CC BY
1110. Скворцов Л. И, Теоретические основы культуры речи/ Л. И. Скворцов. - М.: «Наука», 1980. - 352 с.
11. Хдлимов С. Садриддин Айнй ва баъзе масъала;ои инкишофи забони адабии точик/С. Далимов.- Душанбе: Ирфон, 1974. - 136 с.
12. Шукуров М. Забони мо - хдстии мо/ М.Шукуров. - Душанбе:Маориф, 1991. - 232с.
13. Шакурй, Мудаммадчони Бухорой. Равшангари бузург/ Мудаммадчони Шакурй, Бухорой.- Душанбе: «Адиб», 2006.- 340 с.
14. Шукуров М. Хусусиятдои гоявию бадеии «Едцоштдо»-и устод С. Айнй/ М.Шукуров. - Душанбе: "Дониш", 1966. - 260 с.
15. Шакури М. Хдр сухан чоеву ;ар нукта мак,оме дорад/ М Шакури. Нашри севум, Душанбе:- Ирфон, 2005.- 400 с.
УСТОД АЙНИ И НОВЫЙ ЭТАП РАЗВИТИЯ ТАДЖИКСКОГО ЯЗЫКА
В статье речь идет о роли и заслугах С. Айни в развитии и совершенствовании родного языка, в частности о его усилиях направленных на сохранение оригинальности таджикских слов наряду с применением элементов народного языка. Также подчеркивается роль С. Айни в образовании сложных слов и тесная связь литературного языка с народным в его "Воспоминаний ".
Ключевые слова: язык, словосложение, дедукция, словообразовательные модели, сложные слова, краткость изложения, элементы народного и классического языков.
AYNI AND NEW PHASE OF TAJIK LANGUAGE DEVELOPMENT
Great role and services of S. Ayni in development and improvement of mother language, in particular his efforts towards maintenance of originality of Tajik words along with using of folk are considered in this article. It is also stated the role of S. Ayni in formation of compound words and close relationship of literary language with folk in his "Memoirs".
Keywords: language, compounding, deduction, word-building models, compound words, laconism, elements of folk and classical languages.
Сведение об авторе:
Норов Мирзомурод- соискатель Института языка и литературы им. Рудаки АН РТ, 734003, Республика Таджикистан, г. Душанбе, пр. Рудаки 107 тел. 600-3196, (+992) 935532197
About the autor:
Norov Mirzomurod - post - gradute Institute of language and literature of Rudaki AT RT, 734003, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Rudaki Ave. 107 Phone: 600-3196, (+992) 935532197
УДК 82 ББК 83.3(0)9
ЗАБОН ВА УСЛУБИ БАЁНИ "СИРРИ АКБАР" (УПАНИШАДДО)
Мирниёзов А.К
Донишго^и давлатии %укуц бизнес ва сиёсати Тоцикистон
Мудаммади Дорошукуд (1615-1659м.) яке аз чедрадои намоёни адабиёти форсизабони Динд буда, аз донандагони барчастаи забони санскритй ва фарданги ведой мадсуб меёбад. У олим, шоир, ориф, тарчумон ва мутафаккири бузург мебошад, ки дар мукоисаи ирфони диндй ва ирфони исломй тадкикотдои пурарзиш ба анчом расонидааст.
Аз Мудаммади Дорошукуд асардои зерин ба ёдгор мондаанд: "Сафинат-ул-авлиё", "Сакинат-ул-авлиё", "Рисолаи дакнамо", "Тарикат-ул-дакикат", "Дасанот-ул-орифин ё шатидот", "Мачмаъ-ул-бадрайн", "Иксири аъзам". (Девони ашъор). Тарчумадо: "Бадагавата гито", "Сирри акбар", "Юго башист".
Мудаммади Дорошукуд дар тадким ва равобити андешадои ирфонии исломй ва диндй садми босазо гузоштааст, зеро тамоми осори адабй ва илмии Дорошукудро пайванди ирфони исломй ва диндй дарбар мегиранд. Дорошукуд олими барчастаи содаи тасаввуф буд. У мехост дар чомеаи мутакассири Динд ду маздаби бузург, ислом ва диндуро ба дам бипайвандад.
Аз тарчумаи "Упанишаддо" ба хубй равшан мегардад, ки Дорошукуд аз забони санскритй ба хубй огод буда, тафосири мухталифро, ки бар "Упанишаддо" навишта шуда буданд, мавриди мутолиа карор додааст. Дамчунин, бо мулодизаи китоби "Мачмаъ-ул-бадрайн" ва "Савол ва чавоб"-и у бо Бобо Лаъли Дос маълум мешавад, ки дар бораи оин ва фалсафаи динду иттилооти фаровоне доштааст.
Китоби "Сирри акбар" ё "Сирруласрор" тарчумаи панчод упанишад мебошад, ки Мудаммади Дорошукуд аз матни забони санскритй дар соли 1067 дичрй, дар муддати шаш мод бо
кумаки пандитон вa caнëcиëни (мyaддимoне, ки фapxaнги ведoиpo медoнaнд) бед (ведo) вa yпaнишaддoн бa фopcй тapчyмa кapдaacт. Ин китoбpo, пac aз oн ки дap y бa кавли xyдaш «aкcapи китoби тacaввyф бa нaзap дapoвapдa вa pиcoлaxo тacниф кapдa буд», тapчyмa нaмyдaacт [1, 3-4].
Дopoшyкyx хангоми Myrarao™ китoбxoи ведoй бa чунин xyïoca меoяд, ки onx,o яке аз китoбxoи My^aAAac бyдa, бap aнбиëи пешин дap зaмoнxoи биcëp кадим нoзид шyдaaнд вa ин акидаи xyдpo дap мукаддимаи «Сиppи a^ap» 6o ибopaте paвшaн чунин зи^ мекyнaд: "Ин х,ак;чуй xyд мyбaйинpo чун нaзap бap acли вахдати зoт буд нa бa зaбoни apaбй вa cypëнй вa ^pom вa caнcкpит xocт, ки ин yпaнкиx,aтx,opo, ки ганчи тавхдд acr вa дoнaндaгoни oн дap oн кaвм х,ам кaм мoндaaнд бa зaбoни фopcй бе кaмy здад вa бе Fapaзи нaфcoнй бa ибopaти pocт бa pocт, лaфз бa лaфз тapчyмa нaмyдa бифахмад, ки ин чaмoaт, ки o^o as ахли иcлoм ин кaдap пушида вa пин^н медopaнд дap oн чй cиp аст" [1, 5]. X,apчaнд медoниcт, ки ин акидааш бapoи мавкеият вa ма^ме, ки дopaд xaтapнoк acт. Чушнчй, Читали Нoинй cyxaни Мycтaидxoнpo аз «Мyocиpи oлaмгиpй» oвapдaacт, ки мегуяд: «Аз aтвopи Дopoшyкyx, ки бештap бoиcи кaxpи xидеви иcлoм шуд мaйдoни тaбъи y 6o oини хинду ишoarи тapикaи aбoxaт вa игадд буд» [1, 220].
Дap acapи «Тaъpиxи шoxшyчoй» низ зи^ мешaвaд, ки iyë Дopoшyкyx 6o игвoи илxoдпешaгoн 6o ин aмaлaш, ки бa тадкики фapxaнги ведoй мaшгyл буд, аз ахдом вa а^иди мycaдмoнй дyp шуда бoшaд. Чyнoнчй, "Султан Дopoшyкyx аз rnpo™ мустакими шapиaти нaбaвй ва ^KmEo^ тapикaи paфиъaи милдати мycтaфo (c) ба игвoи чамъи илxoдпешaгoни xapoбoтимaшpaб инxиpoф ва инкитоъ намуда ва аз ахдом ва а^иди мycaлмoнй тaбappo намуд» [5, 100].
Аммo аз aндешaxoи Дopoшyкyx маълум ва paвшaн acт, ки y ба ycyл ва ахдоми иcлoм муътакид ва ханафимазхаб буда, пaйгaмбapи иcлoмpo xoтaми анбда ва К^^ни кapимpo oxиpин китоби ocмoнй медoниcт, ваде аз oн py, ки мapде cyфй ва хакикатчу буд, меxocт хакикати иpфoн ва xyдoчyиpo, ки дap фapxaнги ведoй 6o тaмoми чyзъëтaш низ зи^ шуда буд ва o^o opифoни хинд аз ахди иогом пинxoн медoштaнд, oн acpoppo бapoи ахди идм ва coликoни poxи хак бoз нaмoяд.
Дap oн зaмoн шaxpи Бaнopac дopyлyлyми кавми хинду буд ва фapмoнpaвoи oн нoxияpo Дopoшyкyx дap иxтиëp дoшт. Аз ин вазъияти бapoяш мyвoфик иcтифoдa бypдa, oлимoн ва дoнишмaндoни yпaнишaддoнpo дap aтpoфи xyд чамъ намуд ва 6o кумаки o^o ба тapчyмaи ин ocopи безaвoли фapxaнги ведoй икдoм кapд. Чушнчи, xyди y дap ин 6opa мегуяд: «Пандитон ва caнëcиëнpo, ки capoмaди вакт ва бед ва yпaникx,aтдoн буданд, чамъ coxтa, xy^ ин xyлocaи тaвx,идpo, ки yпaникx,aтx,o, яъне acpopи пушиданй бoшaд ва мyнтax,oи матлаби чамеъи авд^у-лгах аст дap caнaи xaзopy шасту хафти x^pï бегapaзoнa тapчyмa намуда ва xap мушкиде ва xap cyxara баданде, ки меxocт ва толиби oн буд ва мечуст ва нaмеëфт аз ин xyлoca китоби кадим, ки бешакку шубха аввалин китоби caмoвй ва capчaшмaи тахкик ва бaxpи тавхид аст ва мyвoфики K^p^ra мачид, бадки таф^и oн аст ëфт» [1, 5] ва пан^х yпaнишaдpo 6o pиoяи aмoнaти идмй тapчyмa кapд.
Ин !ap4yMa дopoи ахамият ва apзиши фapoвoне мебoшaд, зеpo аз як тapaф кaдимтapин тapчyмa аз матни зaбoни caнcкpитии yпaнишaдxo аст ва аз c^ дигap тapчyмaе аст, Mybra6ap ва дакик. Мyтapчим xap^o ниëзе ба тавзех ва poxpaMoœ дoшт аз пандитон ва беддoнoн иcтифoдa мекapд. Пандитон ва беддoнoни oн зaмoн ба ду зaбoн, caнcкpитй ва фopcй oшнo буданд ва дap натича Дopoшyкyx, ки xyд фopcиpo paвoн ва co^a менавишт ва 6o зaбoни cara^m^ низ бадад буд, ин !ap4yMapo ба ин paвoнй ба HmoM pacoнид. Бидуни шак, aгap yлaмoи бyзypги Бaнopac ба y кумак нaмекapдaнд ва чyнoнки бoяд poxpaMoñ ва иpшoд наменамуданд, то ин aндoзa китоби мaзкyp нaметaвoниcт apзиш дoштa бoшaд. Бapxе матолиб ва машите аст, ки фахми o^o бе дoниcтaни зaбoни як миллат ë кавме кoфй нест, аз чумда дapки oдoб, aъмoл ва китоби мазхабии xap кавм. Бapoи шинocoии ин yMype лoзим аст, то аз ахли иcтидoxи xaмoн кавм пypcид ва тахкик намуд. Дopoшyкyx дap ин мaвpид ба хамин минвoл paфтop кapд ва 6o фахми ,nypycm матолиб ба тapчyмaи oн пapдoxт. Ахамияти дигapи ин китоб аз oн чихат аст, ки тapчyмaи фopcии oн кадиди paмyзи yпaнишoдxo мебoшaд. Шopеxин ва мyтapчимини oлмoнй, aнглиcй ва фpoнcaвй аз тapчyмaи Дopoшyкyx (ë тapчyмaи лoтинии oн, ки Анкетил Дyпеpoн аз фopcй ба лoтинй ва фpoнcaвй тapчyмa кapдa буд) ба ymora poxнaмo иcтифoдa бypдaaнд [1, 224].
Дopoшyкyx дap накди матолиби китоб иcтидoxoтеpo ба ^p бypдaacт, ки нoшй аз акидаи динй ва иcлoмй мебoшaд. У 6o чyнoн xapopaт ва кушиши xacтaгинoпaзиp вакти гapoнбaxoи xешpo cap^ тapчyмaи «Сиppи aкбap» мекapд, ки .n^ap бapoи идopaи yмypи ycтoнxoе, ки ба y таадлук дoштaнд вакт нaмеëфт. Аз ин мавккеъ иcтифoдa бypдa, баъзе аз мyтaaccибoни дaвp 6o чашми xacoдaт ба кopи y менигapиcтaнд ва амали ypo кopи нocaвoб медoниcтaнд. Чушнчй, coxиби «Олaмгиpнoмa» 6o зaбoни интикoд дap бopaи иштигoли вай ба ин rap менaвиcaд: «Аз кaмoли эъrикoди бoтиде, ки ба беди беxocид дoшт бapaxмaнoн ва caнëcиëн аз aтpoф ва aкнoф ба caйъxoи бадег ва pиoяrx,oи азим чaмъoвapдa дap caдaди тapчyмaи oн шуд ва xaмвopa aвкoтaш мacpaфи ин шугли нocaвoб ва тaфaккyp ва тaдбиp дap мaзoмини зaдoлaткapини oн китоб мешуд» [1, 225].
Дар он замон баъзе аз мусулмонони мутаассиб (ба истиснои суфдан) ба вижа табакаи муташаръ аз амали Дорошукyx дар тарчумаи ин китоб xусни истикбол намекарданд. Maxсусaн, пайравони Aврaнгзеб мекушиданд то кори Дорошукyxро номуносиб ва муFOири шариати ислом вонамуд созанд.
Дар xa^H^ar Дорошукyx дар тарчумаи ин китоб аз як тараф муташарриин ва мутаассибини мусулмон ва аз суи дигар чамоати авом ва нодони xиндуро аз xуд ранчонид. Mусулмонони мутаассиб мегуфтанд, ки накли матолиби «Упaнишaдxо» кори беxосил ва аз шоxзодaи мусулмоне xaмчун y барозанда нест. Табакаи авом ва мутаассиби xинду xaм ба рaFми xуд бaрxе аз му^'а^^от ва таъбироти маркум дар ин тарчумаро тaxрифе аз усули акоиди xеш тасаввур мекарданд ва аз ин ру xушнуд набуданд. Aммо шоxи баландиккбол ин муxолифaтxоро дар киболи дарки xaкикaт ва шавки дарефти асли вaxдaти зот ба чизе намешумурд ва мегуфт, ки «маро бо табакаи авом ва мутаассиби мусулмон ва x^n^ коре нест» [1, 226].
У дар xимояи aндешaxои xуд аз Куръони мачид ояи зеринро иктибос овардааст:
S) ¿ '¿¿yí Oùjjl^áüí S¡} jillj ^ lüf i jAJ^
4, Сураи 56, ояи 77, 78, 79, SG).
«Куръони карим дар китобе аст, ки он китоб пищон аст ва уро дарк намекунад магар диле, ки муттaxaр бошад ва нозил шудааст аз парвардигори оламдан» Дорошу^ мегуяд: «ва мушaxxaс ва маълум мешавад, ки ин оят дар xa^^ Забур ва Таврид ва Инчил нест ва аз лафзи «танзил» чунин зоxир мегардад, ки дар xa^^ лaвxи мaxфуз xaм нест ва чун упaнкиxaт, ки сирри пушиданй аст, асли ин китоб аст ва оятxои Куръони мачид биа^^й дар он ëфт мешавад, пас ба тaxкик;, ки «китоби макнун» ин китоби кадим бошад ва аз ин ин факирро нодонистaxо дониста ва нофaxмидaxо фaxмидa шуд» [1, 5].
Дорошу^ дар ин китоб ду чо тaъриxи тарчумаро кайд кардааст. Aввaл дар садри китоб, яъне зимни мукаддимаи «Сирри акбар», ки пас аз roë^ тарчума навиштааст, тaсреx мекунад, ки ин китобро: «Дар санаи xaзору шасту xaфти xичрй беFaрaзонa тарчума намуда» аст. Дуввум дар поëни «Упонишод». «Ин тарчумаи Упaникxaтxои xaр чaxор бед, ки мавсум ба «Сирри акбар» аст ва тамоми маърифати нуруланвор, ин факири беaндyx Mуxaммaд Дорошукyx xуд ба иборати рост ба рост дар муддати шаш моx оxири рузи душанбе бисту шашуми моxи рамазоналмуборак, санаи як xaзору шасту xaфти xичрй дар шaxри Деxлй дар манзили Нигамбод ба итмом расонид» [1, 226].
Чуноне ки дар боло зикр намудем, китоби «Сирри акбар»-ро Aнкетил Дуперони фаронсавй ба ду забон фаронсавй ва лотинй тарчума намудааст. Тарчумаи лотинии он дар соли 1SG1-1SG2 дар Страсбург чоп ва интишор ëфтaaст ва баъд дар соли 1882 милодй дар Сидни аз лотинй ба забони олмонй накл ва чоп шудааст.
Бино ба маълумоти Чалоли Ноинй аз китоби «Сирри акбар» нусxaи xaттии мутааддиде дар китобxонaxои умумй ва xусусии Диндустон ва xaмчунин китобxонaxои умумии урупо мавчуд аст [1, 233].
Ба кавли Дориюши Шойгон «байни осори Дорошукyx xеч як шyxрaти «Сирри акбар»-ро ба даст нaëвaрдaaст» [9, 15, 19].
Забон ва услуби бaëни «Сирри акбар» нисбат ба насри он аср, ки мураккаб ва омеxтaи вожадои забони арабй буд, xеле соддаву равон мебошад. Чунончи, дар куданди дуввум, бaëни зодир шудани касрат аз ваддат зикр шудааст: «Эй некyxy, аз дама аввал дастии мутлак буд (беном ва нишон) ва ягона ва бедамто (ва беайбу нуксон) баъзе (нодонон) мегуянд, ки олам (бо сонеъ) аввал нестй буд ва пас аз нестй даст шуд. Эй некyxy аз ин нест даст чун тавон шуд? Ин дама аввал дастии ягонаи бедамто буд» [1, 135]. Калимадои дар кафсайн зикр шуда «беном ва нишон, ва бе айбу нуксон, нодонон, бо сонеъ» -ро xуди Дорошукуд бе он ки ба матни аслй xaлaл ворид кунад барои шарду бaëни матлаб зикр мекунад.
Mуaллиф аз истилодоти илмии забони санскритй ва муродифоти форсй фаровон истифода бурдааст. Дар он чое, ки истилоди забони санскритй омадааст, асли калимаро низ оварда, сипас, муродифи форсии онро номбар мекунад. Чунончи, дар куданди дуввум киссаи чанги фариштадо ва шaëтини даввос омадааст: «Сур, яъне фариштадо ва асур яъне шaëтин. Дарду аз насли Парачапотй барои чанг кардан бо якдигар чамъ шуданд. Фариштадо авм-ро (ин вожа аз се дарф алиф, вов ва мим иборат буда дар шариати динду чун исми аъзам мадсуб меëбaд. M.A.) бо ад гита ëд карданд, ки аз машгули он бар Aсур голиб шаванд^» [1, 1G5]. Дар ин кисса ба такрор зикр мешавад, ки фариштадо назди бyëй, чyëй, биной, шунавой ва дил мераванд, вале дар як аз ондо дар андешаи он мешаванд, ки савоби кироатро дар пеши xуд нигод доранд, вале ондо ноком мемонанд. Фариштадо назди парон (руx, чон, M.A.) меоянд ва xодиши кироат мекунанд: «Фариштадо назди парон, ки асли дама аст рафтанд ва гуфтанд, ки барои зафари мо ту кироат кун. Парон кабул кард ва савобро ба xотир нaëвaрдa кироат кард Aсурдо бо у нуксон натавонистанд расонид ва дар як дам несту нобуд шуданд^» [1, 1G5].
Х,ангоми 6aëra aндешaxoи фaдcaфй ва иpфoнй ycyли cyoлy чaвoб 6o вoжaxoи «нек^у®» ва «caзoвopи таъзим» xеле xoтиpнишин ифoдa шудааст. Чyнoнчй: «Эй caзoвopи таъзим бoз ба ман 6игу. Гуфт: Бишнав эй некyxyй» [1, 139].
Дap «Сиppи aráap» aндapзxo ва cyxaнxoи xикмaтoмез xеле зиëд ба нaзap меpacaнд, ки то п^уз axaмияти xyдpo гум нaкapдaaнд. Чyнoнчи: «Ärap caд тол зинда бoшй амади некpo Mareop ва натачаи oн Maxox (яъне cyлyк ва амади бетадаб натичаи xaмешa мекapдa бoш) ки pacraropm coлик аз ин pox аст ва poxn дигapе 6apon y нест. Чун амади нек бикунй ва натича мaнзyp нaдoштa бoш аз ин ca6a6 амади бад xaM ба ту зapap нaxoxaд pacoнид ва pacтaгop xoxй шуд» [1, 169].
Вахдати вучуд яке аз acocm^™ acoлaти фaдcaфaи «Cnppn aкбap»-po ташкид меди^ад. Чyнoнчи, зoти Хyдoвaнди мyттaoл дap ин acap 6o кадимаву n6opaxon диднишин xеле чaззoб ифoдa шудааст: «Он зoти paвшaн дap чамии чиxoт ва кyнчxoи чиxoт пyp шуда мoндaacт ва аз xaMa аввал зoxиp аст ва дap aндapyни кулли oлaм уст ва xapчй шудааст xaM^ аст ва xapчи xacr xaMye аст ва xapчй xoxaд шуд xaMye аст. Эй мapдyмoн, xap тapaф, ки бубинед pyn уст. Ва paвшaние, ки дap oтaш аст xaMye аст ва paвшaние, ки дap o6 аст xaMye аст ва paвшaнии y дap xaMa oлaмxo дapoмaдaacт ва paвшaнии y дap чамии нaбoтoти xypд ва кaдoн дapoмaдaacт oн зoти paвшaнpo нaмaшкop, нaмaшкop (Тaвoзyъ, тaвoзyъ М.А.) » [1, 201].
Дap «Cnppn aкбap» зoти Хyдoвaнд якчанд 6op ягoнa, беxaмтo ва бемишу мoнaнд зикp мешавад. Чи xеле дap ад^ши чaxopyм, oяи як меxoнем: «Зoте, ки ягона аст ва беpaнг аст ба акшми кyдpaтxoи xyд parn^on гугог^ зoxиp кapдaacт ва oн чи зoxиp кapдaacт xaMapo oxnp дap xyд мaxв кapдa бoз аз xyд зoxиp мекунад» [1, 204]. Рашдан ба зoти Хyдoвaнд тан^ ба тapики мaъpифaт зикp шудааст. Он 6o чунин n6opa ва чyмлaxoи зебo ифoдa меëбaд: ««Aap як вакт oлaмpo дap xyд нигax медopaд ва coxh6h oлaм аст ва дap миëни xaMa чoндopoн пинxoн ва дoнaндaи acpopn дapyн аст. Чдмии opифoн ва фapиштaгoн ба ca6a6n мaъpифaт 6o y як мешаванд ва xaMapo айни xyд дoниcтa, дoмxoи Maprpo мебypaнд». á^^h чaxopyм oяти 15. [1, 206].
Чушне ки Дopoшyкyx дap мукаддимаи «Cnppn aкбap» зи^ мекунад, oн чи ypo ба тapчyмaи Упaнишaдxo тaxpик дoдaacт oн аст, ки y 6ncëp oяrx,oеpo аз Упaнишaдxo xoндaacт, ки ба oятxoи К^^ни кapим шaбoxaт дopaнд. Аз ин py, ба xyлocaе меoяд, ки Упaнишaдxo xaмoн китоби макнуне, ки дap Кypъoн зи^ шудааст, мебoшaд. Дap xa^^, xaMoxammon oяrx,oи Упанишад 6o oятxoи К^^н ба мyшoxидa меpacaнд. Чyнoнчи, дap ад^ши шашум, oяи 8-9 cypan иxдoc аз K^yp^^o ба ëд меopaд: «На аз y чизе пaйдo шудааст ва на y аз чизе пaйдo шуда. Х,еч ак.аде 6o y 6apo6ap нест ва xеч чиз аз y бyзypг дида намешавад ва кyдpaти y, ки аз xaMa 6aprap аст ба paвишxoи гyнoгyн зoxиp шудааст ва идм ва кувват ва феъл лoзимaи зoти уст (яъне cифoти xaмешa айни зoт аст)» [1, 211].
Андешaxoи H^om дap «Cnppn aкбap» 6o зaбoни xеле coдa вa_oмaфaxм ифoдa шудааст, ки ин аз Maxopa™ c^arnaprn Дopoшyкyx гyвoxй медиxaд. Чyнoнчи,«У ^H^ap аз xap кoиме аст ва дoнoтap аз xap дoнoе. У якй аст ва бapopaндaи opзyxoи xaMa аст. Ва y пaйдoкyнaндaи кулди oлaм аст. Уpo ба cyлyк ва мaъpифaт тaвoн ëфт. Каее, ки oн зoти paвшaнpo бидoнaд аз чамии бaндxo xaлoc мешавад. á^^h шашум, oяти 13» [1, 212]. «Ва лаззати ин Hrnnpo opифoни бyзypг дoниcтa ва дapëфтaaнд. Ва ин cnppn бyзypги пушиданй yпaнкиxarx,o аст ва xaмешa ин Hrnnpo гуфта oмaдaaнд, aMMo диди xapкиpo opoмй xocид нашудааст ин идмpo 6o y нaбoяд гуфт ва aгap бигуяд ба mcapc, ки лoик бoшaд ва мypиде, ки coдик бoшaд бoяд гуфт. Á^rén шашум, oяти 22» [1, 213]. « Ва xap ки кaмoли hxtoc ба oн зoти paвшaн дoштa бoшaд ва xaмчyнoн кaмoли эътикoд ба mpn xyд дoштa бoшaд, xaкикaти ин cyxaн 6ap xaмoн бyзypг зoxиp мешавад. Á^rén шашум, oяти 23» [1, 213].
Дap Упaнишaдxo бевocитa аз нoми Хyдoвaнд, ки 6o нoми Бpaxмo зикp мешавад, низ cyxaн меpaвaд. Чyнoнчи: «Ва xaMa oлaм аз ман пайдо шудааст ва дap ман мебoшaд ва дap ман мaxв xoxaд шуд ва oн Бpaxмaе, ки дуввумй нaдopaд, У манам» (oяи 19). «Аз xap xypде xypдrap аст ва аз xap бyзypге бyзypгтap аст ва xaмин тaвp аз xypде xypдrap ва аз xap бyзypге бyзyprтap манам ва акшми oлaми гyнoгyн манам ва ман кадимам ва дap xaMa ^p манам ва пoдшox манам ва айни идм манам» ^яи 20) [1, 345].
Аши нё^н ин pиëзaт аст. Дap к^авди xaштyм oид ба мaкoми pиëзaт ба тaкpop чунин зикp шудааст: «Одaмиpo xидкaти xym pиëзaт аст ва pod гуфтан xaM pиëзaт аст ва идм xoндaн xaM pиëзaт аст ва забти xaввocи зoxиpй xaM pиëзaт аст ва забти xaввocи бoтинй xaM pиëзaт аст ва caxoвaт xaM pиëзaт аст ва кypбoнй кapдaн xaM pиëзaт аст. Олами замин ва oлaми фaзo ва oлaми биxишт ин xap ее Бpaxмa аст ва ин xap œpo Бpaxмa дoниcтa ба ин мaшFyл шудан xaM pиëзaт аст» [1, 364]. Дap «^паниша^^» зикp шудааст, ки oдaмй бoяд аз дypyFryй ва нoдoнй caxт пapxез кунад. Чyнoнчи: «Ва чушнчи аз дapaxте, ки гул шукуфта бoшaд буи y аз ,nyp меoяд, xaмчyнин буи aмaлxoи нек аз дyp меoяд. Чушнчи дами шaмшеppo бoлo кapдa 6ap чoxе бигзopaнд ва дap вакти частан аз бoлoи oн каге мyлoxизaи тaмoм мекунад, аз афтодан 6ap дами шaмшеp ë чox xaмчyнин бoяд, ки аз дypyF ва нoдoнй мyлoxизa кapдa xynpo нигax дopaд>> [1, 364].
Та^ли^те, ки дap киееaи «Швейт Кейт» дap «Упaнишaдxo» oмaдaacт, 6o шеваи 6ncëp coдa ба яке аз ycyли MyxHMH вакдати вучуд, яъне зoxиpй будани кacpaтxo ишopa мекунад. Дap ин киеca
oмaдaacт. Пaдap xoxoни oн буд, ки фapзaндaш тибки cyннaти xoнaвoдaгй ба фазилати xaкикии Бpaxмaн (Хyдoвaнд) даст ëбaд. Аз ин py, нaвoмyзи чaвoнpo 6apoM тaxcид ба caвмaaи бpaxмaнoн мефиpиcтaд. Баъд аз дyвoздax coл пaдap пай мебapaд, ки фapзaндaш аз тaълимoти acocй фocилaи 6ncëp дopaд ва xеле аз илми oмyxтaaш MaFpyp аст. Бе oн ки фapзaндaшpo capзaниш кунад 6o шеваи 6ncëp coдa 6o у cyoлy чaвoб мекунад ва MaFpypMM ypo ба иcбoт меpacoнaд. «Пaдap гуфт: Эй Швейт Кейт ту ки инчунин мyтaкaббиp ва xyдбин ва xyднaмo шуда oмaдaй аз yетoдoн чизеpo шунидай, ки аз шунидани oн нoшyнидa шунида мешавад ва нoдoниетa дoниcтa ва нoшинoxтa шинoxтa мешавад. Швейт Кейт аз шунидани ин cyxaн багоят мутааччиб шуда гуфт: Эй caзoвopи таъзим чй гуна мешавад, ин ки аз шунидани чизе шшунида шунида мешавад ва нoдoниcтa дoниcтa ва нoшинoxтa шинoxтa. Пaдap гуфт: Эй некyxy чyнoнки аз дoниcтaни як гид xaMa чизxoи гилин чун куза ва чуз oн дoниcтa мешавад ва нoмy накши зapфи гидин xaмин гуфтании мaxз аст ва xеч нест, xapчй xacr xaмoн гид аст » [1,133]. Баъд аз oн ки пaдap 6o миcoлxoи 6ncëp coдa ва мантикй ба caвoлxoи пиcapaш чaвoб меди^ад, пиcap ба нopacoии дoнишaш икpop мешавад ва аз пaдap xoxиш мекунад, ки бевocитa таълими ypo xyдaш ба yxдa г^ад. «nncap гуфт: Эй caзoвopи таъзим oн ки ман пеши у бед xoндaaм инpo нaмедoниcт, arap медoниcт чapo ба ман нагуфт? Уcтoд ва oмyзaндaи ман туй. Ty ба ман бигу. Гуфт: Эй некyxy ман ба ту мегуям» [1,133]. Баъд аз мутима пaдap пиcappo ба тaълимoти вавдати вучуд oмoдa мекунад. «Эй некyxy, аз xaMa аввад xacrnM мутлак буд, бенoмy нишoн ва ягона ва беxaмтo ва беайбу нукшн. Баъзе нoдoнoн мегуянд, ки oлaм 6o coнеи аввад нест буд ва rnc аз нест xaCT шуд. Эй некyxy, аз ин нести xaCT чун тaвoнaд шуд? Ин xaMa аввад xacrnM ягона ва беxaмтo буд» [1,134].
Баъзе тaмcилxoи дap Упaнишaдxo oмaдa дap ocopn opифoни иcлoмй айнан зи^ шудааст, ки аз xaк;икaти ягонае xa6ap меди^ад. Чyнoнчи дap xикoяи зеpин, ки cyxaн oид ба намак ва !axnHra oн дap o6 cyxaн меpaвaд аз вaxдoнияти pyxM фapдй 6o pyxM кулли Хyдoвaнд ишopa мекунад. Дap xaмoн ^ccaM Швейт Кейт, ки муктамаи пaдapy пиcap зикp мешавад, пaдap аз пиcap xoxиш мекунад, ки нaмaкpo ба o6 aндoxтa ба наздаш oвapaд. Чyнoнчи: «Haмaкpo дap o6 aндoxтa ca6ox пеши ман 6nëp. Ончyнoн кapд. Гуфт: Он rnMa^o, ки шаб дap o6 aндoxтa будй 6apop. Чун у нaмaкpo дap o6 чуст нaëфт, ки ба oн o6 як шуда буд. Гуфт: Бичаш, ки чй тaвp аст? У чашида гуфт: Намак аст. Бoз гуфт: Аз чoи дигap бичаш, ки чй тaвp аст? Чашида гуфт: Намак аст. Гуфт: ^rf^o бигзop ва пеши ман бда. Ончушн кapд. Гуфт: Эй некyxy чу^нки нaмaкpo ба чашм надидй ва ба даст нaëфтй ва ба чашидан ëфтй. Хамчунин аст oн латиф ва ин xaMa як aTOMo аст ва У xaк ва poCT аст ва эй Швейт Кейт татвам аси (яъне oн атма туй)» [1,141].
TaMcKiM намаки мaxлyлшyдa дap o6 зебoтapин шакле аст, ки инxидoлм xyввияти фapдиpo нишoн медиxaд. Дap иpфoни aдaбиëти фopcизaбoнoн ба ^om ^ад шудани намак дap o6 xa! шудан дap xyди намак ба M^ox^a меpacaд. Ин мазмун rnxyCT дap дocтoнxoи Аттop дида мешавад. Чушнчи: Саге к-андар намакзор уфтад гум гардад андар вай, Ман ин дарёи пуршур аз намак камтар намедонам. [6, 484-485]. Ин ману мо баури он барсохти, То ту бо худ нарди хидмат бохти. То ману тууо уама як цон шаванд, Оцибат мустаграци цонон шаванд. [8, 61 ].
Он чи дap Ут^шал^ ва ocopM opифoни фopcy точик накд мешавад, xyrocaM o^o ин аст, ки pyxK фapдй (атма) мaзxapе аз pyxK Хyдoвaнд ^paxMa^ аст ва дap вoкеъ xaмoн тaвpе ки намак ба o6 pacaд acan xyдpo аз даст медиxaд, pyxK фapдй низ вакте ба xaHM^™ азадй биpacaд таъини xyдpo аз даст медиxaд.
Ин яке аз чaнбaъxoи MyxMMM тaчpибaи иpфoнй аст, ки дap иpфoни xиндй намунаи 6Mcëp дopaд. Ин тaвcиф бaëнкyнaндaи xoлaте аст, ки девopxoи «ман» мaxдyд ва мyтaнoxй дap xaM шикаста ë нoпaдид мешавад ва тaшxиc ва aнoният аз даст меpaвaд ва opиф xmc мекунад, ки мoнaнди кaтpaе ба у^нуш бекapoн пайваста аст.
Хyлoca, метaвoн бе мyбoлмFa зикp намуд, ки oмyзиши ocopM безaвoлм фapxaнги ведoй, ки тapчyмaи oн ба калами MyxaMMa^ Дopoшyкyx низ тааллук дopaд, 6Mcëp чaбxaxoи xaëти инcoниpo paвшaн мекунад, 6apoM ба вaxдaтy дустй ва мyxaббaтy xyдoпapaстй ва xyдшинocивy бoимoнй axnM бaшappo дap ин зaмoни пypиxтидoф xмдoят мекунад. Чунки дap ocopM ведoй cyxaн аз аши вaxдaти вучуд, Хyдoи вoxкд, pиcoлaти инcoни кoмид меpaвaд, ки acли фaдcaфaи aдëни ktox^ ва аз oн чумда дини мубини mchom низ xaмин мебoшaд. Хизмати acocMM Myxaммaди Дopoшyкyx аз oн ибopaт аст, ки у тaвoнист дap натичаи oмyзиши фaдcaфaи иpфoни xмндy ва мyкoиcaи oн 6o иpфoни иелoмй иpфoни aмaлмеpo acoc гyзopaд, ки opифpo ба мaъpyф ва coлмкм poxM Хaкpo ба мypoдaш pacoнaд.
АДАБИЁТ
11. Дopoшyкyx Myxaммaд. Упaнишaдxo (CMppM ax6ap). Tapчyмaи Дoктop Topo Чанд ва Чаюли Hoинй. Ч. 1.
Чoпи 5. Интишopoти Myxaммaд Адии Илмй.Tеxpoн-1390. 342 c.
2. Зaбеxyллox Caфo. Taъpиxи aдaбиëт Inap Эpoн. Чилди панчум^пи шашум Tеxpoн -1383. 2011 c.
3. Fаффорова Замира. Ташаккул ва инкишофи адабиёти форсизабони Кашмир дар асрдои 16-17.- Хучанд, 2001. 574 с.
4. Куръони карим. Тарчумаи Абдулмудаммади Оятй Тедрон, 1996. - 600с.
5. Мирмудаммад Маъсум бини Дасани Солед. Таърихи Шодшучой. (Садаи 11-уми дичрй) Мукаддима ва тасдед Саидмудаммад Юнуси Чдъфарй, чопи аввал, Дедлии нав- 2007. 200 с.
6. Фаридаддун Аттор. Девон.Ч,овидон-1359. 686с.
7. Шадриёри Накавй «Тарочуми осори сонскрит ба форсй». Нашрияи донишкадаи адабиёти Исфадон. 1348.
8. Ч,алолиддин Мудаммади Балхй. Маснавии маънавй. Бар асоси матни Р. Николсон. Нашри замон. Тедрон-2001. 728с.
9. Шойгон Дориюш. Оини диаду ва ирфони исломй. Тарчумаи Чдмшеди Арчманд. Чопи 4. Тедрон- 1390.508с.
"ВЕЛИКАЯ ТАЙНА" ("ИСПАНИШАДЫ") ЯЗЫКА И СТИЛЯ
Эта статья знакомит нас с одним из известных произведений ведических литератур, (Упанишад), которого Мухаммад Дорошукух перевел на персидский язык и назвал «Великая тайна», которая состоит из пятидесяти упанишадах. Автор этой статьи пытается показать работу Дорошукуха в переводе и представляет этот источник, как самую древнюю книгу в культурной жизни субъекта, происхождение и определение культурного наследия земли Индии через исламскую культуру. В этой статье также показаны европейские ученые, которые переводят и распространяют «Великую тайну» на популярные лингвистические языки, и наглядно иллюстрируют увлекательные культурные концепции индоевропейских народов.
Ключевие слова: Дорошукух, "Великая тайна", упанишады, индийское мистики, ведическое литературы
"THE GREAT MYSTERY" ("UPANISHADS") LANGUAGE AND STYLE
The given article introduces the readers with one of Muhammad Doroshukuh's famous book "The Great Mystery" ("Upanishads") and is devoted to the ways of translation of this book. On the basis of his research the author stresses that this book is one of the ancient books, tries to define Doroshukuh's role in translation, interpretation and introduction of this ancient source, origin and ties of Indian cultural inheritance with Islamic cultural inheritance. There is also mentioned European scientists' work in translation and publication of this book into various world languages. These facts are proved with vivid examples of Indo-european joint culture connection.
Keywords: Doroshukuh, "The Great Mystery", "upanishads", Indian scientists, Vedo culture
Сведение об авторе:
Мирниёзов А.К. - старший преподаватель кафедры таджикского языка ИГПБП E-mail: anjuman-irfan@mail.ru тел. (+992) 92 8833211
About the autor:
Mirniyozov A.Q - senior lecturer in the Tajik language of the TSLBP E-mail: anjuman-irfan@mail.ru Phone: (+992) 928833211
ХАФИЗ В РУССКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ
Курбонов С.Х.
Дангаринский государственный университет
Большинство русских читателей, впервые узнало имя Хафиза, или по-другому Хафиза из той нашей национальной энциклопедии, какой является собрание сочинений Пушкина. Дань своего восхищения воздал ему А. С. Пушкин в своём стихотворении «Не пленяйся бранной славой». По существу, и в более раннем стихотворении - «О дева роза» написанном в 1820 году и названном «подражание турецкой песне», в другом стихотворении Пушкина, написанном в 1829 году, которые называется «Из Хафиза»: Пушкин по - своему воспроизводит Хафиза. Верный своему принципу, изложенному в письме к П. Вяземскому в апрель 1825 г, где упоминается Хафиз, Пушкин не подражает рабски - "ребячески и уродливо" [1, с.17] Хафизу. «В упоении восточной роскоши» он сохраняет «свой вкус и взор»; но именно поэтому он так прочувственно передаёт характер и звучание своего прототипа, хотя и не соблюдает при этом свойственных стихам Хафиза формальных сторон, их рифм и размеров.
Вот текст этих стихотворений Пушкина:
Не пленяйся бранной славой,
О красавец молодой,
