендегi сурацтарга «иэ» немесе «жоц» деп жауап берущiздi сураймыз.
№2 САУАЛНАМА
1. 2. 3.
Озде «Экофизиология» пэнш окып Yйрену кезецiнде киындыктар болды ма? Сабак барысында колданылган жаца технологиялар унады ма ? Пэщц мецгеру барысында езщ1зде прогресс болды деп ойлайсыз ба ?
«Шыгыс» сауалнамасы нэтижесшде «иэ» жауабын тацдаган студент саны 50,ал «жок» жауабын тацдаган студент саны 4 болды. Сауалнама нэтижесшен студенттерде оцтайлы нэтижелер пайда болганын ацгаруга болады.
^орытынды. Виртуалды зертханалык жумыстыц студенттер арасында оц нэтиже беруi,казiргi заман талабына сай eсiп келе жаткан урпак электрондык жYЙеге бейiм болуыментыгыз байланысты болуында. Зертханалык жумыстар студенттерде тэж1рибе
6
4
2
0
аркылыпрактикалык дагдыларды алуга жэне бершген акпараттардыц мазмунын терец
тYсiнугемYмкiндiк беру аркылы гылыми бiлiм салаларын колдауда мацызды рол аткарды.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР:
1. Бузаубакова К.Ж. Физика сабактарындагы окытудыц инновациялык технологиялары: Оку-эдiстемелiк курал. - Алматы: Жазушы, 2005
2. Назарбаев Н.Э. «^азакстан - 2050» стратегиясы,https://www.akorda.kz/kz/official_ documents/strategies_and_programs
3. Копишев Э. Е., Ниязова Г.Б., Мнанова Г.О. Мектептеп орта бiлiм Yшiн виртуалды
4. Химиялык зертхананы эзiрлеу // Вестник ПГУ педагогическая серия, - Павлодар, 2017.
5. Carnevale D. The Virtual Lab Experiment // Chronicle of Higher Ed. - January 31, 2003. - p. 30.
6. Mohamed E. A76 Hasegawa S. An Instructional Design Model and Criteria for Designingand Developing Online Virtual Labs. International Journal of Digital Information and WirelessCommunications// Scopus, 2014; 4 (3): 355-371.
