CC BY
4
ТАЦРИЗ. КИТОБИЁТ ОБЗОРЫ. РЕЦЕНЗИИ SURVEYS. REVIEWS
ТДУ82
DOI:10.51844-2077-4990-2023-3-272-278
ДАРШИНОХТИ НАЦДИ Нуров Нураш Норович, д.и.ф, директори АДАБЙ ВА АДАБИЁТИ Институти илмй-та/щщотии илщои МИЛЛЙ цомеашиносии МДТ "ДДХ ба номи акад. Б. Гафуров"(Тоцикистон, Ху\анд) ВОСПРИЯТИЕ ЛИТЕРАТУРНОЙ Нуров Нурали Норович, д.ф.н, директор КРИТИКИ И НАЦИОНАЛЬНОЙ Научно-исследовательского института
ЛИТЕРАТУРЫ гуманитарных наук ГОУ "ХГУ акад. Б.Гафурова (Таджикистан, Худжанд)
PERCEPTION OF LITERARY Nurov Nurali Norovich, doctor of philological CRITICISM AND NATIONAL sciences, head of institute of social studies research LITERATURE under SEI "KSU named after acad. B. Gafurov"(Tajikistan, Khujand) E-mail:n urali@ 74mail. ru Вожа^ои калиди: Мисбоуиддин Нарзщул, нацди шеър, нацди адаби, нацди наср, нацди нацд, адабиёти милли, роман,романи таърихи, шеъри нав
Мацола ба сурати тацриз ба китоби адабиётшиноси тоцик Мисбоуиддини Нарзщул "Цусторуо дар назму наср ва нацди адабии муосир" навишта шуда, дар он арзиш ва ауамияти китоб дар шинохти масоили нацди шеъру осори насри муосир ва нацди нацд муцаррар карда шудааст. Муаллиф дар цараёни таулилу баррасии муутавои китобцойгоуи асарро дар тауц ици тауаввули роман дар адабиёти даврони истицлол, анвои роман ва мацоми романи таърихи дар миёни онуо, диду назари дигаргуна ба шинохти насри муосири тоцик, нацду баррасии мууимтарин осори насри имуз муцаррар сохтааст. Баробари ин дар ин тацриз мавцеъ ва мацоми китоб дар маърифати шеъри имруз, рисолати шоирии устод Лоиц Шерали ва сабкшиносии ашъориу, масъалауои тауцици анвои шеър, чун шеъри арузи озод ва нав, нацду баррасии шеъри шоирони цавон нишон дода шудааст. Муаллифи мацола ба хулосае расидааст, ки дар се бахши китоб мууимтарин масоили нацди адабии муосир барраси шуда, онро уамчун оинаи шинохти адабиёти миллии имруз муаррифи мекунанд.
Ключевые слова: Мисбохиддин Нарзикул, критика поэзии, литературная критика, критика прозы, критика критики, национальная литература, роман, исторический роман, новая поэзия
Статья написана в форме рецензии на книгу таджикского литературоведа Мисбохиддина Нарзикула «Цусторуо дар назму наср ва нацди адабии муосир» («Исследования в поэзии, прозе и современной литературной критике»), утверждается значение и ценность книги в понимании проблем поэзии и произведений современной литературы В процессе анализа и рецензирования содержания книги автор установил место книги в изучении развития романа в литературе эпохи независимости, видов романа и места исторического романа среди них, представляется иной взгляд на восприятие современной таджикской прозы, а также обзор важнейших произведений современной прозы. Кроме того, в рецензии рассматриваются место книги М.Нарзикула в познании современной поэзии, поэтическая миссия Лоика Шерали и стилистика его стихотворений, вопросы исследования таких видов поэзии, как свободная и новая поэзия, дается критика поэзии молодых поэтов. Автор статьи пришел к выводу, что в трех разделах рецензируемой книги обсуждаются важнейшие проблемы современного литературной критики и представляются как зеркало восприятия современной национальной литературы.
Key words: Misbohiddin Narzikul, poetry criticism, literary criticism, prose criticism, criticism of criticism, national literature, novel, historical novel, new poem
The article is written in the form of a review of the book of the Tajik literary critic Misbohiddin Narzikul Quotes in poetry, prose and modern literary criticism", and also established the significance and value o f the book in understanding the problems of poetry and works of modern literature. In the process of analyzing and reviewing the contents of the book, the author established the place of the book in studying the development of the novel in the literature of the era of independence, types of the novel and the place of the historical novel among them, a different look at the recognition of modern Tajik prose, as well as a review of the most important works of modern prose.In addition, this review
examines the place and status of the book in the knowledge of modern poetry, the poetic mission of Ustad Loik Sherali and the style of his poems, research issues of such types of poetry as free and new poetry, and shows reviews of the poetry of young poets. The author of the article came to the conclusion that three sections of the book discuss the most important problems of modern literary review and present it as a mirror of the recognition of modern national literature.
Истиклоли миллй барои аз дар чидат тадаввул пазируфтани раванддои адабиёти точик, хоса тамоюлдои чадид дар шеъри муосир ва сабку салика ва дарунмояи наср накши муассир гузошт. Бавежа, имконоти фародамомада дар самти ручуъ ба асолати миллй, омузиш ва табаддур дар маърифати бештару фарохтари мероси классикй омил бар он гардид, ки дар матну батни адабиёти навини точик низ гардиши куллй ба вукуъ пайвандад. Нуфузи чараёндои нави шеъри чадонй дар каламрави шеъри точикй, вусъати анвои мухталиф, таквияти чанбадои хоси точикии он бадри пешрафтдои адабиёти муосир сабаб шуданд. Аз суи дигар, эътирофи дастоварддои адабиёти миллии мо дар берун аз кишвар, тарчума ва нашри осори суханварони муосири точик ва дар канори ин наеду баррасии самарадои ин адабиёт аз суи пажудишгарони кишвардои мухталиф бидуни тардид раванддои пешкадам ва корномадои тозакоронаи адли сухани точикро бо бедтарин вачд шарду тафсир мекунанд.
Амри мусаллам аст, ки адабиёти пешкадам, раванди майлондои тоза, ибтикороти дунарй дар умум наеду баррасии онро дар дамон сатду дар дамон иртифоъ такозо дорад. Хдтто наеду назардои дам чой доштанду имруз дам доранл, ки агарчй адабиёти муосири точик ба пешрафтдои назаррас мувочед аст, вале накду тадкики он пешкадам нест ва чавобгуи санчаву меъёрдои шинохти мачмуи ин ибтикорот ва тозакордои чашмрас намебошад. Ба ин андеша албатта билкул наметавон розй шуд, чун мурур ба раванддои накду баррасии шеъри имруз аз суйи нокидон ва адли тадкик ин амрро барои мо мусаллм мегардонад, ки доло аз дар зовия дар шинохти арзишдои адабиёти муосири точик, бавежа шеъри имруз корномадои шоистае ба анчом мерасанд ва нафароне зиёдеро аз чанд насли накди адабии имруз метавон ном бурд,ки дар ин росто кадамдои устувор гузошта, тамоюлдои тозаи адабиёти имрузро мавриди пажудиш карор медиданд. Доктори илмдои филология, профессор Мисбодиддини Нарзикулро метавон дар шумори чунин адабиётпажудон ва нокидони имруз ба шумор овард, ки дар ин арса кордое назаррасеро бо биниш ва шеваи махсус ба анчом мерасонад. Вусъати назар, диди хос ба шинохти адабиёт ва арзишдои адабй дар тавсеаи тамоюлдои пажудандагии у таъсири матлуб гузоштааст, то ба назари фарох масоили адабиётшиносй ва накди адабиро дар медвари баррасидои илмии хеш карор дидад. Дар иртибот бар ин шеваи хоси накду баррасй нуктае кобили афзуданист, ки солдои охир як гуруд пажудандагоне ба майдони накди адабй ва адабиётшиносй кадам мегузоранд, ки баробари таваччуди амик бар шинохти масоили медварии адабиёти классикии точик, арзишдои дунарй, шохисадои сабкиву мавзуии осори гузаштагон дар накди шеъри имруз ва чараёндои он икдомоти шоён ба зудур мерасонанд. Ба таъбири дигар, доираи баррасидои илмии хешро тандо ба яке аз ин раванддо- ё адабиётшиносй ва ё накди адабй маддуд накарда, бо фарогирии шевадои мукаддами шинохти адабиёт ондоро дар тадкики масоили марбут ба дарду чараён истифода мекунанд. Ба таъбири устод Абдунабй Сатторзода "Мисбодиддини Нарзикул монанди намояндагони мактаби назариёти адабии профессор Шарифчон Х^усейнзода дам бо адабиётшиносй ва дам накди адабй машгул аст" [ с.3]. Силсилаи осори арзишманди у дар тадкики мероси адаби намояндагони барчастаи адабиёти гузаштаи мо дар сурати китобдои чудогона ба нашр расидаву аз зовияи меъёру санчадои арзишдоварии донишмандони точик бадои сазовор гирифтаанд. Дар канори ин, аз огози фаъолиятдои адабпажудй ба накду баррасии падидадои нодири адабиёти муосири точик, таъйини арзишдо ва бурду бохти он машгул буда, бегумон аз фаъолтарин муаллифони нашрияи "Адабиёт ва санъат" ва "Садои Шарк;" бахши накди адабй ба шумор меравад. Китоби "Чусторхо дар назму наср ва накди адабии муосир" [1], ки бегумон досили дамини дузури фаъоли у дар накди адабиёти муосир ба шумор меравад, дувумин китоб аз ин силсиланвиштадои уст, ки соли 2022 зери назари профессор Абдунабй Сатторзода дар дачми 404 садифа тарики нашриёти "Аршам" ба чоп расидааст. Китоби аввали у аз ин силсиланакддояш бо номи "Ч,ойгоди сухан" дар соли 2006 интишор ёфта буд[2].
Мутолеаи китоби "Чустордо дар назму наср ва накди адабии муосир" ин нуктаро барои хонанда равшан месозад, ки масоили медварии тадкики муаллиф дар се бахш- наср, назм ва накд чараён гирифта, мачмуан бар он 32 макола ворид гардидааст. Аз шумораи умумии маколот - 18 макола дар бахши наср, 8 макола дар кисмати назм ва 6 макола дар накд шомил
шуда, дар умум се бахши мудими накди адабии муосир- накди наср, накди шеър ва накди накдро фаро мегиранд.
Бахши аввали китоб ба накду баррасии вежагидои мухталифи осори насрии адабиёти муосири точик ихтисос ёфтааст. Тавре устод Абдунабй Сатторзода дар пешгуфтори китоб ишорат намудаанд, тандо дар ин бахши китоб 32 роман дар адабиёти муосири точик мавриди пажудиш ва накду баррасй карор гирифтааст[1,а4], ки ин амр баробари ба вусъати мутолеа ва жарфои маърифати муаллиф ишорат намудан, таъкид бар ин амр дам менамояд, ки дар пажудишдои анчомдодаи у мудимтарин масоили марбут ба тадаввули навъи роман дар адабиёти даврони истиклол, шохисадои мудими жанрй, идомаи суннатдои хоси романнависй, тадаввули мавзуиву сабкй, вежагидои мутамоизи он, нуфузи дофизаи таърихй ва сарчашмашашигсоии ручуъи нависандагон бар он ба риштаи тадкик кашида шудаанд. Агарчй Мисбодиддини Нарзикул дар як маколаи чудогонаи хеш вазъи куллии ташаккули навъи роман ва романнависй дар адабиёти даврони истиклоли миллиро мавриди баррасй карор дода бошад дам, вале занчираи пайванди масоили медварии мавриди таваччуди мунаккид дар робита накду баррасии вежагдои сабкиву мавзуй жанри роман, дусну кубди корномадои эчодии романнависони муосири точик дар мисоли таълифоти адибоне чун Мудаммадзамони Солед, Абдулдамид Самад, Сайидадмади Зардон, Рачаб Мардон, Юнус Юсуфй, Мирзонасриддин, Ато Хдмад ва Леонид Чигрин, Юсуф Адмадзода, Бахтиёр Муртазо ва дигарон дар чанд маколаи дигар ба таври куллй пажудишдои уро дамчун тадкики мукаммале рочеъ ба вазъи умумии инкишофи жанри роман дар адабиёти даврони истиклол муаррифй менамоянд. Бар ин асос, накду баррасии роман дар адабиёти муосири точик аз ду зовия- тадкик дар раванддои умумии инкишофи он вобаста ба чараёни куллии адабиёти муосир ва накду баррасии вежагидои румондои чудогона сурат гирифта,муштаракоте дар шеваи накд дар дар ду равиш ба мушодида мерасад. Агар дар маколи "Диди таърихии романнависони имрузи точик" масъалаи дофизаи таърихй ва тачассуми бадеи таърих дар насри имруз хати пайвнди масоили медварии тадкикро мукаррар намояд, дар маколаи "Роман дар адабиёти давраи пас аз истиклоли Точикистон" вежагидои куллии жанри роман, суннат ва навоварй дар ин навъи адабй накши калидй касб кардаанд. Дар маколаи аввал романдои таърихии нависандагони точик- "Девони Хуросон"-и Мудаммадзамони Солед, "Достони писари Худо"-и Сорбон, "Бармакиён"-и Равшани Ёрмудаммад, силсилаи чадоргонаи ""Асрори таърих"-и Ато Хдмдам ва Леонид Чигрин, ки ба он "Шодроди Абрешим", "Садди Сугд", "Дар домани Тахти Сангин", "Матонат", "Куруши Кабир"-и Бароти Абдурадмон накду баррасй шуда, зимни пажудиши осори мазкур мудимтарин вежагидои романдои таърихй дар насри муосири точик шарду тафсир ёфтаанд. Дар заминаи тадкик дар мудтаво, дарунмоя, сабки нигориш, чойгоди хоси диди таърихии адиб дар ондо мудаккик ба натичае мерасад,ки "асардое, ки дар мавзуи таърих ба калами романнависони дамзамони мо офарида шудаанд, аз нигоди фарогирии мавзуъ ва тарзи тасвир дамгун нестанд, яъне мухтассоти худро доранд. Аммо байни ондо гузашта аз иртиботи мавзуй, пайванди дигаре дам ба мушодида мерасад. Ба ин маънй, хатти умумии василай ва паёми ягонае, ки дар лобалои романдои таърихии мавриди баррасй карордодаамон чой дошта, дамаи ондоро ба дам мепайвандад, зинда гардонидани дофизаи таърихии миллат ва ба ин васила душдори чомеа ва ибрат аз таърихи гузашта мебошад"[ 1,а33].
Дар маколаи дувуми марбут ба тадкик дар романи имруз бошад 16 романи муосир накду баррасй шудаанд,ки аз вусъати масъалгузорй, шинохти арзишдои адабй, тамоюлдои эчодй ва дар умум фарогири фазои куллии вазъи романнависй дар адабиёти имруз дар он паём мерасонанд. Бар ин асос, ки романдои мазкур аз мудтаво ва мундаричаи мухталиф, мавзуоти муайян, сабки иншои ба худ хос, паёмдои махсус ба диду назар ва тафаккури муаллифони он фародам омадаанд, муаллиф ин осорро низ бо шеваи хоси худ вобаста ба ин махсусиятдои ондо накду баррасй намуда, арзишдои адабиву дунарй, тавфики нависандагони ондоро дар тарди масъалагузорй ва даллу фасли муаммодо, сабки иншо баён ва дар баробари ин костагидои забониву сабкй ва навокиси дигари ондоро низ шарду тафсир кардааст.
Мусаллам аст, ки дар шинохти наср дар дама давру замон забонро яроки асоси нависанда унвон кардааст, зеро мадз забон ва доираи имконоти забонй ба адиб имконият медидад, ки вусъати фикр, тасвири вокеияти зиндагонй, аносири сувари хаёл, диду водид, бардошту маърифати хешро аз рузгор ба калами тасвир дароварда, бандубасти мувофики максади асари бадеиро таъмин намояд. Аз ин ру, тадкики амики вежагидои забонии романдои мазкур дар пажудишдои Мисбодиддини Нарзикул вокеъбинонаву мушикофона сурат гирифтааст, зеро дар
баробари муваффакиятдои нависандагони мо дар тарди баёни матолиб,ороядои забонй бурбу бохти ондоро дар амри риояти таносуби калом, истифодаи бомавриди вожагону таркибдо, мантики сухан низ издор намудаст, ки аз накду баррасидои амик ва баёни мулодизот дар доираи санчадои хоси суханвариву нависандагй дарак медиданд. Ночо ба кор рафтани вожагони "дадс" "бинни" ва номувофик омадани тасвири тавассути миёнбанди зери кабои каси дигар дастуруй пок кардани Амир Наср дар романи "Девори Хуросон", ба сурати кобили кабул набудаи аваз истифода шудани вожаи "иваз" "Ничот ё начот" ба чои "нажод" дар "дерёзид" ба маънии дароз кард дар романи "Достони писари Худо"-и Сорбон, дар чои худ истифода нашудани вожаи самоъ дар романи "Ишки Рудакй"-и Равшани Ёрмудаммад ки аз чониби муаллиф таъкид шудаанд, накди вокеъбинонаи уро бозгуи мекунанд, ки дамагй ба манфиати муаллифони осори мазкур ва чидати такмили чанбадои забонии романдои мазкур издор гардидаанд.
Баробари ин дарчанд иншои роман ба аркони мудиме чун сувари хаёл, тасвирпарзозй ва тадкими чанбадои бадей такя мекунад, вале дар романи таърихй риояи дадди эътидол дар тасвири вокеиятдо амри зарурй ва мудим шуморида мешавад. Дарчанд сувари хаёл аз чумлаи лузумоти эчодй дар асари бадеист, аммо набояд дангоми иншои чунин осор дар корбурди он ба ифрот род дода шавад. Дарки дурусти дамин меъёрдо аз суи муаллиф барояш имкон додааст, ки чунин номутобикатидоро дар романи "Ишки Рудакй" дар мисоли чашм пушидан аз дакикати таърих дангоми баёни дамлаи арабдо ба Мовароуннадр, таъйини зодгоди устод Рудакй, ошкор ва танкид намояд. Ин шеваи накду тадкик дар аксари маколадои мачмуа риоят шуда, созгории навиштадои нокидро ба меъёрдои асосии мафдум ва истилоди накд, яъне чудо намудани сара аз носара собит мекунад.
Дар бахши назм низ силсилаи маколадои фародамомада бо равишдои хос ва диду назари фардии муллиф дар шинохти шеъри имрузи точик ба калам омадаанд. Ба таъбири дигар, метавон ин нуктаро издор дошт, ки Мисбодиддини Нарзикул дар накди шеър дар баробари усулдои муътабари накдушшеър дар каламрави накди имрузи чадонй аз равишдои хосае ба кор мегирад, ки ондо дар заминаи тадкик дар вазни шеър, сохтору мудтаво, сабки суханварй, суннат ва навоварй, тачрибадо дар колибдои шеър мукаррар гардидаанд.
Дар ин маврид низ дамон шеваи матлуби дар бахши аввали китоб мушодидашуда мавриди истифода карор гирифтааст, яъне масоили куллии марбут ба раванддои шеъри муосири точик, ба шумули шеъри чавонон ва як галати машдур, шеъри арузи озод дар давзаи адабии Точикистон фарогири мабодиси куллии марбут ба шеъри имруз дастанд. Дар маколоти дигар бошад, ашъори устод Лоик Шералй, шоироне чун Мудаммад Fоиб, Рудобаи Мукаррам, Бадроми Радматзод ба унвони намояндагони чараёдои шеъри имруз накду баррасй шудаанд. Маколаи "Хддя шоир чй бошад! Шеъри нав" бошад накди муаллифро ба шеъру андешаи яке бунёдгузори шеъри нави форсй - Нимо Юшич дар худ тачассум намуда, паёме аз он ба мо мерасонад, ки накду баррасидои анчомдодаи муаллиф маддуд ба шеъри муосири Точикистон набуда, балки муаллиф шеъри имрузи моро дар паднои раванддои пешкадами шеъри муосири форсй накду тадкик мекунад.
Бояд гуфт, ки шевадои хоси накду баррасидои Мисбодиддини Нарзикул рочеъ ба шеъри имруз чанд вежагии мудим доранд, ки адамияти ондоро дар шинохти шеъри имруз ва арзишдоварии он мукаррар месозад. Дар навбати аввал мудаккик бо риояти суннатдои хоси накду баррасй ва пажудишй дар дар маколаи хеш пешинаи тадкикро ба миён гузошта, маколаву нигоштадои дар робита ба мавзуи медварй иншогардидаро тасниф ва масоили калидии ондоро шарду тафсир мекунад. Ин шеваи матлуб ва мудим агар дар навбати аввал барои дакик шудани дадафдои тадкикии муаллиф муассир афтад, аз назари дигар доираи мутолеа, истифода аз равишдои пешкадами тадкик ва табаддур аз мулозидоти мудаккикони дигарро аз суи муаллиф бозгуй мекунад. Усули мазкур дар навбати хеш шореди равишдои накди салим ва собити адабист, ки муаллифи онро ба чодаи тавфик раднамой ходад кард.
Дар пажудишдои Мисбодиддини Нарзикул масъалаи сабки фардии шоир дар мисоли шеъри устод Лоик низ хеле мушикофона баррасй шуда, тадаккуки фадмишдои назарии он бо амал дар мисоли шеъри ин суханвари содибназари мо тафсир ёфтааст. Вусъати андеша, тадлилдои пурдомана ва сарчашмашиносии тадкики масъала барои муаллиф имкон додаанд, ки дар муайян кардани сабки шахсии устод Лоик ба сурати шоён икдом намояд. Вокен, бо он ки то кунун пажудишдои зиёде рочеъ ба шеъру андешаи устод Лоик анчом шудаанд, вале тарди куллии масъалаи шинохти сабки фардии у дар пайванд ба гузари замон, шевадои нигориши роич дар шеъри давр ё ба сабки шеъри точикии садаи ХХ бори аввал бо чунин густардагй ва
чандпахлуии пажухиш чараён гирифтааст. Махсусан, аз баррасии доираи сабки куллии шеъри замони зиндагй ва эчоди устод Лоик натичагирй намудан ва мушаххас кардан вежагихои сабки шахсй ва ё фардии у бахси чолибест, ки самарахои дакику аник; ва добили таваччух ба бор овардааст. Бар ин асос бо чамъбандихои бахси сабки шеъри замон Мисбоуиддини Нарзикул ба ин натича расидааст, ки "Тибки коидаи маъмул мушаххасоти сабкиро аз се нигох, забонй, фикрй ва адабй мавриди баррасй карор медиханд, вале мо дар ин баррасии хеш ба шохисахои сабкии шеъри устод Лоик асосан аз нигохи забонй ва адабй наздик мешавем, чунки ба назари мо, ду омили мазкур дар муаян кардани сабки шахсии шоир беш аз дигар омилхо заруртаранд" [1, с.228].
Хдмин тавр, дар таъйни сабки фардии устод Лоик дар доираи мухтассоти забонии шеъри у корбурди истилохот ва луготи омиёна, вожасозии шоирона, вожахои нав накши мехварй касб намуда, хусусиёти адабии сурудахои шоир аз дидгохи сувари хаёл, тачрибахои хунарй дар анвои шеърй, шевахои хосу шоиронаи корбурди вожагон дар макоми кофия ва радиф ба риштаи тахкик кашида шудаанд. Афзудаист, ки Мисбоуиддини Нарзикул рочеъ ба зиндагинома, баррасй ва накди шеъру андешаи устод Лоик китобе чудогонае бо номи "Фуруги хастй"[4] хам таълиф кардааст, ки хануз соли 2002 ба нашр расидааст. Пажухишхои вориди китоби "Ч,усторхо дар назму наср ва накди адабии муосир" [1] бошад идомаи силсилатанакдхои у дар бораи шеъри устод Лоик мебошанд, ки мабохиси тозаи дигар дар он онхо чой гирифтаанд, ки намунааш баррасии вежагихои сабки фардии шоир аст. Афзун бар ин дар накдхои дигари дар иртибот ба шеъри устод Лоик анчомдодаи Мисбохиддини Нарзикул масоиле чун танаввуи сохтории анвоъи шеър, хунари шоирй дар истифодаи колибхои шеърй, шеъри суннатй ва нав, ибтикорот дар газал, шевахои корбурди авзони шеърй, чойгохи бузургони сухан дар оинаи шеъри суханвар ва амсоли ин матрах шудаанд, ки доираи пурвусъати пажушихои уро бозгуи карда, тахкикоташро ба унвони корномахои мухим ва аришманд дар шинохти шеъру андеша ва сабки суханварии устоди назми муосири точик муаррифй месозанд. Бешак, чунин густардагй ва фарохии тархи масъалахои мавриди тахкики муаллиф дар накди шеъри Лоик Шералй барои пажухишгарони чавон, ононе, ки ба накду баррасии шеъри ин шоири пешгоми адабиёти муосири мо таваччух доранд, рахнамоихои фаровону шоистаеро манзур хохад кард, то дар кашфи дигар пахлухои азамат ва нубуги шоиронагии у кадам бардоранд.
Дар иртибот ба чунин пажухишхои анчомёфта метавон ба як вежагии мухими силсиланакдхои Мисбохиддини Нарзикул ишорат кард, ки он хам мабохиси чолиб ва кобили таваччух дар бораи вазни шеър ва мушкилоти он ба шумор меравад. Дар аксари накдхои рочеъ ба шеъри имруз сомондодаи у бахси авзони шеърй чойгохи махсус дорад, зеро вокеан шояд ба сабаби мушкилот ва душворй дар кори маърифати он мавзуи авзони шеърй дар адабиётшиносии точик хеле кам тахкик шудааст. Тачрибахои шоистаи тадриси фанни "Назмшиносй" дар донишгох, таваччухи амик ба масоили назарии омузиши он ва иншои чанд китоби арзишманд рочеъ ба вазни шеъри точикй дар баробари муаррифии у ба унвони яе аз пажухгарони пешсафи масоили назарии авзони шеърй самарахои матлуби корашро дар таъйини бурду бохти шеъри имруз аз назари сохторшиносй ва истифодаи авзони мутаводили шеърй, тачрибаву тозакорй ва нуксу норасоихо мукаррар месозанд. Мусаллам аст, ки бештари маврид галатхое, ки дар шеъри шоирони имруз сар мезанад, ба масъалаи вазни шеърй марбутанд, ки дар аксар маколахои дар накди шеъри муосир ба калам овардаи Мисбохиддини Нарзикул ин мавзуъ матрах шудааст. Хдтто дар маколаи "Назаре ба шеъри чавонон ва як галати машхур" муаллиф нодуруст шикастани мисраъро дар вазни арузи озод ё худ шеъри нимой дар шеъри наслхои мухталиф ба унвони галати машхур муаррифй мекунад ва маълум аст, ки ин иштибохи роич хам ба таври куллй ба вазни шеър рабт мегирад. Агарчй маколаи мазкур соли 2009 дар заминаи як суханронии муаллиф дар чаласаи Иттифоки нависандагони Точикистон ба калам омада, шеъри насли чавонони давраи дахсолаи аввали карни XXI-ро фаро мегирад, вале бегумон мулохизоти нигорандаи он барои наслхои имруз низ хукми машваратхои судмандеро сохиб аст, ки насли имруз метавонанд аз он дидгоххо дар такмили сохториву хунарии шеъри худ бахраманд бошанд. Баробари ин, бахси заминахои зухури арузи озод дар хавзаи адабии Точикистон ва раванду майлонхои он низ дар идомаи баррасихои боло аз чумлаи масъахои мехварии накду баррасихои муаллифи китоб ба шумор меравад, ки дар баробари бозгуии мухим будани тахкики он бурду бохти шоирони имруз дар самти эчоди чунин навъи шеърй мушаххас гардидааст. Бахс аз шеъри "Марши хуррият"-и устод Айнй ва мукаддамии
таълифи он аз "Афсона"-и Нимо Юшич огоз ёфта, баъдан тагироти шаклии Пайрав Сулаймонй дар ашъори гиной ва зудури навпардозидои у дар заминаи вазни аруз баррасй шудаанд. Дар умум, муаллиф аз ин баррасидои мукаддамотии макола ба хулосае расидааст, ки "кушишдои навчуёнае, ки устоди аллома Садридди Айнй, Пайрав Сулаймонй ва дамсафони эшон дар заминаи сохтори шеър ба амал оварданд,хорич аз мабдаси шеъри нимой буда, дар натичаи ошноии ондо ба шеъри урупоии огози садаи бист, аз чумла шеъри русй ва одангдои инкилобии чадонй ба миён омадаанд[ 1, c.272].
Дар идома муаллиф ба накду баррасии идомаи кушишдои навпардозона ва тачрибадои дунарии шоирони ба таъбири худи у "тозанафасе ба монанди Муъмин ^аноат, Лоик Шералй, Бозор Собир, Гулрухсор" дар шеъри арузи озод ручдон шудааст. Тадкикоти у мукаррар кардааст, ки дар ин росто низ устод Лоик аз чумлаи мубтакирони пешсаф эътироф гардидааст. Муаллиф ин дидгодро бо такя бар накду назардои устодони шеъри муосири Муъмин ^аноат ва Гулназар шарду баён мекунад. Аз чумла, ин назари баланди устод Муъмин Кдноатро дамчун дукми талаботи шеъри нимой дар он рузгор чунин меоварад: "Ба андешаи Муъмин Кдноат низ "яке аз намояндагони содибистеъдоди... шеъри нав Лоик аст. Шакли шеъри у ба чунбини фикр ва дарачаи эдсосаш мувофикати кул дорад" [1, c.273 ].
Дар маколаи "Гирядо ва хандадои шоиронаи Бадроми Радматзод"[1, c.287-303]низ равишдои ба худ хоси накду баррасии муаллиф дар шинохти шеър ба мушодида мерасанд. У шеъри як тан намояндаи насли чавонони шоирро аз дидгоди корбурди авзон ва колабдои шеърй, саноеи бадей, сувари хаёл, мазмуну мудтаво, суннат ва навоварй, коргоди эчодй ба риштаи накду баррасй кашида, бар ин асос дидгоддояшро рочеъ ба тамоми падлудои шеъри шоир баён кардааст. Дар 13 банд натичагирй шудани мулодизоти муаллиф дар бораи вежагидои шеъри як нафар шоири чавон худ далели возеди накди пурвусъат ва дамачонибаи уст, ки тамоми падлудои эчодии Бадроми Радматзодро дамчун намояндаи на тандо шоирони чавон, балки шеъри имрузи точик фаро гирифтааст.
Бахши савуми китоб маколотеро фаро мегирад, ки дар накди накди адабй ва адабиёшиносй ба калам омадаанд. Бо такя бар ин маколадо ва дигар навиштадои муаллиф метавон издор дошт, ки у дар накди накд низ аз чумлаи пешсафон ба шумор меравад, дол он ки дар дакикат ин тамоюли мудими накди адабй имруз ба такмилу тарвич ниёз дорад.
Бадсдои марбут ба сиркоти адабй, масъаладова мушкилоти накди адабии муосир тарди мудим ва заминадои назарии масоили зарурии марбут ба накди адабиро шарду тавзед дода, дар умум оинаи накди адабии муосиро равшан бозгуй намудаанд. Чанде аз маколоти шомили ин бахш досили суханронидои илмии муаллиф дар чаласадои иттифоки нависандагони Точикистон мебошанд, ки рочеъ ба маколоту такриздои чопшуда оид ба накди адабй дар садифадои нашриядои "Адабиёт ва санъат", "Садои Шарк" буда, дар умум манзараи куллии накди адабй ва адабиётшиносии кишварро равшан сохтаанд. Дар баробари баррасии садми устодони Донишгоди миллии Точикистон дар чоди ташаккули адабиётшиносй ва накди адабй дар солдои (2016-2020) ду макола бевосита ба тадкики накши ду нафар адабиётшинос ва мунаккиди варзидаи точик Худой Шарифозода ва Абдунабй Сатторзода ихтисос ёфтаанд, ки дамагй фаъолиятдои пурдоманаи муаллифи китобро дар самти накди накди адабй ва адабиётшиносй бозгуй мекунанд.
Дар умум, мутолеаи китоби "Ч,устордо дар назму наср ва накди адабиёти муосир"-и Мисбодиддини Назрикул ин нуктаро мусаллам мегардонад, ки бо таълиф ва нашри он муаллиф асари шоистаеро бо фарогирии тамоми падлудои накди адабй: накди шеър, накди наср ва накди накд ба калам овардааст. Бо иншои китоби мазкур, ки фарогири раванддои фаъолияти нокидии муаллифи он дар давоми бештар аз бист соли охир мебошанд, муаллифии он чедраи худро дамчун намояндаи муваффаки се шохаи адабии накд: накди шеъру накди наср ва накди накд муаррифй намудааст.
Мулодизадои муаллиф дар дар бахши он бо диди дигар ва шеваи хоси худи у баён шуда, масъаладои медварй аз зовиядои меъёрдои мутаккй ба тачрибадои пешкадами накди адабии ватанй ва чадонй, инчунин досили чустучуву ковишдо ва тамоюлдои эчодии худи муааллиф баррасй гардидаанд. Махсусан, накду баррасии роман дар адабиёти муосири точик дар силсилаи маколадои бахши аввали китоб дар пайванди дадафмандонаи худ як тадкики комилро дар бораи тадаввули ин навъи насри точикй дар замони истиклоли миллй ба вучуд овардаанд. Андешаву афкори судманди муаллиф дар накди шеъри муосир, сарчашмашиносй ва чараёндои нави шеърй ва заминадои зудури он, авзони шеърй ва мушкилоту муаммои он, сувари хаёл,
суннат ва навоварй, тачрибахои хунарй, сабки таълиф ва сабки фардй низ шоистаи таъкиданд, ки хамагй бар мабнои вусъати назари муаллиф баён шуда, дар умум равандхои шеъри мусири точикро дар пайванд ба шеъри хамзабонон ва чахон бозгуй ва фаро мегиранд. Шеваи дигари кобили таваччухи муаллиф дар он зохир мешавад, ки дар хар макола пешинаи тахкики масъалаи мавриди назар ба таври мушаххас баррасй шуда, тамоюлхои дакики пажухишии у муайян гардидаанд. Ба назари мо, китоби мавриди накд вокеан посухест ба он иддахо, ки имруз накди адабии точик дар пояи худи адабиёт карор надорад, яъне бо мутолеаи ин китоб мо бо итминон метавонем изхор дорем, ки дар баробари пешрафтхои назму насри имруз накди адабй низ дар холи рушду такомул аст ва дидгохху равишхои хоси шинохти шеър, накду баррасии он шакл гирифта истодаанд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Нарзикул, Мисбохиддин. Ч,усторхо дар назму наср ва накди адабии муосир/Н.Мисбохиддин.--Душанбе: Аршам, 2022.- 406 с.
2. Нарзикул, Мисбохиддин. Ч,ойгохи сухан/Н.Мисбохиддин.-Душанбе: Адиб,2006.- 224 с.
3. Нарзикул, Мисбохиддин. Мукаддимаи шеършиносй (вазни шеър)/Н.Мисбохиддин.-Душанбе: Сино, 2004.- 80 с.
4. Нарзикул, Мисбохиддин. Фуруги хастй (зиндагинома, баррасй ва накди ашъори Лоик) Душанбе: Адиб, 2002.- 120 с.
REFERENCES:
1. Narziqul, Misbohiddin. Poems in modern prose and poetry. - Dushanbe: Arsham, 2022. - 406 p.
2. Narzikul, Misbohiddin. Place of speech. - Dushanbe: Adib, 2006. - 224 p.
3. Narzikul, Misbohiddin. Introduction to poetry (weight of poetry). - Dushanbe: Sino, 2004.- 80 p.
4.Narzikul, Misbohiddin. Radiance being(biography, review and review of Laiq's poems) Dushanbe: Adib, 2002.- 120 p.
