Научная статья на тему 'ВЕЛОСИПЕД СПОРТ ТУРИ БИЛАН ЎРТА ЁШЛИ АҲОЛИ УЧУН СОҒЛОМЛАШТИРУВЧИ ЙЎНАЛИШДАГИ МАШҒУЛОТЛАРНИ ЎТКАЗИШ ХУСУСИЯТЛАРИ'

ВЕЛОСИПЕД СПОРТ ТУРИ БИЛАН ЎРТА ЁШЛИ АҲОЛИ УЧУН СОҒЛОМЛАШТИРУВЧИ ЙЎНАЛИШДАГИ МАШҒУЛОТЛАРНИ ЎТКАЗИШ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
15
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
СОғЛОМЛАШТИРИШ / МАШғУЛОТ / ЮКЛАМА / ҲАРАКАТ ФАОЛИЯТИ / ЖИСМОНИЙ ҲОЛАТ / ЖИСМОНИЙ МАШқ / САЛОМАТЛИК / ЎРТА ЁШЛИ АҲОЛИ / ВЕЛОСПОРТ

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Каримов Д.К.

Ушбу мақолада ўрта ёшли аҳоли билан олиб бориладиган соғломлаштириш машғулотларининг аҳамияти тўғрисида баён қилинган. Бундан ташқари велосипед спорт тури билан шуғулланиш жараёнида 40-49 ёшли эркаклар организмида рўй берадиган жараёнлар ҳақида маълумотлар келтириб ўтилган.В данной статье рассматривается важность занятий фитнесом с населением среднего возраста. Кроме того, приведены сведения о процессах, происходящих в организме мужчин 40-49 лет при езде на велосипеде.This article discusses the importance of fitness training with the middle aged population. In addition, information about the processes occurring in the body of 40-49 year old men during cycling is provided.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ВЕЛОСИПЕД СПОРТ ТУРИ БИЛАН ЎРТА ЁШЛИ АҲОЛИ УЧУН СОҒЛОМЛАШТИРУВЧИ ЙЎНАЛИШДАГИ МАШҒУЛОТЛАРНИ ЎТКАЗИШ ХУСУСИЯТЛАРИ»

Машгулот жараёнини такомиллаштириш юзасидан ота - оналарнинг таклифлари йук. Улар асосан, му-раббийга ишонадилар, айникса, тушунтириш ишлари олиб борилган булсада, фарзандлари соглиги учун хавотирланиши давом эттираверадилар. Шунингдек, суров мураббийларнинг ёш огир атлетикачилар ои-ласининг ижтимоий макоми тугрисида хабарлари борлигини курсатади. Огир атлетика секциясига, асосан, ишчи оилаларнинг фарзандлари (88 % гача) келишади ва шугулланувчиларнинг деярли 25 % ёлгиз оилаларда учрайди.

Х,озирги замонда ёшларнинг купрок нимага ки-зикишларига оид саволнинг жавоби хам якдилликни ифодалайди. Х,амма мураббийлар болалар ва усмир-ларнинг хозирги ва келгусидаги истак-интилишлари сифатида ижтимоий макомга эга булишни таъкид-лаганлар, шунга мувофик у ёки бу фаолият турига булган муносабат хам белгиланади. Табийки, спорт хозирги шароитларда болалар ва усмирлар учун энг устувор йуналишлардан бири.

Хулоса. Шундай килиб ёш огир атлетикачилар мураббийларининг уларнинг касб фаолиятига доир бир катор саволларга берган жавобларини тахлил килиб, маълум бир хулосага келиш мумкин. Би-ринчи навбатда, суровда катнашган огир атлетика буйича мураббийларнинг купчилик кисми илмий тадкикотлар натижаларидан хабардорлар ва уларни кундалик амалиётга татбик этиш жуда мухим, деб хисоблайдилар. Суровда иштирок этган барча спорт унвонлари ва разрядларига эга. Бу мутахасис сифа-тида уларнинг малакасини оширади ва ёш атлетлар куз олдида обрулари кутарилади. Х,амма суралганлар сэкцияга 10 ёшдан кабул килиниши тугри, деб хисоблайдилар. Шунингдек, кейинги бир неча йил даво-

мида бошлангич тайёргарлик даврида купрок УЖТ, 12-13 ёшдан эса чукурлаштирилган ихтисослашувни бошлашни тавсия килганлар. Бунда мураббийларнинг купчилик кисми хафтада 5 та машгулот утказиш, машгулотда 3-4 машк, хар бир машкда 4 та уриниш ва бир уринишда 4-8 марта такрорлашни бажаришни болалар учун енгил деб хисоблайдилар.

Иккинчидан, мураббийлар шугулланувчилари-нинг ота-оналари билан мунтазам мулокотда булиш, ёшликда огирликлар билан олиб бориладиган машгу-лотларнинг фойда келтириши тугрисида тушунча берувчи очик маърузалар утказиш жуда мухим, деб хисоблайдилар.

Учинчидан, тиббиёт ходимлари билан узвий хамкорлик килиш манфаатли эканлигини такидлаб утганлар. Суровда иштирок этган мураббийларнинг аксарияти ота-оналарининг уз фарзандларининг машгулотга булган муносабатлари, спортчининг ижтимоий келиб чикиши ва моддий ахволи, уларнинг кизикишлари, шунингдек, спорт билан боглик булган асосий муаммолар каби масалаларда уз билимларини курсатганлар.

Адабиётлар:

1. Аванесов В.С.Паков А.В Оптимизация тренировочной нагрузки в тяжелой атлетике.Ташкент: 1985 г,с. 134.

2. Медведев А.С. Пути совершенствования теорий и методика системы становления спортивного мастерства в тяжелой атлетике. Теория и практика физической културы. 1993 й, № 4, с.23.25.

3. Дворклин Л.С. Тяжелая атлетика 2005 г

4. Дворклин Л.С. Подготовка юного тяжелоатлета, 2006 г.

5. Кодиров Э.И. БошланFич спорт тайёргарлиги боскичида ёш 0Fир атлетикачилар машрулотларнинг хусусиятлари. 2007 й.

6. Баязитов К.Ф Повышение спорттивно педогогического мастерва в тяжелой атлетике 2011.г

7. Маткаримов Р.М. ОFир атлетика назарияси ва услубияти. 2015 й.

Муаллиф билан богланиш учун:

doniyor.karimov.88@bk.ru

Мустакил изланувчи Д.К. КАРИМОВ1

:Урганч давлат университети Урганч шахри, Узбекистан

ВЕЛОСИПЕД СПОРТ ТУРИ БИЛАН УРТА ЁШЛИ АДОЛИ УЧУН СОГЛОМЛАШТИРУВЧИ ЙУНАЛИШДАГИ МАШГУЛОТЛАРНИ УТКАЗИШ ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотация

Annotation

В данной статье рассматривается важность занятий фитнесом с населением среднего возраста. Кроме того, приведены сведения о процессах, происходящих в организме мужчин 40-49 лет при езде на велосипеде.

Ключевые слова: фитнес, упражнения, нагрузки, двигательная активность, физическое состояние, физические нагрузки, здоровье, население среднего возраста, езда на велосипеде.

Ушбу маколада урта ёшли ахоли билан олиб бориладиган согломлаштириш машгулот-ларининг ахамияти тугрисида баён килинган. Бундан ташкари велосипед спорт тури билан шугулланиш жараёнида 40-49 ёшли эркаклар организмида руй берадиган жараёнлар хакида маълумотлар келтириб утилган.

Калит сузлар: согломлаштириш, машгулот, юклама, царакат фаолияти, жисмонийцолат, жисмоний машц, саломатлик, урта ёшли ацоли, велоспорт.

This article discusses the importance of fitness training with the middle-aged population. In addition, information about the processes occurring in the body of 40-49-year-old men during cycling is provided.

Key words: fitness, exercise, ¡oading, movement activity, physical condition, physical exercise, health, middle-aged population, cycling.

Мавзунинг долзарблиги. Дунёда велосипед ва велоспортни давлат сиёсати даражасига кутарилган-

лиги, мухим ижтимоий ахамиятга эга булган велоси-педда харакатланиш фаоллигини ривожлантиришга

со о

m

■с

0 а.

со

1

с m

со см о см

го га t

0 Q. W

1

берилаётган катта эътибордир. Халкаро микёсда велосипедда харакатланиш фаоллигини ривожлан-тириш буйича ахамиятга молик дастурлар амалга оширилмокда, уз навбатида давлат идоралари вело-сипеддан кенг фойдаланишга каратилган масалаларни куллаб-кувватламокда, чунки ушбу харакат фаоллиги инсон саломатлигига самарали таъсир курсатувчи мухим омил хисобланади.

Жахонда велоспорт федерацияси хаваскор вело-спортни янада оммалаштириш ва ривожлантириш максадида, ушбу фаолият тури буйича мусобакала-рини ташкил этмокда. Шунингдек, юкори натижалар велоспортидан ташкари, купгина инсонлар велоси-педдан транспорт воситаси хамда согликни мустах-камловчи омил сифатида кенг фойдаланмокдалар. Айнан шу максадда иС1 "Велосипед барча учун" шиори остида велосипедчилар учун шароитларни яхшилаш ва велосипедда сайр килиш имкониятларини кенгайтиришга каратилган дастурларини ривожлан-тиришга интилмокда.

Таъкидланишича, Девятко И. Ф., 2002-й. урта ёшдаги одамлар 30-49 ёш оралигини ташкил этган ёш гурухларига булган. Профессор Анохин П.К. маълу-мотларига кура, "Фукнционал тизимлар физиологияси очерки" (1975), урта ёш аёллар учун 40 дан 50 ёшгача, эркаклар учун 40-55 ёш белгиланган. И.И.Земцова буйича ёш даврлари схемаси кенг таркалган хисобланади "Спорт физиологияси" (2010), у урта ёшни 2 гурухга булган: 1-давр аёллар 21-35 ёш, эркаклар 22-35 ёш; 2-давр аёллар 36-55 ёш, эркаклар 36-60 ёш . Биз, мусобака баённомаси буйича велоспортда кабул килинган тоифаларга мувофик 40-50 ёш даврига тухталамиз.

Ёш чегараларига катъий риоя килиш ва мунтазам шифокор назорати остида спорт билан шугулланиш, уз навбатида 40 ёшдан катта одамлар организмига ижобий таъсир курсатади. Давомли спорт фаолияти таъсирида пульс секинлашади (физиологик брадикар-дия), артериал босим бироз пасаяди, юрак мушакла-рининг кузгалувчанлиги камаяди, нафас тикланади ва анча чукурлашади, модда алмашинуви ошади.

Бирок урганилган ва тахлил килинган адабиёт-ларда назарий асосга эга булган урта ёшли эркаклар билан согломлашгарувчи жисмоний тарбия дарслари-га комплекс-комбинацияланган ёндошувлар асосида велосипедда юриш оркали урта ёшли ахоли орасида саломатлик дарслари буйича машгулот юкламаларини оптималлаштиришга багишланган илмий ёндошувлар учрамади.

Танланган тадкикот йуналиши долзарб хисобла-ниб, машгулотнинг оммабоп ва осон воситаси сифати-да, велосипедда юриш оркали урта ёшли ахоли билан ишлаш учун мухим ахамият касб этади.

Тадкикотнинг максади велосипедда юриш оркали урта ёшдаги ахоли билан утказиладиган согломлаштириш машгулотларини тугри ташкил килишдан иборат.

Тадкикотнинг вазифалари:

- урта ёшли эркакларда велосипедда юриш орка-ли комплекс комбинацияланган жисмоний тарбия

согломлаштирувчи фаолият самарадорлиги мезонлари ишлаб чикиш;

- урта ёшли эркаклар орасида велосипедда соглом-лаштирувчи жисмоний тарбия фаолиятини тугри ташкил килиш;

- велосипедда юриш оркали урта ёшли ахоли орасида саломатлик дарсларининг машгулот юкламасини оптималлаштириш оркали организмда руй берадиган жараёнларни урганиш;

- урта ёшли эркакларда согломлаштирувчи жисмоний тарбия дастурининг машк юкламаларини тартибга солиш.

Тадкикотнинг объекти урта ёшли эркаклар орасида велоспорт воситаларидан фойдаланиб согломлаштирувчи йуналишли машгулот жараёни.

Тадкикотнинг предмети: Велосипедда юриш оркали урта ёшдаги ахоли билан утказиладиган согломлаштириш машгулотларининг машк юклама-ларини оптималлаштиришнинг шакли ва усуллари.

Урта ёш даврида жисмоний холатнинг юкори да-ражасига эришиш ва уни саклаб колиш учун хафтада икки марта жисмоний тарбия машгулотлари билан шугулланиш максадга мувофик. Бу ёшда соглом одамлар учун тавсия килинадиган ЮКЧ 100-130 зарб/ дак., соглигида маълум муаммоларга эга булганлар учун эса 90-110 зарб/дакика.

Х,аракат фаоллиги (Х,Ф) - бу нафакат юкори да-ражада ташкил этилган материяга кобилият, балки хаётнинг узи ва унинг эволюцияси (ривожланиши) учун зарур шароитдир. Эвалюцион ривожланиш жара-ёни фаол харакат фаолияти шароитларида инсон тана аъзолари, органлари ва тизимлари меъёрда ишлашини олдиндан белгилаб берди. Скелет мускулатурасининг фаоллиги кувват захираларини туплаш, тинч холатда улардан иктисодли фойдаланиш билан узвий боглик булиб, натижада соглик мустахкамланади ва хаёт давомийлиги ортади.

Шуни хам таъкидлаб утиш жоизки, урта ёшли мутлако соглом шахсларда чидамлиликка мутадил жадаллик билан жисмоний ишларни бажаришга, хусусан велосипедда юришга нисбатан кобилият сакланиб колади, качонки агар улар усмирлик даври-дан жисмоний машклар ва спорт билан шугулланиб келаётган булсалар. Н.И. Волковнинг (2000) фикри-ча, чидамлилик 42-45 ёшгача ривожланиши ва яна 5-7 йил давомида эришилган даражада сакланиб колиши мумкин, сунгра эса пасайиш кузатилади. 40 ёшдан катта ва юкори даражада чидамлиликни саклаб колган спортчиларга куп мисол келтириш мумкин.

Айрим муаллифларнинг (Астранд П.О., 1994; Бернштейн Н.А., 1986) маълумотларига кура, агар жисмоний машклар билан шугулланиш биринчи марта урта ёшда бошланган булса булса хам ушбу машгулотлар албатта уз самарасини курсатади. Курсатилишича, суст турмуш тарзи билан 75 ёшли инсонларда жисмоний машгулотлар билан шугул-ланиш натижасида улар организмининг функционал курсаткичлари 8-20% га ошириш мумкин.

Урта ёш даврида жисмоний тарбиянинг асосий ва-

зифаси ва ахамияти аввало маъромлашишни бошлан-ганлиги, сунгра бир кагор жисмоний ривожланиш курсаткичларини аста-секин пасайиб бораётганлиги билан белгиланади. Бу даврда тана вазни, нафас олиш тезлиги, систолик босим купайиш томонга узгарган-лиги туфайли жисмоний тайёргарлик курсаткичлари пасаяди. Одатда аёлларда 35 ёш, эркакларда 40 ёшдан кейин ушбу холат намоён була бошлайди, бу эса ушбу ёшлар доирасида урта ёш икки даврга булиниши билан богликдир.

Урта ёш (биринчи давр)

1. Эришилган саломатлик даражасини саклаб колиш, организмни ташки мухитнинг нохуш таъсир-ларига, жисмоний ва аклий ишчанликка баркарорлиги ва улар негизида ижодий узок умр куриш.

2. Касб-хунар, замонавий маиший хаёт шароит-лари талаблари билан узвий боглик булган ахлокий ва иродавий сифатлар, харакат махорати, куникама ва жисмоний сифатларни етарлича юкори даражада саклаб колиш.

3. Ишлаб чикариш жараёнида ва дам олиш кунлари тартибида кулланиладиган жисмоний машкларнинг таъсири тугрисида махсус билимларни чукурлашуви.

Урта ёш (иккинчи давр)

1. Согликни саклаш, мустахкамлаш ёки тиклаш максадида харакат фаоллигининг оптимал даражаси-ни таъминлаш, ёш билан боглик узгаришларга карши туриш, ижодий узок умр куришни саклаб колиш.

2. Кундалик хаёт учун зарур булган энг мухим харакат махорати ва куникмаларни етарли даражада таъминлаш.

3. Жисмоний машкларнинг ахамияти, уларнинг согломлаштирувчи тавсифи тугрисидаги билимлар-ни чукурлаштириш билан кун тартибида мустакил ва уюштирилган машгулотларга булган кизикишни уйготиш ва рагбатлантириш.

Согломлаштириш йуналиши эга машгулотлар спорт машгулотларидан ахамиятли даражада фаркла-нади. Агар спорт машгулоти танланган спорт турида максимал натижаларга эришиш максадида жисмоний юкламалардан фойдаланишни назарда тутадиган булса, согломлаштирувчи - согликни саклаш ва му-стахкамлашга йуналтирилган. Согломлаштирувчи жисмоний тарбиянинг асосий йуналиши - орга-низмнинг функционал имкониятлари ва жисмоний тайёргарликни оширишга каратилган. Бирок яккол ифодаланган согломлаштирувчи таъсирга эришиш учун жисмоний машклар ахамиятли даражада кувват сарфланиши билан кечиши ва тукималарни етарлича кислород билан таъминловчи, нафас ва кон айланиш тизимларига бир текис давомли, яъни аэроб йунали-шли юклама беради. Согломлаштирувчи йуналишли жисмоний машкларнинг самарадорлиги машгулот-ларнинг даврийлиги ва давомийлиги, кулланиладиган воситаларнинг жадаллиги ва тавсифи, иш ва дам олиш тартиби, чиниктирувчи муолажаларни кулланилиши билан белгиланади.

Согломлаштирувчи йуналишга эга жисмоний тар-бия дарслари одам организмига факат ижобий таъсир курсатиши учун бир катор услубий коидаларга риоя

килиш лозим:

1. Юкламалар жадаллиги ва давомийлигини аста-секин купайтириш. Организмни зуриктирмасдан, аксинча унга давомли ва мураккаб вазифаларга мослашиш имкониятини яратиш билан юкламани аста-секин устириб бориш куйидаги усуллар ёрдами амалга оширилади:

- дарслар такрорланишини (частотасини) купай-тириш;

- дарс давомийлиги купайтириш;

- дарс зичлиги ошириш билан. Биринчи дарсларда у умумий вактдан тахминан 45-50%га тенг булиб, организм жисмоний юкламаларга мослашиш дара-жасидан келиб чикиб 70-75% гача ортиши мумкин;

- жисмоний машкларнинг бажарилиш суръати, дарс жадаллигини купайтириш;

- организмнинг турли мушак гурухлари, бугимла-ри ва функционал тизимларига таъсир курсатиш учун машгулотда кулланиладиган воситаларни аста-секин кенгайтириш;

- харакатлар мураккаблиги ва амплитудасини купайтириш;

- дарсларни тугри тузиш билан. Шугулланувчи-ларнинг кайфияти, жисмоний ва рухий холати, тайёр-гарлик даражаси, об-хаводан келиб чикиб, дарснинг тайёрлов, асосий ва якуний кисмини купайтириш ёки камайтириш мумкин.

Жисмоний юкламалар назоратини мунтазам амалга ошириб бориш. Одамнинг ёши ва саломатлик холатидан келиб чикиб, ЮКЧ 100 дан 170-180 зарб/дак.дан ошувчи юкламаларда согломлаштирувчи йуналиш билан энг самарали машгулот хисобланади (1-жадвал).

1-жадвал

Турли ёш ва саломатлик холатидаги кишилар учун жисмоний тарбия машFулотларида тавсия цилинган юрак цисцариш частотаси (зар/дац.)

Ёши Саломатлик холати

цоидабузарликларсиз айрим цоида бузилишлар билан

18-35 120-180 110-150

35-60 100-150 100-130

60-75 100-130 90-110

120-130 зарб/дак. оралигидаги ЮКЧ янги бошлаган-лар учун машгулот зонаси хисобланади.

Заифлашган ва юрак кон-томир тизими фаолияти-да огишлар мавжуд булган урта ёшли одамларда пульс машгулот вактида 120 зарб/дак.дан ошмаслиги керак. ЮКЧ 130-140 зарб/дак. чегарасидаги машгулот янги бошловчиларда умумий чидамлиликни ривожлан-тириш, анча тайёргарликка эга кишиларда эса уни саклаб килиш имкониятини таъминлайди. 30 ёшдан кейин факат жисмоний машклар билан мунтазам шугулланаётганларгина пульсни 180 зарб/дак.гача етказиши мумкин. Аэроб имкониятлар ва умумий чи-дамлиликни ривожлантириш учун максимал машгулот таъсири ЮКЧ -144 дан 156 зарб/дак.гача машгулот вактида кузатилади.

Жисмоний машклардан фойдаланган холда опти-мал согломлаштирувчи таъсирни таъминловчи энг

со см о см

го га

0 ^

ю

1

с го

мухим шарт юкламалар катталигини организмнинг функционал имкониятларига мувофиклигидир.

Юкламаларни тартибга солишнинг куйидаги усуллари мавжуд:

1) нисбий куч буйича (МКИга %, PWCmax га %). Согломлаштирувчи машгулотда тавсия килинадиган кувват кулами анча кенг чегараларда тебранади ва МКИ 40-90%ни ташкил килади.

МКИ 60-70% жадаллик энг тартибли хисобланади;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2) абсолют ва нисбий кийматлар буйича машклар-ни такрорланиш сони (такрорланиш сони, максимал такрорланиш сонига нисбатан %);

3) физиологик параметрлар катталиги буйича (ЮКЧ, кувват сарфи) [103; 360-б.].

Жисмоний тарбиянинг оммавий шакллари кулла-нилган холатларда максимал кислород истеъмоли ёки максимал ишчанлик даражасини хисобга олиш билан юкламаларни тартибга солиш жуда кийин хисоблана-ди. Шунинг учун амалиётда юкламалар ЮКЧ буйича меъёрлаштирилади (2-жадвал).

Согломлаштирувчи йуналишли жисмоний машклар билан шугулланиш вактида юрак муайян, бирок машкларни узлуксиз бажариш учун хавфсиз даражани таъминловчи максималдан паст юклама билан ишлаши керак. Пульс буйича жисмоний юкламаларни бериш билан машгулот олиб келиши керак булган физиологик кузгалишлар катталигини меъёрлаштириш мумкин. Бу жисмоний юкламаларни бажарилаётган машкларнинг хажми ва жадалли-ги буйича меъёрлаштиришга караганда анча тугри хисобланади.

2-жадвал

Пульс тезлиги (частотаси) буйича жисмоний юкламалар даражасини аницлаш (зарба/дац.)

со см о см

го га

0

ю

1

Ишнинг цуввати (кучи) Ёш

30-39 40-49 50-59 60-69 Ортикча зурикиш хавфи Машгулот таъсири-натижа

Супер-максимал 187189 дан ортик 178180 дан ортик 170171 дан ортик 162164 дан ортик Юкори Шубхали

Максимал 175188 167178 160170 154163 Ошган Аъло

Субмак-симал 153175 148167 141160 138154 Эхтиёт-корлик зарур Аъло

Катта 128153 127148 122141 120138 Эхтиёт-корлик зарур Яхши

Урта 100128 100127 100122 98-120 Ахамият сиз Коникарли

Енгил 100 ва ундан кам 100 ва ундан кам 100 ва ундан кам 98 ва ундан кам Мавжуд эмас Ахамият-сиз

юрак кискариш частотасини турлича ортишига олиб келади, агар бир киши учун ушбу юклама етарли булмаса, бошкасида ортикча зурикишни келтириб чикариши мумкин.

Жисмоний тарбия ва спорт билан шугулланишда урта ёшли кишилар учун машгулот хажмини тан-лашда эътибор каратиладиган яна бир жихат - бу сиз мусобакалашишни режалаштирган масофага

тайёргарликда сизнинг спорт турингиз буйича элита спортчилар томонидан бажариладиган стандарт хажмлардир.

Агар профессионал велосипедчилар асосий стартга тайёргарлик куриш учун бир йилда 700-800 соат шугуллансалар, тажрибасиз спортчи учун ун-дан купрок шугулланиш эхтимол (агар машгулотлар олдинга куйилган олий максад булмаса) номакбул ва самарасиз булиши мумкин.

Демак, хилма-хил спорт турлари билан шугулла-нувчи ва турли хил даъволарга эга булган турли тоифа-ли спортчилар учун машгулотлар хажми 3-жадвалда такдим этилган.

3-жадвал

Турли тоифали спортчилар учун чидамлиликка спорт турлари буйича машFулот юкламасининг циёсий йиллик хажми

Мусобака Спортчининг тоифаси

Бошловчи Урта Уз ёш гурухида галабага даъвогар Элита спортчи Халкаро тоифадаги спортчи

10 км.га югуриш 100-200 150250 200-350 300-400 400-600

Марафонча югуриш 200-250 250300 300-400 350-500 500-800

Шосседа велопойга 150-250 250350 300-500 500-800 800-1200

100 км.га велопойга 150-250 200300 250-400 350-500 500-800

Маунтинбайк 150-250 200300 300-350 400-700 650-1000

Спринтерча триатлон/ дуатлон 200-300 250350 300-400 350-500 500-700

Ультратриатлон/ дуатлон (1гоптеп) - 400500 500-600 600-800 800-1200

Спидскейтинг 100-200 150250 200-350 300-500 400-800

Шунадй хулосага келиш мумкин, режанинг хар кандай элементи - машгулот максади булса хам, алохида циклга тугри келадиган машгулотнинг йил-лик хажми улуши, хафталик микроцикл схемаси, цикл ичида даврийлаштириш ёки умумий йиллик хажм - профессионал булмаган ва бошка ёш гурухи ёки бошка тайёргарлик максадига эга булган спортчи учун мослаштирилиши керак, чунки ушбу узгаришлар умумий дастурга таъсир курсатиши мумкин. Маса-лан, агар спортчи бир йилда 550 соат шугулланишни режалаштириб машгулотларни бошласа, икки ойдан кейин организмнинг функционал имкониятлари ушбу режани амалга оширишга тускинлик килса, унда машгулотнинг йиллик хажми бутун дастур яхлитли-гини саклаб колиш билан камайтирилиши мумкин.

Адабиётлар:

1. Узбекистан Республикасининг "Жисмоний тарбия ва спорт т^рисида"ги 2015 йил 4 сентябрдаги 394-сонли конун (янги тархрир).

2.Узбекистан Республикаси Президентининг 2021-йил 24-сентябрьдаги "Велоспортни ривожлантиришга доир комплекс чора-тадбирлар т^рисида"ги П^-5251-сонли карори.

3. Минченко В. Г., Михайлов В. В. Содержание тренировочных нагрузок в годичном цикле подготовки велосипедистов-шоссейников // Велосипедный спорт, 1985: ежегодник / сост. А. И. Шавердова. -М., 2010.

4. Черникова Е.Н. Планирование тренировочного процесса с

различными сочетаниями интенсивности нагрузок для квалифицированных велосипедистов // Педагогические науки, журнал №3(48), Россия (Москва), 2011 г.

5. Нарбаева Т.К., Черникова Е.Н., Каримов И.И. VELOSIPED SPORTI, Укув кулланма, УзДЖТИ нашриёт-матбоа булими, Тошкент, 2016 йил. I кисм. Б. 191-195.

6. Ye.N.Chernikova, D.K.Karimov "Velosport nazariyasi va uslubiyati". O'quv qo'llanma. 2022 yil.

7. D.K.Karimov "Complex-combined method of health training for

middle age cyclists".American journal of social and humanitarian research. USA.09.09.2022. p 18-20.

8. D.K.Karimov "Organizational and pedagogical conditions for the effective implementation of complex-combined methods of lessons in health physical culture". American journal of social and humanitarian research. USA.09.09.2022. p 97-100

9. D.K.Karimov, A.Karimov "Importance of effective tactical systems at football". European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. Vol. 7 No. 12, 2019. ISSN 2056-585. 248-250 b.

ÉÉ

Информация для связи с автором:

saHmov.utkir@bk.ru

Соискатель У.Ш. САЛИМОВ1

:Термезский государственный педагогический институт город Термез, Узбекистан

Аннотация

ФАКУЛЬТАТИВНЫЙ предмет «НЕТРАДИЦИОННЫЕ МЕТОДЫ ЗДОРОВОГО образа жизни» как СРЕДСТВО СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ФИЗИЧЕСКОЙ АКТИВНОСТИ СТУДЕНТОВ

Annotation

В статье предлагается разработанная автором методика использования нетрадиционных методов здорового образа жизни в сочетании с традиционными средствами физической культуры в вузах. Показаные результаты факультативного предмета в виде экспериментальной методики на занятиях в вузах способствовали формированию положительной мотивации студенческой молодежи к занятиям по физической культуре, повышению уровня физической подготовки и подготовки к профессиональной деятельности.

Ключевые слова: нетрадиционные методы, ЗОЖ, студенты, вуз, кайдзен, табата, тайм менеджмент, мобильные приложения, воркаут, физическая культура.

Маколада ОТМларда анъанавий жисмоний тарбия воситалари билан биргаликда соглом турмуш тарзининг ноанъанавий усулларидан фойдаланиш буйича муаллиф томонидан ишлаб чикилган услубият таклиф этилади. Утказилган тадкикот натижалари курсатилган. ОТМларда машгулотларда экспериментал методика шаклида танлов фандан фойдаланиш талабаларнинг жисмоний тарбия дарсларига нисбатан ижобий мотивациясини шакллан-тиришга, жисмоний тайёргарлик даражасини оширишга ва касбий фаолиятга тайёргарлик куришга ёрдам берди.

Калит сузлар: ноанъанавий усуллар, соглом турмуш тарзи, талабалар, олий таълим муас-сасалари, кайдзен, табата, тайм менеджмент, мобил иловалар, воркаут, жисмоний маданият.

The article proposes a methodology developed by the author for the use of non-traditional methods of a healthy lifestyle in combination with traditional means of physical culture in universities. The results of the conducted researches are shown. The use of an optional subject in the form of an experimental methodology in the classroom at universities contributed to the formation of a positive motivation of students for physical education classes, increasing the level of physical fitness and preparation for professional activities.

Key words: non-traditional methods, healthy lifestyle, students, university, kaizen, tabata, time management, mobile applications, workout, physical culture.

Введение. Возникновение коронавирусной пандемии COVID-19 в мире показало низкий уровень физического здоровья и здорового образа жизни населения Узбекистана, как и в ряде других стран. В современном мире в результате научно-технического прогресса, а также угрозы коронавирусной пандемии изменились роль и место человека в системе современного производства, характер труда. В нынешние времена большую роль играют способность людей решать сложные задачи, находить верные варианты организационных структур и технологических процессов, а не физические усилия. Современным студентам, будущим руководящим кадрам общества, необходимо владеть способностью прогнозировать развитие ситуации по различным сценариям, уметь быстро реагировать на изменения окружающего мира, осуществлять адекватные действия в условиях дефицита времени, быть способными к принятию правильных решений и их реализации в экстремальных условиях, обладать эмоциональной устойчивостью и работоспособностью на пределе возможностей человека.

В связи с этим, студенты должны обладать раз-

ными способностями и навыками, которые помогут всесторонне подготовиться к профессиональной деятельности. Но в предметах преподаваемых в вузах, не хватает мотивирующего, вдохновляющего и формирующего привычки компонента для ведения здорового образа жизни. Рамки преподаваемых предметов по данному направлению ограничены только теоретическими знаниями. И по этой причине студенты неудовлетворены традиционными средствами физических упражнений. Поиск и интеграция новых направлений в данной сфере для улучшения физического состояния студентов и формирования у них положительной мотивации к занятиям по физической культуре, свидетельствует о необходимости новых программ по физической культуре для формирования профессиональных качеств студенческой молодежи.

Специфика Термезского государственного университета, анализ программ по физической культуре, позволяют основательно разнообразить учебную программу по физической культуре внедрением методики применения нетрадиционных методов здорового образа жизни.

Цель исследования. Разработать методику фа-

со см о см

со га t

0

ΠW

1

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.