CC BY
39
10 02 20 СРАВНИТЕЛЬНОЕ, ИСТОРИЧЕСКОЕ И ТИПОЛОГИЧЕСКОЕ ЯЗЫКОЗНАНИЕ 10 02 20 COMPARATIVE, HISTORICAL AND TYPOLOGICAL LINGUISTICS
УДК 811.111 ББК 81.2 -3
ШАКЛХОИ АНАЛИТИКЙ ДАР Усмонова Рухшона Рахматовна,
СИСТЕМАМКАТЕГОРИЯИ САМТИ аспиранти кафедраи тарцума ва
АМАЛДАР ЗАБОНХОИХОЗИРАИ грамматикаи забони англист ДДХ ба номи
АНГЛИСЙ ВА ТОЧИКЙ акад. Б. Fафуров (Тоцикистон, Хуцанд)
АНАЛИТИЧЕСКИЕ ФОРМЫ В Усмонова Рухшона Рахматовна,
СИСТЕМЕ КАТЕГОРИИ ЗАЛОГА В аспирант кафедры перевода и грамматики
СОВРЕМЕННЫХ АНГЛИЙСКОМ И английского языка ХГУ им. акад.
ТАДЖИКСКОМ ЯЗЫКАХ Б.Гафурова (Таджикистан, Худжанд)
ANALYTICAL FORMS IN THE Usmonova Rukhshona Rahmatovna, SYSTEM OF THE CATEGORY OF post-graduate of the department of English VOICE IN MODERN ENGLISH AND rammar and Translation of the KhSU named
TAJIK after B.Gafurov (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: www.anis.ru@mail.ru
Калидвожа^о: самти амал, амали марказшитоб, амали марказгурез, шакли аналитики, шакли синтетики, шакли супплетиви Мацола ба омузиши шаклуои аналитикии забощои англиси ва тоцики дар системаи категорияи самти амал бахшида шудааст. Муаллиф цайд кардааст, ки аз руи самти худ амал метавонад марказгурез ё марказшитоб бошад. Гуфта мешавад, ки категорияи самти амал дар натицаи муцобилгузории шакли аналитики (мафъул) ба шакли синтетики (фоил) ба миён меояд.
Дар мацола зикр шудааст, ки вобаста ба валентнокии феъл мафъул метавонад якузва, дуузва ё сеузва бошад. Таулили мисолуо аз уар ду забон нишон медиуад, ки мафъули якузва ва дуузва хоси уар ду забон аст, вале мафъули сеузва тануо дар забони англиси истифода мешавад. Таъкид мешавад, ки дар забони англиси шакли мафъул метавонад аз 3 то5 цузъи маънодорро дар бар гирад, вале дар забони тоцики ин шакл метавонад аз 5 то 8 цузъи маънодор дошта бошад.
Ключевые слова: направленность действия, центростремительное действие, центробежное действие, аналитическая форма, синтетическая форма, супплетивная форма Изучаются аналитические формы современного английского и таджикского языков в системе категории залога. Отмечено, что по своей направленности действие может быть центробежным и центростремительным. Говорится, что категория залога формируется в результате противопоставления аналитической (пассивная форма) и
синтетической форм (активная форма). Отмечено, что в зависимости от валентности глагола пассивная форма может быть одночленной, двухчленной и трёхчленной. Анализ примеров из двух языков показал, что одночленная и двухчленная пассивная форма присуща и английскому, и таджикскому языкам, а трёхчленная пассивная форма используется только в английском языке. Подчёркивается, что в английском языке пассивная форма глагола может состоять из 3-5 значимых компонентов, но в таджикском языке такая форма может состоять из 5 - 8 значимых единиц.
Key words: direction of the action, centripetal action, centrifugal action, analytical form,
synthetic form, suppletive form.
The article dwells on English and Tajik analytical forms in the system of the category of voice. It is pointed out that a direction of action may be centripetal or centrifugal. It is mentioned that the category of voice is formed as a result of contrast of analytical and synthetic forms. The author notes that respective of verb valency, the Passive form can be one-member, two-members and three-members one. The analysis of examples in two languages shows that one-member and two-members Passive forms are inherent in both languages while the three-members form is used only in English. It is underscored that English Passive form may consist of 3-5 meaningful components while Tajik Passive form may have 5 - 8 ones.
Дар ин макола доир ба шаклхои мафъули феълхои забонхои англисй ва точикй дар системаи категориями замону худуди феъл (ба истиснои шаклх,ои перфектии забони англисй) дар сигаи хабарй маълумот дода мешавад.
Дар сарчашмахои забоншиносии точик истилохи «тарзхои феъл» истифода мешавад [2, с. 258]. Профессор К.Усмонов бошад, ба чои истилохи «тарзхои феъл» мафхуми «самти феъл»-ро тавсия кардааст, зеро шаклхои феъли навъи «навишт - wrote» ва «навишта шуд - was written» аз руи гуфти у дар забонхои точикй ва англисй ба самти амал далолат мекунанд [4, с. 129]. Ин истилохро (самти амал) бори аввал дар рисолаи доктории худ профессори Шуъбаи забонхои германии Институти забоншиносии АУ. - и Иттиходи Шуравй М.М. Гухман тавсия кардааст, ки он бо забони русй «направленность действия» номгирй шудааст [1, с.234]. Истилохи «направленность» чун «самт» тарчума мешавад. Феълхое дар ин категория истифода мешаванд, ки ба самти амал далолат мекунанд. Дар забони точикй феълхои гузаранда ва дар забони англисй феълхои объектй дорои ин категория мебошанд. Мувофики акидаи профессор М.М. Гухман, аз руи самти худ амал метавонад марказгурез ё марказшитоб бошад. Тахти мафхуми марказ мубтадо фахмида мешавад. Амал аз мубтадо сар зада, ба пуркунанда нигаронида мешавад.Чунин амалро амали марказгурез меноманд. Вакте, ки амал аз пуркунанда сар зада ба тарафи мубтадо самт мегирад, онро амали марказшитоб меноманд. Барои собит кардани амали марказгурез ва марказшитоб ду мисол меорем: 1) Harry Esmond well remembered the receipt of this letter - Х,арри Эсмонд дастхати он мактубро хуб дар хотир дошт (13, с.111) . 2) He said that the house would have been sold by him in the end of the year - У гуфт, ки ин хона то охири сол фурухта мешавад (11, с. 1148). Дар мисоли якум амали «remembered - дар хотир дошт» марказгурез аст, зеро он аз мубтадои «he - у» сар зада, ба пуркунанда « the receipt - дастхат» равона карда шудааст. Дар мисоли дуюм бошад, амали «would have been sold - фурухта мешавад» на аз чониби мубтадои «the house -хона» сар задааст, балки аз тарафи «by him - аз чониби у» ичро мешавад ва ин амал ба
самти мубтадо равона мегардад, ки чунин амалро марказшитоб мегуянд. Дар мисоли аввал феъл дар шакли фоил истифода шудааст, вале дар мисоли дуюм феъл шакли мафъулро гирифтааст. Аз ин бармеояд, ки шакли фоили феъл ба амали марказгурез, вале шакли мафъули он ба амали марказшитоб далолат мекунад. Ин акидаи профессор М.М. Гухманро олимони шуравй Б.С.Хаймовичу Б.И. Роговская, [5, с.125] инчунин, англисшиноси маъруф М.Я.Блох [6, с.176] дар китоби дарсии худ «Грамматикаи назарии забони англисй» дастгирй кардаанд..
Бояд зикр кард, ки вобаста ба валентнокии феъл мафъул метавонад якузва, дуузва ё сеузва бошад. Мафъули якузва ва дуузва хоси дар ду забон аст, вале мафъули сеузва тандо дар забони англисй истифода мешавад. Рочеъ ба ин се намуди мафъул аз забондои мукоисашаванда мисолдо меорем: 1) The student's gathering were held there (14, с. 32) -Дар он чо чамъомади донишчуён гузаронида мешуд (7, с.33). 2) The Magazine was formed by the wealthier members of the Company (Ibit, 187) - Мачалла аз чониби аъзоёни доротари ширкат ба род монда шуд (Х,амон чо, 188). Eleonor had been ordered goat's milk by the doctor (9, с. 84) - Ба Элионор духтур шири буз фармуд (тарчумаи мо).
Дар мисоли якум мафъули якузва ба назар мерасад. Дар ин мисол объекти амал (student's gathering - чамъомаддоии донишчуён) зикр шудааст. Феъли «to hold» ва «гузаронида шудан» дар шакли мафъул омадаанд. Дар ин чо субъекти амал зикр нашудааст, бинобaр он ин сохторро мафъули якузва мегуянд. Дар дар ду забон феъл-хабар дар шакли мафъулй омадааст.
Дар мисоли дуюм бошад мафъули дуузва истифода шудааст. Дар он дам субъект (wealthier members-аъзоёни доротар), дам объект (the magazine - мачалла) зикр шудааст. Феъли «to form» - «ба род мондан» дар шакли мафъулй (was formed-ба род монда шуд ) омадааст. Дар ин мисол дам дар забони точикй ва дам дар забони англисй мафъули дуузва ба назар мерасад. Дар забони точикй бар хилофи забони англисй феъли «фармудан» дар шакли фоилй омадааст, зеро дар забони точикй наметавонад сурогаи амал мисли забони англисй ба вазифаи мубтадо ояд, ки ин ба як омили мудими забони точикй зич алокаманд аст. Ин дам бошад, тандо ба гузардагии амал алокаманд аст. Дар забони точикй наметавон «Элионора аз тарафи духтур шири буз фармуда шуд» гуфт. Аз дамин сабаб дар забони точикй истифода бурдани мафъули сеузва имконнопазир аст. Бинобар он, дар забони точикй шакли мафъули феъли забони англисй (Eleonor was ordered) тавассути шакли фоили феъл (фармуд) ифода карда шудааст.
Аз шарди боло бармеод, ки дар забони англисй метавонад мафъул як-, ду-, ё сеузва бошад. Сеузва будани мафъули англисй аз он сабаб аст, ки дар ин забон дам пуркунандаи бевосита, ва дам пуркунандаи бавосита вазифаи мубтадоро ба удда мегирад ва дар дар ду долат феъл-хабари чумла дар шакли мафъулй истифода шуда метавонад. Дар забони точикй бошад, пуркунандаи бавосита мавкеи мубтадоро ишгол карда наметавонад ва феъл-хабар бар хилофи забони англисй дар шакли мафъулй истифода намешавад.
Дар мисоли сеюм бошад, дар забони англисй мафъули сеузва истифода шудааст. Дар он Eleonor сурогаи амал асту «goat's milk» бошад, объекти амал аст. Таркиби «by the doctor» бошад, ба субъекти амал далолат мекунад.
Х,оло бевосита ба тадлили мукоисавии шаклдои мафъулии феълдои забондои англисй ва точикй дар системаи сигаи хабарй таваккуф мекунем. Дар дудуди ин сига феълдои ин ду забон фарогири се шакли категориалй мебошанд: 1) категорияи замон, 2) категорияи дудуд, 3) категорияи тартиб. Барои дар яке аз ин се категория шакли
мафъули ин ду забон тазодхои худро доранд. Тахлилро аз баррасии шаклхои мафъули феъл дар системаи категорияи замону худуди амал шуруъ мекунем.
Дар замони хозира хам забони англисй, ва хам забони точикй ду шакли самти мафъулй доранд, ки яке ба амали давомдор ва дигaрe ба амали гайридавомдор далолат мекунад. Мисол: Nations are determined for a long time by the forces and ideas which influenced their bеginnings (12, с.20).-Миллатхо солхои дароз аз чониби кудратхо ва акоиде, ки ба пайдоиши онхо таъсир расонидаанд, муайян карда мешаванд.
Дар ин чумла «are determined» ва «муайян карда мешаванд» шаклхои аналитикй мебошанд. Дар забони англисй он аз се чузъи маънодор иборат аст. Чузъи якум феъли ёридихандаи «are» мебошад, ки он се вазифаи грамматикй дорад: 1) доир ба мансубияти амал ба замони хозира далолат мекунад; 2) он ба шахси сеюми чамъ мансуб будани амали «to determine» -ро ифода менамояд; 3) хамрохи пасванди «-ed» мафъул будани амали «to determine»-ро нишон медихад. Гузашта аз ин, амал марказшитоб аст. Ин шакли феълй (are determined) ба шакли синтетикии «determine» мукобил гузошта мешавад: «The forces and ideas which influenced their beginnings determine nations». Мукобилгузории «determine» ба «are determined» категорияи самти амалро хастй мебахшад.
Дар мисоли аввал амал марказшитоб аст, зеро «are determined» шакли мафъулй буда, ба амале далолат мекунад, ки ба тарафи мубтадо майл гирифтааст. Дар мисоли дуюм бошад, он марказгурез аст, зеро мубтадои ин чумла ичрокунандаи амал махсуб мешавад ва ин амал аз мубтадо сар зада, ба чониби пуркунанда самт мегирад.
Дар мисоли якуми точикй шакли аналитикии «муайян карда мешаванд» истифода шудааст. Он мисли гунаи англисиаш ба мафъул будани амал далолат мекунад ва аз хамин сабаб амали марказгурез аст, зеро ин амал аз пуркунанда (кудратхо ва акоид) сар зада, ба чониби мубтадо (миллатхо) самт гирифтааст. Бинобар он, амали «муайян карда мешаванд» марказгурез махсуб меёбад. Шакли аналитикии мафъул (муайян карда мешаванд) аз чузъхои маънодори зерин таркиб ёфтааст: 1) «муайян кард», ки он феъли таркибй буда, ба замони гузашта далолат мекунад; 2) «-а» морфемае, ки сифати феълии каблият сохтааст; 3) феъли ёвари «мешаванд», ки он аз чузъхои зерини маъндор таркиб ёфтааст; а) «шав», ки он феъли фармоиш аст, б) «ме-» префиксе, ки он ба амали такрорй далолат мекунад, в) «-анд» , ки он ба шахси сеюми чамъ мутааллик будани «муайян кардан»-ро нишон медихад, г) шакли синтетикии «мешаванд» хамрохи морфема «-а» , ки сифати каблият месозад ба мафъул будани амали муайян кардан адлолат мекунад.
Аз мукоисаи шаклхои аналитикии «are determined» ва «муайян карда мешаванд» бармеояд, ки морфемаи «-ed»^ забони англисй морфемаи «-а» - и забони точикй аст. «Мешаванд»-и забони точикй муодили «аге»-и забони англисй мебошад, вале «мешаванд-и точикй аз се чузъи маънодор таркиб ёфтааст, хол он ки «аге»- и забони англисй як шакли рехта буда, он дорои се маънои грамматикй аст. Чи «аге»- и забони англисй ва чи «мешаванд»-и забони точикй мутаносибан хамрохи морфемаи «-ed»- и забони англисй ва морфемаи «-а»-и забони точикй барои сохтани шакли аналитикии мафъул хизмат мекунанд. Инро низ бояд таъкид кард, ки тафовути байни ин ду вохиди грамматикй (are ва мешаванд) дар он аст, ки «are» таввасути воситаи супплетивии шаклсозй бунёд ёфтааст, холо он ки дар забони точикй «мешаванд» ба катори шаклхои синтетикй дохил мешавад. Феъли ёвари «to be» - и забони англисй барои ифодаи шахсхои якум ва сеюми танхо низ аз шаклсозии супплетивй истифода мебарад. Мисол: But I am shaken as well (14, с.93) - Вале ман ба вачд оварда мешавам. Ё худ: Аммо маро
низ ба вачд меоваранд (тарчумаи мо). The corner is occupied by a divan (13, с.52) - Кунчи хонаро диван ишгол кардааст (тарчумаи мо).
Дар мисоли аввал шакли супплетивии «am» дамроди морфемаи «-en» нишонди-дандаи шакли мафъули феъли «to shake» мадсуб мешавад. Х,амзамон «am» ба он далолат мекунад, ки аломати предикативй ба шахси якуми тандо мансуб аст. Дар тарчумаи точикии ин мисол «am» ва морфемаи «-en» тавассути феъли ёвари «мешавам» ва пасванди сифати феълии каблияти «-а» (ба вачд оварда) ифодаи худро ёфтааст. Пасванди «-ам» (мешавам) низ муодили «am» аст, зеро дам ин пасванд, ва дам «am» ба он далолат мекунад, ки аломати предикативии зикршуда (ба вачд оварда) ба шахси якуми тандо дахл дорад.
Дар мисоли дуюм «is» ва пасванди «-ed» (occupied) нишондидандаи амали мафъул мебошанд. Х,амзамон «is» ба он далолат мекунад, ки аломати предикативии зикршуда ба шахси сеюми тандо дахл дорад. Ачибаш он аст, ки шакли мафъули забони англиси «is occupied» ба забони точикй тавассути шакли фоилии феъл ифода карда шудааст. Сабаб он аст, ки дар забони точикй феъли «ишгол кардан» аз сабаби монда буданаш наметавонад дар шакли мафъул истифода шавад. Бинобар он забони точикй барои ифода кардани маънои мафъули феъли забони англисй аз тартиби калима истифода мекунад, яъне мубтадои «диван» аз чойи аввал ба назди хабар мекучад. Вакте, ки «Диван кунчи хонаро ишгол мекунад» мегуем, ин чумла ба забони англисй чунин тарчума мешавад: The divan occupies the corner of the room. Х,амин тавр, феъли ёвари «to be» - и забони англисй барои сохтани шакли мафъули феъл аз се воситаи супплетивй истифода мекунад: 1) «am» чун нишондидандаи шахси якуми тандои феъли асосй; 2) «is» чун нишондидандаи шахси сеюми тандои феъли асосй; 3) «are» чун нишондидандаи се шахси шумораи чамъ ва шахси дуюми шумораи тандо. Дар забони точикй бошад, барои ифода намудани шахсу шуморадои зикршудаи забони англисй пасванддои «-ам», «-и», «ад», «-ем», «-ед» ва «-анд» истифода мешаванд. Х,амзамон шаклдои супплетивии «am», «is», «are» як вазифаи дигарро ба удда доранд. Ондо чун феъли ёвар барои сохтани шакли мафъули феъли дигари маънодор хизмат мекунанд, ки муодили ондо пешванди «ме-» ва асоси замони дозираи феъли «шудан» (шав) мебошад. Аз гуфтадои боло бармеояд, ки «am», «is», «are» ду вазифа доранд, ки ин вазифадо дар забони точикй тавассути се водиди грамматикй ифодаи худро меёбанд: 1) «ме-», 2) «шав», 3) пасванди шахсу шумораи феъли замони дозира «-ам», «-и», «-ад», «-ем», «-ед» ва «-анд» мебошанд.
Воситаи супплетивй гуфта, чунин шаклсозиро меноманд, ки он куллан аз дигар реша бунёд мегардад. Алалхусус, шакли «are» шакли замони дозираи феъли «to be» дар шумораи чамъ мадсуб мешавад. Ё худ «went» шакли замони гузаштаи феъли «to go» аст. Боз як мисоли дигар: «best» шакли дарачаи олии сифати «good» мебошад. Дар забони точикй шаклсозии супплетивй хеле кам дучор мешавад. Алалхусус, феъл-бандаки «аст» шакли супплетивии феъли «будан» мебошад. «Будан» дар забони англисй «be» аст, дар забони русй «быть» аст, ки дар сеи ондо аз забони санскрит ба якчанд забондои диндуаврупой гузаштаанд. Муодили «аст» - и забони точикй дар забони олмонй «ist», дар забони англисй «is» ва дар забони русй «есть» мадсуб мешаванд, ки ондо аз руи талаффуз ба дам хеле наздиканд. Худи шакли масдари «аст», «ist», «is» ва «есть» аз руи талаффуз ба дам назбиканд: «будан», «be», «быть».
Шакли аналитикии мафъули забони точикй мисли забони англисй ба шакли синтетикй мукобил гузошта мешавад. Алалхусус, гунаи фоили забони инглисй ба забони точикй чунин тарчума мешавад: К^удратдо ва акоиде, ки барои саромади миллатдо
caSaSrop mygaaHg, oHxopo MyanaH MeKyHaHg. flap hh mhcoi «MyanaH MeKyHaHg» 6a maKjH «MyanaH Kapga MemaBaHg» MyKoSui ry3omTa MemaBag. Hh MyKoSHiry3opH KaTeropuau caMTH aMaipo 6a MueH MeoBapag. flap mhcoih aBBai «MyanaH MeKyHaHg» aMaiu MapKa3rype3po H^oga MeKyHag, xoio oh kh maKjH «MyanaH Kapga MemaBaHg» 6a aMaiu MapKa3mHTo6 gaioiaT MeHaMoag. Oeu-xaSapH «MyanaH MemaBaHg» So By^ygu a3 gy KaiHMa TapKHS e^TaHam aK Ma^xyMpo H^oga MeKyHag Ba a3 hh py oHpo Ha maKjiH aHaiHTHKH SaiKH maKiu cuHTeTHKH Soag myMopug. flap 3a6oHH aHriHcH hh gy KaiHMa TaBaccyTH aK KaiHMau «determine» Tap^yMa mygaacT. HyHHH ^etixopo gap 3aSoHH to^hkh $euxoH TapKuSH MeHoMaHg, kh ohxo mhcih $euxoH 3aSoHH aHriucuu «to take care off» «to take part» Ba aMcoiu ohxo So By^ygu a3 gy Ba 3uega $euxoH lyraBH TapKuS e^TaHamoH aK Ma^xyMH cogapo H^oga MeKyHaHg.
flap 3aSoHxou MyKoucamaBaHga maKixou aHaiHTHKHH 3HKpmyga aMaixou ranpugaBoMgop, MyKappapupo 3HKp MeHaMoaHg.
flap KaTopu maKixou 3HKpmyga 3aMoHH xo3upau $euH xap gy 3aSoH So3 KaTopu gurapu maKixou Ma^tyipo gopocT, kh ohxo Sap xhio^h maKixou SoioH Sa aMaiu gaBoMgop gaioiaT MeKyHaHg. Mhcoi: The street lamps are being lit now (10, c.57).-X,oio naporxou Kyna $ypy3oH Kapga myga ucrogaaHg..
flap mhcoih aHriucn «are being lit» maKiu aHaiHTHKHH Ma^tyi MaxcyS MemaBag. Oh a3 nop Boxugu MatHogop TapKuS e^TaacT: 1) $euH eBapu «are», kh oh Ba3H$axou 3epuHpo u^po MeKyHag: a) Sa 3aMoHH xo3upa gaxi gomTaHH aMaipo HumoH Meguxag, S) Sa maxcu ceroMH myMopau ^aMi gaioiaT MeKyHag, b) xaMpoxu Mo^eMau «-ing» gaBoMHoKHH aMaiu «to lite»-po u^oga MeHaMoag. 2) $euH eBapu «be» Somag gap aK^oarH So maKiu Participle II -h $euH (lit) Sapou coxTaHH maKiu Ma^tyi xH3MaT MeKyHag. Oetiu «to light» Somag, gap maKiu Participle II ucTH^oga myga, MatHou iyraBHH ^eu-xaSappo 3HKp MeHaMoag.
flap Tap^yMau to^hkhh hh mhcoi Myoguiu «are being lit» «naporoH Kapga myga ucTogaaHg» MaxcyS MemaBag, kh oh hh3 maKiu aHaiHTHKH MeSomag. Hh maKiu aHaiHTHKH a3 xa$T Boxugu MatHogop uSopaT acT: 1) «naporoH Kapg», kh oh maKiu 3aMoHH ry3amTau ^etiH naporoH KapgaH acT, 2) Mop^eMau «-a», kh oh cu^ara ^etiuu KaSiuaT coxTaacT, 3) «myg», kh oh maKiu 3aMoHH ry3amTau $euH eBapu «mygaH» MeSomag, 4) Mop^eMau «-a», kh maKiu cu^ara KaSiuaTH $euH eBapu «mygaH»-po coxTaacT, 5) $euH eBapu «myg» xaMpoxu Mop^eMau KaSiuaTH «-a» gap TapKuSu «naporoH Kapga» Sapou coxTaHH maKiu Ma^tyiH ^etiH KoMHiMatHou «naporoH KapgaH» xH3MaT MeKyHag, 6) Mop^eMau «-a» gap TapKuSu «myga» xaMpoxu maKiu Tacpu^HH $euH eBapu «ucTogaH» Sapou H^ogau MatHou gaBoMHoKHH aMaiu «naporoH KapgaH» ucTH^oga mygaacT, 7) Mop^eMau «-aHg» gap TapKuSu «ucTogaaHg» Sa maxcu ceroMH aMaiu «naporoH KapgaH» gaioiaT MeKyHag.
HyHoHKH MeSuHeM, gap xap gy 3aSoH maKiu Ma^tyiuu ^eti MeTaBoHag gap 3aMoHH xo3upa Sa gy HaBtu aMai gaioiaT KyHag: 1) aMaiu MyKappapH, ogaTH (are determined -MyanaH Kapga MemaBaHg), 2) aMaiu gaBoMgop (are being lit - naporoH Kapga myga ucTogaaHg). fflaKiu gaBoMgopu Ma^tyiu 3aSoHxou MyKoucamaBHga (are being lit-naporoH Kapga myga ucTogaaHg) a3 pyu MatHou xygyguu xyg Sa maKiu Ma^tyiu ranpugaBoMgop (are lit - naporoH Kapga MemaBaHg) MyKoSui ry3omaT MemaBag. Hh coxTop hh3 maKiu aHaiHTHKH MeSomag.
Eoag 3HKp Kapg, kh hh maKiu gaBoMgop, Ba hh maKiu FanpugaBoMgopH Ma^tyiu gy 3aSoH Sa aMaiu MapKa3muToS gaioiaT MeKyHag. OapKH SaHHH hh gy maKi gap xaMHH acT,
ки яке (are being lit- чарогон карда шуда истодааст) амали давомдорро ифода мекунад, вале дигаге (are lit - чарогон карда мешавад) амали гайридавомдорро ифода мекунад.
Дар замони гузашта низ феълдои забодои англисй ва точикй шакли мафъулй доранд. Дар забони англисй дар ин замон ду шакли мафъулии феъл истифода мешавад.
Дар забони англисй феъли замони гузашта ду шакли аналитикии мафъул дорад: 1) He was released in a few month (14, с.107).-Уро баъди чанд мод аз дабс озод карданд (5, с.106). Дар ин мисол таркиби «was released» шакли аналитикй мебошад. Он аз феъли ёвари «was» ва сифати феълии II «released» таркиб ёфтаанд. Феъли «was» маънодои зерини грамматикиро ифода мекунад: 1) мансубияти амал ба шахси сеюми тандо, 2) ба ичро расидани амал дар замони гузашта, 3) дамроди морфемаи «-ed» марказшитоб будани амали «to release»^ нишон медидад, яъне чунин амал ба мубтадо (he) нигаронида шудааст ва он мубтадо фаъол нест.
Муодили точикии «was released» таркиби «озод карданд» мебошад, ки он шакли на аналитикй, балки синтетикй аст. Ин шакл амалеро ифода мекунад, ки ичрокунандааш маълум нест, дарчанд ки пасванди шахси сеюми шумораи чамъ «-анд»-ро гирифтааст. Ба сохти чумладои англисй ва точикй назар кунем, мебинем, ки чумлаи англисй мубтадо (he) дорад, вале дар забони точикй он мубтадо тавассути пуркунанда тарчума шудааст (уро) ва аз ин ру чумла бе мубтадо омадааст. Метавон чумлаи англисиро ба таври зерин низ тарчума кард, ки дар он феъл дар шакли аналитикии мафъул истифода мешавад: Баъди чанд мод у аз дабс озод карда шуд. Дар ин гунаи тарчума мисли забони англисй феъли озод кардан дар шакли мафъулй истифода шудааст. Гузашта аз ин, ин чумла дорои мубтадои худ аст, ки он вожаи «у» аст. Аз дамин сабаб «озод карда шуд»-ро метавон муодили комили шакли мафъулии забони англисй (was released) шуморид. Мо ин гунаро аз дамин сабаб дурусттар мешуморем. Азбаски дар тарчумаи С.Улугзода «was released» «озод карданд» тарчума шудааст, мо тадлилро аз дамин гуна огоз кардем. Аз тарчумаи мо карда, бармеояд, ки дар забони точикй низ дар замони гузашта шакли махсуси мафъул истифода мешавад, ки он аз шакли тасрифии феъли ёвари «шудан» дар замони гузашта ва сифати феълии каблияти феъли маънодор таркиб меёбад. Мукоиса кунед: was released - озод карда шуд. Дар ин мисол «шуд» муодили «was»^ забони англисист, «озод карда» бошад, муодили «released» мадсуб мешавад. Фарки байни ду забон дар он аст, ки дар забони англисй аввал феъли ёвар ва баъди он шакли Participle II-и феъли маънодор меояд. Дар забони точикй бошад, баракс аввал шакли сифати феълии каблияти феъли маънодор ва пас шакли тасрифии феъли ёвар мавкеъ мегирад.
Бояд зикр кард, ки дар баъзе долатдо шакли мафъули феъли забони англисиро тавассути шакли мафъули феъли забони точикй тарчума кардан имконнопазир аст. Мисол: «Guiding principles were not talked about (10, с.51).-Дар хусуси принсипдои асосй гуфтугузор намекарданд». Имконнопазирии тарчумаи мафъули англисй ба мафъули точикй аз он сабаб аст, ки дар забони точикй тандо феълдои гузаранда шакли мафъул дошта метавонанд, дол он ки дар забони англисй дамаи феълдои объектй ба ин кодиранд. Феълдои объектй чунин феълдоеанд, ки дамагуна пуркунанда (дам бе пешоянд, дам пешоянддор) кабул карда метавонанд. Дар мисоли болой «to talk» -«гуфтугу (судбат) кардан» феъли гузаранда нест, вале пуркунандаи пешоянддор (бавосита) кабул карда метавонад ва аз ин ру он дар чумлаи болой дар шакли мафъулй истифода шудааст. Азбаски феъли «гуфтугу кардан»-и забони точикй гузаранда нест, онро наметавон дар шакли мафъулй гузошт. Аз дамин сабаб шакли мафъули англисй ба точикй тавассути феъл-хабари номуайяншахс (гуфтугузор намекарданд) тарчума
шудааст. Дамин аст, ки дар мисоли англисй феъл-хабар шакли мафъулй дорад. Дар забони точикй он дар шакли фоилй истодааст, вале ин шакл субъекти худро надорад. Аз дамин сабаб чунин шаклдоро номуайяншахс меноманд. Аз гуфтадои болой бармеояд, ки шакли мафъули феълдои монда ба забони точикй тавассути чумладои номуайяншахс тарчума карда мешаванд.
Дар забони англисй боз як шакли дигари мафъули феъл амал мекунад . Мисол: Close by, in the little salon opposite the stairs, a piano was being played (10, с.253).-Дар наздикй, дар толори ру ба руи зинапоя фортепяное навохта мешуд (фортопяно менавохтанд).
Дар ин мисоли англисй «was being played» шакли аналитикии мафъулест, ки аз панч чузъи маънодор иборат аст: 1) «was» феъли ёвareст, ки он ба замони гузашта, шахси сеюми тандо далолат мекунад; 2) феъли ёвари «be» дамроди морфемаи «-ed» маънои мафъулро ифода мекунад, 3) «р^у» феъли маънодор буда, маънои грамматикии амалро дорост. Гузашта аз ин, «рку» маънои лугавии феъл-хабарро ифода менамояд. 4) Морфе -маи «-ed» бошад, аз асоси масдари «to р^у» сифати феълии замони гузашта сохтааст. 5) феъли ёвари «was» дамроди морфемаи «ing» ба давомнокии амали гузашта далолат мекунад. Таркиби «was being played» ба шакли навъи «was playing» мукобил гузошта мешавад. Шакли аввал мафъулист, вале шакли дуюм фоилист. Шакли «was being played» амали марказшитоб, вале шакли «was playing» амали марказгурезро зикр менамояд.
Аз тарчумаи ин мисоли англисй ба точикй бармеояд, ки шакли «was being played» ба точикй тавассути шакли аналитикии «навохта мешуд» баргардонида шудааст, ки он низ шакли мафъулист, ки ба шакли «менавохт» мукобил гузошта мешавад. Шакли аввал амали марказшитоб, вале шакли дуюм амали марказгурезро ифода мекунад. Шакли «навохта мешуд» аз панч-шаш чузъи маънодор иборат аст: 1) «-хт»-нишондидандаи асоси замони гузаштаи феъл аст, ки он ба шакли навоз мукобил гузошта мешавад; 2) «-а»-морфемаи сифати феълии каблият аст; 3) «ме-»-префикси феълист, ки амали давомдор ё такроршавандаро ифода мекунад; 4) «шуд» асоси замони гузаштаи феъли ёвари «шудан» мебошад; 5) «0»-ин морфемаи сифрист, ки ба феъли «шуд» омада, ба шахси сеюми тандо, замони гузашта ишора мекунад. Дар ин таркиб ифодакунандаи маънои мафъул феъли ёвари «шуд» ва морфемаи сифати феълии каблият «-а» (навохта) мебошад. Аз ин бармеояд, ки муодили «was» вожаи «шуд» ва муодили «being» префикси «ме-» мадсуб мешавад.
Бояд зикр кард, ки дар забони точикй барои ифодаи замони гузаштаи давомдор шакли махсусе амал намекунад. Аз дамин сабаб дар забони точикй шакли давомдори мафъули забони англисй тавассути шакли гайридавомдори феъл тарчума карда шуда аст. Вале дар адабиёти бадеии адибони точик (С.Айнй, Ч,.Икромй, Р.Чдлил, С.Улугзода ва дигарон) шаклдои навъи хонда меистод, «гуфта меистод» ва амсоли ондо дучор мешаванд, вале ин шаклдо шояд аз сабаби ранги гуфтугуй доштанашон дар китобдои грамматикаи забони точикй зикр нашудаанд. Агар чунин шаклдоро чун меъёри забони точикй ба инобат гирем, мебоист чумлаи тадлилшудаи забони англисиро чунин тарчума кард: Дар наздикй, дар ру ба руи толор фортопяное навохта шуда истода буд.
Дар замони оянда феълдои объектии замони англисй ду шакли аналитикии мафъул доранд. Яке аз ондо аз феъли ёвари «shall» ё «will» + be+Participle II таркиб меёбад. Дигаге тавассути феъли ёвари «should/would+be+ParticipleII» ^хта мешавад. Шакли якум амали хоса ояндаро ифода мекунад, вале шакли дуюм ба амале далолат мекунад, ки дар замони гузашта пешбинй шудааст. Шакли якумро «Futute Indefinite Passive» ва шакли дуюмро «Future-in-the-past-Indefinite passive» меноманд.
Mucoi Sapou 3aMoHH xoca oaHga: 1) The rifles will be hidden in bales of merchandise (14, c. 197). - Ty^aHrxo gap tohxoh Sop nHHxoH Kapga MemaBaHg (7, c. 195). 2) Very likely I shall be killed some day (Ibid, 203).-MyMKHH kh MaH aroH py3 KymTa maBaM (X,aMoH ^o, 200).
flap mchoih aKyM «will be hidden» maKiu aHaiHTHKH MeSomag. Oh a3 nop ^y3tu Mat-Hogop uSopaT acT, kh a3 ohxo ceToamoH MatHou co$ rpaMMaTHKupo H^oga MeKyHaHg. Aiaixycyc «will» Sa 3aMoHH oaHga MyTaaiiHK SygaHH aMaiu «to hide»-po HumoH Meguxag. Oh HHHyHHH Sa maxcu ceroMH ^aMt MaHcyS SygaHH aMaiu «to hide»-po 3HKp MeHaMoag. ^y3tu gyroMH MatHogop «be» xaMpoxu nacBaHgu «-en» MatHou aMaiu MapKa3muToSpo H^oga MeHaMoag, atHe oh gy Mop^eMa maKiu Ma^tyi coxTaaHg. OetiH «hide» (hid) Mat-hoh iyraBHH «nuHxoH KapgaH»-po gopag. MatHou rpaMMaTHKHH oh gaioiaT Sa aMai acT.
fflaKiu aHaiHTHKHH «will be hidden» Sa 3aSoHH to^hkh TaBaccyTH maKiu aHaiHTHKHH «nHHxoH Kapga MemaBaHg» SaprapgoHHga mygaacT, kh oh hh3 maKiu Ma^tyiu MaxcyS MemaBag. Hh maKiu aHaiHTHKHH 3aSoHH to^hkh aK MatHou iyraBH gopag. Bo^au «nHHxoH KapgaH» MatHou iyraBHH «to hide»-H 3aSoHH aHriucupo H^oga MeKyHag. MatHou rpaMMaTHKHH oh gaioiaT Sa aMai acT. Mop^eMau «-a» gap TapKuSu «nuHxoH Kapga» cu^aTH ^etiHH KaSiuaT SyHeg KapgaacT, kh gap oh MatHou rpaMMaTHKHH Ma^tyi hh3 hhxoh acT. OetiH eBapu «MemaBag» MatHou iyraBH Hagopag, xapnaHg kh a3 acocu 3aMoHH xo3upau «mygaH» (maB) Ba npe^HKcu «Me-» Ba nacBaHgu maxcy myMopau $eu «-ag»-po gopocT. npe^HKcu «Me-» ogaTaH MatHou TaKpoppo u^oga MeKyHag, Mop^eMau «-ag» Somag, Sa maxcu ceroMH myMopau TaHxou 3aMoHH xo3upa gaioiaT MeKyHag.
MeSuHeM, kh Sap xhio^h 3aSoHH aHriucH hh maKiu aHaiHTHKHH $euH 3aSoHH to^hkh HumoHguxaHgau 3aMoHH oaHgapo Hagopag, atHe «will» Myoguiu To^HKupo gopo HecT. OetiH eBapu «MemaBag» Myoguiu «be»-H 3aSoHH aHriucucT, kh oh gap maKiu Tacpu^H oMagaacT.
flap mhcoih gyroM «shall be killed» maKiu aHaiHTHKucT, kh MatHou Ma^tyipo gopag Ba Sa maKiu HaBtu «shall kill» MyKoSui ry3omTa MemaBag. «Shall be killed» aMaiu MapKa3muToS, Baie «shall kill» aMaiu MapKa3rype3po H^oga MeKyHag. flap TapKuSu aHaiHTHKHH «shall be killed» nop Boxugu MatHogop MaB^yg acT: a) «shall» HyH $euH eBap Sa 3aMoHH oaHga, Sa maxcu aKyM gaioiaT MeKyHag, S) $euH eBapu «be» gap xaMSacrarH So Mop^eMau «-ed» maKiu Ma^tyiu $euH «to kill»-po SyHeg KapgaacT, b) Bo^au «kill» MatHou iyraBHH «KymTaH»-po H^oga MeKyHag Ba MatHou rpaMMaTHKHam gaioiaT Sa aMai acT, r) Mop^eMau «-ed» Sa ccocu $eu xaMpox myga cu^a™ $euHH II-po Meco3ag, kh oh xaMema MatHou Ma^tyipo gopocT.
MyoguiH to^hkhh «shall be killed» TapKuSu «KymTa MemaBaM» acT, kh oh hh3 maKiu aHaiHTHKucT Ba rpaMMeMau Ma^tyi MaxcyS MemaBag. Hh maKi Sa maKiu «MeKymaM» MyKoSui ry3omTa MemaBag, kh coxTopu cuHTeTHKH Syga, aMaiu ^ouipo H^oga MeKyHag. fflaKiu «KymTa MemaBaM» aMaiu MapKa3muToS, Baie «MeKymaM» aMaiu MapKa3rype3po3HKp MeHaMoag
fflaKiu «KymTa MemaBaM» a3 mam Boxugu MatHogop uSopaT acT: Boxugu «Kym» acocu 3aMoHH xo3upau ^eu Syga, gopou MatHou iyraBHH «kill» acT, oh MatHou rpaMMaTHKH gopag, kh gaioiaT Sa aMai acT. Mop^eMau «-t» (KymT) HumoHguxaHgau acocu 3aMoHH ry3amTa acT. Mop^eMau «-a» Somag, cu^a™ ^etiuu KaSiuaT coxTaacT, kh MatHou Ma^t-yipo gopocT. npe^HKcu «Me-» aciaH TaKpopu aMaipo HumoH Meguxag. Boxugu «maB» acocu 3aMoHH xo3upau $euH eBapu «mygaH» Syga, a3 MatHou iyraBHH xyg $opur acT. Mop^eMau «-aM» HumoHguxaHgau maxcu aKyMH myMopau TaHxou 3aMoHH xo3upa MeSomag, MatHou Ma^tyipo Somag, Mop^eMau «-a» Ba Mop^eMau pemaBHH «maB» H^oga MeKyHag.
Аз ин бармеояд, ки «shall» муодили точикй надорад, зеро ягон водиди шакли аналитикии «кушта мешавам» маънои замони ояндаро надорад. Муодили феъли ёвари «be» феъли ёвари «шудан» мебошад, ки дар ин таркиб дар шакли «шав» омадааст. Префикси «ме-» муодили англисй надорад. Морфемаи «-ам» вазифаи дуюми «shalb-ро, ки далолат ба шахси якум аст, ба удда гирифтааст.
Дар забони англисй, чунонки каблан зикр карда будем, шакли «should/would+Infinitive» замони оянда дар гузашта номида мешавад, ки он низ сохтори аналитикй мебошад. Ин шакли аналитикй дар самти мафъулй низ истифода бурда мешавад. Мисол: 1) Mrs. Bretton said that she would be taken care of (13, 161).-Хонум Бреттон гуфт, ки ба у гамхорй мекунанд. 2) He had not thought that I should be insulted (12, с. 217).-Вай фикр накарда буд, ки маро тадкир мекунанд.
Дар мисоли якум «she would be taken care of» шакли аналитикй аст, ки дар таркиби он граммемаи мафъул низ мавчуд аст. Дар ин шакли грамматикй ду феъли ёвар омадааст: «would» ва «be». Якумин ба замони ояндае ишора мекунад, ки дар замони гузашта пешбинй шудааст. Еайр аз ин, «would» ба шахси сеюм далолат мекунад. Феъли ёвари дуюм «be» дамроди морфемаи «-ed», ки Participle II месозад, маънои мафъулиро ба миён меоварад. Водиди фразеологии «to take care of» ду маъно дорад: 1) лугавй, он мафдуми «гамхорй кардан»-ро ифода мекунад; 2) грамматикй, он номи амал аст. Ин шакли аналитикй аз руи маънои самти амал ба шакли аналитикии «would take care of» мукобил гузошта мешавад. Шакли «would be taken care of» амали марказшитоб, вале шакли «would take care of» амали марказгурезро ифода мекунад.
Ба забони точикй шакли мафъули «would be taken care of» «гамхорй мекунанд» тарчума шудааст, ки он шакли синтетикист. Он шакли замони дозира, сигаи хабарист, вале ичрокунандаи ин амал маълум нест, зеро феъл дар шакли номуайяншахс омадааст, дарчанд ки морфемаи шахси сеюми шумораи чамъро (-анд) дорост. Сабаби бо шакли фоилй тарчума шудани шакли мафъулии забони англисй дар он аст, ки чунон ки каблан зикр карда будем, феъли «гамхорй кардан» гузаранда нест ва аз ин ру он дар шакли мафъулй истифода намешавад. Дар чунин долат забони точикй чумлаи номуайяншахсро истифода мебарад, ки дар он ичрокунандаи амал зикр намешавад. Аз ин ру дар байни ин ду шакли феълии забондои англисй ва точикй аз лидози на шакл ва на маъно мувофикат ба назар намерасад, дарчанд ки пропозитсия як аст.
Дар мисоли дуюм «should be insulted» низ шакли аналитикй аст, ки дар катори маънои грамматикии ба оянда тааллук доштани амал маънои мафъулро низ дорост. Дар ин таркиб «should» ду маънои грамматикй дорад: 1) он ба маънои амали ояндае далолат мекунад, ки дар гузашта пешбинй шудааст. 2) ичрокунандаи амал шахси якум аст, маънои мафъулро зикр менамояд, яъне мубтадо фаъол нест, он тадти таъсири амали предмети дигаге мемонад, ки зикр нашудааст, яъне амал марказшитоб аст. Он аз рост ба чап самт мегирад. Маънои амали ояндаро «should» ва маънои мафъулро «be+ ed» ифода мекунанд.
Ин шакли аналитикй аз руи маънои самт ба шакли «should insult» мукобил гузошта мешавад, зеро шакли дуюм амали марказгурезро ифода мекунад, яъне амал аз мубтадо сар мезанад ва ба ягон объект равона карда мешавад, ки аз ин табодули мисоли дуюм шадодат медидад: He had not thought that somebody would insult me.
Шакли анатикикии «should be insulted» ба забони точикй «тадкир мекунанд» тарчума шудааст, ки он бар хилофи забони англисй шакли синтетикй мебошад, ки он аз асоси замони дозираи феъли «тадкир кардан (тадкир кун)», префикси «ме-» ва
нишондихандаи шахсу шумораи феъл «-анд» иборат аст. Ин шакли феълии забони точикй дар алохидагй маънои замони ояндаро ифода намекунад. Чунин маъно аз контекст бармеояд. Ин чунин маъно дорад, ки дар забони точикй «should/would+Infinitive» муодили грамматикии худро надорад, яъне замони оянда дар гузашта тавассути шакли замони хозираи феъли точикй ифода мешавад.
Х,амин тавр, дар сатхи категорияи замону худуди феъл сигаи хабарии забони англисй дорои шаш шакли категориалии самти мафъулй мебошад. Аз он шаш шакл чортояш тазоди худудй дорад. Дар замони оянда таззоди худудй дида намешавад. Ин таззод инчунин дар сатхи шакли категориалии оянда адр гузашта низ ба назар намерасад.
Дар забони точикй бошад сигаи хабарй танхо дорои се шакли категориалии мафъул аст. Сабаби кам будани чунин шаклхои категориалй дар он аст, ки забони точикй дорои шакли махсуси замони оянда нест. Дар замони гузашта бошад, шакли мафъулии феъли точикй таззоди худудй надорад, харчанд ки дар нутки гуфтугуи чунин шакл истифода мешавад.
Шаш шакли мафъули забони англисй сохторхои аналитикй мебошанд. Се шакли мафъулии забони точикй низ сохторхои аналитикй мебошанд. Чунин шаклхои аналитикии забонхои мукоисашаванда камаш аз се чузъи маънодор таркиб меёбанд. Яке аз он чузъхо феъли ёвар буда, барои сохтани шакли мафъулии феъли асосй хизмат мекунад. Чузъи дигари маънодор барои сохтани сифати феълии каблияти забони точикй ё Participle II забони англисй истифода мешавад. Чузъи сеюм бошад, дар хар ду забон феъли маънодор аст. Микдори чузъхои маънодор дар забони англисй то 4-5 адад мерасад. Дар забони точикй бошад, ин вохидхо метавонанд 7-8 адад бошанд. Дар яке аз ин вохидхо вазифахои грамматикии худро дорад. Вохиди маънодор бошад, дорои хам маънои грамматикй ва хам маънои лугавй аст.
Бештари чунин вохидхо дар забони англисй барои сохтани шаклхои аналитикй хизмат мекунанд, вале дар забони точикй кисми зиёди ин навъ вохидхо шаклхои синтетикй месозанд. Ин тафовут аз он шаходат медихад, ки забони англисй нисбат ба забони точикй аналитикитар аст.
Бояд зикр кард, ки дар системаи шаклхои мафъулии ду забон шаклхои давомдори феъл ба шаклхои гайридавомдори он мукобил гузошта мешавад. Чунин тазод дар забони точикй як чуфт вале дар забони англисй ду чуфт мебошад.
Пайнавишт:
1. Гухман, М.М. Развитие залоговых противопоставлений в древних германских языках и становление системы форм страдательного залога: дисс. д-ра филол. н.: 10.02.04 / Мирра Моисеевна Гухман. -М., 1955. - 316 с.
2. Забони адабии уозираи тоцик. Синтаксис. Душанбе: Ирфон, 1970. - 268 с.
3. Усмонов, К. Грамматикаи муцоисавии забощои англисй ва тоцикй / К. Усмонов. Худжанд: «Нури маърифат», 2017. - 380 с.
4. Усмонов, К. Морфологияи муцоисавии забощои англисй ва тоцикй / К. Усмонов. Худжанд: ««Нури маърифат», 2016. - 214 с.
5. Хаймович, Б. С., Роговская Б. И. Теоретическая грамматика английского языка /Б. С. Хаймович, Б. И. Роговская. -М.: Высшая школа, 1967.- 298 с.
6. Blokh, M.Y. A Course in Theoretical English Grammar / M.: "Visshaya Shkola", 1983. - 383p.
Сарчашма^ои маводи амалй
7. Войнич, Э.Л. Гурмагас/ Э.Л. Войнич. Душанбе: Маориф, 1982.- 320.
8. Dickens, Ch. American Notes / Ch. Dickens. M.: Foreign Languages Publishing House, 1950. - 256pp.
9. Dickens, Ch. Martin Chuzzlewit / Ch. Dickens. M.: Foreign Languages Publishing House, 1950. - 256pp.
10. Galsworthy, J. A. Modern Comedy. Book 3 / J. A. Galsworthy. M.: Progress Publishers, 1979. - 280 pp.
11. Hornby, A.S. Oxford Advanced Learner's Dictionary /A.S. Hornby. Oxford University Press, 1989. - 1578pp.
12. Shaw, B. Pygmalion/B. Shaw. M.: Higher School Publishing House, 1972. - 140pp.
13. Thackeray, W. The History of Henry Esmond / W. Thackeray. Esg. M.: Foreign Languages Publishing House, 1954. - 596pp.
14. Voynich, E.L. The Gadfly/E.L.Voynich. M.: 1954. - 352 pp.
Reference Literature:
1. Gukhman, M.M. Development of Voice Oppositions in Old Germanic Languages and Formation of the System of Passive Voice Forms. Doctoral dissertation in Philology: 10.02.20. / Mirra Moiseevna Gukhman. Moscow, 1955. - 316 pp.
2. Modern Tajik Literary Language. Syntax. Part I. - Dushanbe: Cognition, 1973. - 452pp.
3. Usmonov, K. Comparative Grammar of English and Tajik Languages/ K. Usmonov. - Khu-jand: Light of Enlightenment, 2017. - 380 pp.
4. Usmonov, K. Comparative Morphology of English and Tajik Languages/ K. Usmonov. Khu-jand: Light of Enlightenment, 2017. - 214 pp.
5. Haimovich B.S., Rogogvskaya B.I. Theoretical Grammar of the English Language / B.S.Haimovich, Rogovskaya B.I/- M.: Higher School, 1967. - 298pp.
6. Blokh, M.Y. A Course in Theoretical English Grammar / - M.: Higher School, 1983. - 383 pp.
Bibliography:
7. Voynich, E.L. Bodfly/E.L. Voynich. - Dushanbe: Enlightenment, 1982. - 320pp.
8. Dickens, Ch. American Notes / Ch. Dickens. M.: Foreign Languages Publishing House, 1950. - 256pp.
9. Dickens, Ch. Martin Chuzzlewit / Ch. Dickens. M.: Foreign Languages Publishing House, 1950. - 256pp.
10. Galsworthy, J. A. Modern Comedy. Book 3 / J. A. Galsworthy. M.: Progress Publishers, 1979. - 280pp.
11. Hornby, A.S. Oxford Advanced Learner's Dictionary / A.S. Hornby. Oxford University Press, 1989. - 1578pp.
12. Shaw, B. Pygmalion/B. Shaw. M.: Higher School Publishing House, 1972. - 140pp.
13. Thackeray, W. The History of Henry Esmond / W. Thackeray. Esg. M.: Foreign Languages Publishing House, 1954. - 596pp.
14. Voynich, E.L. The Gadfly/ E.L.Voynich. M.: 1954. - 352 pp.
