CC BY
0МРНТИ 14.35.09, 31.01.45, 16.41.21
ЦАЗ1РГ1 Б1Л1М БЕРУ МЕКЕМЕЛЕР1НДЕГ1 ХИМИЯЛЫЦ ЭКСПЕРИМЕНТТЩ САПАСЫ МЕН ЖYРГIЗIЛУ ЖИ1Л1Г1Н ЗЕРТТЕУ
ШАГРАЕВА БИБIГYЛ БЕКЕЩЫЗЫ
х.г.к., доцент, Эзбекэлi Жэнiбеков атындагы Ощуспк ^азакстан педагогикалык университетi
РЫСБАЙ ЗЕРЕ БАТЫРЖАЩЫЗЫ
1курс магистранты, 0збекэлi Жэнiбеков атындагы Ощуспк ^азакстан педагогикалык
университетi
Ацдатпа: Мацала химиялыц эксперимент арцылы оцушылардыц эксперименттт дагдылары мен пэнге деген цызыгушылыгын арттыру жэне цазгргг бглгм беру мекемелершде химиялыц эксперименттердщ сапасы мен жиыгт бацылауга арналган. Химия пэш барлыц жаратылыстану гылымдары секглдг эксперименттж сипатца ие, себебг гылыми саладагы барлыц теориялыц бшмдер ЖYйесi практикалыц iс-эрекеттщ нэижестде пайда болады. Зерттеу жумсыныц мацсаты - эксперименттердщ сапасын, олардыц оцу процесiндегi жишгт талдау, сонымен цатар оцу тшмдштне жэне оцушылардыц химия пэшне деген цызыгушылыгына эсерт багалау. Мацсатца жету Yшiн Google формада онлайн форматта сауалнама эзiрленiп, сауалнама нэитжеЫне талдау ЖYргiзiлiп, сауалнама нэтижестде алынган мэлiметтер негiзiнде проблеманы шешу жолдарын эзiрледiк. Зерттеудщ практикалыц бвлiмiнде эксперименттер ЖYргiзудiц оцушылардыц химиялыц бiлiмдi игеруiне, олардыц m^i оцуга деген ынтасына, сондай-ац эксперименттж жумыс барысында цауiпсiздiктi цамтамасыз етуге эсерт талдадыц. К^орытындылай келе, дурыс цойылган химиялыц эксперимент бшм алушыларды сауатты жэне сыни тургыдан ойлайтын тулга реттде цалыптасуына ыцпал етедi. Бшм алушылардагы оцу дагдыларын дамытуда мацызды рвл атцарады, оныц болашац техникалыц жэне педагогикалыц мамандардыц бшм мен дагдыларды жетiлдiруге жэне оларды вндiрiсте цолдануга деген умтылысын дамытудагы рвлi туралы цорытынды жасалды.
TYÜiH свздер: химияны оцыту, химиялыц эксперимент, сауалнама, зертханалыц жумыс.
«Адам когамдык, мемлекетак барша мYДделер Yшiн жэне 6ykw адамзат Yшiн негурлым пайдалырак болса согурлым кемелдене тYседi.» - деп улы химик Д.И.Менделеев айткандай елiмiздщ болашагы Yшiн бiлiмдi кемелденген урпак тэрбиелеу устаз кауымына артылган Yлкен мшдет. Сол жолда мектеп адам тэрбиесшдеп улы мекен. Бшм беру мекемелершде химия пэнш тиiмдi окыту процесш химиялык экспериментаз елестету киындау. Химиялык эксперимент - табигаттагы химиялык кубылыстардьщ мэнш ашуга непзделген химия пэншщ куралы юпеттес. Химиялык эксперимент - зат пен химиялык реакция туралы бшм кез^ бшм алушылардыц танымдык белсендшгш арттырудыц, пэнге туракты кызыгушылыкты жогарлатудыц, сондай-ак химиялык бiлiмдi практикалык колдану туралы идеялардыц мацызды белш [1]. Бiлiм беру мекемелершде химиялык эксперимента орындау химия пэншщ муFалiмiнен жогары бiлiктiлiк пен кэаби бiлiмдi, оку процесiнде химиялык эксперименттщ мацызын жете тYсiнудi жэне тиiмдi окыту эдiстерiн тацдауды талап етедь Бiлiм беру саласында окушыныц дамуы мен тэрбиеленуiне химиялык эксперименттщ мацыздылы^ын, химия Fылымыныц дамуына зор Yлес коскан Fалымдар Д.И.Менделеев, А.Лавуазье, М.И.Ломоносов т.б ез ецбектершде атап керсеткен [2]. Химиялык эксперименттщ айрыкша касиетшщ бiрi оку процесiнде теориялык турFыдан койылFан эксперименттщ практика жYзiнде бшм алушыларFа мецгерше бiлуi. Химиялык эксперимент бшм алушылардыц химия пэнше деген кызыFушылыFын арттырып жэне ез-езiне деген сешмдшпн кYшейтедi. Химиялык эксперименттi орындау барысында бшм алушылар тек
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
кана практикалык нэтижеге кол жетюзш кана коймай, ез бiлiмдерiн шы^армашылык т^ргыдан шьщдайды. Сан тYрлi химиялык эксперименттердi колдана отырып, м¥Fалiм e3iHiH теориялык бшмш жетiлдiре отырып, бiлiм алушыларга алган бiлiмдерiн практикамен баланыстыруга жетелейдi. Химиялык эксперимент накты дэлелденген фактерге непзделш, теориялык т^ргыдан алынган бiлiмдi эксперимент аркылы дэлелдеуге мYмкiндiк бередi. Химиялык; эксперимент бшм алушылардыц бiлiм, бшк жэне ойлау кабшеп секiлдi дагдыларын дамытуга кeмектеседi. Химиялык эксперимент окушылардыц бiлiмдi кабылдауыныц негiзi болып табылады, сабак барысында химиялык эксперимент болмаса окушыларда eнiмдi ойлау iскерлiгi жYзеге аспайды. Окушылардагы ойлау кабiлетiн дамытуда химиялык эксперимент пракикамен теориялык бшммен бiрiге отырып мацызды орын алады. Мектеп кабыргасында химиялык эксперименттi жYЙелi эрi туракты тYPде жYргiзу бшм алушылардыц химия пэнiне деген ынтасын арттырып кана коймай, бiлiм алушылардыц оку Yлгерiмiн жогарлатуга кeмектеседi. Бшм алушылар сабак барысында алган бiлiмдерi мен дагдыларын мектеп кабыргасында гана емес болашакта ЖОО-да, eмiрлiк ситуацияларда колдана алады. Химиялык эксперимента орындау барысында бшм алушыларда биологиялык т^ргыдан барлык дерлiк анализаторлардыц жумыс ютеу каркындылыгы артады. Бiлiм алушылар кай зат кандай тYCке ие, кай зат улы, кандай заттар атмосферага зиянын тигiзедi, ол заттар кандай агрегаттык кYЙде болады, кандай шс бередi дэмi барма деген сауалдарга жауап беру аркылы, заттарды табигатын айкындай тYседi. Зеттеу барысында бшм беру мекемелершдеп химия пэнi бойынша зертханалык жумыстардыц жYргiзу жиiлiгi мен сапасын аныктауды, сонымен катар оку тшмдшгше жэне окушылардыцц химия пэнше деген кызыгушылыгына эсерiн багалауды максат еттiк. Максатка жету Yшiн мынандай мiндеттер койылды: -Бiзге дейiн зерттеу жасаган галымдардыц ецбектерiне эдеби шолу жасау; -Google формада онлайн форматта сауалнама эзiрлеу; -Сауалнама нэитжесiне талдау жYргiзу;
-Сауалнама нэтижесiнде алынган мэлiметтер негiзiнде проблеманы шешу жолдарын эзiрлеу;
Зерттеу ортасы мен эдктерк Зерттеу эдiстерi ретiнде осыган дейiнгi деректерге талдау жасау жэне сандык талдау эдiстерi пайдаланылды. Зерттеу максатымызга сэйкес бастапкы деректердi жинау ретiде сауалнама эдiсiн колдандык. Зерттеуге Шымкент каласы, ЖОББМ-нiц 16 бiлiм алушыдан туратын 11 «F» сыныбы катысты.
Зерттеу нэтижес1 жэне оны талдау:
Химия пэшшц гылым ретiнде дамуында химиялык эксперимент мацызды рeл аткарады. Химия пэншдеп барлык теориялар осы химиялык эксперименттщ тужырымдамаларыныц нэтижесiнен туындайды. Заттардыц табигатын бiлу жэне олардыц бiр-бiрiне катынасы мен eзара тэуелдшктерш тануга химиялык эксперимент кeмектеседi. Соцгы уакытта химия eнеркэсiбi кYнен ^нге каркынды даму Yстiнде. Бiзге жогары сападагы бiлiктi мамандар кажет. Бiрак м¥Fалiмдер мектепте химия пэнiн окытканда химиялык экспериментке аса назар аудармайды. Осыдан келiп бiлiм алушылардыц химиялык эксперимент eткiзуге кажеттiлiгi мен дайындык децгейiнiц арасында кайшылык туындайды. Бшм беру саласында химиялык эксперимент кунды практикалык мiндет болып тур. Химиялык эксперимент дегенiмiз арнайы жаFдайларда, яFни бiлiм алушылар берiлген тапсырмаларды eз бетiнше жасау аркылы химиялык заттардыц eзгеруiн бакылауFа негiзделген окыту эдiсi. [3] . Бiлiм беру мен бшм алу непзп екi бeлiктен турады - бул теория мен практика. Бшм алудыц 80 пайызы осы практика аркылы келедi жэне зертханалык жумыстар секiлдi окыту эдiстерi дэл осы практикалык тусында мацызды рeл аткарады. Себебi, бiлiм беру барысында оку жYЙесiне заманауи техникалык куралдарды пайдалана отырып окушыныц пэнге деген кызыFушылыFын арттыруFа болады. Химия пэш бойынша кeптеген бiлiм беру уйымдарында химиялык эксперимент жYргiзiле бермейдь ОFан дэлел бiз зерттеу барысында жYргiзген тeмендегi сауалнама нэтижелерi. ^н eткен сайын практикалык жэне зертханалык тэжiрибелердiц теориялык сипака ие болуында. Дегенмен проблема мунда емес, муFалiмде, зертханалык жумыстардыц бейнетаспаларыда эксперименттiц eзiн алмастыра алмайды. Зертханалык
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
тэжiрибелер жYргiзу барысында окушыларда эмоционалды есте сактау процесi жYредi жэне бул окыту процесш eнiмдi етуге жэрдемдеседi. Зертханалык жумыстарды окушылар eздерi жасап керу аркылы пэнге деген кызыушылыгын арттырып окыту процесшщ сапасын арттыратыны бiздщ теменде жYргiзген зерттеу нэтижелерi дэлел. Мектепте химия сабактарында химиялык эксперимента колданудьщ мынадай артыкшылыктарын атап етуге болады:
• бшм алушыныц окуга жэне пэнге деген оку мотивациясын арттырады;
• эмпирикалык мэлiметтер непзшде химиялык теорияныц тужырымдамалык тYсiнiгiн калыптастырады.
• когнитивт1 кайшылык негiзiнде проблемалык жэне сыни ойлауды дамытады;
• химиялык бiлiмдi керсету, бекiту куралы гана емес, жаца бiлiмдi калыптастыратын эдю ретiнде эрекет етедi [4].
Химиялык эксперимент кубылыстарды суреттеудщ мацызды куралы. Бiлiм алушылардыц химия пэнiнен оку проблемаларын зерттеу, бiлiмдi практикада колдану, жетiлдiру, бекiту жэне бiлiм алушылардыц эртYрлi касиеттерiн дамыту куралы болып табылады. Сауалнамага Шымкент каласы, ЖОББМ-нщ 16 бiлiм алушыдан туратын 11 «F» сыныбы катысты. Бiз жYрiзген онлайн сауалнама барысында 11 «F» сыныбы окушыларына тeмендегiдей сурактар койылды.
1. Химия деген сeздi естiгенде ойыцызга алгашкы кезде не тYседi?
2. CÏ3 химия пэнiне каншалыкты кызыгасыз?
3. CÏ3 бурындары мектепте химиялык эксперимент жYргiзгенсiз ба?
4. Оздщ жасап кeргiцiз келетiн немесе катыскыцыз келетiн химиялык эксперимент бар
ма?
5. CÏ3 мектептегi химиялык эксперимент жYргiзу кезiндегi кауiпсiздiктi калай багалайсыз?
6. Химиялык эксперименттер химияны тYсiнуге калай ыкпал етедi деп ойласыз?
7. Мектепте химия сабактарында химиялык эксперименттердщ ^бейтенЫ калайсыз ба?
8. Озге демонстрациялык эксперимент немесе табиги зертханалык кабинетте жасалатын
эксперимент унай ма?
9. Сiзге химиялык экспериментщ кандай тYрлерi кeбiрек унайды?
10. Сiзге химиялык экспериментердi жасауга не кедергi?
11. Сiзге химиялык эксперимента тацдауга кандай факторлар эсер етедi?
1-сурак нэтижесi бойынша окушылар тeмендегiдей eз жауаптарын усынды:
Химиялык эксперимент, Менделеев, H2S04, формула, реакция, айналамыз, белизна, фери, реакциялар, кубылыстар, тYрлi-тYCтi реакциялар, зерттеулер, элем, есеп, протон, нейтрон, электрон, ядро, космостагы планета, зертханалар, химиялык эксперименттер.
2. Ci3 химия пэнше к,аншалы^ты «.ызыгасыз?
16 ответов
1 .мулде ^ызыкпаймын 2.кызыкпаймын З.бейтарап немесе орташа
4.жауап берпм келмейд!
5.катты кызыгамын
2-сурак нэтижесi бойынша окушылардыц 62,5% пэнге кызыгушылыгы орташа екенiн, 25% катты кызыгатынын, 5% мYлде кызыкпайтынын, 7% кызыкпайтынын аныктадык.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
3-сурак нэтижес бойынша окушылардыц 43,5% ете сирек, 25% мулде мектепте химялык эксперимент журпзбегенш байкадык.
4-сурак бойынша окушылардыц 87,5% химиялык экспперименттер жасап Keprici келетшш аныктадык.
5-сурак нэтижеci бойынша мектепте химиялык; эксперимент журпзу барысындагы каушаздшт окушылардыц 46,7% орташа, 13,3% жаксы, 33,3% ете жаксы деп багалады.
6-сурак нэтижес бойынша окушылардыц 75% химиялык эксперименттер химияны тусшуге ете жаксы, 12,5% жаксы ыкпал eтeдi деген тужырым жасаган.
7.Мектепте химия сабак,тарында химиялык, эсперименттердщ кебейгешн к,алайсыз ба?
16 ответов
7-сурак нэтижeсi бойынша 93,8 % окушылар химия сабактарында химиялык эксперименттщ кебeйгeнiн калайтынын аныктадык.
8-сурак нэтижeсi бойынша 68,8% окушыларга демонстрациялык экспериментке Караганда, табиги зертханалык кабинeттeгi эксперименттер унайтынын аныктадык.
9-сурак бойынша сiзгe кандай химиялык эксперименттер унайды деген сурак аясында, окушылардан темeндeгiдeй жауап алдык:
1. ^оспа
2. Ешкандай
3. ^ызьщты реакциялар
4. ТYCтердщ ауысуы
5. Жану, жарылу, реакциялар
6. ^оспалар аркылы
7. ТYрлi-тYC шыгатын реакциялар
8. ^ышкылдарды эркетестiрген
9. Барлыгы
10. Атомдык бомбаларды зерттеп, жасаган унайды жэне космостагы дYниелер. Термохимиялык реакциялар.
11. ^ызыкты нэтиже беретiндерi
12. Оцай эрi тYсiнiктi
13. Кристалдану
14. Тунба, газ тYзiлетiн нэтижес анык кeрiнетiн эксперименттер.
10-сурак нэтижес бойынша химиялык эксперимент жYргiзуге окушылардыц 43,8% реактивтер жекiлiксiз, 25% арнайы жабдыкталган кабинеттердщ жоктыгы, 18,8% уакыттыц жеткiлiксiздiгi, 12,5% окушыларга муFалiмшц карсылык бiлдiруi кедергi екенiн аныктадык.
11.Ci3re химиялык, эксперимента тацдауга к,андай факторлар эсер етед1?
16 ответов
11-сурак нэтижесi бойынша окушылардыц 37,5% жецш эрi кызыкы болуы, 31,3 % эксперименттщ пайдасы, 25% белгш бiр химиялык такырыпка кызыFушылык 6,2 % жабыктардыц болуы химиялык экспериментердi тацдауFа эсер ететiнiн аныктадык.
ЖYрriзiлген сауалнама нэтижесiне сэйкес окушылардыц химия пэншен KызыушылыFыныц орта децгейде екенш, бурын соцды мектептерiнде химиялык экспериметердi ете сирек жасаFанын, казiргi уакытта химиялык эксперименттi жасап кeргiсi
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
келетш окушылардыц саныныц кеп eKeHiH аныктадык. Сауалнама нэтижес бойынша окушылардыц химия пэнш TYCiHyre химиялык эксперименттер ете жаксы эсер eTeTÏHÏH жэне химиялык эксперимента тацдаганда окушылар экспeримeнттiц жeцiл эрi кызыкты болуына назар аударады деген корытынды жасадык. Ал сабак барысында окушыларга мyFалiм жасаган демонстрациялык эксперименттен герi, ездeрi зертханалык кабинеттерде жасаган эксперименттер унайтынын байкадык. Кез-келген химиялык эксперимента окушы бурын алган бшмше CYЙeнe отырып жасай алады, ягни окушылар мyFалiм усынган гипотезаны тужырымдау ойлау кабiлeттeрiн дамытады жэне колда бар бiлiммeн гипотезаны тексеру нэтижесшде жаца бiлiм алады. Химиялык ээксперимент проблемалык жагдаяттарды куруда, шешуде Yлкeн рел аткарады. Сондыктан сауалнама нэтижесше CYЙeнe отырып мектептерде химиялык экспериментер санын бурынгыданда арттырып жэне сапасын бакылауда устау кажет деген уснысы бiлдiргiмiз кeлeдi.
^орытындылай келе, мектептеп химиялык эксперимент бiлiм алушыларды сауатты жэне сыни тургысынан ойлайтын тулга рeтiндe калыптасуына ыкпал eтeдi. Бшм алушылардагы оку дагдыларын дамытуда мацызды рел аткарады. Бiлiм алушыларга зертханаларда жумыс iстeyгe, каyiпсiздiк eрeжeлeрiн сактауга жэне химиялык аспаптарды дурыс пайдалануга Yйрeтeдi. Мeктeптeгi химиялык эксперимент химия пэш туралы алгашкы тYсiнiктeрдi калыптастырып, бiлiм алушылардыц гылымга деген кызыгушылыгын арттырады.
1. Атоев Э. Х., Холлиева М. Х., Кувончева М. Р. Химический эксперимент как важный аспект преподавания химии в академических лицеях и профессиональных колледжах //Молодой ученый. - 2015. - №. 3. - С. 727-728.
2. Чернобельская Г. М. Методика обучения химии в средней школе: Учеб. для студ. высш. учеб. заведений.—М.: Гуманит. изд. центр ВЛАДОС, 2000.—336 с. - 2000.
3. Белохвостов А. А., Аршанский Е.Я. Методика обучение химии в условиях информатизации образования: учебное пособие. М.: Интеллект-Центр, 2016. 336 с.
4. Злотников Э.Г. Химический эксперимент как специфический метод обучения // Химия. Первое сентября. 2007. № 24. С. 18-25.
5. Моргачева Н. В., Сотникова Е. Б. Химический эксперимент как метод естественнонаучного познания в современной школе //Современные наукоемкие технологии. - 2020. - №. 9. - С. 183-188.
6. Лисичкин Г. В., Асанова Л. И. Лабораторный эксперимент в химическом образовании. -
7. Казанцева Е. Ю. Химический эксперимент в техническом вузе //Современные наукоемкие технологии. - 2020. - №. 10. - С. 182-186.
ПАИДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
2020.
