VERBAL KOMMUNIKATIV KOMPETENSIYALARINI RIVOJLANTIRISHNING PSIXOLOGIK XUSUSIYATLAR

T.I.Ismoilov

ISSN 2992-9024 (online) 2024, №8(1)

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

VERBAL KOMMUNIKATIV KOMPETENSIYALARINI RIVOJLANTIRISHNING PSIXOLOGIK XUSUSIYATLAR

'•'niäios

1Namangan davlat pedagogika instituti, Namangan, O'zbekiston.

Annotatsiya

KIRISH: maqolada verbal kommunikativ kompetensiyalarni rivojlantirishning psixologik xususiyatlari va ularning shaxsiy rivojlanishga ta'siri tahlil qilinadi.

MAQSAD: tadqiqotning asosiy maqsadi - verbal kommunikativ kompetensiyalarni rivojlantirish jarayonida ta'sir ko'rsatuvchi psixologik omillarni aniqlash va samarali yondashuvlarni ishlab chiqishdir.

MATERIALLAR VA METODLAR: tadqiqotda kommunikativ kompetensiyalar va ularni rivojlantirish bo'yicha adabiyotlar tahlil qilindi.

MUHOKAMA VA NATIJALAR: natijalar verbal kommunikativ kompetensiyalarni rivojlantirishda psixologik omillarning muhim o'rin tutishini ko'rsatdi. ishtirokchilarning o'z -o'zini anglash darajasi, shaxsiy ishonch va muloqotda ochiqlik ko'rsatkichlari kommunikatsiyaning sifatiga ta'sir ko'rsatdi.

XULOSA: tadqiqot natijalari verbal kommunikativ kompetensiyalarni rivojlantirishda psixologik xususiyatlar va individual yondashuvning ahamiyatini tasdiqlaydi.

Kalit so'zlar: verbal kommunikativ kompetensiyalar, psixologik omillar, shaxsiy o'z -o'zini anglash, muloqot ko'nikmalari, psixologik trening, individual yonda shuv, interfaol mashg'ulotlar.

Iqtibos uchun: T.I. Ismoilov Verbal kommunikativ kompetensiyalarini rivojlantirishning psixologik xususiyatlar // Inter education & global study. 2024. №8(1). C. 466-471.

ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ РАЗВИТИЯ ВЕРБАЛЬНЫХ КОММУНИКАТИВНЫХ КОМПЕТЕНЦИЙ_

Жаманганский государственный педагогический институт, Наманган, Узбекистан. Аннотация

ВВЕДЕНИЕ: в статье анализируются психологические особенности развития вербальных коммуникативных компетенций и их влияние на личностное развитие.

ЦЕЛЬ: основной целью исследования является выявление психологических факторов, влияющих на развитие вербальных коммуникативных компетенций, и разработка эффективных подходов к этому процессу.

ISSN 2992-9024 (online) 2024, №8(1)

Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в исследовании были проанализированы литературные источники по вопросам коммуникативных компетенций и их развития.

ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: результаты показывают, что психологические факторы играют важную роль в развитии вербальных коммуникативных компетенций. Показатели уровня самосознания участников, уверенности в себе и открытости в общении влияли на качество коммуникации.

ЗАКЛЮЧЕНИЕ: результаты исследования подтверждают значимость психологических особенностей и индивидуального подхода в развитии вербальных коммуникативных компетенций.

Ключевые слова: вербальные коммуникативные компетенции, психологические факторы, самосознание, коммуникативные навыки, психологический тренинг, индивидуальный подход, интерактивные занятия.

Для цитирования: Исмоилов Т.И.Психологические особенности развития вербальных коммуникативных компетенций // Inter education & global study. 2024. №8(1). С. 466-471.

PSYCHOLOGICAL FEATURES OF COMMUNICATIVE COMPETENCES

THE DEVELOPMENT OF VERBAL

1Namangan State Pedagogical Institute, Namangan, Uzbekistan._

Annotation

INTRODUCTION: the article analyzes the psychological characteristics of developing verbal communicative competences and their impact on personal development.

AIM: the main objective of the study is to identify psychological factors influencing the development of verbal communicative competences and to develop effective approaches to support this process.

MATERIALS AND METHODS: the study analyzed literature related to communicative competences and their development.

DISCUSSION AND RESULTS: the results show that psychological factors play a significant role in the development of verbal communicative competences. Participants' levels of self-awareness, personal confidence, and openness in communication affected the quality of their interactions.

CONCLUSION: the study results confirm the importance of psychological traits and an individualized approach in developing verbal communicative competences.

Keywords: verbal communicative competences, psychological factors, self-awareness, communication skills, psychological training, individualized approach, interactive activities.

2024, ISSUE 8(1)

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

For citation: Madina K. Kholikova. (2024) Psychological features of the development of verbal communicative competences, Inter education & global study, (8(8)), pp. 466-471. (In Uzbek).

Bugungi global muloqotlar dunyosida og'zaki kommunikativ kompetensiya shaxsiy va professional muvaffaqiyat uchun muhim hisoblanadi. Og'zaki kompetensiya nafaqat axborotni samarali yetkazib berishga imkon beradi, balki boshqalar bilan mazmunli muloqot qilish, tushunishni ta'minlash va munosabatlar o'rnatishga ham yordam beradi. Bu ko'nikma esa oddiy lingvistik mahorat bilan cheklanib qolmay, odamlarning tilni turli ijtimoiy kontekstlarda qanday o'rganishi, ishlatishi va talqin qilishiga ta'sir qiluvchi murakkab psixologik jarayonlarga asoslanadi.

Og'zaki kommunikativ kompetensiyaning rivojlanishi psixologiya, lingvistika va ta'lim sohalarida keng o'rganilgan. Psixologlar xotira, diqqat va tilni qayta ishlash kabi kognitiv jarayonlarning og'zaki ko'nikmalarni shakllantirish va rivojlantirishdagi rolini ta'kidlab kelishadi. Shu bilan birga, ijtimoiy psixologlar va pedagoglar til o'rganish va kommunikativ qobiliyatlarning rivojlanishiga ta'sir qiluvchi atrof-muhit va ijtimoiy omillar — ota-ona bilan muloqot, tengdoshlar ta'siri va madaniy muhitning ahamiyatiga e'tibor qaratishadi. O'z-o'zini qadrlash, empatiya va xavotir kabi emotsional omillar ham og'zaki kompetensiyaga sezilarli ta'sir qiladi, chunki ular insonning kommunikativ jarayonlarda ishtirok etishiga tayyorligi va ishonchiga ta'sir ko'rsatadi.

Ushbu maqola og'zaki kommunikativ kompetensiyani shakllantiruvchi psixologik xususiyatlarni — kognitiv, ijtimoiy va emotsional jihatlarni o'rganadi. Bu omillarni tadqiq qilish orqali biz og'zaki ko'nikmalar qanday rivojlanishi, bu yo'lda shaxslar duch keladigan qiyinchiliklar va ta'lim muhitida og'zaki kompetensiyani samarali shakllantirish uchun qanday strategiyalardan foydalanish mumkinligini yanada chuqurroq tushunib olishimiz mumkin. Bu bilim o'qituvchilar, ota-onalar va turli yoshdagi hamda madaniy kelib chiqishga ega bo'lgan shaxslarning kommunikativ qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim rol o'ynaydigan til mutaxassislari uchun ayniqsa qimmatli hisoblanadi. Ushbu tahlil orqali biz psixologik jarayonlar va og'zaki kommunikativ rivojlanish o'rtasidagi dinamik aloqani yanada chuqurroq anglashni maqsad qilamiz va turli muhitlarda kommunikativ ko'nikmalarni shakllantirishga yo'naltirilgan amaliy tavsiyalarni taqdim etishga intilamiz. 1. Og'zaki kommunikativ kompetensiyaning nazariy asoslari Og'zaki kommunikativ kompetensiya til o'zlashtirish va muloqot psixologik nazariyalariga chuqur asoslangan. Ushbu sohani yorituvchi asosiy nazariyalar quyidagilarni o'z ichiga oladi:

- Vigotskiyning ijtimoiy rivojlanish nazariyasi: Vigotskiy ijtimoiy muloqotning kognitiv rivojlanishdagi ahamiyatini ta'kidlaydi, ayniqsa til o'zlashtirish va og'zaki ko'nikmalar bilimli insonlar bilan muloqot orqali rivojlanadi. Bu og'zaki kompetensiya rivojlanishida ijtimoiy kontekstlarning ahamiyatini ko'rsatadi.

Ilmiy-nazariy va metodik jurnal ISSN 2992-9024 (online)

Научно-теоретический и методический журнал 2024, №8(1)

Scientific theoretical and methodical journal

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

- Piagining kognitiv rivojlanish bosqichlari: Piagining nazariyasi bolalarda kognitiv qobiliyatlarning o'sishini tushuntiradi, bu esa til o'zlashtirish va og'zaki ifoda ko'nikmalariga bevosita ta'sir qiladi.

- Banduraning ijtimoiy o'rganish nazariyasi: Banduraning nazariyasi kuzatish va taqlid orqali o'rganishni ta'kidlaydi, bu esa og'zaki kommunikativ kompetensiyani samarali muloqot qiluvchilarni kuzatish va ularga taqlid qilish orqali rivojlantirish mumkinligini ko'rsatadi.

2. Og'zaki kommunikativ kompetensiyaning kognitiv tarkibiy qismlari

Og'zaki kommunikativ kompetensiyaning kognitiv jihatlari xotira, diqqat va tilni qayta ishlash kabi jarayonlarni o'z ichiga oladi. Ushbu kognitiv funktsiyalar tilni tushunish va ishlab chiqarish uchun juda muhimdir.

- Ishchi xotira: Og'zaki muloqot ishchi xotiraga ko'p jihatdan tayanadi, bu esa til ma'lumotlarini qayta ishlash, saqlash va qayta tiklash imkonini beradi. Ishchi xotira suhbat davomida so'zlarni eslash, grammatik jihatlarni tuzishda muhim rol o'ynaydi.

- Diqqat va e'tibor: Diqqatni saqlash og'zaki axborotni to'g'ri qayta ishlash uchun zarurdir. E'tiborni yaxshiroq nazorat qiladigan shaxslar suhbatda e'tiborini jamlash va to'g'ri javob berish orqali samarali muloqot qiluvchilardir.

- Tilni qayta ishlash ko'nikmalari: Og'zaki kompetensiya rivojlanishi fonologik xabardorlik, grammatik tushunchalar va lug'atni eslab qolish kabi rivojlangan til qayta ishlash ko'nikmalarini talab qiladi, bular og'zaki muloqotni kontekstga mos holda amalga oshirish qobiliyatiga hissa qo'shadi.

3. Og'zaki kommunikativ kompetensiyaga ta'sir qiluvchi ijtimoiy omillar

Ijtimoiy muloqotlar og'zaki kommunikativ kompetensiyaning rivojlanishiga asosdir. Asosiy ijtimoiy omillar quyidagilardan iborat:

- Ota-ona va bola o'rtasidagi muloqot: Bolalar va tarbiyachilar o'rtasidagi erta muloqotlarning sifati til o'zlashtirishga sezilarli ta'sir qiladi. Farzandlari bilan boy, javob beruvchi va xilma-xil muloqot qiluvchi ota-onalar ularning lug'at va sintaktik bilimlarini rivojlantirishga yordam beradi.

- Tengdoshlarning ta'siri: Tengdoshlar bilan muloqot shaxslarga tilni qo'llash, ma'nolarni kelishib olish va suhbat ko'nikmalarini rivojlantirish imkonini beradi. Tengdoshlar orasidagi ijtimoiy dinamikalar turli tilda ifodalash uslublari va uslublardan foydalanishni rag'batlantirishi mumkin.

- Madaniy va atrof-muhit kontekstlari: Madaniy me'yorlar va atrof-muhit kontekstlari muloqot uslublarini, lug'atdan foydalanishni va jamiyatda kutilayotgan og'zaki kompetensiya darajasini shakllantiradi. Tilga boy muhitga duch kelish tilni rivojlantirishga yordam beradi, cheklangan muhit esa bu jarayonga to'sqinlik qilishi mumkin.

4. Og'zaki kompetensiyaga ta'sir qiluvchi emotsional omillar

Emotsional omillar og'zaki kommunikativ kompetensiyada muhim rol o'ynaydi, chunki ular insonning muloqotda qatnashishga tayyorligi, ifoda qilish ishonchi va boshqalarning emotsional ishoralarini tushunish qobiliyatiga ta'sir qiladi.

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

- O'z-o'zini qadrlash va ishonch: Yaxshi o'z-o'zini qadrlash va ishonch og'zaki muloqotga ijobiy ta'sir qiladi, bu esa xavotirni kamaytiradi va shaxsni muloqotda faolroq ishtirok etishga undaydi.

- Xavotir va muloqotdan qo'rqish: Xavotir og'zaki kompetensiyaga salbiy ta'sir ko'rsatib, insonni muloqot vaziyatlaridan chetlanishga undaydi, bu esa amaliyot va o'sish imkoniyatlarini cheklaydi.

- Empatiya va emotsional intellekt: Boshqalarni tushunish va ularga hamdardlik ko'rsata olish qobiliyati og'zaki muloqotni yaxshilaydi, bu esa faol tinglash va so'zsiz ishoralarni tushunishga yordam beradi, natijada mazmunli muloqotlar o'rnatiladi.

5. Og'zaki kommunikativ kompetensiyani rivojlantirish bo'yicha ta'limiy tavsiyalar

Ta'lim muhitlari og'zaki kompetensiyani rivojlantirish uchun strukturaviy imkoniyatlar yaratadi. Samarali pedagogik strategiyalar quyidagilarni o'z ichiga oladi:

- Tilga boy muhitlar: Maktablar o'quv dasturlari, munozaralar va hikoya qilish faoliyatlari orqali tilga boy muhit yaratishi mumkin, bu esa o'quvchilarga og'zaki ko'nikmalarni mashq qilish va rivojlantirish imkonini beradi.

- Hamkorlikda o'qitish: Guruh faoliyatlari va hamkorlikda o'qitish og'zaki muloqotni rag'batlantiradi va o'quvchilarga til ko'nikmalarini mashq qilish imkonini beruvchi kontekstlarni taqdim etadi.

- Qayta aloqa va rag'batlantirish: O'qituvchilardan olingan konstruktiv qayta aloqa o'quvchilarga og'zaki qobiliyatlarini yanada yaxshilashga yordam beradi, ijobiy rag'batlantirish esa til o'rganishga bo'lgan sa'y-harakatlarni davom ettirishga undaydi.

Verbal kommunikativ kompetensiyalarni rivojlantirish - bu kognitiv, ijtimoiy va emotsional omillar uyg'unligida shakllanadigan ko'p qirrali jarayondir. Ushbu har bir omil shaxsning verbal muloqotda tushunish, aniq ifoda qilish va javob berish qobiliyatiga o'ziga xos hissa qo'shadi. Kognitiv jarayonlar, jumladan xotira, e'tibor va tilni qayta ishlash, samarali muloqot uchun zarur bo'lgan asosiy ko'nikmalarni tashkil etib, shaxsga mazmunli muloqotni qurish va tushunish imkonini beradi. Ijtimoiy omillar - erta yoshdagi oila a'zolari bilan o'zaro muloqot, tengdoshlar bilan munosabatlar va madaniy kontekst -til o'zlashtirish va kommunikativ qobiliyatlarni shakllantirishda muhim rol o'ynaydi, tilga boy, qo'llab-quvvatlovchi muhitning ahamiyatini ta'kidlaydi. Shuningdek, emotsional omillar, masalan, o'ziga bo'lgan ishonch, empatiya va xavotirni boshqarish qobiliyati ham muhim ahamiyatga ega bo'lib, ular shaxsning muloqotga kirishish istagini va boshqalarning verbal va noverbal ishoralariga sezgirligini ta'sir qiladi.

Ta'lim va ijtimoiy muhitlar ushbu jihatlarni ustuvorlikda tan olish orqali hayotning barcha bosqichlarida verbal kommunikativ kompetensiyalarni sezilarli darajada oshirishi mumkin. Tilda boy muloqotlarni, hamkorlikda o'qishni va empatiyaga asoslangan tinglashni rag'batlantiruvchi strategiyalar nafaqat til ko'nikmalarini, balki o'ziga ishonchni, ijtimoiy hamjihatlikni va o'zaro tushunishni ham kuchaytiradi. Bundan tashqari, kommunikatsiyadagi xavotir yoki ishonch yetishmasligi kabi emotsional to'siqlarni aniqlash va bartaraf etish til o'rganishni yanada qulay va qiziqarli qiladi.

INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY

Xulosa qilib aytganda, verbal kommunikativ kompetensiyalarning psixologik asoslarini tan oladigan holistik yondashuv til o'rgatishni samaraliroq qilish, ijtimoiy muloqotni inklyuziv va muvaffaqiyatli qilishga yordam beradi. Ushbu yo'nalishdagi doimiy tadqiqotlar va xabardorlik ta'limchilar, psixologlar va til mutaxassislariga kommunikativ qobiliyatlarni oshirish bilan birga shaxslarning umumiy psixologik farovonligini qo'llab -quvvatlashga qaratilgan strategiyalar ishlab chiqishda yordam beradi, bu esa ularni tobora ko'proq verbal va ijtimoiy dinamikaga ega dunyoda muvaffaqiyatli bo'lishiga xizmat qiladi.

ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES

1. Bandura, A. (1986). Social Foundations of Thought and Action: A Social Cognitive Theory. Prentice-Hall.

2. Bruner, J. (1983). Child's Talk: Learning to Use Language. Oxford University Press.

3. Brown, H. D. (2000). Principles of Language Learning and Teaching. Longman.

4. Piaget, J. (1954). The Construction of Reality in the Child. Basic Books.

5. Vygotsky, L. S. (1978). Mind in Society: The Development of Higher Psychological Processes. Harvard University Press.

MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]

^Ismoilov Temur Islomovich, DSc, professor, [Исмоилов Темур Исломович, DSc, профессор], [Temur I. Ismoilov,DSc, professor]; manzil: O'zbekiston, Namangan sh., Uychi ko'chasi, 316-uy [адрес: Узбекистан, ул. Уйчи, 316, г. Наманган], [address: Uzbekistan, 316, Uychi st., Namangan city]

VERBAL KOMMUNIKATIV KOMPETENSIYALARINI RIVOJLANTIRISHNING PSIXOLOGIK XUSUSIYATLAR Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — T.I.Ismoilov

Похожие темы научных работ по психологическим наукам , автор научной работы — T.I.Ismoilov

PSYCHOLOGICAL FEATURES OF THE DEVELOPMENT OF VERBAL COMMUNICATIVE COMPETENCES

Текст научной работы на тему «VERBAL KOMMUNIKATIV KOMPETENSIYALARINI RIVOJLANTIRISHNING PSIXOLOGIK XUSUSIYATLAR»