CC BY
266
10 02 00 ЗАБОНШИНОСЙ 10 02 00 ЯЗЫКОЗНАНИЕ 10 02 00 LINGUISTICS
10 02 20 СРАВНИТЕЛЬНО-ИСТОРИЧЕСКОЕ, ТИПОЛОГИЧЕСКОЕ И СОПОСТАВИТЕЛЬНОЕ ЯЗЫКОЗНАНИЕ
10 02 20 COMPARATIVE, HISTORICAL AND TYPOLOGICAL LINGUISTICS
УДК 81 ББК 81.2Т-2
КАТЕГОРИЯМИ ГРАММАТИКИИ ШАКЛХОИ FАЙРИТА СРИФИИ ФЕЪЛ ДАР ЗАБОНХОИ АНГЛИСЙ
ВА ТОЦИКЙ
ГРАММАТИЧЕСКИЕ КАТЕГОРИИ НЕЛИЧНЫХ ФОРМ ГЛАГОЛА В АНГЛИЙСКОМ И ТАДЖИКСКОМ ЯЗЫКАХ
GRAMMATICAL CATEGORIES OF NON-FINITE FORMS OF VERBS IN ENGLISH AND TAJIK LANGUAGES
Ибрагимова Раъно Абдушукуровна,
н.и.филол., дотсенти кафедраи тарцума ва грамматикаи забони англисии МДТ «ДДХ ба номи акад. Б.Гафуров» (Тоцикистон, Хуцанд)
Ибрагимова Рано Абдушукуровна,
к.филол. н., доцент кафедры перевода и грамматики английского языка ГОУ «ХГУ им. акад. Б. Гафуров» (Таджикистан, Худжанд)
Ibraghimova Rano Abdushukurovna,
candidate of philological sciences, Associate Professor of the department of English grammar and translation under Khujand State University named after academician Bobojon Gafurov. E-MAIL: rano1977@list.ru
Калидвожщо: шаклуои гайритасрифии феъл, вербалия, масдар, герундий, сифати феълии I, сифати феълии II, категорищои грамматики, категорияи тартиб, категорияи намуд, категорияи нисбияти замони, категорияи самти амал
Дар мацолаи мазкур категорищои грамматикии шаклуои гайритасрифии феъл дар забощои англиси ва тоцики мавриди тауциц ва таулил царор гирифтааст. Категорищои грамматики дар низоми шаклуои гайритасрифии феъл дар забощои англиси ва тоцики низоми бисёр мураккаб маусуб меёбанд. Дар забони англиси: масдар, герундий, сифати феълии I, сифати феълии II ва дар забони тоцики: масдар, сифати феъли, феъли %ол - шаклуои гайритасрифии феъл ба шумор мераванд. Ин вербалияуо категорищои грамматикии ба худ хосро доранд. Дар забощои муцоисашаванда сифати феъли категорияи тартиб доранд, ки он дар забони тоцики сеузва, вале дар забони англиси дуузва мебошад.
Ключевые слова: неличные формы глагола, вербалии, инфинитив, герундий, причастие I, причастие II, грамматические категории, категория порядка, категория вида, категории временной отнесенности, категория залога Рассматриваются грамматические категории неличных форм глагола в грамматической структуре английского и таджикского языков. Грамматические категории в системе неличных форм глагола в английском и таджикском языках являются сложной системой. В английском языке неличными формами глагола считаются инфинив, герундий, причастие I и причастие II. В таджикском языке указанными единицами принято считать инфинитив, причастие и деепричастие. Исследуемые вербалии в сопоставляемых языках имеют специфические грамматические категории. В обоих языках причастие характеризуется категорией порядка. В таджикском языке указанная категория причастия является трёхчленной, тогда как в английском эта вербалия является двучленной.
Key words: nonfinite forms of verbs, verbals, infinitive, gerund, participle I, participle II, grammatical categories, category of order, category of aspect, category of tense appurtenance, category of voice
The article dwells on grammatical categories of verbals in grammatical structures of English and Tajik languages. Grammatical categories in the system of verbals in English and Tajik languages present a complicated system. Infinitive, gerund, Participle I and Participle II are verbals of the English language. The verbal system of the Tajik language includes infinitive, participle and subparticiple. The researched verbals in the languages correlated have specific grammatical categories. The participle in both languages is characterized with the category of order in the Tajik language the indicated category of participle is three-membered, while in the English language this non-finite form is two membered.
Шаклдои гайритасрифии феъл водиддои лугавию грамматикй буда, дар баро-бари маънои амалу долат боз баъзе аломатдои исму сифатро доро мебошанд. Дар забони англисй чор шакли гайритасрифии феъл чудо карда мешавад: масдар (to send), герундий (sending), сифати феълии I (sending), сифати феълии II (sent). Сифати феълии I ва герундии забони англисй аз руи сохт (шакл) ба хдм монанданд, лекин аз чихдти семантикй ва синтаксисиашон аз хдмдигар фар; мекунанд. Дар забони точикй шаклх,ои гайритасрифии феъл масдар (хондан), сифати феълй (хонда, хонда истода, мехонда), феъли дол (давон, гуён) ба шумор меравад. Хднгоми тадлил ва таджики сифати феълии забони точикй дар асоси татбики методи тазоддо назари мухдк;к;ик;он нисбат ба ин додисаи грамматикии забони точикй издор карда шудааст (3).
Дар забоншиносии англис кайд карда мешавад, ки масдар дорои категориями грамматикии намуд, нисбияти замонй ва самт мебошад. Аз чумла, дар китоби грам-матикаи забони англисй М.А. Ганшина ва И.М. Василевская оид ба категорияи самт чунин омадааст: "Масдари феълх,ои гузаранда тафрикаи категориявии самтй дорад" (6, с. 251). Дар он инчунин гуфта шудааст, ки сифати феълии феълх,ои гузаранда дорои шаклх,ои фоил ва мафъуланд (6, с. 282).
Дар забони англисй масдар шакли лугавии феъл аст. Он аслан нишондидандаи худ - диссачаи «to» - ро дорад, ки дар лугат оварда намешавад, вале дар занчири нутк он диссача годо истифода мегардад ва годо ихтисор мешавад. Мисол:
He seеms to have half of dozen languages at his finger-tips; and there is nothing to prevent his keeping up his newspaper connections from here (14, р. 150).
I wonder if you could be an angel and go over and see to it for me (15, р.89).
Дар забони точикй масдар аз асосии замони гузаштаи феъл тавассути дамрод кардани морфемаи «-ан» сохта мешавад. Морфемаи «-ан» годо меафтад, ки ин долатро масдари нокис мегуянд.
Мисол:
Х,амин шуду Стёпа ба нушидан одат кард (10, р.54).
Меумонон уам барои рафтан аз цояшон хестанд (8, р.79).
Баъзе цадидон ба мо уам ёрй хоуанд дод (8, р.85).
Дар ин мисолдо тандо «дод» дар таркиби «ходанд дод» масдари нокис мадсуб мешавад. Масдари дар ду забон категорияи дудуд дорад:
а) Худуди давомдор, ки хоси ду забон аст:
It's extremely funny for me to be consoling you. - Тасалли ёфта истодани ту бароям басо хандаовар буд.
Воуидов беутар шуда истодани коруои маорифро ба худ нисбат доданй шуд (9, р.200). - Vohidov tried to associate improving the system of education with his activity.
Масдар дар забондои мукоисашаванда категорияи самт дорад, ки он фарогири ду шакли категориалист:
а) шакли фоили масдар: гирифтан - to take, to dig - кофтан;
б) шакли мафъули масдар: гирифта шудан - to be taken, to be dug - кофта шудан.
Аз ин мисолдо аён мегардад, ки масдари мафъул дар дар ду забон бо воситадои
аналитикй сохта мешавад. Дар забони англисй феъли ёвари «to be» ва дар забони точикй феъли ёвари «шудан» ба кор меравад. Ч,узъи дуюми шакли аналитикй сифати феълии II (забони англисй) ва сифати феълии каблият (забони точикй) мадсуб мешавад. Дар забони англисй аввал феъли ёвар меояд, дар забони точикй бошад чунин феъл баъди феъли асосй чойгир мешавад:
Барои чй, барои ки гирифта шудани ин озуцаро ман аниц намедонам (9, р.205).
He was burned by an avalanche and had to be dug out (12, р.97)._
He caused it (the dining table) to be removed (13, р.115). - У сабабгори ба дигар цо кучонида шудани он (мизи хурокворй) гардид [8, p. 69].
... аз муаллимй озод карда шудани Мансуров як кори тааццубовар аст! - Man-surov's being retired from a teacher's position is an amazing act [9, p. 98 ].
Модияти категорияи самти масдар дар он аст, ки амали бо масдар ифодашаванда бо яке аз предметдои дар чумла зикршаванда дар муносибати объектй карор дорад. Дар мисолдои мазкур чунин муносибат ба таври зайл ифода гардидааст: гирифта шудани озуца, he ... to be dug out, озод карда шудани Мансуров, it to be retired.
Дар забони англисй масдар инчунин дорои категорияи тартиб аст, ки он дар натичаи мукобилгузории шакли перфектй ба шакли гайриперфектии он сурат меёбад: to write - to have written, to take - to have taken (5, с.142). Масдари забони точикй чунин категоряи грамматикй надорад.
Шакли перфектии масдар ба амале далолат менамояд, ки аз амали дигар, ки тавассути шакли тасрифии феъли чумла ифода шудааст, каблан вокеъ гардидааст. Баръакс, масдари гайриперфектй амалеро ифода менамояд, ки он ба амали дигаре дамзамон аст ё сониян ба вукуъ меояд :
1) She was going to the station with him, to drive the car back (13, р.120). - Барои баргардонида овардани автомашина у уамроуи вай ба стансия рафта меистод (мерафт) (масдари гайриперфектй).
2) I am sorry to have heard bad news of Mr. Barkis (11, р.114). - Аз шунидани хабари нохуш нисбати цаноби Баркис афсус мехурам (масдари перфектй).
3) I had some questions to ask him (11, р.115). - Ман барои аз шумо пурсидан чанд савол доштам (масдари гайриперфектй).
4) I am sorry to have kept you waiting (11, р.116). - Барои шуморо мунтазир карданам маъзарат мехоуам (масдари перфектй).
Дар асари Б.И. Илиш рочеъ ба категорияи самт дар системаи шаклхои гайритасрифии феъл чунин ;айд гардидааст: "Ба монанди шаклхои тасрифии феъл, вербалияхо, яъне шаклхои гайритасрифии феъл низ фоил ва мафъул ба тарзе та;сим карда мешавад, ки онро метавон дар тазодди мазкур пай бурд:
Read - be read
Have read - have been read
Reading - being read
Having read - having been read» (7, с. 272)".
Дар забоншиносии точик бошад, тах;и;оти махсус рочеъ ба категорияхои грам-матикии масдар, сифати феълй ва феъли хол мавчуд нест. Танхо дар китоби "Грам-матикаи забони адабии хозираи точик" маълумоти кутох оварда шудааст. Аз чумла, дар китоби мазкур Д.Точиев оид ба се шакли гайритасрифии феъли забони точикй маълумоти зеринро овардааст: "Масдар категорияи тарз, яъне шаклхои фоил ва мафъул дорад" (4, с. 125).
Рочеъ ба категорияи тарзи сифати феълй Д.Точиев менависад: "Феълхои гуза-ранда дорои тарзи фоил ва мафъуланд. Дар тарзи фоил худи предмет амал мекунад ё амал мекард. Дар тарзи мафъул бошад, амал ба тарафи предмет, хамчун объект равон мешавад ё равон шудааст" (4, с.131).
Герундий, ки хоси забони англисист, аз асоси масдар тавассути морфемаи «-ing» сохта мешавад: going, taking, being. Он дар худ хусусиятдои исм ва феълро тачассум менамояд. Герундий категорияи самт дорад: самти фоилй: writing, самти мафъулй: being written. Мебинем, ки самти мафъул аз феъли ёвари ««to be» + морфемаи ««-ing» + ««participle II» феъли мустакилмаъно сохта мешавад. Самти фоилй бошад, он нишондих,андах,ои грамматикиро (be+en) надорад. Мисол:
Instead of stopping the rain increated (15, р. 90). - Ба цои бозмондан борон боз авц гирифт.
Дар ин мисол «stopping» герундийи фоил мебошад, зеро амали «stopping» субъекти худро (the rain) дорад.
Баръакс, герундийи мафъул амалеро ифода мекунад, ки предмете ё предметное тадти таъсири он монда, ба долати муайяне афтодааст:
I hate being bothered with silly questions (11, р.117).
Ин чумларо тадтуллафзй метавон чунин тарчума кард:
Ман бад мебинам, ки маро бо саволуои бецо ба ташвиш андозанд.
Дар ин чумла ичрокунандаи амали ««being bothered» (ташвиш дода шудан, ба ташвиш андохтан) зикр нашудааст. Вале ба кй равон карда шудани ин амал маълум аст (I - маро), ки он объекти ин амал мебошад. Боз як мисоли дигар:
She begged the favour of beign shown to her room (11, р.120). - У илтимос кард, ки илтифот намуда, ууцраашро ба у нишон диуанд.
Ин чумла тадтуллафзй чунин тарчума мешавад: Илтифоти нишон дода шудани ууцраашро хоуиш кард.
Дар ин мисол герундийи мафъули «beign shown» (нишон дода шудан) ба амале далолат менамояд, ки онро на «she» (у), балки шахси дигаре ба ичро мерасонаду «she» (у) бо дучраи худ шиносой пайдо мекунад, яъне у на субъект, балки объекти амал аст.
Герундий дорои категорияи тартиб аст:
writing - having written, sending - having sent.
Ин категория ба тартиби ичро шудани амал далолат мекунад:
You don't think of taking it now? (15, р.92) - Оё шумо фикри ба даст овардани онро надоред? (шакли фоилии герундий)
I'm thinking of having him plucked (15, р.94). - Ман ба ёд оварда истодаам, ки уро чй тавр горат кардам.
Тарчумаи тадтуллафзй: Ман дар бораи уро горат карданам фикр карда истодаам.
Фарки байни шакли гайриперфектй (taking) ва перфектии (having taken) герундий чунин аст: Шакли аввал ба амале далолат мекунад, ки бо амали дигаре паёпай ё дар як вакт ичро шудааст. Дар мисоли мо унсурх,ои «think» ва «taking» амалдои дамзамонро ифода мекунанд. Шакли перфектй бошад, амали каблиро зикр менамояд. Дар мисоли мо амали «have plucked» аз амали «am thinking» пештар ба вукуъ омадааст.
Сифати феълй дар дар ду забон мавчуд аст. Дар забони англисй ду сифати феълиро чудо мекунанд:
1) Participle I
2) Participle II
Дар системаи сифати феълии забони точикй категорияи тартибро чудо мекунем, ки он дар натичаи мукобилгузории шаклдои категориалии «рафта - рафта истода -мерафта + гй» ба шаклдои категориалии феъл - хабари чумла сурат меёбад: гирифта хондам (яъне аввал гирифтам, баъд хондам); гирифта мехонам (яъне аввал мегирам, баъд мехонам); гирифта хоуам хонд (аввал мегирам, баъд хоуам хонд); навишта истода дидам (яъне вацти навишта истодан дидам); навишта истода мебинам (яъне вацти навишта истодан мебинам); навишта истода хоуам дид (дар оянда вацти навиштанам мебинам); китоби мехондагиям гум шуд (яъне дар гузашта хонданам лозим буд, вале он гум шуд); китоби мехондагиям гум мешавад (яъне китобе, ки мебоист хонам гум мешавад); китоби мехондагиям гум хоуад шуд (яъне китобе, ки мебоист дар оянда хонам, гум мешавад).
Сифати феълии забони точикй инчунин дорои категорияи дудуд аст, ки он дар натичаи мукобилгузории шаклдои «хонда - хонда истода - мехонда» ба миён меояд. Узви якуми ин тазод (хонда) ба амали анчомёфта далолат мекунад. Узви дуюми тазод (хонда истода) амали давомнокро ифода менамояд. Узви сеюми тазод (мехонда) бошад, амали дудудаш номуайянро зикр менамояд (3).
Се шакли зикршудаи сифати феълии забони точикй дорои шаклдои категориалии фоил ва мафъул низ мебошанд:
Бо ишорати чашмии амин чубуои бардошташуда (шакли мафъулй) ба сару зону нафуромада (шакли фоилй) дар уаво монданд (8, c.87).
Сафар ба цавонзан шинос шуда истода (шакли фоили), номаълум ба сурати девор бо гушаи чашмаш назар андохт (9, c.207).
Сафар либоси уарбии сар - сари шусташудаистодаи худро (шакли мафъулй) боз хунолуд дид (9, c.207).
Зебй гащои гуфта мешудагиро (шакли мафъул) ба руи цогаз навишт (8, c.90).
Охир, чи шуд, ки бемор уам оуиста-оуиста асрори дами худро ба ман ошкор мекардаги (шакли фоил), орзую уавасуои ниуониашро ба забон меовардаги шуд (8, c.93).
Х,амин тавр, дар забони англисй Participle I ва Participle II ва дар забони точикй се шакли категориалии як сифати феълй амал мекунанд.
Сифати феълии I дар забони англисй мисли герундий морфемаи «-ing» дорад ва дар ду шакли категориалй, ки ба категорияи тартиб дохил мешаванд, истифода мегардад.
Дар дар ду забони мук;оисашаванда сифати феълй категорияи тартиб дорад, ки он дар забони точикй сеузва, вале дар забони англисй дуузва мебошад: рафта - рафта истода - мерафта; having gone - going.
Дар забони англисй шакли навъи «мерафта» муодил надорад ва он тавассути шакли тасрифии феъли англисй ифода карда мешавад:
Мехоуам чизуои намедонистагиамро ёд гирам (10, c.69). -1 want to learn the things which I do not know.
Имруз дидам, ки дар мо одамуои нагз кор намекардаги уам будаанд (10, c.70). -Today I came to know that we have also got such people who don't work well.
Шакли гайриперфектии сифати феълии якуми забони англисй мисли сифати феълии дамзамони забони точикй амалеро ифода мекунад, ки он бо амали дигаре дамзамон ё паидам вокеъ гардидааст:
Reaching his room, she turned on all the lights (13, р.117). - Ба ууцрааш расида, у уамаи чарогуоро даргиронид (паиуамии амал).
Coming down the stairs, he was full of happiness (11, р.122). - Аз зинапоя фаромада истода, у худро хеле хушбахт уис кард (уамзамонии амалуои ^ming down - фаромада истода ва was full of happiness - хеле хушбахт уис кард).
Аз ин ду мисол бармеояд, ки шакли гайриперфектии Participle I-и забони англисй годо бо сифати феълии дамзамонй ва годо бо сифати феълии каблият тарчума мешудааст, ки ин ба бедудуд ё бодудуд будани феъл вобаста аст. Масалан, унсури "to teach " феъли бодудуд буда, калимаи "to come " феъли бедудуд аст.
Шакли перфектии Participle I ба забони точикй дамеша ба воситаи сифати феълии каблият мувофикат мекунад. Ин навъ сифати феълй дар дар ду забон ба каблияти як амал нисбати амали дигар далолат мекунад:
Having taken the key from the lock, she led the way up (11, р.124). -Калидро аз даруни цулф гирифта, у ба боло раусипор шуд.
Яъне у аввал калидро аз даруни цулф кашида гирифт, баъд ба боло раусипор гардид.
Participle I-и забони англисй категорияи самт дорад: writing (самти фоилй) - being written (самти мафъулй).
Hearing this, I determined to go to the house at once (11, р.128). - Инро шунида, ман ба царор омадам, ки фавран ба хона равам.
Барои сохтани Participle II забони англисй воситаи ягона надорад. Феълдои дуруст морфемаи «-ed» кабул мекунанд: showed - нишон дода (шуда), lived - зиста, washed - шуста (шуда) ва гайрадо. Феълдои нодуруст шакли Participle II - ро бо
роддои гуногун бунёд мекунанд: take - taken - гирифта (шуда), send - sent -фиристода (шуда), put - put - гузошта (шуда) ва гайра.
Ин шакли феълй дорои хосиятдои сифат ва феъл мебошад.
Хосияти феълии Participle II он аст, ки вай маънои мафъул дорад, ки чун натичаи амали касе ичрокарда дарк карда мешавад. Мисол, дар ибораи «a broken cup» - «пиёла шикаста(гй)» Participle II «broken» натичаи амали касеро ифода менамояд, ки дар натичаи он пиёла ба долати шикастагй афтодааст, яъне он худаш нашикастааст, балки касе шикастааст. Ба чумлаи зерин таваччуд кунед:
The frame work is made of an iron plate beaten out then (13, р.122). -Ин цолаб аз лавуаи оуанини тунуккардашуда сохта шудааст.
Дар ин чумла уолати лавуаи оуанин тасвир гардидааст.
Як хосияти дигари феълии Participle II он аст, ки вай дамеша маънои амали ба анчомрасидаро ифода намуда, дигар маънои замонй надорад.
Храмин тавр, иброз бояд дошт, ки категорияхои грамматикй дар системаи шаклхои гайритасрифии феъл дар забонхои англисй ва точикй системаи хеле мураккаб ва печ дар печро ташкил медихад, алахусус дар забони англисй чор шаклхои гайритасрифии феъл мавчуд аст, ки ба сеи онхо таззоди тарзи феълй хос буда, онхо сифати феълии I, герундий, масдар мебошанд. Сифати феълии II ягон хел категория, аз он чумла категорияи тарзи феълй надорад.
Дар забони англисй асосан масдар ва сифати феълии I амал мекунад, ки он се шаклхои категориалии категорияи тартиб дошта, сифати феълии ;аблият, хамзамон ва минбаъдият номида мешавад.
Герундий, ки хоси забони англисй аст, инчунин категорияи тартиб дорад. Мисли забони англисй дар забони точикй дар системаи шаклхои гайритасрифии феъл тарзи фоили масдар ва сифати феълии забонхои мукоисашаванда, инчунин герундии забони англисй маънои мафъулро ифода карда метавонад.
Пайнавишт:
1. Бархударов Л. С., Штелинг Д. А. Грамматика английского языка. -М.: Высшая школа, 1973.- 423 с.
2. Грамматикаи забони адабии уозираи тоцик. - Душанбе, 1986. -372 с.
3. Ибрагимова Р.А. Причастия в современном таджикском и английском языках/ Р.А. Ибрагимова АКД. Душанбе, 2010.- 24 с.
4. Таджиев Д. Причастие в современном таджикском литературном языке. В кн.: «Очерки по грамматике таджикского языка». Вып. V., -Сталинабад, 1954.- 324 с.
5. Усмонов К. Грамматикаи назарии забони англиси. - Хуцанд, 2009.- 236 с.
6. Ganshina M. A., Vasilevskaya N. M. English Grammar. -M., 1964.- 543p.
7. Ilyish B. A. The structure of modern English.- L., 1971.- 366p.
8. Айни С. Ёддоштуо. - Душанбе, 1990. - 352 с.
9. Ниёзи Ф. Сарбозони бесилоу. -Душанбе, -1986. -365 с.
10. Чалил Р. Одамони цовид, -Сталинобод, 1954. -338 с.
11.Dickens Ch. Domby and son. In "readings from English literature " -M., 1972.-330р.
12.Hardy Th. Far from the madding crowd. -Lnd., 1967.-308 р.
13.Galsworthy J. A modern comedy. -M., 1956.-387р.
14. Voynich E. L. The Gadfly.- M., 1954.- 343p.
15. Waugh E. Prose. Memoirs. Essays. -M., 1980.-448р.
References Literature:
1. Barhudarov L.S., Shteling D.A. ff. A. English Grammar. -M.: Visshaya Shkola (Higher School, 1973.- 423pp.
2. Grammar of Modern Tajik Language. - Dushanbe, 1986. -372 pp.
3. Ibraghimova R. A. Participle in Modern Tajik and English Languages/Synopsis of candidate dissertation in philology. Dushanbe, 2010. - 24 pp.
4. Tojiev D. Participle in Modern Tajik Literature. In the book.: "Articles in Tajik Grammar". Ed. -V., -Stalinabad, 1954.- 324pp.
5. Usmonov K. Theoretical Grammar of the English Language. - Khujand, 2009.- 236pp.
6. GanshinaM. A., Vasilevskaya N. M. English Grammar. -M., 1964.- 543pp.
7. Ilyish B. A. The Structure of Modern English.-L., 1971.- 366pp.
8. Aini S. Remininscences. - Dushanbe, 1990. - 352 pp.
9. Niyozi F. Non-Armed Soldiers. - Dushanbe, - 1986.-365pp.
10.Jalil R. Immortal People. - Stalinabad, 1954. -338 pp.
11.Dickens Ch. Domby and Son. In "Readings from English Literature" -M., 1972.-330 pp.
12.Hardy Th. Far from the Madding Crowd. -Lnd., 1967.-308 pp.
13.Galsworthy J. A Modern Comedy. -M., 1956. - 387pp.
14. Voynich E. L. The Gadfly.-M., 1954.- 343pp.
15. Waugh E. Prose. Memoirs. Essays. - M., 1980. - 448 pp.
