CC BY
0
ТДУ 83.3(0) 1
DOI:10.51844-2077-4990-2023-4-294-298
ВЕЖАГИХОИ УСЛУБИ Содицова Рухангез Абдусамадовна, н.и.ф., дотсенти
ВА БАДЕИИ «МИРСОД-УЛ-ИБОД»- кафедраи забони англисии МДТ "ДДХ ба номи акад.
И НА ЦМИДДИНИ РОЗИ Б.Гафуров (Тоцикистон, Хуцанд)
СТИЛИСТИЧЕСКИЕ И Содикова Рухангез Абдусамадовна, к.ф.н., дотсент
ХУДОЖЕСТВЕННЫЕ кафедры английского языка ГОУ "ХГУ имени акад. Б.
ОСОБЕННОСТИ "МИРСОД-УЛ- Гафурова (Таджикистан, Худжанд) ИБОД" НАДЖМИДДИНА РАЗИ
STYLE AND ARTISTIC DETAILS OF Sodiqova Rukhanges Abdusamadovna, candidate of Science
"MIRSAD-UL-IBAD"BY in Philology, associate professor of English Language
NAJMIDDIN ROZI Department, Khujand State University named after
acad.B.Gafurov (Tajikistan, Khujand), E-mail:rukhangezsodiqova@gmail.com
Вожа^ои калиди: Мирсод -ул-ибод, Нацмиддини Розй, тасаввуф, муцоиса, санъатуои бадей
Дар мацола доир ба вижагщои услуби ва бадеии «Мирсод-ул-ибод»-и Нацмиддини Рози сухан меравад ва цайд мегардад, ки он яке аз писандидатарин осори мансури ирфонии адабиёти форси ва тоцики ба шумор рафта, дар асри сездаууми мелоди ё ба таъбири дигар дар даврони уамлаи мугул таълиф шудааст.Китоби Нацмиддини Рози мисли уамаи осори мутасаввифа доман аз шеваи сухани марсум, яъне расмшудаи аср дар мекашад ва ба силсилаи сухани орифони пешин дар меовезад. Шеваи сухани Нацмиддини Рози шеваи воизу мацлисгуёни царни шашум ва уафтум (дувоздау ва сездаууми мелоди) аст ва аз назари таруи матлаб ва навъи далел овардан бо осори Мансури Ибоди, Мацлиси Шауристони, «Фщй мо фщй» - и Мавлоно ва «Маориф» - и Бауоувалад монанди дорад. Ин шева бо завци тасаввуфи уарчи бештар даромехта ва аз осори орифони маъруфи он аср моя гирифта ва мактаби хосе падид овардааст ва инчунин сабки сухани нависанда бо осори шоирону адибоне пас аз худ аллакай дар чандин пажууишоти цудогона тацассум ёфтааст, ки мацоми ин асари безавол дар адабиёти форсу тоцик ба таври намоён ба мушоуида мерасад.
Ключевые слова: Мирсад-уль-ибад, Наджмуддин Рази, суфизм, сравнение, художественные искусства
В статье говорится о стилистических и художественных особенностях «Мирсад-ул-Ибада» Наджмиддина Рази и отмечается, что это одно из самых популярных произведений таджикско-персидской мистической прозы, написанных в тринадцатом веке нашей эры, или иными словами, зафиксированных в эпоху монгольского нашествия. Книга Наджмиддина Рази, как и все произведения мистиков, вдохновлена стилем речи эпохи, которую обогащали древние мудрецы. Стиль речи Наджмиддина Рази является стилем проповедников и ораторов шестого и седьмого веков (двенадцатого и тринадцатого годов нашей эры) и схож со стилем произведений Мансура Ибади, Маджлиси Шахристони, «Фихи мо фихи» Мауланы и «Маарифа» Бахувалада. Этот стиль все больше смешивался со красотой суфизма и основывался на произведениях знаменитых мудрецов того века, создавая особую школу. Стиль речи писателя рассматривался в нескольких отдельных исследованиях, которые считают его уникальным произведением таджикско-персидской литературы.
Key words: Mirsad-ul-Ibad, Najmiddin Razi, Sufism, comparison, artistic arts
This article concerns with the stylistic and artistic features of Najmiddin Razi's "Mirsad-ul-Ibad". It is mentioned as one of the most popular works of Tajik Persian mystical creations, written in the thirteenth century AD or in other words, in the era of Mongol invasion. The book of Najmiddin Razi, like all the works of mystics, is inspired by the style of speech of the era, that is, painted, and it is connected to the series of words of the ancient ages. The style of speech of Najmiddin Razi is the style ofpreachers and assembly speakers of the sixth and seventh centuries (twelfth and thirteenth centuries) and from the point of view of the design of the text and the type of argument, it is similar to the works of Mansour Ibadi, Majlisi Shahristoni, "Fihi mo Fihi" by Mavlana and "Maarif" by Bahouvalad. This style is mixed more and more with the taste of Sufism and based on the works of the famous period of that century and has created a special school, as well as the style of the writer's speech with the works ofpoets and writers after him has already been embodied in several separate studies, the status of this unique work in Persian and Tajik literature is clearly visible.
Хдр тах;и;оти илмй баёнгари навъи сабк аст ва истифодаи бамавриди луготу таркибот, рамзу роз, чобачоихо ва тагйири маънй хоси хунармандон аст, чунонки устод Шамисо гуяд, «Хунарманд касест, ки мухайял, тасвирй ва отифй меандешад ва мебинад ва баён мекунад» [ 9 , с.1 7 ] .
Начмиддини Розй бидуни тардид, яке аз ин гуна хунармандон аст, ки бо офаридани осори арзишманди адабию ирфонй, махсусан забон ва тарзи баёни "Мирсод-ул-ибод" аз хунари суханварии у дар илми баён шаходат медихад.
Дарво;еъ ин китоб аз назари таърихи таълифи нахустин тахрири он дар соли 618 х/ 1221м., яьне дар давраи хамлаи мугул ба анчом расидааст. Аз назари шеваи сухан низ ин китоб ба хеч як аз осори ;арни баъд шабохате надорад ва баръакс ба шеваи ;арни дувоздахум ва хатто охирхои ;арни ёздахум рост меояд. Бинобар ин хангоми ба дигар китобхои илмй назар меафканем, аксари ин асархо ба шевае аст, ки истилохан онро насри фаннй номидаанд.
Дар насри фаннйй лафз рохи итноб, яъне рохи дароз кардани суханро мегирад ва маьнй ба борики мегарояд ва аз касрати такаллуф гохе сухан ба сурати насри манзум ё шеъри мансур дар меояд. Адабиётшинос Мирзоев С. дар партави андешаи устод Бахор бамаврид навиштааст, ки "нахустин китобе, ки дар таърихй адабй форсй аз эъчозйй ;адим ба итноби чадид гаравидааст, "Калила ва Димна" - и Абулмаолй Насруллох ибни Мухаммад дар асри XII будааст [4,с.161]. Аммо ба андешаи адабпажухони дигар эъчозу итноб ва ибхом аз вижагихои насри форсй мебошад. Чунонки устод Зарринкуб гуяд: "Насри форсй дар назди нависандагони онхо голибан ба таъ;иду ибхом ва эъчозу итноб холй нест"[2,с.141].
"Мирсод-ул-ибод"-и Начмиддини Розиро ба ха; бояд хорич аз доираи насри фаннии мутадовил дар он аср донист. Китоби Начмиддини Розй мисли хамаи осори мутасаввифа доман аз шеваи сухани марсум, яъне расмшудаи аср дар мекашад ва ба силсилаи сухани орифони пешин дар меовезад. Аз он аст, ки дар баррасии шеваи сухани у таваччух ба матнхои мутасаввифа ба савоб наздиктар аст.
Барои ин ки шеваи сухани Начмиддин шинохта ояд, дар баъзе маврид бо ;исме аз китобхои ёдшуда мурочиат кардем ва бо му;оисаи шеваи онхо ва шеваи «Мирсод-ул-ибод» он чй ба назар расид ба ихтисор гуфта меояд.
Шеваи сухани Начмиддини Розй шеваи воизу мачлисгуёни ;арни шашум ва хафтум (дувоздах ва сездахуми мелодй) аст ва аз назари тархи матлаб ва навъи далел овардан бо осори Мансури Ибодй, Мачлиси Шахристонй, «Фихй мо фихй» - и Мавлоно ва «Маориф» - и Бахоувалад монандй дорад. Ин шева бо зав;и тасаввуфй харчи бештар даромехта ва аз осори орифони маъруфи он аср моя гирифта ва мактаби хосе падид овардааст. Оид ба сабку услуб ва хусусият дар ин мактаб беш аз хар чизе асаре аз насри гарм ва пуршури Ахмади Fаззолй ва Айнул;уззот ва Майбудй падидор аст. Начми Рай чанде аз иборахоро аз «Савонех» - и Fаззолй борхо такрор карда ва шаш рубои аз ашъори у дар "Мирсод-ул-ибод" овардааст. Ашъор ва мазмунхое, ки хам аз «Кашф - ул - асрор» - и Майбудй гирифта, кам нест ва ба хамин далелхо аст, ки мо дар такя ба андешахои адабиётшиносон сабки «Мирсод-ул-ибод» -ро омехтае аз шеваи мачлисгуён ва сабки сухани орифони ёдшуда медонем.
Як нуктаро бояд ;айд кард, ки дар саросари китоб шеваи муаллиф якдасту як нусх нест. Вай барои баёни хар навъ аз матолиб шеваи хосеро пешниходи зав;и хонанда кардааст. Устод Маликушшуаро Бахор ин махсусиятро ну;се бар насри Начмиддин медонад [1,с.21], вале тааммул дар саросари китоб ба ин нукта мерасонад, ки хунари бузурги муаллиф хамин аст. У нек дарёфтааст, ки хар матлабу маъноеро ба чй забоне бояд гуфт: «он чо, ки баёни усули куллй ва таълимоти тасаввуф матрах аст, забони хушк ва бидуни зиннати оддиро кор мефармояд ва он чо ки хикояте месарояд ба забони сода, вале латиф сухан мегуяд ва он чо ки хукмеро ба чизе такя кардани фармони худ ва ишорати Расул таввачух мекунад ва аз оёти шариф ва аходиси набавй ба фаровонй ёрй мечуяд ва он чо хам, ки фурсатро муносиб мебинад ва сухан аз дилу иш;у шав;у шур ва Худой.дар миён аст, ;алам нигах медорад. Латифтарин ва хуштарин мазмунхои шоиронаро дар ;олиби зеботарин калимахо меоварад ва бо навъхои санъатхои лафзй ва маънавй меорояд» [6,с.72].
Начмиддини Розй низ хамчун намояндаи бомахорати насри форсии точикй ба истифодаи боигарии забони хал; асосан аз хамин нуктаи назар чозибаю рехтагй, хулоса рухи хал;й бахшида, онхоро вирди забони мардум гардонидааст.
Дар вокеъ забони насри Начмиддини Розй сода, фасех ва аз печидагигуихо орй бyда, имруз хам барои доираи васеи xонандагон фахмо мебошад. Хусусиятхои услу6и гуФтугуй, ки дар осори Начмиддини Розй бо услуби адабй омезиш ёфтааст, имруз дар гуйишу шевахои мардуми шахрхои Самарканду Бyxоро ба мушохида мерасад.
Барои мисол, дар зер порчае аз "Мирсод-ул-ибод"-и Начмиддини Розй, ки аз калимахои лахчавии xоси y иборат аст, меоварем:
"Балки xавоси xавосро, ки камоли истеъдоду хусни тарбият арзонй доштанд, эшонро бар ин шачара дар ин шукуфа бинагзоштанд, ба дарачаи самарагии хакикй расониданд ва он маърифат шухудй аст"[6,с.117].
Хдмчунонки мушохида гардид, дар мисоли болой калимаи «нагузоштанд» дар шакли калимаи лахчавии «бинагзоштанд» истифода шудааст. Аз тарафи дигар истифодаи "бо"-и таъкид бар сари феълхо аст, ки дар асрхои минбаъда расм гардид.
Хдмчунин калимахои "барнаяндоxтанд", "чузвиёт", "бинагзоштанд", "барнамеандоxтанд", "аxкyк" (FУра), "бимебояд", "сутурону сутурбонон", "нашвунамой", "бимегиред", "барбастанд", "бимебоист", "шунудан", "бишносад", "будандки", "нестандй", "нарасидандй", "наёфтандй", "нашудандй" ва Fайра намунаи калимахои xm^, ки ба таври фаровон дар "Мирсод-ул-ибод"-и Начмиддини Розй ба назар мерасанд [6; 105, 107, 112, 118, 120,144, 199, 214, 218, 239, 259].
Яке аз мyxтассоти сабки баёни Начмиддини Розй дар «Мирсод-ул-ибод» содагиву равонии калом ва ширинии калимаву ибороти дилнишин мебошад, ки дар саросари рисола ба хадди камол расидааст. Начмиддини Розй чун нависандаи бомахорати замон аз забони зиндаи xалк ва шоxахои шевагии он бехтарин калимаву иборотро инттаоб намуда, дар мавридхои муносиб устодона ба кор бурдааст.
Забон ва тарзи баёни сyxанвар сода ва орй аз сyxанбозихо буда, услубаш муъчаз, дорои маонии зиёд бо истифодаи алфози кам мебошад. Аз ин ру, метавон гуфт, ки як орифи нуктасанчу донандаи xyби забон дар даври xyд тавонистааст бо чунин фасохату балоFати калом мачлис ороста, бар асоси ин мачолис рисолаи xyберо ба калам дихад.
Сабки таълифи осори Начмиддини Розй бо он хама чаззобияти тамом ва соддагии баён барои эчоди падидахои хунарй, мавзунияти калом дар насри орифона хам боис шудааст.
Насри сода ба сабки хуросонй - шеваи муаллиф хангоми баёни таълимоти ирфонй ва матлаби илмй FOлибан дар OFOЗи хар фасл чунон содаю табиию равон аст, ки содагии сyxан ва кутохии чумлахо робитахои шеваи сyxани муаллифони рузгори сомониро бисёр xотиррасон мекунад. Барои мисол боз намунае дигар аз "Мирсод-ул-ибод"-и Начмиддини Розй зикр мешавад, ки ба хакикати андешахои боло санаде буда метавонад: «Суръати дилро аз xyлосаи олами ачсом соxтанд ва чони дилро аз xyлосаи олами арвох пардоxтанд. Чунонки хар чй латофати ачсоми муфрад ва муракаб буд, гирифтанд ва аз он Fизои наботиёт соxтанд ва харчй латофати наботиёт буд гирифтанд ва Fизои хайвонот соxтанд ва харчй латофати хайвонот буд гирифтанд ва Fизои одамй соxтанд ва харчй латофати Fизо буд гирифтанд ва аз он тани одами соxтанд ва харчй латофати тан буд гирифтанд ва аз он сурати дил соxтанд» [6,с.146].
Дар ибороти боло такрори «харчи латофат буд гирифтанд ва аз он ... соxтанд» ва такрори чузъхои дигари чумлахо мерасонад, ки муаллиф хеч талоше дар оростагии сyxани xеш накарда ва матлабро ба хамон гуна, ки ба забони калам чорй мешавад, ба руи коFаз овардааст.
Дар тамсилоти кутохе, ки муаллиф чой ба чой барои исботи сyxани xеш меоварад, xамин содагии иборахо ва кутохии чумлахо падидор аст, хамчунон аз "Мирсод-ул-ибод"-и Начмиддини Розй меxонем:
«Гандум то нон шавад бар дасти чандин устоди сохиби санъат гузар кунад, то хар касе бар y санъати xеш менамояд: яке гандум пок кунад, яке орд кунад, яке xамир кунад, яке навола кунад, яке пахн кунад, яке дар танур бандад, нони тамом бар дасти y шавад, аммо он хама ба кор мебоист» [6,с. 147].
Дар намунаи болой такомули динро бошад бо нон монанд кардаанд, ки аз коштану даравидан шуруъ мешавад. Бо орд кардану xамир кардану то ба пyxтан мерасад, албатта хамаи ин мархилахоро аз гандум истифода бояд кард ва шаxсе, ки xом xyрад нокису нотавон аз оне, ки ба танури гарм дарояду нони гармро омода созад. Хддафи Начмиддини Розй аз соддагиву кутохии чумлахо дар он аст, ки y бо мисоли гандум пайдоишу зухури динро ишора менамояд. Ин гунаи тамсилхо дар «Мирсд-ул-ибод» ба маврид корбаст шудааст, ки бахри таквият ва халли андешахои ирфонй - рамзии Начмиддини Розй аз хар чихат мусоидат xоханд кард.
Мисоли дигар:
Тамсили нафс ба ойина ва о^ан. Чун нафси инсон, ки мустаидди ойинагй аст, тарбият ёбад ва б а камоли худ расад зухури чумлагии сифоти Ха; дар худ мушоуида кунад, нафси худро бишиносад, ки уро аз бахри чй офаридаанд. Он гох ха;и;ати «ман арафа нафсаху фа;ад арафа раб б аху» муха;;ак;и у гардад. Боз донад, ки у кист ва аз барои кадом сир, каромату фазилат ёфтааст.
Эй нусхаи номаи илохй, ки Туи, В-эй ойинаи цамоли шохй, ки Туи. Берун зи Ту нест, х,ар чй дар олам х,аст, Дар худ биталаб, х,ар он чй xoxfi, ки Туй [6,с.3] Тамсили инсон ва дили у ба ойина, ки нахуст сифати илохй дар он тачаллй мекунад, дар мавридхои дигаре аз китоби "Мирсод-ул-ибод" низ омада ва яке аз тамсилоти мавриди назари Начмиддини Розй аст. Хамзамон дар осори дигари нависанда ташбехи инсон ва ойина мавриди бахс ;арор гирифтааст. Хатто дар китоби «Мармузот» аз Хусайни Халлоч зикр меравад, ки чаро гуфт «анал-ха;» ва нагуфт «анна-л-миръот» [6,с.552].
Пас маълум мешавад, ки ташбех ва тамсили дили инсон ба ойина дар шеъру адабй форсй, махсусан дар шеъри шоирони сабки хиндй - Мирзо Бедил ва дигарон аз чахоншиносии Начмиддини Розй асар пазируфтааст, ки ин назар хам гувохи яке аз сарчашмахои муътамад будани китоби «Мирсод-ул-ибод» дар маърифати шеъри форсии точикй мебошад.
Мукоисаи шеваи "Мирсод-ул-ибод"-и Нацмиддини Розй бо осори мансури ирфонй. Пайдост, ки Начмиддини Розй дар навиштани насри сода бар хилофи намояндагони хеш ба шеваи пешиниёни мутасаввифа, аз он чумла ба «Кашф-ул-махчуб»-и Хучвирй ва суханони Абусаиди Абулхайр назар дошта ва дар матни «Мирсод-ул-ибод» мавридхоеро мебинем, ки аз он ду китоб бидуни зикри манбаъ гирифта шудааст. Дар ин чо барои ин ки пайвастагии насри Начмиддин ва пешравони у равшан шавад намунахое меоварем:
Аз «Асрор-ут-тав^ид»: «Дар он ва;т ки Шайх Бусаид устоди Буалй Да;о;ро бидид як руз нишаста буданд. Шайх аз устод Буалй суол кард, ки эй устод ин хадис бар давом буд? Устод гуфт на. Шайх боз сар дар пеш афканд. Чун соате гузашт боз сар баровард ва гуфт, эй устод ин хадис бар давом буд? Устод Буалй гуфт агар буд нодир буд. Шайх даст бар хам зад ва мегуфт ин аз он нодирахост. Ин аз он нодирахост.
Аз «Мирсод-ул-ибод»: «Ва;те шайх Абусаид дар мачлиси шайх Абуал+и Да;о; буд. Шайх Абуалй дар ма;оми тачаллй сухан меронд. Шайх Абусаидро холати чавонй ва галаботи ва;т бархост ва гуфт: Эй шайх ин хадис бардавом бошад? Гуфт ин бинишин, ки набошад. Дуюм бор бархост ва гуфт ин хадис бар давом бошад? Гуфто бинишин, ки набошад соате бинишаст. Сеюм бор бархост ва гуфт, эй Шайх ин хадис бар давом бошад? Гуфт набошад ва агар бошад нодира бошад. Шайх Абусаид наърае бизад ва дар чарх омад ва мегуфт ин аз он нодирахост» [6,с.325].
Хамин тавр, баррасии матолиби мазкур моро ба натоичи зерин меорад, ки Начмиддини Розй дар навгуй ва офаридани мазмуну маониии да;и;у мармуз муваффа; ва дастболо буд, ки ба хеч як аз хамзамонаш чунин шухрату барумандии хунарй даст надодааст. Уро мухтареи тарзи тоза эътироф намудаанд ва я;ин аст, ки хар як тарзу тари;а пайравони худро пайдо хохад кард. Бар хамин асос чахоншиносии Розй, ба вежа забон ва тарзи баёни китоби "Мирсод-ул-ибод"-и Начмиддини Розй дар асрхои минбаъда ба тафаккури нависандагони адабиёти форсии точикй беасар намонд ва дар пайравии ин китоб як зумра осори насрй ба вучуд омадаанд. Начмиддини Розй аз сабаби пайравии муваффа;онаи шеваи устодони пешин ва овардани мазмунхои латиф тавонистааст, ки дар офариниши достонхову гуфтахои бузургони даври хеш тарзи равон ва соддаи суханофариро ба намоиш гузорад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Бахор, Мухаммадта;й. Сабкшиносй ё таърихи татаввури насрй форсй. Ч,илди сеюм / Мухаммадта;ии Бахор. - Техрон: Заввор, 1381 х. - 440 с.
2. Зарринкуб, А. Чустучу дар тасаввуфи Эрон / А.Зарринкуб. - Душанбе: Ирфон, 1992. -396 с.
3. Мавлавй, Мавлоно Ч,алолуддин. Фихй мо фихй / Мавлоно Ч,алолуддин Балхй; бо тасхехот ва хавошии Бадеуззамони Фурузонфар. -Техрон: Калам, 1330 х.ш.- 600 с.
4. Мирзоев, Садриддин. Вежагихои сабкй ва бадеии осори насрии «А;лу иш;» ва «Атвори салоса»-и Соуниддини Хучандй / Садриддин Мирзоев. -Хучанд: Ношир, 2013.-230 с.
5. Мунзавй, Ахмад. Фехриствораи китобхои форсй. Ч,.8/ Ахмад Мунзавй.-фехраст. -Техрон. Маркази Доиратулмаорифи бузурги исломй. 1382.-1497с.
6. Розй, Начмиддин. Мирсод-ул-ибод / Начмиддин Розй; бо эхтимоми Мухаммад Амини Риёхй]. - Техрон: Интишороти Амири Кабир, 1373 х.ш. - 798 с.
7. Розй, Начмиддин. Мирсод-ул-ибод/Начмиддини Розй; бо саъй ва эхтимоми Хусайн Неъматуллохй.-Техрон: Саной, бидуни соли нашр.-312 с.
8. Руёкарди ичтимой дар осори адаби ва ирфонии Начмиддини Розй.//Мачаллаи улуми ичтимой ва инсонии Донишгохй Шероз. Давраи 26. № 2-с. 149
9. ХатибйДусайн. Фанни наср дар адабй порсй/ Хусайн Хатибй.- Техрон: 3аввор,1375 х. - 637 с.
10.Хамадонй, Айнул;уззот. Тамхидот/Ба тасхехи доктор Рахими Фарманиш. -Шероз, 1342.-47
11.Шамисо, Сирус. Баён / С.Шамисо. - Техрон: Фирдавс, 1373 х. - 276 с.
12.Шарифов, Худой. Каломи бадеъ / Х.Шарифов. - Душанбе: Ирфон.- 1998.- 170 с.
REFERENCES:
1. Bahar, Muhammadtaki. Stylistics or the history of prose composition Persian. The third volume / Spring Muhammad. - Tehran: Zavvor, 1381 h. - 440 pages.
2. Zarrinkub, A. Search in Iranian Sufism / A. Zarrinkoub. - Dushanbe: Irfan, 1992. -396 p.
3. Maulawi, Maulana Jalaluddin. Fihi mo fihi / Maulana Jalaluddin Balkhi; with the enthusiasm of Badeuzzamoni Furuzonfar. - Tehran: Kalam, 1330 H.S. - 600 pages.
4. Mirzoev, Sadriddin. Stylistic and artistic features of prose works "Aqlu Ishq" and "Atvor Salosa" by Souniddin Khujandi / Sadriddin Mirzoev. - Khujand: Publisher, 2013.-230 p.
5. Munzavi, Ahmad. Directory of Persian books. J. 8/ Ahmad Munzavi.-list. - Tehran. Center of Great Islamic Education. 1382.-1497 p.
6. Nasriddinov A.Textual analysis of literary works/A.Nasriddinov.- Khujand: Publisher, 2009.-230 p.
7. Razi, Najmiddin. Mirsad-ul-Ibad / Najmiddin Razi; with the authority of Muhammad Amin Riyahi]. - Tehran: Amiri Kabir Publications, 1373 H.S. - 798 pages.
8. Razi, Najmiddin. Mirsad-ul-Ibad / Najmiddin Razi; with effort and Hossein Nematullahi's reputation. - Tehran: Sanoi, without year edition.-312 p.
9. Social vision in the literary and mystical works of Najmiddin Razi.//Journal of social and human sciences of Shiraz University. Period 26. № 2-p. 149
10. Khatibi, Hossein. The subject of prose in Persian literature / Husayn hatibi.Tehran: Zavvor, 1375 AH. - 637 p.
11. Hamadoni, Ainulquzzot. Restrictions. / To the correction of Dr. Rahimi Farmanish. - Shiraz, 1342.
