Научная статья на тему 'ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ-СОҒЛОМЛАШТИРИШ ИШЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ УСЛУБИЙ ВА ТУЗИЛМАВИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ'

ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ-СОҒЛОМЛАШТИРИШ ИШЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ УСЛУБИЙ ВА ТУЗИЛМАВИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
247
31
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАР ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯСИ / ХУСУСИЯТЛАР / ҲАРАКАТ КЎНИКМАСИ / СОғЛОМЛАШТИРУВЧИ ГУРУҲ / ФОЙДАЛИ МАШғУЛОТЛАР / ЧИНИқИШ

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Мусаев Б.Б.

Ушбу мақолада мактабгача ёшдаги болалар соғлиғини сақлаш ва мустахкамлаш, уларда соғлом турмуш тарзини тартиблаштириш ва жисмоний фаоллигини оширишга нисбатан эҳтиёжларни назарий ўрганиш ҳамда эрта ва мактабгача ёшда жисмоний тарбия вазифаларини самарали ҳал этиш усуллари кўрсатиб ўтилган.В данной статье показаны методы сохранения и улучшения здоровья детей дошкольного возраста, теоретическое изучение потребностей в отношении организации здорового образа жизни и повышения физической активности, а также эффективные решения задач физического воспитания в раннем и дошкольном возрасте.This article will show methods for maintaining and improving the health of preschool children, theoretical study of the needs in relation to organizing a healthy lifestyle and increasing physical activity in them, as well as effective solutions to the tasks of physical education at an early and preschool age.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ-СОҒЛОМЛАШТИРИШ ИШЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ УСЛУБИЙ ВА ТУЗИЛМАВИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Хулоса. Жамоа хамма уйинчиларининг чемпионат уйинларидаги умумий техник харакатлари сони 10462 тани ташкил килди. Шулардан, биринчи гурухга ки-ритилган: хужум ва туп киритиш харакатлари жами 4192 нафарга тенг булиб, бу натижа умумий техник харакатлар сонининг 40,07 фоизини, иккинчи гурух -химоя ва тусик куйиш харакатлари сони 6270 га тенг булиб, улар 59,93 фоизини ташкил килди. Шунинг билан бирга, жамоа волейболчи кизлари чемпионат уйинлари давомида амалга оширган харакатлари на-тижасида 7561 уринишларда (умумий уринишларнинг 72,27 % и) туп уйинда колган, 1915 уринишда (18,30 % ) очко келтирган ва 986 уринишлар (9,42 % ) натижаси очко йукотилишига сабаб булган.

Бундан ташкари, СКУФ волейболчи кизларининг олий лига Узбекистон XXVШ-чемпионати хамма уйинларида амалга оширган техник харакатларини жамоанинг чемпионатдаги жами умумий техник ха-ракатлари сонига нисбатан фоизларда ифодаланган улушининг уйинда колган туплар сони буйича уртача арифметик киймати 8,03 % ни, кулга киритилган оч-колар буйича 2,03 % ни ва йукотилган очколар буйича эса 1,05 % ни ташкил этди. Агар факатгина битта уй-инда иштирок этган Абатованинг курсатган натижала-рини инобатга олмасак, у холда мазкур курсаткичлар, мос равишда, ижобий томонга 9,00 % га, ижобий 2,27 % га ва салбий томонга 1,17 % га узгаради.

Адабиётлар:

1. Ашуркова С.Ф., Установочно-профилактическая значимость предсоревновательной разминки у волейболистов разной квалификации - Фан-Спортга, 2019 - elibrary.ru

2. Акулич Л.И., Пулатов А.А., Ашуркова С.Ф., Спортивные и подвижные игры (волейбол), 2021 - elib.sportedu.by

3. Ашуркова С.Ф., Дифференцированный анализ результатов исследования профессиональной компетентности тренера на соответствие его..., Актуальные проблемы правового..., 2021 - elibrary.ru

4. Ашуркова С. Ф., Худайбергенова Э. У. ВЛИЯНИЕ ПОДВИЖНЫХ ИГР НА РАЗВИТИЕ СКОРОСТНОЙ ВЫНОСЛИВОСТИ У ВОЛЕЙБОЛИСТОВ В ВОЗРАСТЕ 10-12 ЛЕТ //Fan-Sportga. - 2022. - №. 2. - С. 5-7.

5. Объективная диагностика прыжковой работоспособности волейболистов с использованием сенсорно-компьютерной установки А. А Пулатов, АА Умматов - Физическая культура. Спорт. Туризм..., 2019 - cyberleninka.ru

6. Пулатов А.А., Ашуркова С.Ф., Возможности устранения случаев неточной реализации стандартных действий в игровых видах спорта (на примере..., Фан-Спортга, 2020 - elibrary.ru

7. 15-16 Ёшли волейболчиларнинг куч сифатини анъанавий машклар ёрдамида ошириш услубияти А.А Умматов - Фан-Спортга, 2021 - elibrary.ru

8. Пулатов А. А., Умматов А. А. Объективная диагностика прыжковой работоспособности волейболистов с использованием сенсорно-компьютерной установки //Физическая культура. Спорт. Туризм. Двигательная рекреация. - 2019. - Т. 4. - №. 1. - С. 81-85.

9. Умматов, А. А., and В. В. Шанк. «Эффекты нового подхода к развитию и оценке прыжковых качеств в волейболе.» CENTRAL ASIAN JOURNAL OF THEORETICAL & APPLIED SCIENCES 2.7 (2021): 24-29.

10. Акбаров, Ахматжон, Акрам Ахмедович Умматов, and Оятхон Мирзохидовна Ёкубова. «Сравнительный анализ эффективности нападающих действий команд волейболисток высшей лиги в играх 1-и 2-туров XXVIII чемпионата Республики Узбекистан.» Спортивн iгри 2 (24) (2022): 4-11.

11. Норбоев К. Д., Умматов А. А., Умаров К. М. ЭФФЕКТИВНОСТЬ ВОЛЕЙБОЛЬНЫХ ИГР ПОДРОСТКОВ, ИСПОЛЬЗУЮЩИХ АКТИВНЫЕ ИГРЫ //Ученые записки университета им. ПФ Лесгафта. - 2021. - №. 9 (199). - С. 177-183.

12. Умматов А. А., Баратов С. Г. РЕГУЛЯЦИЯ ПРЕДСТАРТОВОГО СОСТОЯНИЯ ЮНЫХ БАСКЕТБОЛИСТОВ СРЕДСТВАМИ СТРЕТЧИНГА //Fan-Sportga. - 2021. - №. 5. - С. 15-18.

13. Умматов, А. А., and А. Акбаров. «ВОЛЕЙБОЛ БУЙИЧА Х>МП УЗБЕКИСТОН ЧЕМПИОНАТИ FОЛИБИ,"СКУФ" ЖАМОАСИ КИЗЛАРИ ЖАМОАВИЙ ТЕХНИК ХАРАКАТЛАРИНИНГ САМАРАДОРЛИК КОЭФ-ФИЦИЕНТЛАРИ.» Fan-Sportga 1 (2022): 18-20.

Муаллиф билан богланиш учун:

b.b.musayev@gmail.com

Педагогика фанлари номзоди, профессор Б.Б. МУСАЕВ1

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчи^ шах,ар, Узбекистон

ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ-СОГЛОМЛАШТИРИШ ИШЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ УСЛУБИЙ ВА ТУЗИЛМАВИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотация

Annotation

со о

ш та

0 d.

со

1

В данной статье показаны методы сохранения и улучшения здоровья детей дошкольного возраста, теоретическое изучение потребностей в отношении организации здорового образа жизни и повышения физической активности, а также эффективные решения задач физического воспитания в раннем и дошкольном возрасте.

Ключевые слова: физическое воспитание детей дошкольного возраста, характеристики, двигательные навыки, оздоровительная группа, полезные занятия, закаливание.

Ушбу маколада мактабгача ёшдаги болалар соглигини саклаш ва мустахкамлаш, уларда соглом турмуш тарзини тартиблаштириш ва жисмоний фаоллигини оширишга нисбатан эхти-ёжларни назарий урганиш хамда эрта ва мактабгача ёшда жисмоний тарбия вазифаларини самарали хал этиш усуллари курсатиб утилган.

Калит сузлар: мактабгача ёшдаги болалар жисмоний тарбияси, хусусиятлар, царакат куникмаси, соFломлаштирувчи гуруц, фойдали маш^^улотлар, чинициш.

This article will show methods for maintaining and improving the health of preschool children, theoretical study of the needs in relation to organizing a healthy lifestyle and increasing physical activity in them, as well as effective solutions to the tasks of physical education at an early and preschool age.

Key words: physical education of preschool children, characteristics, movement skills, health-improving group, useful activities, tempering.

Долзарблиги. Мактабгача болалик - соглом турмуш тарзига асос солинадиган ва шахсни шаклланиши содир буладиган энг му^им давр ^сиобланади. Айнан

шу ёшда ^аракат билимлари ва куникмалари шакл-ланади ва такомиллашади, мотор тажриба бойийди, организмнинг функционал тизимлари ва жисмоний

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

сифатлар ривожланади, иммунитет мустахкамланади. Мактабгача ёшдаги болалар жисмоний тарбиясининг узига хос хусусияти, у боланинг аклий, шахсий, инте-лектуал, эстетик, ахлокий ривожланиши билан узвий богликдир.

Тадкикот максади. Жисмоний тарбия-соглом-лаштириш ишларини ташкил этишнинг услубий ва тузилмавий хусусиятлари урганишдан иборат.

Тадкикот услублари. Тадкикотимизга куйилган максад ва вазифаларни хал килиш максадида куйидаги услубиятлардан фойдаланилди:

- Мавзу йуналишига оид илмий-услубий адабиёт-лар ва меъёрий хужжатларнинг киёсий тахлил килиш хамда умумлаштириш.

- Педагогик кузатувлар хамда жорий тадкикотлар-ни ташкил килиш.

Мавзу юзасидан адабиётлар тахлили. Бугунги кунда мактабгача ёшдаги болаларнинг муваффакиятли жисмоний тарбиясига тускинлик килаётган муаммо-лар хам мавжуд, айнан:

- 2 дан 7 ёшгача булган болалар мактабгача жисмоний тарбия таълим тизими билан тулик камраб олинмаган;

- боланинг аклий ривожланишини жисмоний ривожланишидан устун курувчи ота-оналарнинг са-ломатлик маданияти паст даражада;

- богча болаларининг харакат фаолятига булган талаби етарли даражада кондирилмаган. Болалар умумий тетиклик (уйгоклик) даврининг камида 50-60%ни харакатда утказишлари керак;

- таълим, согликни саклаш ва жисмоний тарбия каби купгина манфаатдор ташкилотлар томонидан мазмунли келажак авлод такдири учун ташвишли булиши керак булган мактабгача ёшдаги болалар саломатлиги ва жисмоний тарбияси сохасига оид жамоатчилик фикри шакллантирилмаган;

- мактабгача таълим ташкилотлари ва оилада жисмоний тарбия-согломлаштириш ишларини таш-кил этиш учун моддий-техник базанинг заифлиги;

- жисмоний тарбия буйича кулланилаётган дастур ва технологиялар илмий асосга эга эмаслиги;

- мактабгача таълим ташкилотларида жисмоний тарбия-согломлаштириш фаолиятини таъминловчи тарбиячилар ва жисмоний тарбия буйича йурикчи-ларнинг касбий даражаси етарли эмаслиги;

- богча болаларининг соглигини мухофаза килиш ва жисмонан такомиллаштириш ишларини ташкил этиш буйича мактабгача таълим ташкилотларининг ходимлари (педагоглар, тиббиёт ходимлари ва тарби-ячилар) моддий ва маънавий рагбатлантирилмайди;

- махаллий шароитларни (маиший, иклим, мил-лий анъаналар, моддий база) хисобга олинмайдиган жисмоний тарбия буйича намунавий дастурлар ва услубиятлардан фойдаланилади;

- жисмоний тарбия буйича мактабда утказилади-ган дарслар услубиятини болалар богчасига тугри-дан-тугри кучириш (ортикча ташкилотчилик, жамоада ишлаш, расмий ёндошув);

- соглигида огишлар мавжуд булган болалар учун дастурлар етарли эмас;

- согликни мухофаза килиш ишларининг самара-дорлигини бахолаш учун болалар жисмоний тайёргар-лиги мониторинги доим хам утказилмайди.

Соглом турмуш тарзи кадриятларини шакллан-тириш, жисмоний ва рухий саломатликни мухофаза килиш ва мустахкамлаш, мактабгача ёшдаги болалар жисмоний тарбиясининг асосий максади хисобла-нади. Жисмоний ривожланиш, болаларга мактабгча таълим бериш ва ривожлантириш йуналишларидан бири сифатида, харакат фаолияти, шу жумладан организмнинг таянч-аппарат тизимини тугри ша-клланиши, мувозанат, харакатлар координацияси, иккала кулнинг кичик ва катта моторикасини риво-жлантиришга хамда организмга зарар етказмаган холда асосий харакатларни (юриш, югуриш, юмшок сакрашлар, иккала томонга бурилишлар) тугри бажа-ришга ёрдам берувчи, координация ва эгилувчанлик каби жисмоний сифатларни ривожлантиришга йунал-тирилган машкларни бажариш билан боглик тажри-балар ортиришга каратилган. Шунингдек, у айрим спорт турлари тугрисида бошлангич тасаввурларни шакллантиришга, коидаларга мувофик харакатли уйинларни узлаштириш; харакат сохасида максадга интилувчанлик ва уз-узини бошкаришни шаклланти-риш; соглом турмуш тарзи кадриятлари ва унинг содда меъёрлари ва коидаларини (овкатланишда, харакат тартибида, чиникиш, фойдали одатларни шаклланти-ришда ва хоказо) эгаллашга йуналтирилган.

Мактабгача ёшдаги болалар жисмоний тарбия жараёнида согломлаштириш, таълим ва тарбия вази-фалари хал этилиши керак (1-жадвал).

1-жадвал

Мактабгача болаларда жисмоний тарбия вазифалари

Согломлаштириш

- хаётни мухофаза килиш, согликни мустахкамлаш, (организмнинг барча тизимлари

ва органлари меъёрда ишлашини таъминлаш, ишчанлик кобилиятларини ошириш, иммунитетни мустахкамлаш, комат

бузилишлари ва яссиоёкликни олдини олиш ва х.к.)

Таълим

- харакат билим ва куникмаларини

шакллантириш; - жисмоний сифатларни ривожлантириш;

- уз саломатлиги, жисмоний машкларнинг

унинг хаётидаги роли,

шахсий соглигини мустахкамлаш усуллари тугрисида содда билимларни эгаллаш

Тарбия

- жисмонии машклар билан

шугулланиш эхтиёжи ва кизикишларни шакллантириш;

- шахснинг саломатлик

маданиятини тарбиялаш;

- болани хар томонлама гармоник

ривожлантириш (аклий, ахлокий, эстетик, мехнат, жисмоний)

Согломлаштириш, таълим ва тарбия вазифалари узаро узвий боглик булиб, факат уларни комплекс ечими мактабгача таълим ташкилотининг жисмоний тарбия ва согликни саклаш жараёни самарадорлигини таъминлайди.

Мактабгача ёшдаги болалар жисмоний тарбиясининг асосий воситалари каторига куйидагилар киради:

1) жисмоний машклар;

2) рухий-гигиеник омиллар;

3) табиат-экология омиллари (1-жадвал).

со см о см

го га

0 ^

и

1

с го

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

2-жадвал

Мактабгача ёшдаги болалар жисмоний тарбия воситалари

Воситалар

Жисмоний машклар:

1. Асосий гимнастика:

- буюмлар билан ва буюмсиз умумий ривожлантирувчи

машклар;

- дилма-дил даракат турлари (юриш, югуриш, сакрашлар,

тирмашиш, эмаклаш, улоктириш, мувозанат);

- саф машклари (сафланиш ва

кайта сафланишлар); - ракс машклари.

2. Даракатли уйинлар (сюжетли, сюжетсиз).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3. Спорт машьларининг соддалаштирилган шакллари. 4. Спорт элементлари билан уйинлар. 5. Туризм.

Рухий-гигиеник омиллар:

уйку ва овкатланиш, даракат фаоллиги ва дам олиш, санитария-гигиена меъёрларига (тана, кийим, пойафзал, жисмоний тарбия жидозлари

ва анжомлари, бинолар, майдончалар гигиенаси) риоя килиш.

Табиат-экология омиллари:

куёш, даво, сув

Максади

Жисмоний тарбиянинг согломлаштириш, таълим ва тарбия вазифаларини дал этиш учун кулланилади

Жисмоний машкларнинг согломлаштирувчи таъсирини тулдиради, жисмоний ривожланиш имкониятларини аниклайди

Жисмоний машкларнинг организмга ижобий таъсирини

кучайтиради, унинг ишчанлик кобилиятини

оширади, иммунитетни мустадкамлайди

Шартлари

Агар дар бир боланинг ёши ва индивидуал дусусиятларига жавоб берадиган, ядлит даракат тартиби шаклида кулланилса, жисмоний тарбия вазифаларини самарали дал этилишини таъминлайди.

Боланинг психо-физиологик кулайлиги

Факат экологик

тоза табиат шароитларида ушбу воситанинг

ижобий таъсирига эришилади.

со см о см

го га

0

ю

1

Эрта ва мактабгача ёшда жисмоний тарбия вази-фаларини самарали дал этилиши максадга мувофик даракат тартибини ташкил этилиши билан узвий богликдир. Унинг асоси, жисмоний тарбия буйича йурикчи, тарбиячилар, ота-оналар рахбарлиги остида дар куни шаклига кура дилма-дил жисмоний машклар ва уйинлар дамда мустакил даракат фаолияти жараё-нидаги машгулотлардан ташкил топган.

МТТ кошидаги жисмоний тарбия-согломлашти-риш ишларининг асосий шакллари куйидагилар дисобланади:

- дарс шаклида жисмоний тарбия;

- кундалик тартибда жисмоний тарбия-соглом-лаштириш тадбирлари (эрталабки гимнастика, жисмоний тарбия дакикалари, жисмоний тарбия пау-залари, даракатли уйинлар ва сайр вактида жисмоний машклар, кундузги уйкудан кейин гимнастика, жисмоний машклар уйгунлигида чиниктиш тадбирлари);

- фаол дам олиш (жисмоний тарбия байрамлари, сайиллар (поход), саломатлик кунлари, таътиллар ва бошкалар);

- болаларни мустакил даракат фаолияти;

- уйга вазифа.

Дарс шаклидаги жисмоний тарбия машгулотлари болалар богчасида ишнинг асосий шакли дисоблана-ди. Машгулотларнинг максади ва вазифалари - сог-ликни мустадкамлаш, янги даракатларга ургатиш,

олдин узлаштирилган даракатларни мустадкамлаш, жисмоний сифатларни ривожлантириш, организмнинг функционал тизимлари ва мослашиш имкониятларини такомиллаштиришдир. Яккол ифодаланган дидактик йуналиш машгулотларнинг узига дос дусусияти ди-собланади: жисмоний тарбия буйича методист ёки йурикчининг рахбарлик роли, болалар фаолиятининг катъий тартибга солинганлиги ва жисмоний юкла-маларни меъёрлаштирилганлиги; шугулланувчилар-нинг доимий таркиби ва улар ёшининг бир диллиги. Машгулотлар биринчи кичик гурудда дафтада 2 марта; тайёрлов гурудигача иккинчи кичик гурудда -дафтада 3 марта (2 марта залда, 1 марта очик давода). 3-4 ёшли болалар учун машгулот давомийлиги 15-20 дак., 4-5 ёш учун 20-25 дак., 5-6 ёш - 25-30 дак. ва 6-7 ёш учун 30 дакика.

Машгулот уч кисмдан ташкил топган: кириш (тайёрлов), асосий ва якуний кисм. Кириш кисмининг вазифаси - болаларни уюштириш, олдинда турган даракат машкларига диккатни фаоллаштириш дамда организм тизимларини асосий кисм машкларини бажаришга тайёрлаш. Кириш кисми мазмунига саф машклари, асосий даракатланишлар (юриш, югу-ришнинг дилма-дил турлари ва бошкалар), диккатга машклар киради.

Машгулотнинг асосий кисмида болаларни янги даракатларга ургатиш, олдин урганилган матери-алларни мустадкамлаш ва жисмоний сифатларни ривожлантириш вазифалари дал килинади. Асосий кисмда биринчи умум ривожлантирувчи машклар бажарилади. Машклар барча мушак гурудларига (дастлаб куллар ва елка содаси мушаклари учун, сунгра гавда ва оёк мушаклари учун) таъсир курса-тиши шарт. Айнан битта мушак гурудига кетма-кет иккита машкли юклама бериш тавсия килинмайди. Умум ривожлантирувчи машклардан кейин асосий даракатларда (юриш, югуриш, сакраш, тирмашиб чикиш, улоктириш ёки мувозанат машклари) машклар бажарилади. Асосий кисмнинг охирида болаларга физиологик ва эмоционал таъсирни кучайтирувчи даракатли уйинлар утказилиши шарт.

Машгулотнинг якуний кисмида жисмоний ва психофизиологик юкламани камайтириш, бола организмини аста-секин тинч физиологик долат-га утказиш вазифалари дал килинади. Юкламани аста-секин камайтириш учун одиста суръатда юриш, диккатга топшириклар, нафас машклари, кам да-ракатли уйинлар, психогимнастика элементлари кулланилади. Машгулот вакти тахминан куйидагича таксимланади: кириш кисми 2-6 дак., асосий кисм 15-25 дак., ва якуний кисм 2-3 дак. дар бир кисмнинг давомийлиги куйилган вазифалар, болаларнинг ёши ва тайёргарлигига боглик. Кириш кисмидан кейин пульс тезлиги 20-25% дан, асосий кисмдан кейин 50% дан ошмаслиги керак. Х,аракатли уйинлардан кейин пульс 70-90 ва хатто 100%гача кутарилиши мумкин. Машгулотдан сунг 1-2 дакика утиб пульс дастлабки долатгача тикланиши лозим.

Эрталабки гимнастика организм фаолиятини фаоллаштиришга, унинг ишчанлик кобилиятларини

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

ошириш ва тугри коматни шакллантириш, оптимал психоэмоционал асос яратишга йуналтирилган. Сув муолажалари, массаж, чиникиш билан уйгунлашган содда умум ривожлантирувчи машклар унинг воси-талари хисобланади. Эрталабки гимнастика давомий-лиги 2 дан 4 ёшгача болалар учун 5 дак. (3-4 та уйин ва акс эттириш (имитация) тавсифидаги машклар), 4-5 ёшли болалар учун 6-8 дак., 6 ёшли болалар учун 8-10 дак., 6-7 ёшли болалар учун 10-12 дак. Эрталабки гимнастика тузилмаси куйидагича булиши мумкин: юриш, югуриш, куллар ва елка сохаси, гавда (бел ва корин), оёклар, тикланиш учун нафас машкларини ба-жариш билан киска вакт югуриш ва юриш. Машклар мажмуасини 7-10 кундан кейин 1-2 та машкларни алмаштириш билан янгилаш лозим.

Жисмоний тарбия дакикаси - чарчокни олдини олиш, аклий ишчанлик кобилиятини ошириш макса-дига эга булган киска вактли жисмоний машклардир. Улар кон айланишини яхшилайди, мушаклар ва асаб тизими толикишини йукотади, болаларда фикрлаш-ни фаоллаштиради, ижобий хиссиётларни вужудга келтиради ва машгулотларга кизикишни оширади. Жисмоний тарбия дакикасининг давомийлиги 1,5-2 дакика. Уларни урта гурухдан бошлаб, турли умум таълим машгулотларида (тасвирий санъат (расм), укиш ва хоказо) утказиш тавсия килинади. 2-3 дакика давомида динамик тавсифга эга булган тузилмасига кура мураккаб булмаган яхши узлаштирилган бир начта жисмоний машклар бажарилади.

Жисмоний тарбия дакикаси куйидагича утка-зилади:

1) умум ривожлантирувчи машклар шаклида. Умум ривожлантирувчи машклар эрталабки гимнастика каби аломатларга кура танлаб олинади. Турли мушак гурухлари учун 3-4 та машк кулланилади. Жисмоний тарбия дакикасини сакрашдан югуришга утиш ёки нафас машклари уйгунлигида жойда юриш билан якунлаш мумкин;

2) харакатли уйинлар шаклида. Болалар учун мураккаб булмаган, уларга яхши таниш коидалар ва харакатлар билан катта мухит талаб килмайдиган, урта харакатчанликдаги уйинлар танлаб олинади;

3) харакатлар билан дидактик уйинлар шаклида. Бундай жисмоний тарбия дакикалари табиат билан танишиш, нуткнинг товуш (фонетик) маданияти, математика буйича машгулотларда кулланилиши мумкин;

4) ракс харакатлари шаклида. Мусика, тарбиячи ёки болалар узларининг кушик куйлашлари журли-гида машгулотнинг тузилмавий кисмлари орасида фойдаланилади. Урта ритмли, баланд булмаган гохида охиста куй купрок тугри келади;

5) харакатларни шъер матни остида бажариш шкалида. Машхур муаллифларнинг шъерлари, то-пишмоклар, тез айтишлар; шъер матнининг мазмуни машгулот мавзуси, унинг дастурий вазифаларига мос келиши керак; шъер матни ритмли ва юкори даражада бадиий булиши лозим;

6)хар кандай харакат фаолияти ва топшириклар шаклида. Спортчилар (чангичилар, конькида югурув-

чилар, боксчилар, гимнастикачилар) турли харакатла-ри, мехнат фаолиятининг (утин чопиш, моторни ут олдириш) турли имитация харакатлари кулланилади.

Жисмоний тарбия дакикаларини утказишга куй-илган талаблар:

- болаларнинг ёши, фаолият тури, укув мате-риалнинг мураккаблигидан келиб чикиб, чарчокни бошлангич боскичида утказилади;

- машклар тузилмасига кура содда, кизикарли ва болаларга яхши таниш, чегараланган майдончада бажариш учун кулай булиши керак; машклар орга-низмнинг барча органлари ва тизимлари функционал фаолиятини яхшиловчи ва йирик мушак гурухларига таъсир курсатувчи харакатларни уз ичига олиши лозим;

- жисмоний тарбия дакикаси машгулотнинг дастурий мазмунига мос келиши керак.

Жисмоний тарбия дакикалари мажмуаси машгу-лотлар тури, уларнинг мазмунидан келиб чикиб тан-ланади. Жисмоний тарбия дакикасининг мажмуаси одатда 2-4 та машкни уз ичига олади: куллар ва елка сохаси учун, гавда учун, оёклар учун.

Жисмоний тарбия паузаси болаларда чарчок ри-вожланишини олдини олади ва аклий юклама билан машгулотларда эмоционал зурикишни енгиллашти-ради, бу эса дастур материалларини яхши идрок этишга, харакат фаоллигини купайтиришга ёрдам беради. Жисмоний тарбия паузаси хар кандай яхши шамоллатиладиган бинода (гурух хонаси, ёток хона-си, кенг йулак) машгулотлар орасидаги танаффуслар вактида утказилади ва купи билан 10 дакикани ташкил килади. У "Кичик урдакчилар ракси" куринишидаги учта-туртта уйин машклари ёки харакатли уйинлар хамда хилма-хил жисмоний тарбия анжомларини (сакрогич (аркон), кегли, туп, халка, ракетка) куллаш билан болаларнинг ихтиёрий харакатларидан ташкил топиши мумкин.

Жисмоний тарбия паузасини утказишда куйи-даги услубий хусусиятлар хисобга олинади: уйин машклари болаларга яхши таниш, мазмунига кура содда, кам сонли коидалар билан, вакт буйича узок давом этмайдиган (купи билан 10-12 дак.), харакат фаоллиги турли даражада булган болалар учун осон булиши керак; уйин машклари болаларга исталган пайтда уйинга кириш ва ундан чикиш имкониятини бериши керак; болаларга харакатлар жадаллиги юкори булган уйинларни таклиф килмаслик керак, чунки бундай уйинлар уларни ортикча хаяжонлантириши мумкин; харакат паузаси якунида болаларга турли нафас машкларини ва тикланиш машкларини таклиф килиш мумкин.

Адабиётлар:

1. Саламов Р.С. "Спорт маш^улотининг назарий асослари". - Т.2005. 132 б.

2. Бондарчук А.П. "Управление тренровчним процсесом спорцме-нов високого класса". - М.: Олимпия пресс 2007 г. 148 с.

3. Олимов М.С. "Урта масофага югурувчи спортчи талабаларни мусобакаларга тайёрлаш услубияти". Педагогик номзодлик диссертация. 2011 йил. 97 б.

4. Боходиров С.С. "Малакали футболчиларни мусобака фаолиятида спорт формасини юкори даражада булишини таъминлаш". Магистрлик дис. Т: 2011 й. 68 б.

со см о см

го га

0 ^

и

1

с го

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.