CC BY
6Ключевые слова: Организация Объединенной Нации, Детский фонд ООН (ЮНИСЕФ), ЮНЕСКО, миротворческую роль, государственная независимость, процесс диалога между таджиками, установление мира и национального согласия.
REFLECTION OF TAJIKISTAN'S COOPERATION WITH THE UNITED NATIONS IN
DOMESTIC HISTORIOGRAPHY
The article discusses the reflection of Tajikistan's cooperation with one of the most influential international organizations - the United Nations, which is one of the priorities of theforeign policy ofthe Republic of Tajikistan. In it, the author discusses the peacekeeping role of the organization in Tajikistan, which is reflected by many researchers, and in particular notes that the Tajikpeacekeeping experience is unique and the role of the UN in its achievement is very high and valuable. It was under the auspices of the United Nations and the guarantor states of this region that eight rounds of negotiations were held between Tajiks with the aim of achieving peace and stability in Tajikistan, and finally, the long-awaited peace was achieved. The author also analyzes the current humanitarian efforts of this organization, paying particular attention to the activities of the United Nations Children's Fund (UNICEF) and the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO), which are closely follow by domestic and foreign researchers. In addition, in this context, the author analyzes candidate dissertations, which were defended on this topic and cover various aspects of cooperation between Tajikistan and the UN, such as the UNpeacekeeping role in Tajikistan, the fight against drug trafficking, regional security, etc.
Keywords: United Nations Organization, United Nations Children's Fund (UNICEF), UNESCO, peacekeeping role, state independence, the process of dialogue between Tajiks, the establishment of peace and national harmony.
Сведения об автора:
Мирзоев Дж.А. - научный сотрудник отдела новейшей истории Института истории, археологии и этнографии им. А. Дониша НАНТ. Тел: 2217210; E-mail: mirzoev-dzhurabek@mail.ru
About the author:
Mrzoev J.A. - Researcher, Department of Contemporary History, A. Donish Institute of History, Archeology and Ethnography Tajik National Academy ofSciences. Phone: 2217210; E-mail: mirzoev-dzhurabek@mail.ru
ТДУ 633.11.(091X575.32) ВАЗЪИЯТИ ПАРВАРИШИ ЗИРОАТ^ОИ ГАЛЛАДОНАГЙ ДАР ВМКБ ДАР ДАВРАИ БАЪДИ чАНГЙ (1946-1959)
Бадавлатова Р.
Донишгощ давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айнй Хрцибеков Э. X Донишощ давлатии Хоруг ба номи М. Назаршоев
Бо галаба чангро ба охир расонда халки Шуравй ба х,аёти ососишта баргашт.Гузаштан аз давраи чангй ба х,аёти ососишта дар вазъияти душвори иктисодию ичтимой ба амал омад. ЧШС Точикистон, аз чумла ВМКБ дар давраи чанг тавонистанд фронтро бо озука таъмин намоянд. К^исми зиёди колхозчиёни ВМКБ ба чанг сафарбар карда шуданд, аммо ба х,амаи ин нигох, накарда, мехнаткашони вилоят тавонистанд накшаи давлатии тараккиёти хочагии кишлокро бо муваффакият ба анчом расонанд ва дар мусобикаи сотсиалистй доимо шлиб бароянд.
Давраи баъди чангй яке аз даврах,ои мухим дар таърихи на танх,о ЧШС Точикистон, балки дар таърихи ВМКБ ба шумор мерафт.
Дар баланд бардоштани истех,солоти хочагии кишлоки Бадахшон ахдмияти калонро карори Шурои комиссарони халкии ИЧШС аз 25 январи соли 1945 «Дар бораи тараккиёти ояндаи хочагии кишлоки ЧШС Точикистон» дошт. Хизб ва хукумат карори дар боло зикршударо ичро намуда, колхозх,ои вилоят дар зери рох,барияти ташкилотхри хизбй тавонистанд дар соли аввали панчсолаи чорум ба муваффаккиятх,ои назаррас ноил шаванд.
Вазифаи асосии нонистех,солкунандагони вилоят ин дар оянда зиёд кардани истех,солоти гандум ба шумор мерафт, ки барои ичрои ин вазифах,о ВМКБ тамоми шароитх,оро дошт.
Дар колхозх,ои вилоят галладонаи навъи аъло ва зироатх,ои техникй чои махсусро ишгол мекарданд. Соли 1946 дар тамоми вилоят кишти зироати галладона 8355 гектарро ташкил медод, ки аз он галладонаи навъи аъло 5004 гектарро ташкил медод, ки ин ба 96,7% тамоми майдони кишт баробар буд. Инчунин аз зироатх,ои техникй дар соли 1946 дар вилоят 33 гектар загар кошта шуд, ки аз онх,о навъи аъло 33 гектарро ташкил медод, ки хдмагй 100% -и тамоми майдони киштро ишгал мекард[2, Л.31].
Мехнаткашони вилоят тавонистанд муваффакияти калонро дар баланд бардоштани мах,сулоги зироатхои галладона ба даст оваранд. Аз чумла, дар соли 1947 колхози «Сотсиализм» -и нохияи Рушон аз накша 303 центнер зиёдтар галла чамъоварй намуда,колхози ба номи Стахановаи нохияи Рошткалъа бошад, нисбат ба соли 1946 ба 203 центнер зиёдтар галла чамъоварй кард[10, с.2].
Бригадири колхози ба номи Ленини нохияи Шугнон Авазбек Шоинбеков софдилона мехнат карда, хар сол хосили хуби зироати галладонаро ба даст овард ва барои хамин хизматаш уро ба Москва ба Намоиши махсулоти хочагии кишлоки умумшуравй фиристонданд, ки ин барои у аз хама мукофоти гаронбахо буд. Дар соли 1947 Шоинбеков дар шароити кухистон аз 15 гектар участкаи худ, аз хар як гектар 29 центнерй галларо чамъоварй намуд[5, с.3].
Дар он давра колхози «Сотсиализм»-и нохияи Ишкошим яке аз колхозхои кафомонда дар нохия ба шумор мерафт, аммо баъди оне, ки дар соли 1946 хайати идоракунии артел аз нав бо сардории раис А. Сохибназаров интихоб шуд, кор дар колхоз ранги дигар гирифт. Аллакай дар соли 1947 дар колхози мазкур накшаи хосили зироатхои галладона ба 112 % ичро гардид. Бригадаи Х. Сафоева 51 центнер галла барзиёд чамоварй кард. Дар звенои Р. Шомамадова бошад, аз хар як гектар ба хисоби миёна 29,87 центнер галла ба даст оварданд[6, с.2].
Бисёр колхозхои нохияи Рушон, Шугнон, Рошткалъа ва Ванч дар соли 1948 аз хар як гектар аз 20 то 30 центнерй хосили галла чамъ намуданд. Аз хама нишондоди баландро дар ин колхозхо солхои 19471948 бригадахои алохида ба мисли, бригадир Шамсоев Акназар аз колхози ба номи Орджоникидзеи нохияи Шугнон дар соли дуюми панчсолаи чорум зиёда аз 30 центнер ва дар соли 1948 бошад, аз хар гектар 46 центнерй хосил ба даст овард. Муваффакиятхои бригадаи. пешкадами вилоят Шамсоев А. бо мукофотхои баланди хукуматй-ордени Ленин сарфароз гардонда шуданд [8, с.223].
К^арори Шурои вазирони ЧШС Точикисган ва Комитети Марказии хизби Коммунистии Точикистон «Оид ба чорабинихои ичрои карори съезди VII хизби Коммунистии Точикистон оид ба гирифтани хосили баланди зироати галладона ва растанихои равгандор дар колхозхо ва совхозхои чумхурй дар соли 1949» накшаи богайрати муборизаи хизбй ва ташкилотхои Шуравии тамоми колхозхо барои ба даст овардани хосили баланди тамоми зироатхо ба шумор мерафт.
Дар ин карор диккати махсус асосан ба колхозхои баландкухи чумхурй дода шуда буд. Ин карор мачмуи тамоми корхоро оид ба таъмин кардани хосили баланд, махсусан аз киштукори бахорй сар карда, то чамъ кардани хосилро дар бар мегирифт. Шурои вазирон ва Комитети Марказии хизби Коммунистии Точикистон мухлати гузаронидани тамоми чорабинихоро муайян карданд, то ки дар соли 1949 хосили баланди зироатхои галладона, лубиёгй ва растанихои равгандорро ба даст оранд.
Дар асоси ба ичро расондани карори мазкур дар соли 1949 колхозхои нохияи Бартанг дар баланд бардоштани хосилнокии зироатхои галладона ба муваффакиятхои калон ноил шуданд.
Чдмъи хосили зироатхои галладона дар соли 1949 дар колхозхои нохия нисбати соли 1948 хеле зиёд буд. Колхози «Анчумани 18 хизб» накшаи чамъоварии гандумро ба 108 % ичро намуд. Х,осили миёнаи гандум дар ин колхоз аз як гектар 26 центнерро ташкил медод [7, с.2] . Имунин натичаи хубро дар баланд бардоштани хосилнокй колхози «Ситораи Сурх»-и ба номи Телман ва гайрахо ба даст оварданд. Онхо ухдадории сотсиалистии худро доир ба истехсоли галла ичро намуда, сари вакт махсулоти хочагии кишлокро ба давлат супориданд.
Колхози кафомонда, ба мисли «Иттафок»-и ба номи Ворошилов дар соли 1949 тавонист ба гурухи колхозхои пешкадам дар нохия дохил шавад ва накшаи давлатии хосилнокиро ба 102 % ичро намояд [7, с.2] .
Ба гайр аз ин дар нохия колхозхое буданд, ки аз камбудихо дар гузаронидани корхои хочагии кишлок дар соли 1948 сабак наомухта, дар соли 1949 хам накшаи давлатии хосилнокиро ичро накарданд. Ба ин гурух колхозхои ба номи Энгелс ва МолaIaв дохил мешуданд.
К^афомонии ин колхозхо натичаи он буд, ки дар рузхои аввали корхои сахрой ба вайрон кардани коидахои агротехникй рох дода шуда, самаранокии мехнати колхозчиён паст буда, ташкилотхои хизбй бошанд аз болои мусобикаи сотсиалисш назорат намебурданд.
Аз маълумоти матбуaги даврй муайян мегардад, ки дар колхозхои нохияхои Рошткалъа ва Ишкошим вазъият ранги дигар гирифта буд. То 20 октябри соли 1949 даххо гектар зироатхои галладонагй холо даррав кардагй набуд. Дар колхози ба номи Стахановаи нохияи Рошткалъа аз 147 гектар галла то 20 октябр танхо 98 гектар ва то ин вакт дар колхози ба номи Буден аз 146 гектар гандум, танхо 100 гектар чамъоварй шуда будааст. Дар колхози Бадахшони Сурх бошад, то 20 октябр танхо 3 гектар галладонагй чамъоварй нашуда буд. Бо тагирёбии обу хаво ва беахамиятии баъзе сардорони колхозхо метавонист ба он оварда расонад,ки гандуми дар вакташ чамънашуда дар зери барфу борон монад [9, с.2] .
Чунин вазъиятро дар чамъоварй, ба тарзе шарх медоданд, ки аз тарафи рохбарияти раиси ичроияи нохияи Рошткалъа назорат суст буда, кумаки доимй ба колхозхо аз тарафи шуъбаи хочагии кищлоки нохия расонда нашуд. Сардорони нохия бошанд, хатто дар вакти чамъоварй хам аз колхозхо дидан намекарданд.
Дар давраи панчшлаи баъдичангй дар вишжг мaйдoнxoи кишти зиpoaIx,oи Faллaдoнa 20 фoиз зиëд шyдaнд. Чамъи xocиши галла дар coли 1950 ни^ат ба coли 1945 ба 345 мил.лтон пуд зиëд гардида иcгеxcoли гандум бoшaд, аз давраи баъдичангй ба 376 мишлиoн пуд здад гардид. Сyпopиши накшаи панчшла ба xocили зиpoaтx,oи Faшшaдoнa дар вилoят бapзиëд ^po гардид. Дар шл^ри 1949-1950 X0cили зиpoaIx,oи Faшшaдoнa ниcбaт ба coли 1940 13 фoиз зиëд гардида буд [4, c.3] .
Дар ин давра бapoбapи кишти гандум, чав ва арзан кoшxoзxoи вишoят инчунин ба кишт кардани чyвopимaккa oros намуданд. Дар coли 1954 аввалин мapoтибa чyвopимaккa дар кo.лxoзxoи Пoмиpи гарбй кoштa шуда дар натича xocиши xyбpo ба даст oвapдaнд. Дар кoшxoзи бaшaндкyxи «:Интеpнaтcиoнaл»-и нoxияи P^o^ ки дар дараи руди Бартанг вoкеъ буд, 35 центнерй xocили чyвopимaккa 6o xyшa ва 150 центнерй cишoc аз xap гектар гирифта шуд. Дар кoшxoзи ба томи Мaшенкoви нoxияи Ишкoшим ва дар дигар кo.лxoзxoи вилoят низ xocиши xyби чyвopимaккa ба даст oвapдa шуд. Муваффакият дар oн буд, ки идopaxo ва тaшкилoтxoи xизбй ба ин зиpoaти мyxим диккати мaxcyc медoдaнд.
Taшкишoтxoи нaмoяндaгoни xoчaгии кишшoки вилoят ба xaтoгиxoе, ки дар coли аввали кишти
чyвopимaккa pox дoдa буданд, oraopo ба инoбaт гирифта, ба кoшxoзчиëн oид ба манфиати ин навъи зирсаг фaxмoндaнд. Дар шли 1955 мaйдoни кишти чyвopимaккa дар кo.лxoзxoи вилoят 20 мapoтибa вагеъ гардида, кариб тaмoми кo.лxoзxoи Шмири гарбй ба парвариши ин навъи зиршт шуруъ намуданд. Дар натича тyxми бoкypa xairo дар чунин xoчaгиxoи бaшaндкyx, ба миcли кo.лxoзи ба нoми Кaгaнoвичи нoxияи Ишшшим, ба нoми Хрушеви нoxияи Шушн, ба нoми Мaшенкoви нoxияи Porn^a-rra ва ба нoми Мoлoтoви нoxияи Pyшoн, ки дар баландии 2500-2900 аз caтxи 6axp чoйгиp будаанд, ба даст oвapдa шуд [11, c.40] .
Кoшxoзxoи вилoят дар ба даст oвapдaни xocили баланди кишти Faшлaдoнa, ба миcли гандум, чав ва арзан тачрибаи кaлoнpo coxиб шуданд. Маеалан, кo.лxoзи «Ватан»-и нoxияи ШyFнoн , ки дар баландии 2500 метр аз caтxи 6axp чoйгиp аст, дар шли 1957 аз xap як гектар 30 центнерй гандуми бaxopии навъи Сypxaк ба даст oвapд. Гaндyмpo баъди шyдгop дар чукурии 20 caнтиметp шррида ба xap як гектар замини кopaм аз 10 то 15 тонн тору aндoxтaнд. Инчунин дар фаали 6axop 6a xap як гектар замин 5 центнерй xorncrap чoшидaнд. Кишт дар нимаи дуюми мoxи апрел ^aponAa шуда, ба xap як гектар 3 центнерй тyxмй кoppидa шуд. Дар давраи нaшъyнaмo бoшaд, 10 мapoтибa oбëpй карда шуда, як мapoтибa 6o пopyи мaxaшлй ftoo дoдa шудааст [3, c.138] .
Инчунин кoшxoзxoи дигари ин жщия низ тaвoнистaнд xocиши xy6 ба даст opaнд. Маеалан, кoшxoзи «Правда» аз xap гектар замини кишт 27 центнерй ва кoшxoзи Карли Марте бoшaд, аз xap гектар 22 центнерй гандум гирифтанд.
Шарти acocй дар гирифгани xocиши баланди зиpoaтxoи FaшлaдoнaгИ, ин дар истеxcoлoт чopй намудани зиpoaтxoи навъи мaxaлшлй буд. Аз xaмa навъи гандуми зудрае ин Pyштaк, Сафедак, Cypxa^ ва Бoбишo буданд. Навъи гандуми зудраои Бoбилo xairo дар баландии 3000 метр аз caтxи 6axp метaвoнист пyxтa раоад, ки нaвъxoи дигари гандум дар oн чo аз xyнyкИ нест мешуданд. Аз навъи чав аз xana беxтapинaш Чав-Кабудак ба шyмop мерафт, ки метaвoнист дар баландии 3000 метр нaшъyнaмo ë6aA [3, С.138] .
Хoчaгиxoи Faлшaдoнa бoяд тaлaбoти axoлии мaxaлшиpo 6o нoн ^неъ намуда чopвopo 6o xypoк таъмин мекард. Дар шли 1958 кишти зиpoaIXoи Faлшaдoнa дар вилoят 12130 гектappo гашкил медoд, ки ин 82,1%-и тaмoми мacoxaтpo дар бар мегирифт. Дар шлxoи 50-ум дар кишти мaxcyлoтxoи Faшлaдoнa тaFЙиpoти куллй ба назар мераоиданд. Маоалан, oиди вазни xocи зиpoaтxoи FaшлaдoнaгИ дар aлoxидaгИ 6o % ба чамъаш ба чадвали дар зер oвapдa нигаред: ___
Co.xo Гандуми rapa«^ Гандуми бaxopи Чав Чувдримакка Лубиега
1953 15,8 33,5 28,2 - 22,5
1958 22,0 41,7 14,1 3,3 18,9
Зирсати Faшлaдoнaгии аз xaмa мyxим дар кoшxoзxoи Бaдaxшoн гандум ба шyмop мерафт, ки ба x^ccan oн дар coли 1958 кариб 64%-и кишти Faшлaдoнa poCT меoмaд, ки oн дар тагоми нoxияxoи Пoмиpи гарбй pyëнидa мешуд. Ин нoxияxo бapoи истеxcoли гандуми тиpaмoxй тaмoми имкoниятxopo дoштaнд, ки вазни xoot oн аз 15,8%-и дар шли 1953 ба 22% дар шли 1958 зиëд гардид.
Иклим ва xoки киcмaти пoëнии Пoмиpи гарбй бapoи pyëнидaни гандуми тиpaмoxй мycoидaт мекунанд. Дар ин чo зимиагон oн кадар capд набуда, гандум ба ocoнй метaвoнaд зимистoнpo гyзapoнaд. Дар фacли тобистoн бoшaд xaвo гарм буда, 6apoи гирифгани xocиши баланди гандуми тиpaмoxй мycoидaт мекунад [1, c.28] .
Хамин тавр, меxнaткaшoни вилoят тaвoнистaнд дар муддати кутс^ тaмoми xoчaгии кишшoки xapoбгaштapo аз нав Gaprçapop намуда, oнpo ба давраи пеш аз чангй ва аз oн xaм зиедгар pacoнaнд. Кoшxoзxoи вишoят 6o кумаки тaшкишoтxoи xизбй дар баланд бapдoштaни тaмoми coxaxoи xoчaгии кишш0к дар давраи баъдичангй, мaxcycaн дар баланд бapдoштaни зиpoaтxoи Faшлaдoнaгй кopxoи зиëдеpo ба coмoн рашнданд.
АДАБИЁТ
1. Амануллаев Ф. Развитие сельского хозяйства колхозов Советского Памира // Труды Т. VI. Издательство Академии наук Таджикской ССР. Сталинабад, 1960.
2. Выполнение плана сортовых посевов по зерновым и масличным культурам по ГБАО на 1946 г. //ЦГА РТ. Ф.288. Оп. 14 Д. 3416 л. 31.
3. В Павильоне Таджикской ССР под ред. А. Абдуллаева Сталинабад, 1958.
4. Выполнение пятилетнего плана в области сельского хозяйства. // Красный Бадахшан. N° 56 (659) 11 мая 1951 г.
5. В бригаде Авазбека Шоинбекова //Красный Бадахшан. № 7 (191) Пятница. 30 января 1948 г.
6. Из отстающих в передовые. //Красный Бадахшан. № 15 (199) Пятница. 27 февраля 1948 г.
7. К новому подъему сельского хозяйства //Красный Бадахшан. № 6 (468) Воскресенье, 15 января 1950 г.
8. Назаршоев М. Партийная организация Памира в борьбе за социализм и коммунизм (1918-1968). Душанбе, 1970.
9. Не допустить потер колхозного хлеба //Красный Бадахшан. № 115 (577) Среда, 25 октября 1950 г.
10. Передовики сельского хозяйства. //Красный Бадахшан. № 1, (185) Четверг, 1 января 1948 г.
11. Тархов А. Кукуруза на полях колхозов Памира // Сельское хозяйства Таджикистана. Апрель № 4. Сталинабад, 1956.
СОСТОЯНИЕ ВЫРАЩИВАНИИ ЗЕРНОВЫХ КУЛЬТУР В ГБАО В ПОСЛЕВОЕННЫЙ
ПЕРИОД (1946-1959 гг.)
Автор в своем статье рассматривает состояние зерновых культур в ГБАО в послевоенный период (1956-1959 гг.). С победоносным окончанием войны Советский народ, в том числе трудящихся Горно-Бадахшанской автономной области вернулись к мирному труду.
В деле подъеме сельского хозяйственного производства Горно-Бадахшана большое значение имело постановление Совнаркома СССР от 25 января 1954 года «О мерах по дальнейшему развитию сельского хозяйства Таджикской СССР».
Колхозы Памира накопили большой опыт по выращиванию высоких урожаев зерновых культур, как пшеницы, ячменя и просо.
Важнейшей зерновой культурой в колхозах Памира являлся пшеница, на долю которой в 1958 году приходилось около 64% посевов зерновых и 54,0 % всех посевов.
Таким образом, колхозы области с помощью партийных организации проделали большую работу в повышении всех отраслей сельского хозяйство после войны, в том числе в повышении зерновых культур.
Ключевые слова: ГБАО, зерновых культур, колхоз, трудящихся, сельское хозяйства, пшеница, ячмень, просо.
THE STATE OF THE CULTIVATION OF CROPS IN BADAKHSHAN AUTONOMOUS
REGION IN POST WAS PERIOD
The author in this article looks at the state ofgrain crops in the post was period. With the victorious end of the war, the Soviet people of Badakhshan Autonomous Region, returned to peaceful work.
The resolution of the Council ofpeople's Commissars of the USSR of January 25, 1954 «On measuresfor the further development ofagriculture of the Tajik Soviet socialistic republic» was ofgreat importance in raising the agriculturalproduction of Badakhshan Autonomous Region.
The Pamir collective fans have gained extensive experience in growing high yields of grain crops such as wheat, barley and millet.
The most important grain crop on the Pamir collective farms was wheat, which in 1958 accounted for about 64% ofgrain crop and 54,0% ofall crops.
Thus, the collective farms if region with the help of party organizations did a great job in raising grain crops. Keywords: Badakhshan Autonomous Region, grain crops, collective farm, working people, agriculture, wheat, barley, millet.
Сведения об авторах:
Бадавлатова Рамзия Боздавлатовна - Соискатель кафедры истории таджикского народа факультета Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни Ходжибеков Эльбон Ходжибекович - Хорогский Государственный университет имени М. Назаршоева, кандидат исторических наук, профессор, преподаватель кафедры всеобщий истории, факультет истории и право, тел. (+935011955), e-mail: elbon_ hojibek@rambler.ru About the authors:
Badavlatova Ramziay Bozdavlatovna - The researcher of the department of history of Tajik nation of the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini.
Hojibekov Elbon Hojibekovich - the candidate of historical sciences, professor, lecturer of the Department of World History, the Faculty of History and Law, Khorog State University, Phone (+935011955), Е-mail: elbon_ hojibek@rambler.ru
