CC BY
22Ключевые слова: слова, структура, способ, метод, основной, припасы, слова встраивающегося, сноска, корень суффикс, основной путь слова встраивающегося, путь, выражение, префикс, суффикс, доступ, книга.
THE MAIN WAY OF WORD BUILDING IN TAJIK AND ENGLISH LANGUAGES
The article discusses the way of word building in English and Tajik languages. The purpose of this article is to explore the specifics of the word building in two languages. Many Tajik and English examples have also been explored on the topic. It should be noted that no comparative study has been done on the comparative analysis ofword building in Tajik and English, so I decided to do a research on the topic.
In this article, we aim to investigate English word building in Tajik and English, and to show their lexical and grammatical peculiarities in word building of lexicology, morphology, phonetics, spelling, style of expression, and speech culture.
In addition, the purpose of the implementation of these intentions is to adhere to the fundamental linguistic word building of research that align with the goals, objectives and specifics of the research material. In this article used other scientific and research resources from the scientific literature of the Tajik National University, National library and the Kulyab State University.
Keywords: word, structure, way, main, store, word building, borrowing words, root, suffix, way of word building, way, phrase, prefix, research book.
Сведения об авторе:
Робияи Абдусамад — доктор PhD кафедры иностранных языков Кулябского Государственного Университета имени Абуабдуллох Рудаки. Адрес: 735360, Республика Таджикистан, г. Куляб, ул. С. Сафаров 16. Тел: (+992) 985598159
About the autor:
Robiyai Abdusamad- Doctor PhD of the chair of foreign languages of Kulob State University named after Abuabdullo Rudaki. Address: 735360, Republic of Tajikistan, Kulob town, st. S. Safarov 16. Phone: (+992) 985598159
ТАРЗ^ОИ ФЕЪЛ ДАР ЗАБОНХРИ ТОЧДКЙ ВА АНГЛИСЙ
Рацабов Ё.
Донишгощ давлатии Кулоб ба номи А. Рудаки
Маънои тарзи феъл. Тарзи феъл категорияи грамматикиест, ки он муносибати амалу харакатро нисбат ба фоил (субъект)-(active) ва мафъул (объект)-(passive)) мефахмонад:
Масалан: Дехкон гандумро даравид (тарзи фоил (active)).
Гандум даравида шуд (тарзи мафъул (passive)).
Кишоварзон пахта коштанд (тарзи фоил (active)).
Пахта кошта шуд (тарзи мафъул (passive)).
Шаклхои тарзи феъл муносибати амалро нисбат ба фоилу мафъул мефахмонад: Коргарон иморати нав сохтанд (тарзи фоил (active)).
Иморати нав бо дасти коргарон сохта шуд (тарзи мафъул (passive)).
Одамон пахтахоро чиданд (тарзи фоил (active)).
Пахтахо чида шуданд (тарзи мафъул (passive)).
Тарзи фоил, ба ибораи дигар, феъли маълум он аст, ки фоили (ичрокунандаи) он маълум аст. Асп медавид. Сарбоз посбонй мекунад.
Феълхои монда факат тарзи фоилй доранд. Гулхо шукуфтаанд. Посбон истодааст. Рафик; меравад. Муаллим мешинад. [1,115]
Категорияи ду тарзи феъл (фоилй ва мафъулй) бештар хоси феълхои гузаранда мебошад.
Феълхои гузарандаи забони точикй ду тарзи хамнисбат доранд ва шаклан аз хам фарк мекунанд. __
Тарзи фоили Active Тарзи мафъулй Passive
пурсид пурсида шуд
пурсидааст пурсида шудааст
мепурсид пурсида мешуд
пурсида буд пурсида шуда буд
мепурсад пурсида мешавад
хохад пурсид пурсида хохад шуд.
Мувофики ин шаклхо феълхои забони точикй ба тарзи фоилй ва тарзи мафъулй чудо карда мешаванд.
Хусусияти маънои феълхои гузаранда дар он аст, ки онхо амалеро мефахмонанд, ки дар ичрои он ду предмет: яке фоил, дигаре мафъул (объекти амал) иштирок мекунанд. Харакату амалро шахси фоил ба чо меорад ва он ба предмет нигаронида шудааст, ки он объекти амал мебошад:
1. Шерзод... душманро мезад, мекуфт ва махв мекард.
2. Содикхоча шеърро равон менавишт...
3. Ражими ^анд ба пурсиши ман чавоб дода, боз хикояти худро давом кунонид. [4,37] Чумлахое дида мешаванд, ки объекти амал мубтадо шуда омадааст.
Гуё у аз пулод сохта шуда буд. (Гуё уро аз пулод сохта буданд).[5,97] Чунинам навишта буд ахтар ба сар, Ки ман кушта гардам ба дасти падар. (А.Фирдавсй, «Шохнома»)
Феълхои монда ва гузаранда дар тарзи фоилй шакли махсуси грамматикй надоранд. Тарзи фоилии ба он далолат мекунад, ки амалро худи шахс ё предмет ичро мекунад ва амали чумла ба у тааллук дорад: у шеърро дуст медошт ва мефах,мид. Ч,аноби шайх домулло Икром ва домулло Аваз Мухаммади Хучандй дарси хадис сар карданд. [5,101]
Храмин тарика, тарзи фоилй амали субъектро ки бевосита ба объект равона карда шудааст, ифода мекунад. Дар чумла хам мубтадо ва хам пуркунандаи бевосита хаст: Масалан: Падарам Мохираро дид. Шахр кахрамононашро пешвоз шрифт. Ман хам он баёнро мутолиа мекардам. Саворе асп давонид.
Солхо сипарй шуд ва замони фурупошии давлати абаркудрати Шуравй фаро расид [7, с.15]. Тарзи фоилии феъл ду шакл дорад: тарзи фоилии бевосита ва бавосита. Феълхо аксар дар шакли фоилии бевосита ба кор бурда мешаванд: Салим нон хурд. Бахор омад. Сабзахо дамиданд. Усто шона тарошид. Модар нома навишт.
Нишонаи грамматикй морфологии тарзи мафъул феъли ёвари шудан, гаштан мебошад ва феъли асосй одатан дар шакли якуми замони гузашта меояд.
Инчунин баъзан дар чумла таркибхои аз тарафй, ба воситай, бо дасти низ меояд: Агар ман шавам кушта бар дасти ту, Зи дарё науанг оварад шасти ту.
(А. Фирдавси, «Шоунома»)
1. ...дар чои басташудаи он паскуча дарвозачаи зебое кушода мешуд.
2. ^ариб хамаи лашкариёнаш кушта гаштанд... .
3. Хар материал ва мол... ба воситаи шутур, асп, хар ва одами пиёда кашонда мешуд.
4. Аз тарафи намояндагони махфии хукумати Бухоро ... фиристода шуда буданд.[5,43] Дигар фарки грамматикии тарзи мафъулй аз фоилй ин аст, ки феъли тарзи мафъулй бештар дар
шахси сеюми танхо ва чамъ ба кор бурда мешавад:
Касе надонист, ки у дар маърака кушта шуд ё талаф гардид. ...Чанговаронаш кушта ва хаста мешуданд... Шарифчон махдум аз кор гирифта шуда буд [6,43]
Дар адабиёти классикй тарзи мафъулй бо феъли «омадан» низ сохта мешуд: Гар у кушта ояд ба дасти ту бар, Шигифти шавад дар цауон сар ба сар. (А.Фирдавсй, «Шохнома»)
Гунахкорам,- гуфт Носиров ва дар назди у итоаткорона рост истод ва гуфт хуне рехта нашавад, ки зиштномй коре ба анчом нарасад. [3, с.138]
Тарзи фоилй дар шакли сигаи шартй-хохишмандй низ меояд. Дар ин маврид чузъи феълхои ёвар (шудан ва будан) накш мебозанд:
Шеър хам ба некй кор фармуда шавад, хуб аст. Агар хатохояш ба устое нишон дода шаванд кабул мекард. Чизе, ки навишта шуда бошад, ба хамон амал кунед.
Ч,адвали сохта шудани замонхои тарзи фоил ва мафъулй сиFаи хабарй
Тарзи фоил замон Тарзи мафъул
Мегуяд замони хозира гуфта мешавад
Гуфт гузаштаи наздик гуфта шуд
Мегуфт гузашгаи хикоягй гуфта мешуд
Гуфта буд гузаштаи дур гуфта шуда буд
Г уфтааст зам. гуз наклй гуфта шудааст
Мегуфтааст зам.гуз.хик.накли гуфта мешудааст
Гуфта будааст гузаштаи дур.нак. гуфта шуда будааст.
Шунида шуд, ки Шумо богчае доред... Шумо аз ин хусус ба суди харбй хохед гуфт (оянда гуфта хохад шуд).
Хохи хар як асп хам сар дода мешавад. (С. Айнй, Одина, сах 98). Бо фармони Восеъ хамаи хуччатхо ба оташи гулхан андохта сузонда шуданд.
Хар асире... дар хамон чо кушта партофта мешуд.
^ориёни чамоа одатан аз муллозодахо таъин карда мешуданд...Хусусияташон дар поён баён карда хохад шуд. [6,50].
Агар онхо кушта шаванд, ба ман хам зиндагй даркор нест. Ба хамон радио пас хат нависад, чй мешуда бошад.
Дар чумлахои боло ва поён, ба гумони мо, бо сабабхои зерин шахси фоил (мубтадо) ё предмет фоил оварда намешавад: ё фоил номаълум аст, ё онро хама медонанд, ё пеш зикр шудааст, бинобар ин зарурати зикри он дар чумла ё хабари расонданй онро талаб намекунад: Холо вай шеъреро, ки дар он когаз навишта шуда буд, хонда. Дар зери он навочаи сафолин гузошта шуда буд. Ахолии он ... ба дасти такдир супурда шуда буд. Аз пеш садои пойхо шунида мешуд. Субхй китаеро, ки дар хачви миршаб коллективона гуфта шуда буд хонд. Чизу чораи мо ба хари сиёх бор карда шудааст. Ин чанг бисёр дер накашида бошад хам, мугули бисёр кушта гардид.[4, c. 126].
Агар ду феъл дар шакли тарзи мафъулй омада бошад, феъли ёвари «шудан» баъди феъли дуюм меояд:
Дар сухбатхои адабй шеърхои классикони точик хонда, мухокима карда мешуданд. ...Хамаи онхо ба воситаи хамин устохо ва шогирдхо ...бароварда, бурда фурухта шудаанд . ...Чанговаронаш кушта ва хаста мешуданд.
Хамин холатро дар назар бояд дошт, ки тарзи мафъул дар чумла чои аъзохои онро (мубтадои хакикй ба чои пуркунанда меояд ва ё умуман оварда намешавад) ва пуркунанда ба чои мубтадо меояд:
Сухани командир бо эътирозхои сахт бурида шуд. Зани бефарзанд окибат пеш карда мешавад. Хафтоду панч чуб хурда кушта шуда буд.
Дар ин маврид мубтадо-номи объект амал хамчун маълумоти нав пиндошта мешавад:
Ин журналу газета ба воситаи ташкилотхои коммунистони Бухоро .. пахнкарда мешуданд. Дар пешгохи хавлй ду хона ва аз миёнаи онхо як дахлез бино карда шуда буд.
Феълхо дар забони англисй ду тарз (voice)-ро доранд:
Фоил (active) ва мафъул (passive). Феъли мафъул (passive voice) дар забони англисй боёрии феъли ёридихандаи (to) bе дар шакли лозими ва Participle II - и феъли асоси сохта мешавад :[1,116]
(То) be written навишташудан
(То) be asked пурсидашудан
Хангоми феъли фоилро (Active voice) ба шакли мафъул (Passive voice) гардондан пуркунандаи чумлаи актив мубтадои чумлаи пассив мешавад, вале мубтадо амалро ичро намекунад. Мубтадо предметеро нишон медихад, ки дар зери таъсири амали беруна мондааст. Калимае, ки амалиётчиро мефахмонад, одатан пуркунандаи феъли мафъул шуда меояд. Вале хозир будани чунин пуркунанда на хамеша шарт аст. [1,с.117] Масалан:
Tense Active Voice Passive Voice
Present Simple The author writes books. Books are written by the author.
Past Simple General Motors invented air bags. Air bags were invented by General Motors.
Present Continuous Jeremy is reading an email. An email is being read by Jeremy.
Past Continuous Clara was watching a movie. A movie was being watched by Clara.
Future Simple Somebody will steal your bicycle. Your bicycle will be stolen by somebody.
'Be Going To' Future The tourists are going to visit the city. The city is going to be visited by the tourists.
Present Perfect We have finished the project. The project has been finished by us.
Past Perfect They had rebuilt the museum. The museum had been rebuilt by them.
Present Perfect Continuous You have been doing exercises all day. Exercises have been being done by you all day.
Past Perfect Continuous We had been discussing the issue for days. The issue had been being discussed by us for days.
Тарзи мафъулии феълхои забони англисй дар забони точики се хел ифода карда мешавад;
а) ба воситаи тарзи мафъулй:
Масалан: "Odina" was written by Ayni
«Одина» аз тарафи Айни навишта шудааст.
б) ба воситаи чумлаи номуайяншахс:
Масалан: He was sent letters. Вай мактубхоро мефирстонад.
в) ба воситаи тартиби калима:
Масалан: Popov invented radio-Радиоро Попов ихтироъ кардааст.
Radio was invented by Popov- Радио аз тарафи (чонибй) Попов ихтироъ шудааст.
Дар забони точикй шакли мафъулии феълхо хеле кам мушохида карда мешавад, вале дар забони англисй баръакс аст.
Мубтадои Passive хеч вакт чун ичрокунандаи амал тарчума карда намешавад:
Масалан: Cotton is growing is the south.
Пахта дар чануб руёнида мешавад.
Фаркияти тарзи фоил аз мафъул дар он аст, ки дар тарзи фоил ичрокунандаи амал маълум аст, вале дар тарзи мафъул ичрокунандаи амал маълум нест ва маълум будани вай низ он кадар мухим нест.
Montanelli entered the room where Arthur was waiting for him at the supper table.
Монтанелли ба утоке, ки Артур дар сари дастурхони шом уро интизор буд, ворид шуд.
Ин чумлаи мураккаби тобеъ (Complex sentence) мебошад, ки аз сарчумла ва чумлаи пайрав иборат мебошад.
1.Сарчумла (Principle clause) Montanelli entered the room.
2.Чумлаи пайрав (Subordinate clause) where Arthur was waiting for him at the supper table мебошад.
Феъли хам сарчумла ва хам чумлаи пайрав дар шакли фоил мебошанд. Ичрокунандагони амалхо Монтанелли ва Артур мебошанд.
Дар чумлаи англисй дар чойи аввал сарчумла ва дар чойи дуйюм чумлаи пайрав омадааст.
Entered-даромадан (who? Кй?)- Montanelli
Was waiting- (who? Кй?)- Arthur
Entered and was waiting-феъл дар шакли фоил мебошад.
My things are all packed. Чизхоямро бастанд (чамъ карданд).
АДАБИЁТ
1. Грамматикам забони англисй (English Grammar).-Душанбе, 2013. С. 115-117
2. Забони адабии хозираи точик. Кисми 1. - Душанбе 1973
3. Забони адабии хозираи точик Лексикалогия, фонетика ва морфология.-Душанбе. Ирфон, 1982 Чилдй 2. с.138
4. Куллёт чилди 4-и Садриддин Айнй.- Душанбе 2005. - C. 37-126
5. Куллёт чилди 13-и Садриддин Айнй.- Душанбе 2005.-C. 43- 97-101
6. Куллёт чилди 14-и Садриддин Айнй.- Душанбе 2005.-C.50- 63
7. Куллёт чилди 15-и Садриддин Айнй.- Душанбе 2005.-C.15
8. (Фотех Ниёзй. Асархо.сах 131-Душанбе 1976)
ВИД ГЛАГОЛА НА ТАДЖИКСКОМ И АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКЕ
Информация, собранная в этой статье, включает в себя инструктаж по грамматике английского и таджикского языков, который читает и пишет, чтобы помочь вам понять наиболее важные правила грамматики.
Правила глаголов применяются в этом руководстве в очень краткой и простой форме. Они являются ключевым элементом понимания правил и с целью расширения их обучения, в результате чего эти факторы увеличивают потребность в изучении английского языка и требуют особой ответственности для сектора, особенно преподавателей высшего образования, для решения проблемы в этой области.
Следует отметить, что таджикский язык и английский язык во всех учебных заведениях подпадают под основные дисциплины. В настоящее время им подчиняются «таджикский и английский языки», которые помогают им улучшить теоретические знания университета, структуру культуры и развитие их мировоззрения.
Эффективное обучение английскому языку зависит от использования современных методов обучения. Поэтому каждый учитель должен знать, что он в первую очередь знает об этих методах.
Ключевые слова: эта информация, сокращённый правила, правила процедуры, самый короткий, результат требует, обильные методы
TYPE OF VERBS IN TAJIK AND ENGLISH LANGUAGES
The information that is collected in this article includes the briefing of the English and Tajik grammatical terms, which reads and writes to help you understand the most important grammar rules.
The verb rules apply in this guide in a very short and simple form. They are a key element of the understanding of the rules andfor the purpose of extending their learning. As a result, these factors increase the needfor English language learning and require special responsibility for the sector, especially teachers of higher education to address the problem in this field.
It should be noted that the Tajik language and English language at all educational institutions fall within the basic disciplines. Nowadays, "Tajik and English languages" are subject to them, which help them to improve the theoretical knowledge of the university, the line-up of culture, and the development of their worldview.
Effective teaching of English language depends on the use of modern teaching methods. Therefore, each teacher needs to know that he isfully aware of these techniques first.
Key words: This information, Brief rules, the rules of procedure, the rules of procedure, the shortest, the shortest, the result requires, the abundant methods.
Сведения об авторе:
Раджабов Якуб - Доктор PhD 2-го курса кафедры англиского языка, Кулябского государственного университета имени Абуабдуллох Рудаки. Адрес: Кулябский государственный университет имени Абуабдуллох Рудаки. 734065, г. Куляб, улица С. Сафаров 16. E-mail:Yoqub.DDK.95@inbox.ru;phone: (+992) 988373536
About the author:
Rajabov Yoqub - second course of PhD at faculty of foreign philology at English department of the, Kulob State University named after Abuabdullohi Rudaki. Address: Kulob State University named after Abuabdullohi Rudaki. 734065, Kulob town , street S. Safarov 16. E-mail:Yoqub.DDK.95@inbox.ru; Phone: (+992) 988 37 35 36
ТДУ 809. 155. 0
КАЛИМАСОЗЙ ТАРИФЕ ПАСВАНДИ -ГОХ ДАР АСОСИ МАВОДИ ГАЗАЛИЁТИ ШАМСИДДИН ШОХДН
Валиев Ц.А., Тоирзода А.Р.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Калимасозй барои ифода кардани шайъу мафхумхои нави падидомада яке аз омилхои асосй ба шумор рафта, вобаста аз таърихи таракиёти забон тагйир ва такмил меёбад. Ин тагйиротро дар калимасозии забони точикй бараъло мушохида кардан мумкин аст, ки дар он дар баробари усулу колибхои кадимй, тарзу колибхои нави калимасозй мушохида мешавад.
Кайд кардан бамаврид, аст, ки забони точикй яке аз забонхои пуриктидору кадима ба шумор рафта, кодир аст, ки бо истифода аз имкониятх,ои дохилй бо усули калимасозй талаботи маънавии сохибзабононро бо истифодаи вожахои гуногунсохту гуногунмазмун конеъ гардонад.
Пасванди -гох дар адабиёти гузашта, хамчун калимаи мустакилмаъно каламдод шудааст. Аз чумла дар лугати муътабари «F иёс-ул-лугот» мебошад, ки дар он морфемаи -гох, ба маънои тахти подшохй, тахту чой, хайма ва ба маънои дови кимор зикр ёфтааст.
Чи тавре ки мебинем, морфемаи -гох дар адабиёти пешин ба маънохои лугавй мавриди истифода карор доштааст. Аммо дар чараёни инкишофи таърихии забон ба гурухи морфемахо дохил шуда, холо дар таркиби калима хамчун пасванди ифодакунандаи макон истифода мешавад. Бинобар ин метавон гуфт, ки имруз пасванди -гох хамчун пасванди исми маконсоз дар забон мустаъмал буда, аз хиссахои дигари нутк исми макону чой месозад.
Хоча Хасани Нисорй хангоми гурухбандии исмхои зарф, ки онро ба шаш кисм мансуб донистааст, дар кисми панчум унсури калимасози -гох зикр шуда, чор мисол оварда шудааст: хобгох, оромгох, размгох, харбгох [13, с.54].
Забоншиноси точик Ниёзй Ш. дар хусуси истеъмоли пасванди -гох дар забони адабии хозираи точик сухан ронда, ба воситаи ба исм хамрох кардани морфемаи -гох номи махалли ичро шудани амалеро ишора кардааст. Хамчунин бо исм омадану номи ашё сохтани ин унсури калимасозро таъкид кардааст [5, с.21].
1. Рустамов Ш. дар мавриди калимаи мустакилмаъно будани пасванди -гох чунин менависад: «Гох аслан калимаи мустакилмаъно буда, бо мурури замон маънои мустакили лексикии худро гум карда, дар забони адабии хозираи точик ба суффикси сермахсул табдил ёфтааст» [8, с.220-132].
Ба назари мо ин акидаи профессор Рустамов Ш. чолиб буда, ба хакикат наздик аст: «Калимаи -гох на пасванди чудой ва на зарф, балки исмест, ки мисли калимахои вакту замонро ба таври умумй ифода менамояд ва мавкеи махсуси истеъмолй дорад» [9, с.4].
