Научная статья на тему 'СОЦИАЛЬНОЕ, ЭКОНОМИЧЕСКОЕ И КУЛЬТУРНОЕ РАЗВИТИЕ РАЙОНА ГИСАР В 50-80 ГОДАХ ХХ ВЕКА'

СОЦИАЛЬНОЕ, ЭКОНОМИЧЕСКОЕ И КУЛЬТУРНОЕ РАЗВИТИЕ РАЙОНА ГИСАР В 50-80 ГОДАХ ХХ ВЕКА Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
260
39
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ИСТОЧНИКИ / МЕСТНЫЕ / РУССКИЕ / РЕМЕСЛА / БИЗНЕС / ДИПЛОМАТЫ / ТУРИСТЫ / ШПИОНЫ / РЕГИОН

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Хайдарова Гулрухсор Ёдгоровна

В данной статье рассматривается история социального, экономического и культурного развития Гиссарского района в 50-80-е годы. По мнению автора, социальное, экономическое и культурное развитие Гиссарского района в 50-80-е годы отражается на сборе хлопка, хороших показателях работы промышленных предприятий, участии в конкурсе «Андалеб» и завоевании первых мест, их взглядах и целях. Несмотря на все это, они являются ценной информацией по изучению рассматриваемого предмета. В 1960-х годах три хлопковых хозяйства в Шахринавском районе - колхозы им. Ленина, Ленинграда и Фрунзе (позже преобразованные в специализированные животноводческие предприятия) - производили более 50 процентов хлопка района. С образованием Гиссарского района в 1932 году было создано районное управление культуры (ранее называвшееся отделом культуры), которое играет важную роль в культурном и духовном развитии народа. В эти годы вновь был создан Дом культуры, 21 февраля 1968 года - Народный театр, а в 1993 году - Народная филармония (ныне названная в честь покойного Тоджиддина Мухиддинова).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOCIAL, ECONOMIC AND CULTURAL DEVELOPMENT OF THE REGION ISOR IN 50-80 YEARS OF THE XX CENTURY

The author examines the history of socio-economic and cultural development of the Hissar region in the 50-80s in this article. According to the author, the social, economic and cultural development of the Hissar region in the 1950s and 1980s reflected in cotton picking, good performance of industrial enterprises, participation in the Andaleb contest and winning first places, their views and goals. Despite all this, they are valuable information on the study of the subject in question. In the 1960s, three cotton farms in the Shakhrinavsky region - collective farms named after Lenin, Leningrad and Frunze (later transformed into specialized livestock enterprises) - produced more than 50 percent of the region's cotton. With the formation of the Gissar region in 1932, the regional department of culture (previously called the department of culture) was created, which plays an important role in the cultural and spiritual development of the people. During these years, the House of Culture was re-established, on February 21, 1968 - the People's Theater, and in 1993 - the People's Philharmonic (now named after the late Todjiddin Mukhiddinov).

Текст научной работы на тему «СОЦИАЛЬНОЕ, ЭКОНОМИЧЕСКОЕ И КУЛЬТУРНОЕ РАЗВИТИЕ РАЙОНА ГИСАР В 50-80 ГОДАХ ХХ ВЕКА»

не только глубокого изучения истории культуры друг друга, но и уровня их общности и взаимного обогащения.

Кроме того, процесс становления и развития отношений между Таджикистаном и Казахстаном имеет особое научное и практическое значение с учетом вышеперечисленных факторов и моментов, изучение и реализация которых необходимы и своевременны для обеспечения экономической и политической безопасности обеих стран.

Ключевые слова: Таджикистан, Казахстан, международные отношения, Советский Союз, внешняя политика, сотрудничество, стратегический, дипломатический партнер.

cooperation of the republic of tajikistan with the republic of kazakhstan after the collapse of the soviet union

The Republic of Kazakhstan is a country that has historical, spiritual and religious ties with our republic. Taking into account this fundamentalfactor, the Republic of Tajikistan has established diplomatic andpolitical relations with this young state since gaining independence.

In the conditions of independent development of their countries, Tajiks and Kazakhs study each other's creativity and use its fruits. This situation requires from representatives of science and culture not only a deep study of the history of each other's culture, but also the level of their community and mutual enrichment.

In addition, the process offormation and development of relations between Tajikistan and Kazakhstan is of particular scientific and practical importance, taking into account the above factors, the study and implementation of which are necessary and timely to ensure the economic and political security of both countries.

Keywords: Tajikistan, Kazakhstan, international relations, the Soviet Union, foreign policy, cooperation, strategic, diplomatic partner.

Сведения об авторе:

Комилов Насим - ассистент кафедры права и международных отношений Кулябского государственного университета имени Абуабдуллох Рудаки. Адрес: 734065, г. Куляб, улица С. Сафаров 16. E-mail: nasim.komilov.93@mail.ru; тел: (+992)985415193

About the author:

Nasim Komilov — Assistant, Department of Law and International Relations, Kulyab State University named by Abuabdulloh Rudaki. Address: 734065, Kulyab, S. Safarov Street 16. Email: nasim.komilov.93@mail.ru; tell: (+992)985415193

рушди ичтимой, щтисодй ва фархднгии нохдяи ^исор дар солхои 50-80 асри xx

Хрйдарова Г.Ё.

Донишгохц давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни

Огози солхои 50-ум хичрат намудани ягнобиён ба водии Хисор, махсусан шахри Душанбе ва атрофу акнофи он ва зиндагй ихтиёр кардани онхо дар ин водии зархезу хушобу хаво ба якборагй боло гирифт, ки онхо имрузхо дехахои Курлаи (н. Рудакй), Чоряккорон, назди Зарафшон (собик Гарбаняи н. Рудакй) Мавлончари Боло, Бешбулок, Наврузбулок, Тутака, Туда, Келитош, Чагатаи Х,исор, Багара, Чептура (нохияи Шахринав) ва Чабалой (н. Исмоили Сомонй) зиндагй доранд [1, с.119-120]. Тараккии хочагии дехот ба солхои панчохум рост меояд. Соли 1953 колхозхои калон ва солхои 60-70 хочагихои давлати (совхозхо) ташкил карда мешаванд. Шуъбахои техникаи хочагии дехот дар нохияхо таъсис меёбанд.

Дар солхои 70 ва 80 нохияи Хисор яке аз нохияхои калон ва аз чихати иктисоди пуркуввати чумихури ба хисоб мерафт. Махз дар хамон давра 11 феврали соли 1979 Мурочиатномаи фаъолони нохия доир ба баланд бардоштани маданияти дехот ба тамоми халки чумхурй кабул карда мешавад. Дар ин кор ташаббуси рохбари аввали нохия Аловиддинов Урок Азимович ва раиси кумитаи ичроияи Шурои депутатхои мехнаткашони (баъдан халкии) нохия ^аюмов Нуриддин калон буд. Дар хамин давра кучахои худуди нохия сангфаршу мумпуш карда шуданд.

Соли 1956 расадхонаи Хисор, 1968 заводи «Гидростроматериали», 1971 заводи пуст ба кор ошз намуда, соли 1956 истирохатгохи «Шохамбарй», аввалин мизочонро кабул карда, чандин хонахои бисёрошёна сохта ба истифода дода шуданд.

Соли 1980, дар соли 1 миллион тонна пахта руёнидани Чумхурии Точикистон нохияи Х,исор 38450 тонна «тилои сафед» ба даст овард. Накшаи панчсолаи нухум оид ба истехсоли галла, 121%, гушт 104%, шир 106%, пашм 105%, тухм 107% ичро гардид. Корхонахои саноати накшаи умумии

соли 1980- ро 108, 0%, фуруши махсулотро 107, 9% ичро карданд. Чуноне ки мухаккикон Ш. Неъматова ва М. Асроров дар китоби «Махфузгарони таърих» кайд мекунанд: «Накшахои истехсолиро иттиходияи «Гидростойматериали» 104,1%, иттиходияи агросаноатии «Шахринав» 100,0%, идораи галлакабулкунй 116, 7%, иттиходияи «Селхозтехника» 100,1% ба ичро расонданд... Дар нохия соли 1980 барои корхои кишоварзй 80 дона тарктор, 17 адад автомашина, 3 автобус, 2 булдозер, 4 эксватор, 12 мошини пахтачинй, 12 мошини куракгундорй ва 2045 тонна нурихои минералй харидорй карда шуд». Ин хама аз баланд шудани имконияти молиявии колхозу совхозхои нохия гувохи медихад.

Баъди Аловиддинов У. А. ва ^аюмов Н. К. хамчун котиби аввали кумитаи нохиявии хизби коммунист Сирочиддин Хакназаров, Эдуард Микритичев, Хусайн ^осимов ва раиси кумитаи ичроияи нохия Абдулхамид Сайдалиев, Маъруф Хакимов, Равшан ^аюмов руйи кор омада, дар пешрафти нохия хиссагузор гаштанд.

т/р Нипондиханда Хисор Шахринав Регар

1 Шумораи фоидхо 109 57 127

|2- Хуччатхои доими 5499 4100 6143

3 Хуччатхои муваккати 1652 - 874

4 Масохати бойгони 1 ООм/кв 46,5м/кв 39м/км

5 Дарозии рафакхо 135п/м 46,5п/м 95п/м

6 Аризахои воридшуда 28 - 99

7 Ба тартибдарори 3205 10380 -

Солхои 60-уми асри гузашта се хочагии пахтакории минтакаи Шахринав- колхозхои ба номи Ленин, «Ленинград» ва ба номи Фрунзе (он баъдтар ба корхонаи махсуси чорводори табдил дода шуд) беш аз панчох дарсади пахтаи нохияро истехсол мекарданд [3, с. 120].

Колхози ба номи Ленин аз калонтарин хочагихои нохияи Хисор ба шумор мерафт. Дар ин чо зироаткорй, махсусан пахтакорй ва чорводорй хеле хуб ривоч ёфта буданд. Дар овони раисии дехконони асил, мардони фидокору захматкаш, фархангдуст ва ба маънои том истехсолотчй, бамаърифату саховатманд Акрам Хасанов ва Исохон Хамзаев истехсоли пахта ва дигар зироатхо ва махсулоти чорво хеле зиёд дода шуд. Одамон шодравон Исохон Хамзаевро, ки дар овони раисии у идораи бархавою зебои хочагй, майдони истирохатии ба номи Чутак Уразов дар назди бинои хочагй, бинои чандин мактабхою касалхонахо бунёд ёфта, ободихои дигар анчом пазируфтанд, имруз хам ба некй ёд мекунанд. Соли 1980-ум даромаднокии хочаги ба 13,3 фоиз расида бошад, соли 1983- юм 24,9 фоизро ташкил дод. Солхои баъдина хам натичахои истехсолии хочаги хуб буданд. Солхои 60-уми асри XX колхози «Ленинград» ба хисоби миёна аз хар гектар 32 сентнери пахта руёнид. Бригадахои Афгон ^арахонов, Рустамбек Сатторов, Муродулло Нуров ва чанде дигар аз ин хочаги хосилнокии пахтаро ба 35-40 сентнери расонданд. Дар пешравихои хочаги рохбари кордону хоксораш Файзулло Эшов, сарагроном - Аграноми хизматнишондодаи чумхурй бурбон Улугов ва дехкони тачрибадор Неъматулло Азизов, ки чандин солхо агрономии китъавй, чонишини раис ва котиби ташкилоти хизбии колхози «Ленинград» ва раиси Шурои кишлоки Чузй буд, сахми калон доштанд. Мохи апрели соли 1974 дар заминаи колхози ба номи Фрунзе корхонаи байнихочагии чорвофарбехкунии ба номи Фрунзеташкил гардид ва сарвариашро ба ухдаи Вохид Мачидов гузоштанд. Баъдан аз соли 1977 то соли 1995 мутахассиси сохибтачрибаю донишманд, рохбари кордону ташаббускор Начмиддин Аюбов директори корхона буд.

Соли аввали таъсисёбй ба корхонаи навташкил хочагихои нохияи Х,исор 690 хазор сум, хафт бинои чорвонигохдорй, чандин техникаю дигар тачхизот кумак намуданд. Барояш 3 хазору 300 гектар чарогох, 1350 гектар заминхои корам, аз чумла 230 гектар заминхои обй чудо гардид. Корхона соли якуми кор 163 тонна гушт истехсол карда, вазни миёнаи чорворо ба 280 килограмм, яъне баробари дигар хочагихо расонид. Соли дуюм истехъсоли гушт 615 тонна, вазни миёнаи чорвои ба гушт месупурдагй 302 килограм ва даромадноки 1 миллиону 113 хазор сумро ташкил дод.

Дар давоми солхои 1978 -1987 корхонаи байнихочаги се маротибаги ба дарёфти Байраки Сурхи Сайёри КМ Хизби Коммунист, Шурои Вазирон, КМ Иттифоки касаба, КМ созмони чавонони Иттиходи Шуравй ва ба хамин гуна байраки Чумхурии Точикистон шарафёб гардида, номаш дар тахтахои фахрии Намоишгоххои комёбихои хочагии халки умумииттифокй ва чумхуриявй сабт шуд.

Дар минтакаи Шахринав боз як хочагии махсусгардонида - фабрикаи парандапарварии Чиптура фаъолият дошт, ки аз соли 1958 ба кор даромада, соли якуми таъсисёбиаш дорои хамаги 80 хазор мург буд. Корхона сол то сол васеъ шуда, соли 1974 -ум майдони умумиаш 543 гектарро ташкил кард, шумораи паррандахо ба 562 хазор, аз чумла мурги тумдех ба 171 хазор расид. Сипас тибки чорисозии роху усулхои пешкадам истехсоли гушти парранда ва тухм хеле афзуд. Дар давоми панчсолаи дахум (1976-1980) нохияи Хисор закшаи фуруши тухмро ба давлат 257 миллиону 24

хазор дона ё 103 фоиз ба чо овард, ки асосан аз хисоби фабрикаи парандапарварии Чиптура буд [4, с.120]. Ин фабрика дар собик Иттиходи Шуравй калонтарин корхонаи чучабарории мамлкатро бар ухда дошт. Чумхурии ^азокистону Молдавия танхо панч фоизи бокимондаи чучаро мебароварданд.

Соли 1982 номи фабрикаро «60-солагии СССР» гузоштанд. Солхои зиёде директори фабрика Алибой Очилов буд, ки тахти рохбари окилонаи у корхона тадричан рушд карда, обод шуд. Дар нохия хочагихои истехсолие аз кабили «Зироаткор», «Хисор» (собик «Учхоз») хастанд, ки бо максади гузаронидани корхои тачрибавию илми барои пайдокунонии навъхои наву серхосили зироатхо, ривочдихии истехсолоти кишоварзи ташкил шуданд. Онхо ба пахтакорй ва кишти дигар зироатхо, чорводорй машгуланд. Хочагихои «Себистон», «Сунбула», «Бахористон», «Дустй» ва чанде дигар ба богу токпарварй махсус гардонида шудаанд.

Солхои 80-уми садаи бистум дар нохия беш аз 30 намуди махсулоти саноатй истехсол мегардид. Бештари корхонахо нишондихандахои хуб ба даст меоварданд. Накшаи панчсолаи дахумро оид ба истехсоли махсулоти саноати нохия пеш аз мухлат ичро кард. Дар 11 мохи соли 1980-ум ба маблаги 38 миллиону 383 хазор сум (108,9% накшаи солона) махсулот истехсол карда, ба маблаги 31 миллиону 846 хазору 500 сум махсулот фурухта шудааст, ки 106,6 фоизи накшаи солона мебошад. Соли 1981-ум дар нохия ба маблаги 2524,9 хазор, соли 1982-ум ба 2036,8 хазор, соли 1983-ум ба маблаги 2988,9 хазор сум аз накша бештар махсулоти саноати истехсол гардидааст. Заводи «Гидроизол» яке аз калонтарин корхонахои саноати буд, ки соли 1969 дар шахраки Хисор бунёд шуд. Соли 1976 чун чанд корхонахои дигарро зертобеаш гардониданд, ба иттиходияи истехсолии «Гидростройматериали» табдил ёфт. Аз аввали ташкилшави то соли 1988 директори генералй Пётр Исаакович Катс буд. Сипас ин вазифаро Абдурахмон Табаров ба ухда дошт. Иттиходия дар вакташ бо бештар аз 600 нишони доду гирифт дошт. Махсулоташро на танхо собик чумхурихои бародарии Иттиходи Шурави, балки боз 17 мамлакати хоричи мехариданд. 7 намуд махсулот мебаровард.

Когазхои гулдор (обой), фолгоизол, изол ва линолеум, ки корхона истехсол мекард, серхаридор буданд. Бинобар амалисозии навгонихои зиёди истехсоли ба гирифтнаи унвони «Ратсионализатори хизмтнишондодаи Чумхурии Точикистон» шарафёб гашт. Хамон солхо комбинати таълимию истехсолии нобиноён низ нишондихандахои хуби истехсолиро ноил мешуд. Дар 11 мохи соли 1982 корхона аз накша зиёдтар ба маблаги 263, 5 хазор сумина махсулот истехсол карда, истехсоли зиёдатии махсулотро дар як солу 11 мохи аввали панчсолаи ёздахум ба 505,9 хазор сумина расонида шуда буд. Натичахои истехсоли солхои минбаъда боз хам бехтар шуданд. Корхона дар нимсолаи аввали соли 1983-ум ба маблаги 114,6 хазор сум бештар аз накша махсулот фурухтааст. Махсусан, фаъолияти ахди мехнатии сеххои картонбарорй ва бофандагии корхона назаррас буд. Бригадахои Хикмат Боев, Хайриддин Зокиров, Нуриддин Сафаров ва Халима Одинагулова, ки истехсоли махсулотро хеле зиёд намуда, ба хисоби соли оянда кор мекарданд, бахри нчрои накшаи панчсолаи ёздахум дар 4 сол мекушиданд.

Дар комбинат соли 1983 ду тачхизоти нави намуди КД-2124 -и даханаки зарф мебаровардагй ва чанд дастгохи дигар, соли 1984 ду тачхизоти намуди 9 САГ -ро ба кор андохтанд, ки дар натича истехсоли махсулот бештар ва сифаташ хубтар шуд.

Фабрикаи шохибофии Шахринав низ, ки мохи октябри соли 1966 бо ташаббуси аввалин рохбари он Солех Мирзоев ба истифода дода, он вакт хамаги ду дастгохи руймолбарори дошту баъдан ибтидои солхои 80-уми асри бист дастгоххояш ба 200 то расид, аз корхонахои пешрафтаи саноатии нохия ба шумор мерафт. Сарвари корхона пас аз вафоти Мирзоев муддати тулони Хабибулло Абдуллоев, баъдан Абдухаким Ашуров, Нормуъмин Усмонов, Хидоят Хикматов, Иноят Болтаев, Усмоналй Давлатов, Абдухамид Солехов ва Зохир_ Усмонов буданд. Он солхо Гулчехра Тагоева, Гулсара Рачабова, Хочикурбон Балтаев, Мухиба Урокова, Подабон Юсуфов, Мукаддас Боймирзоева, Зумратой Назарова, Саодат Хайдарова, Тошбибй Рахимова, Мунира Маллаева, Соро Баротова, Насим Рахимов ва чандин нафари дигар аз бофандагони пешкадами корхона, ки хамчун филиали иттиходияи «Точикатлас» -ии шахрй фаъолият дошт, махсуб меёфтанд. Корхона солхои 1975-1980 10 миллион метр, солхои 1981-1985 11, 2 миллион метр ва дар солхои 1985-1990 9 миллион метр атласу шохй баровардааст. «Барги карам», «шому сахар», «50 солагй», «хосиятхон» барин атласхои корхона дар чумхурихои собик Иттиходи Шуравй шухрат доштанд ва нишони сифат гирифта буданд. Баъди пошхурии Иттиходи Шурави баъди таъминоти нокифоя бо ашёи хом аз 200 дастгох хамагй 60 дастгохаш кор карда, истехсолоташ сахт кохиш ёфт. Холо ин корхона нокифоя бошад хам, дар худуди нохияи Шахринав амал карда истодааст [5, с.198].

Заводи хиштбарории Шахринав (соли таъсисёби 1947) он солхо бо сифатнокии махсулоташ дар чумхурй аз бехтаринхо хисоб меёфт. Иктидори шабонарузиаш аввалхо 4-5 хазор дона буд. Сипас бо кушиши сарвари корхона Солех Мирзоев солхои 1954-1955 хумдонхои гирд (иктидорашон дар як шабонаруз 20 хазор дона) шинонда, солхои 1959 - 1962 аз чониби директорони баъдинаи корхона Усмонов ва Хабибулло Абдуллоев хумдонхои тоннели ба кор дароварда, иктидори шабонарузии хиштбарорй ба 35 хазор дона расонида шуд [6, с.80].

Соли 1972 корхонаро ба иттиходияи истехсолии «Гидростройматериали» хамрох карданд. Солхои 1969-1981 Чураев, Салдиев, Канадзе, Богомолов, Диргулов ва Лвов сарвари корхона буданд. Аз соли 1981 то соли 1990 Амонулло Хабибуллоев дар ин вазифа кор кард. То ба ин чо омадан у мухандиси раёсати кишоварзй, нозири кумитаи назорати халкии нохияи Хисор, котиби ташкилоти хизбии колхози ба номи Карл Маркс (холо ба номи Абдурауф Юсуфов) буд.

Соли 1966 дар назди совхози богу токпарварии «Шахринав» корхонаи шароббарорй ташкил шуд, ки баъди соли 1971 дар заминаи ин хочаги таъсисёбии иттиходияи истехсолии агросаноатии «Шахринав» (солхои зиёде сарвари куллаш (директори генералй) яке аз шахсони кордону ташкилотчи Мухтор Неъматович Абдурахмонов буд) бо хамрохии нуктаи шаробистехсолкунии «Хисор» бо итоати он гузашт.

Корхонаи дигари саноатии аз соли 1985 зертобеи иттиходияи истехсолии агросаноатии «Шахринав» заводи консервабарории Чиптура буд, ки соли 1953 таъсис ёфта, аввалин директораш Исроил Отабоев буд ва соли 1955 -ум 4 миллион банкаи шартй, соли 1961 -ум 5 миллион банкаи шарти шарбат мебаровард. Дар давраи сарварии Нусратулло бурбонов солхои 1970-1985 иктидори корхона ба 30 миллион банкаи шартй расонида, бо маблаги он дар шахраки Октябр (Чиптура) бинои истикоматии чорошёна ва богчаи бачагон бунёд карда шуд. Солхои 1985-1992 директори завод Ф. Каримов буд.

Хамон солхо хамчунин дар нохияи Хисор филиалхои иттиходияхои «Гулдаст», «Чевар» ва матоъхои пахтагини шахри Душанбе фаъолият доштанд, ки мардум махсулоти сифатноки бардошташонро меписандиданд. Нуктаи кабули пахта (сарвараш Мухамадчон Абдуллоев), заводи коркарди пуст (сарвараш Назаров) ва нефтебаза (сарвараш М. Маликов) хизмат мерасониданд. Соли 1985 заводи махсулоти фулузи ба кор даромада, кисмхои зарурии насосхои гуногуни обкашро истехсол мекард. Солхои зиёде сарварии онро Абдуманнон Абдураззоков ба ухда дошт.

Филиали чамъияти сахомии «Точикителеком» дар нохияи Хисор аз соли 1962 то соли 1996 хамчун шуъбаи (узели) алока фаъолият карда, таъмини алокаи телефонй ва ташкили радиошунавониро ба ухда дошт.

Мувофикан ба талабот баробари такмилёбии техникаи кори сол аз сол нуктахои телефон ва радио зиёд мешуданд. Соли 1932 дар нохияви хамаги чор телефон - якто дар бинои кумитаи нохиявии хизби коммунист, якто дар бинои кумитаи ичроияи нохия, якто МТС (стансияи мошинию тракторй) ва якто дар нуктаи хизмати алока буду халос. Баъдтар афзуда, теъдоди нуктаи телефон ба 5251 ва нуктаи радио ба 14658 - то расид.

Солхои 1973 - 1985 дар маркази колхозу совхозхо зеристгоххои дорои 500 нукта ва дар маркази нохия зеристгохи дорои 2000 нуктаи телефонии дар хизмати мардум карор доштанд ва ботамоми чумхури алока баркарор мекарданд. Дар давраи шуравй дар нохияи Хисор чанд муассисаи наклиёти фаъолият доштанд, ки калонтаринашон корхонаи наклиёти автомобили раками 14 буда, ибтидои таъсисёбиаш- соли 1961-ум 38 мошин, 4 автобус, 50 коргар, солхои охири баркарории Иттиходи Шуравй 750 коргар, 335 мошинхои боркаш, 50 мошинхои кирокаш (таксй) ва 90 автобусхои мусофиркаш дошт, ки дар 31 самт, аз чумла дар самтхои Хисор - Душанбе, Хисор - Чептура -колхози ба номи Ленин, Хисор - Хонакохи Кухй, Хисор - Бобосурхон, Хисор - Шохамбарй, Хисор -Шарора, Хисор - Айнй ва гайра хизмат мерасониданд.

Пеш аз пошхурии Иттиходи Шуравй дар худуди нохия чандин ташкилотх,ои сохтмонй аз кабили муассисаи таъмирию сохтмонй, муассисаи таъмирию сохтмони Вазорати хизмати маиши чумхурй, СПМК - 1, СПКМ- 2, СПКМ - 10, СПКМ - 13, ПМК - 50, ПМК - 7, ПМК - 22, ПМК -25, райселкомхоз ва гайра мавчуд буданд, ки хамасола корхои зиёди таъмирию сохтмониро дар худуди нохия ва берун аз он анчом медоданд. Масалан, соли 1983 ташкилотхои сохтмони маблагхоро хубтар аз худ карда, назар ба солхои пеш хачми корхои сохтмониро афзун гардонданд. Дар нимсолаи аввали хамон сол ба чойи 9546 хазор сум ба кадри 9617 хазор сумина корхои сохтмони анчом дода шуданд. Ичрои накшаи умумии нохия 101 фоиз, СПМК - 1 104, СПКМ-2 105, СПКМ-10 105, СПКМ-13 106, ПМК-7 105, ПМК-22 111, ПМК -25 126 фоизро ташкил дод. Дар чамъбасти сол 7 ташкилоти сохтмони аз ухдаи ичрои накшахои ба зимма доштаашон бо сарбаландй баромаданд.

Муассихои ба истифодадихии роххои автомобилгарди раками 21 яке аз ташкилотхои сохтмонии фаъол ба шумор мерафт, ки соли 1963 ташкил ёфта, дар ибтидо Кузнетсов, баъдан солхои 1966-1968 Крилов, солхои 1968-1971 Н. Азимов, солхои 1971-1980 Манзар Роибов, солхои 1980-1986 Маматочй Точибоев, солхои 1986-2007 Абдухолик Хафизов (холо муовни аввали раиси нохияи Хисор аст), аз соли 2007 то январи соли 2012^урбонмурод Неъматов рохбараш буданд. Холо Худойбердй Ашуров сарвари корхона аст.

Солхои охири Иттиходи Шуравй дар минтакахои Хисору Шахринав кариб 300 то нуктаи савдо ва муассисахои зиёди хуроки умумй мавчуд буданд, ки фаъолияти онхоро ташкилотхои зертобеи чамъияти матлуботи нохия чамъиятхои матлуботу хуроки умумии шахраки Хисор ва дехотии «Навобод», «Хонако», «Шахринав» назорат бурда ба танзим медароварданд. Комбинати нонпазии

шaxpaки X^rop, чaндин нонвойxонaxо, ошxонaxо, бозоpи мapкaзии шaxpaки X^^p, бозоpи Шaxpинaв вa Faйpa xизмaти мapдyмpо бa чо овapдa одaмонpо бa мaводи xypоквоpй, acбобxои зapypии pyзгоp шифp, пaxтa вa дигap мacолexи cоxтмони тaъмин мeнaмyдaнд. Иттифоки мaтлyботи tox™ бa мyноcибaти 60-cолaгии тaъcиcëбии Иттиxоди Шypaвaй мycобикaи коpмaндонpо pивоч додa cоли 1982 ичpои нaкшaxои бa зиммaбyдapо бapзиëд тaъмин нaмyдa, дap 11 моx нaзap бa cолxоли пeшин гapдиши молpо бa мaблaFи 5 адад миллиону 193 xaзоp cyм aфзyн гapдонд. Бaъдaн дap ин caмг нaтичaxо боз xaм нaзappac шyдaнд. Гapдиши муомилоти моли шли 1990-ум бa 157741,3 xaзоp cyм pacид.

Бaъди бapкapоpшaвии Хокимияти Шypaвй якe гз caмгxоe, ки дaвлaт эътибоpи xоcaи xyдpо нигapонид ин xифзи ичтимоии axоли буд. Дap минтaкaxои Xиcоp xaм ин мacъaaлa тaxти нaзоpaти доимии pоxбapият кyapоp дошт. Идоpaи мaxcyce бaxpи ин коp тaъcиc ëфт, ки бaъдaн шyъбaи xифзи ичтимой, OTrnc paëcaти xифзи ичтимоии axолй ном г^ифт^ aввaлxо тaнxо бa тaъминy пapдоxти кyмaкпyли мacъyл буд. Холо тaъмини нaфaкa, тaкcимоти кyмaкпyлии яквaктa бapои гyзapонидaни дaфнии фaвтидaгон, додaни pоxxaти caнaтоpияю кypоти бa иштиpокчиëни Чднги бyзypги Вaтaнй вa нaфaкaгиpон бapои xизмaтxои мaxcyc бaxpи тaбобaтy дaмгиpй бa зимaи paëcaти xифзи ичтимоии axолй мeбошaд.

Xaмacолa aз чонгиби paëcaт бa шaxcони зиëдe нaфaкa тaъйин кapдa мeшaвaд. Соли 1975 дap ноxия бюpои axбоpотию бa коp тaъминкyнии axолй тaшкил шyдa capдоpaш Сyлгонмypод Юcyпов тaъин гapдид, ки то cоли 1981 фaъолият нaмyд. Сипac Hacpyлло Hypиддинов, Acкap Hоcиpов, Остон Paчaбов, Aбдyвоxид Сaидaлиeв дap ин вaзифa rap кapдaaнд.

Бaъди зилзилaи Шapоpa, ки 23 янвapи 1989 pyx до двa 37 бинои иcгьикомaтии дexaи Шapоpa, дexaи Окули поëнpо бошaд кapиб бо тaмом лойкaи Faфc пушонд, Окули Боло, Xиcоp, Xaëra Haв ^apaпyчок, 1 Maй вa дигap дexaи гиpдy aтpоф низ зapapи кaлон дидaндy 30 xaзоp одaмон бecap пaноx мондaнд. Maдaгоpииидоpaи идоpaи cyFypтaи ноxия бapъaло x^ гapдид. Pоxбapи xaмон дaвpaи мyaccиca Aбдypaxим Шapифов xaмpоxи зepдacгонaш тaмоми имкониятpо бypдa кушид, ки бa зapapдидaгон тaъчилaн ëpмaндй нaмоянд. Биcëp шaxcон, ки xонaaшонpо вaйpоншyдaвy молу aмволaшон тaлaф гapдидa буд, aз идоpaи cyFypтa мaблaFxои кaлон гиpифтa pyзFоpaшонpо бa cомон овapдaнд.

Xиcоp aз мaдaниятy фapxaнг бой acn Дapaxти cepбapгy шоxaи мyxтaшaми фapxaнгии ин мaвзeъ aз capчaшмaи мaънaвиëти бaлaнди ниëгон об xypдaвy нумуъ кapдaacг. Aз кaдим дap ин чо Xyнapмaндони xaлкй зиëд бyдaнд. Сaнъaткоpонy мycикинaвозонaшpо бepyн aз Xp^p xaм мeшиноxтaндy бa xyнapaшон apч мeгyзоштaнд. Xофизони ин чоpо бacо мeпиcaндидaндy бa тую мaъpaкaxо дaъвaт мeнaмyдaнд. Лaтифaю ara^iy^ тaxияи caxнaчaxо pивоч гиpифтaвy боxyнapонa aз acбобxои мycикии дойpa, cypнaю кapнaй, pyбобy Fижaк, тоpy дyтоp, тaмбyp иcгифодa мeнaмyдaнд.

Сapояндaгони cypyдxои клaccикию xara^, шaшмaкомxонxо мулло Чдлоли истоничй, мулло Ибодyллоx, Фозилчони мaъpyф бa Xофизчaи Xиcоpии ^apaTOrä вa пиcapaш Mиpзо Fyлом, Билоли мexтap, ки бapои монeъгиaш бa тaлaвy тоpочшaвии молу мулки кaмбaFaлон aз чониби гyмоштaгони aмиp Олимxон вaxшиëнa кушт^ ш тaнxо дap Xиcоp, бaлки бepyн aз он xaм овозaдоp шyдa бyдaнд. Тapики бeacбоби мycики cypyдxонй xaм дap ин чо aз пeш pоич буд, ки то xоло идомa Aлaлxycyc дap тyйxо xaнгоми домодбapон <^ax мyбоpaк»-xонй вa xини apycбapоpон вa apycбиëpон бо уалуби мyтaнтaни омexтa бa xaзлy шyxй вa пaндy нacиxaти омодacоз бa зиндaгии мycтaкилонa capоидaни cypy^^, acпaкбозию paкcидaнxо мaъpaкaxои мapдyмpо тaъcиpбaxшy гapм мeдоpaнд. Бaъдaн дap зaмони шypaвй xyнapмaндии мapдyм тaкмил ëфтa, caнъaти миллй дap Xиcоp бa пояи бaлaндгapин бapомaд. Фapxaнг бо мaънои том pyшд кapд. Як зyмpa caнъaткapони вapзидa бa тамол pacидaнд, ки шyxpaти Xиcоppо болсл^ бapдоштaнд. Xофизи xaлкии чyмxypи Xycaйн Hacpиддин, xyнapмaндони шоиcгaи чyмxypй Точиддин Myxиддинов, Axмaдчон Myxaммaдиeв, xyнapмaндони мapдyмии чyмxypй Шaмcиддин Myxиддинов, Kомилчон Faниeв, xyнapмaндони шоиcгaи чyмxypй Myxaммaдcaид Axмaдов, Иcкaндap Боeв, Убaйдyлло Kapомaтов, Asm Вaxxобов вa чaндe дигapон aз xaмин кaбилaнд.

Бо тaшкилшaвии ноxияи Xиcоp cоли 1932 шyъбaи фapxaнги ноxия (кaблaн шyъбaи мaдaнияг номидa мeшyд) тaъcиc ëфт, ки дap тaкомyлaги фapxaнгию мaънaвиëти мapдyм такши мyaccиp доpaд. Солxои шacгyми acpи гyзaштa xонaи мaдaнияг, 21 фeвpaли cоли 1968 тeaтpи xaлкй, шли 1993 филapмонияи xaлкй (xоло бa номи шодpaвон Точиддин Myxиддинов aCT) тaшкил гapдидaнд.

Дap тaшкили фaъолияти боcaмapи шyъбa, xизмaтpacонии мaдaнию мaъpифaтии axолии pоxбapони cобики он Султон Paчaбов, Эpгaш Kyлиeв, Aбдyчaббоp Mиpзоeв, Mомоxон ^огамов^ Xaмpоx Шиpинбоeвa, Xaмpоxкyл Розиков, Axмaдчон Mapдонов, Myxaммaдкyл Paxимов, Hypaлй Mиpзоaлиeв, capвapи xозиpaaш capояндa вa оxaнгcоз Пapвиз Пулодй (Aбдyлaзизов), Kоpмaнди шоиcгaи чyмxypй Aбдypaxим Faффоpов, ки cолxои зиëдecг муовини муд^и шyъбa acт, caнъaткоpони дap боло зикpaшон paфтa, xaмчyнин cобик диpeктоpи xонaи мaдaнияти ноxия, Kоpмaнди шои^^и Точикистон Aмон Тaбapов, Пулод Aбдyлaзизов, K^имaтгyл Сaнговa, Fyлом

Шукуров, Саъдулло Кароматов, Азиз Давлатов, Шодй Олияев, Саъдулло Пардаев, Дилбар Гулова, ^одир Рах,имов, Кдориддин Хочаев, Кароматулло Хайруллоев, Хабибулло Усмонов, Холмурод Хочиев, Сайфиддин Рачабов, Файзалй Ганиев, Еайбулло Назаров, Камол Пиров, хунармандони шоистаи чумхурй Латиф Камолов, Абдурахмон Нуров, Нурали Додарбеков. Сарвари пештараи филармонияи хал;ии нохия Сафаралй Бобоев, Сочида Каримова, Фаррух Ризоев, Зиёвиддин Нуров, Гулмахмад Назаров ва даххо нафари дигар сахм гузоштаанд. Хаваскорони санъати нохия дар фестивали умумииттифокии дастахои хаваскорони санъати хал;й солхои 1975-1977 бо муваффа;ият иштирок намуда, чойи намоёнро ишгол кардан два дипломи дарачаи дуюм гирифтанд.

Дастахои хунарии нохия ба шахрхои Москва, Новосибирсикийи Федератсияи Россия Вилюси Литва, Берлин, Лейпсиги Германия, Торронтон Канада сафар намуда, санъати Хисорро муаррифи кардаанд, дар фестивал- озмунхои чумхуриявии «Бустон - 1993» ва «Андалеб-1996» сазовори чойи аввал гардидаанд.

АДАБИЁТ

1. Абдухомидов Н. // Та;симоти худудй - маъмурии Хисори Шодмон, солхои 1910-1951. Мачалаи Рудакй №28 2010.

2. Хакимов Н. «Таърихи хал;и точик» -Душанбе: нашриёти «Ирфон» 2006, 32 с.

3. Кашелова А. И., Василов П. А. «Адое минстративно Териториалное деление Таджикистана (исторический очерк) - Сталинобод, 1948 год. - 250с.

4. Энсклопедияи советии точик. Чилди I, -Душанбе, 1978 - C. 639 -641

5. Мероси адабии шоирони Хисор. Душанбе 1974. - 240с.

6. Одинаев С. // Доираи адабии Хрсори Шодмон (ма;ола). Мачалаи Рудакй 2010 № 28 С. 91-100

7. Душанбе дар масири таърих (мачмуаи макола) Душанбе - 2005 сах. 119-120

8. Неъматова Ш., Мухибулло Асрори, «Махфузгарони таърих»», Душанбе «Ирфон» 2010 - 15 с.

9. Зафари Д., Рухуллои Чурабой, Мухибуллои Асрор, Фатхуллои Азиз. Аз Сабо то Шахринав. - Душанбе: «Хумо». 2007. - 120 с.

10. Зафари Д., Рухуллои Чурабой, Мухибуллои Асрор, Фатхуллои Азиз. Аз Сабо то Шахринав. - Душанбе:«Хумо». 2007. - 75 с.

11. Фатхуллохи Азиз, Султонмуроди Одина. Хисори Шодмон: аз бостон то ин замон, Душанбе, «Маориф ва фарханг» 2013, с.198

12. Зафари Д., Рухуллои Чурабой, Мухибуллои Асрор, Фатхуллои Азиз. Аз Сабо то Шахринав. - Душанбе:«Хумо». 2007 - 80 с.

социальное, экономическое и культурное развитие района гисар в 50-80 годах хх века

В данной статье рассматривается история социального, экономического и культурного развития Гиссарского района в 50-80-е годы. По мнению автора, социальное, экономическое и культурное развитие Гиссарского района в 50-80-е годы отражается на сборе хлопка, хороших показателях работы промышленных предприятий, участии в конкурсе «Андалеб» и завоевании первых мест, их взглядах и целях.

Несмотря на все это, они являются ценной информацией по изучению рассматриваемого предмета.

В 1960-х годах три хлопковых хозяйства в Шахринавском районе - колхозы им. Ленина, Ленинграда и Фрунзе (позже преобразованные в специализированные животноводческие предприятия) - производили более 50 процентов хлопка района. С образованием Гиссарского района в 1932 году было создано районное управление культуры (ранее называвшееся отделом культуры), которое играет важную роль в культурном и духовном развитии народа. В эти годы вновь был создан Дом культуры, 21 февраля 1968 года - Народный театр, а в 1993 году - Народная филармония (ныне названная в честь покойного Тоджиддина Мухиддинова).

Ключевые слова: источники, местные, русские, ремесла, бизнес, дипломаты, туристы, шпионы, регион.

social, economic and cultural development of the region isor in 50-80 years of the xx century

The author examines the history of socio-economic and cultural development of the Hissar region in the 50-80s in this article. According to the author, the social, economic and cultural development of the Hissar region in the 1950s and 1980s reflected in cotton picking, good performance of industrial enterprises, participation in the Andaleb contest and winningfirst places, their views and goals.

Despite all this, they are valuable information on the study of the subject in question.

In the 1960s, three cotton farms in the Shakhrinavsky region - collective farms named after Lenin, Leningrad and Frunze (later transformed into specialized livestock enterprises) - produced more than 50

percent of the region's cotton. With the formation of the Gissar region in 1932, the regional department of culture (previously called the department of culture) was created, which plays an important role in the cultural and spiritual development of the people. During these years, the House of Culture was reestablished, on February 21, 1968 - the People's Theater, and in 1993 - the People's Philharmonic (now named after the late Todjiddin Mukhiddinov).

Key words: sources, local, Russians, crafts, business, diplomats, tourists, spies, region.

Сведение об авторе:

Хайдарова Гулрухсор Ёдгоровна - ассистентнт кафедры таджикского народа Таджикского государственного педагогического университета им. САйни Республики Таджикистан. 070009, Республика Таджикистан Шахринав, к. Богистон, тел.:(+992) 880086272.

About the autor:

Khaidarova Gulrukhsor Yodgorovna - Assistant of the Department of the Tajik People of the Tajik State Pedagogical University named after S. Aini of the Republic of Tajikistan. 070009, Republic of Tajikistan Shakhrinav, K. Bogiston, tel.: (+ 992) 880086272.

муносибатхои щтисодии чумхурии точикистон ва давлати катар

Болтуев С.М.

Институти омузиши масъалщои давлат^ои Осиё ва Аврупои АМИТ

Тахкику тахлилхои пайвастаи раванди робитахои дипломатй ва иктисодй-тичоратии кишвархои мухталифи чахон чун давлатхои араб, аз чумла Давлати Катар бо Чумхурии Точикистон дар шароити чахонишавй шарт ва зарур буда, кафолати бартараф гардидани камбудихо мебошад ва он заминаи рушди мехварии онро фарохам меоварад. Хангоми ба вукуъ пайвастани хар гуна робитахо камбудихо низ пайдо мешаванд, ки ислохи онхо дар навбати худ зарурият, бартарию авлавиятхои хоси худро дорад. Бинобар ин мо кушиш ба харч додем, ки ин равандхоро мавриди омузиш карор дода, камбудихоро бартараф созем ва аз хама имкониятх,ои мавчуда ба пуррагй истифода кунем [4, с. 67].

Давлати Катар яке аз кишвархои пуриктидорест, ки бо иктисодиёти худ дар чахон пас аз Иёлоти Муттахидаи Америка (ИМА), Чумхурии Халкии Хитой, Федератсияи Россия ва f. чойи хаштумро ишшл менамояд. Рушди бемайлони иктисоди баланд дар ин кишвар рохи онро ба бозори чахонй кушод, ки такрибан бо тамоми чахон додугирифтх,ои иктисодиву тичоратй дорад. Робитахои Чумхурии Точикистон бо ин кишвари кудратманд аз ахамияти вижа бархурдор аст. Харчанд додугирифти кишвари мо бо Давлати Катар нисбатан кам аст, вале имкониятх,ои фаровон мавчуд хастанд, ки метавонанд ин додугирифтро ба сатхи баланд бардорад. Савол ба миён меояд, ки то хол равобити ин ду кишвар дар кадом сатх, буд? Дурнамои муносибату хамкорихо ва афзалиятх,ои онхо чй гуна аст? Истифодаи хама гуна имкониятх,ои мавчуда бо кадом роххо имконпазир шуданаш мумкин аст, то шароитхои мусоид фарохам ояд ва боиси густариши босуръати хамкорихо гардад? Хадафи ин макола махз аз тахлилу тахкик хамин матлабхо иборат аст [7, с. 1].

Пас аз ду соли эълони истиклолияти Точикистон рузи 13-уми декабри соли 1994 муносибатх,ои дипломатй бо Давлати Катар ба рох монда шуд. Аммо аз сабаби сар задани чанги шахрвандй дар Точикистон танхо мохи ноябри соли 2012 Давлати Катар тавонист сафорати худро дар Душанбе ифтитох намояд. Сафорати Чумхурии Точикистон дар Давха бошад, дертар дар мохи майи соли 2013 ифтитох шуд. Дар зарфи 26 сол Президента Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон чахор маротиба ва нахуствазири Давлати Катар як маротиба аз кишвархои якдигар дидан намуданд. Президенти Точикистон Эмомалй Рахмон бори аввал дар сахифаи таърихи ин ду кишвари дуст рузхои 6-7 майи соли 2007 ба Давлати Катар сафар анчом додааст. Минбаъд намояндагони парлумон ва вазоратхои гуногуни харду кишвар пайваста ба кишвархои якдигар сафар мекарданд ва масъалахои мубрам дар муносибатх,о миёни Чумхурии Точикистону Давлати Катарро марвиди баррасй карор медоданд [6, с. 119].

Бо вучуди ин хама кушишу талошхо аз хар ду чониб гардиши молу махсулот миёни Точикистону Катар ночиз бокй мемонад. Бо сабабхои гуногун мо натавонистем имкониятхои мавчударо амалй намоем ва аз натичаи он суди назаррас ба даст оварем. Ин дар холест, ки барои ривочи хамкорихо чандин санади дучонибаву бисёрчониба ба имзо расонида шудааст. Барои нишон додани холати мавчуда ва самти харакати робитахои иктисодии ду кишвар дар зер маълумотхои омории дастрасро тахлилу баррасй мекунем.

Содироту воридот

Маълумотхо оиди гардиши молу хизматрасонй миёни Точикистону Катар аз сомонаи байналмилалй, ба мисли СММ, сомонаи Бонки Чахонй, сомонаи Агентии Омори Точикистон ва

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.